ادرار خونی؛ معرفی 7 دسته از اشخاصی که در معرض ابتلا به هماچوری قرار دارند
ادرار خونی یا هماچوری (Hematuria)، شاید هشداری برای وجود یک بیماری باشد. ادرار خونی و دفع لختههای خون علل گوناگونی دارد. این خون اگر در ادرار باشد، قابل مشاهده است اما خون در دستگاه ادراری با آزمایش مشخص میشود. در این مقاله از مجله پزشکی سیوطب بر بررسی علل و عوامل ایجاد ادرار خونی تمرکز داریم.
ادرار خونی
مشاهده ادرار خونی برای همه ما نگرانکننده است، این پدیده هرچند در بسیاری از مواقع خطرناک نیست اما باید آن را کاملا جدی گرفت و پیگیری کرد. ادرار خونی کودک و بزرگسال و مرد و زن نمیشناسد و در هر فردی احتمال دارد که بروز کند.
بیشتر بخوانید: سرطان پروستات و آشنایی با مراحل مختلف پیشرفت سرطان
دستگاه ادراری چیست؟
دستگاه ادراری، سیستم تخلیه بدن برای دفع مواد زائد و مایعات اضافی است. مجاری ادراری شامل:
- دو کلیه
- دو حالب (مسیر عبور ادرار و سنگهای تولید شده داخل کلیه به مثانه)
- مثانه
- مجرای ادرار
کلیهها دو اندام لوبیایی شکل بوده که هر کدام به اندازه یک مشت هستند. آنها درست زیر قفسه سینه، در هر طرف ستون فقرات قرار دارند. کلیهها هر روز حدود 120 تا 150 لیتر خون را فیلتر میکنند تا حدود یک تا 2 لیتر ادرار، متشکل از مواد زائد و مایع اضافی تولید کنند.
کودکان نسبت به بزرگسالان ادرار کمتری تولید میکنند. ادرار از طریق لولههایی به نام حالب از کلیهها به مثانه جریان مییابد. مثانه ادرار را تا زمانی که از طریق مجرای خروجی آزاد کند، ذخیره خواهد کرد.
هنگامی که مثانه خالی میشود، ادرار از طریق لولهای به نام مجرای ادرار در انتهای مثانه از بدن خارج میشود.
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری در زنان؛ معرفی ۷ عامل موثر در ایجاد این بیماری
علت ادرار خونی
دلایلی که افراد شاید در ادرار خون داشته باشند عبارتند از:
- عفونت در مثانه، کلیه و مجاری ادراری یا پروستات
- ضربه
- ورزش شدید
- بیماریهای ویروسی، مانند هپاتیت؛ ویروسی که باعث بیماری کبد و التهاب کبد میشود
- فعالیت جنسی
- قاعدگی زنان
- آندومتریوز؛ مشکلی در زنان است و زمانی رخ میدهد که نوع بافتی که به طور معمول رحم را میپوشاند در جای دیگری مانند مثانه رشد میکند
- سرطان مثانه یا کلیه
- التهاب کلیه، مجرای ادرار، مثانه یا پروستات؛ غدهای گردویی شکل در مردان که مجرای ادرار را احاطه کرده و به تولید مایع منی کمک میکند
- اختلالات لخته شدن خون، مانند هموفیلی
- بیماری سلول داسی شکل؛ یک اختلال ژنتیکی که در آن بدن فرد گلبولهای قرمز غیرطبیعی میسازد
- بیماری کلیه پلی کیستیک؛ یک اختلال ژنتیکی که در آن کیستهای زیادی روی کلیههای فرد رشد میکنند
بیشتر بخوانید: درمان سنگ کلیه؛ از آشامیدن آب و مصرف مسکن تا درمانهای تهاجمی
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به ادرار خونی هستند؟
افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به هماچوری هستند:
- بزرگی پروستات دارند
- سنگ کلیه دارند
- مصرف برخی داروها از جمله رقیق کنندههای خون، آسپرین و سایر مسکنها و آنتی بیوتیکها
- ورزشهای سنگین مانند دویدن در مسافت طولانی
- عفونت باکتریایی یا ویروسی مانند استرپتوکوک یا هپاتیت
- سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
- بیماری یا وضعیتی دارید که یک یا چند اندام را تحت تاثیر قرار میدهد
بیشتر بخوانید: درمان تکرر ادرار؛ از افزایش فواصل تخلیه ادرار تا اصلاح رژیم غذایی
علائم ادرار خونی چیست؟
افراد مبتلا به هماچوری شدید؛ ادرار صورتی، قرمز یا قهوهای دارند. حتی مقدار کمی خون در ادرار میتواند باعث تغییر رنگ ادرار شود. در بیشتر موارد، افراد مبتلا به هماچوری شدید، علائم و نشانههای دیگری ندارند. افراد مبتلا به هماچوری شدید که شامل لخته شدن خون در ادرار است شاید درد مثانه یا درد در کمر داشته باشند.
تشخیص ادرار خونی
یک متخصص، علت هماچوری را از طریق موارد زیر تشخیص میدهد:
- تاریخچه پزشکی
- معاینه فیزیکی
- آزمایش ادرار
تاریخچه پزشکی
گرفتن سابقه پزشکی شاید به متخصص کمک کند تا علت هماچوری را تشخیص دهد. او از بیمار میخواهد که تاریخچه پزشکی، مروری بر علائم و فهرستی از داروهای تجویزی و بدون نسخه را ارائه دهد. متخصص همچنین در مورد شرایط پزشکی فعلی و گذشته سوال خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: درمان بی اختیاری ادرار؛ از تقویت مثانه تا تمرینات عضلات لگن
معاینه بدنی
در طول معاینه فیزیکی، پزشک اغلب به شکم و کمر ضربه میزند و درد یا حساسیت در ناحیه مثانه و کلیه را بررسی میکند. او شاید یک معاینه رکتوم دیجیتالی را روی مردان انجام دهد تا هرگونه مشکل پروستات را بررسی کند.
پزشک احتمالا معاینه لگنی را روی زنان انجام میدهد تا منبع گلبولهای قرمز احتمالی در ادرار را جستجو کند.
معاینه رکتال دیجیتال
معاینه دیجیتال رکتوم یا رکتال دیجیتال یک معاینه فیزیکی از پروستات و رکتوم مردان است. برای انجام معاینه، متخصص از مرد میخواهد که روی میز خم شود یا به پهلو دراز بکشد در حالی که زانوهای خود را نزدیک سینه خود نگه داشته است.
متخصص یک انگشت خود را با دستکش و آغشته به روغن کرده و به سمت راست روده بیمار وارد میکند و بخشی از پروستات را که در جلوی راست روده قرار دارد احساس میکند.
معاینه دیجیتال رکتوم برای بررسی التهاب پروستات، بزرگ شدن پروستات یا سرطان پروستات استفاده میشود.
بیشتر بخوانید: درمان درد سنگ کلیه با استفاده از دارو روشهای خانگی
معاینه لگن
معاینه لگن یک معاینه بصری و فیزیکی از اندامهای لگنی زنان است. متخصص از زن میخواهد که به پشت روی میز معاینه بخوابد و پاهایش را در گوشههای میز یا تکیه گاهها قرار دهد. پزشک به اندامهای لگن نگاه میکند و یک انگشت خود را با دستکش و آغشته به روغن وارد واژن میکند تا مشکلاتی را که شاید باعث ایجاد خون در ادرار شود، بررسی کند.
آزمایش ادرار
پزشک متخصص میتواند ادرار را در مطب آزمایش کند یا میتواند آن را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه بفرستد. گاهی اوقات آزمایش ادرار امکان دارد مثبت باشد، حتی اگر بیمار خونی در ادرار نداشته باشد که منجر به یک آزمایش مثبت کاذب میشود.
پزشک متخصص شاید با بررسی ادرار در زیر میکروسکوپ قبل از تجویز آزمایشهای بیشتر به دنبال گلبولهای قرمز باشد. قبل از گرفتن نمونه ادرار، متخصص شاید از زنان بپرسد که آخرین قاعدگی آنها کی بوده است.
گاهی اوقات خون از دوره قاعدگی یک زن میتواند وارد نمونه ادرار او شده و منجر به نتیجه مثبت کاذب هماچوری شود. این آزمایش باید بعد از قطع قاعدگی زن دوباره تکرار شود.
پزشک شاید وجود گلبولهای قرمز را با بررسی ادرار در زیر میکروسکوپ قبل از تجویز آزمایشهای بیشتر تایید کند.
بیشتر بخوانید: درمان عفونت ادراری در زنان؛ از مصرف آنتیبیوتیک تا شیوههای خانگی
آزمایشهای اضافی برای تشخیص ادرار خونی
گاهی اوقات یک متخصص دوباره ادرار بیمار را آزمایش میکند. اگر نمونههای ادرار تعداد زیادی گلبول قرمز را شناسایی کنند، پزشک شاید آزمایشهای بیشتری را تجویز کند:
آزمایش خون برای تشخیص ادرار خونی
آزمایش خون شامل خونگیری در مطب یا یک مرکز بهداشتی و ارسال نمونه به آزمایشگاه برای تجزیه و تحلیل است. آزمایش خون میتواند سطوح بالای کراتینین را که یک محصول زائد ناشی از تجزیه طبیعی عضلات است و شاید نشان دهنده بیماری کلیوی باشد، تشخیص دهد.
سایر آزمایشهای خون امکان دارد علائم خودایمنی را مانند لوپوس یا بیماریهای دیگر مانند سرطان پروستات را که میتواند باعث هماچوری شود، شناسایی کند.
بیشتر بخوانید: درمان خانگی سنگ مثانه: وقتی سنگها مهمان مثانه میشوند
توموگرافی کامپیوتری؛ CT اسکن
سی تی اسکن ترکیبی از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری است که برای ایجاد تصاویری از دستگاه ادراری به ویژه کلیهها استفاده میشود. شاید برای بیمار محلولی نوشیدنی یا تزریق تجویز شود.
سی تی اسکن بیمار را ملزم میکند که روی میزی دراز بکشد تا داخل دستگاه تونلی شکلی شود که با استفاده از اشعه ایکس تصویربرداری میکند. یک تکنسین، این روش را در یک مرکز سرپایی یا یک بیمارستان انجام میدهد و رادیولوژیست تصاویر را تفسیر میکند.
بیمار نیازی به بیهوشی ندارد. سی تی اسکن میتواند به پزشک کمک کند تا سنگ در دستگاه ادراری، انسداد، عفونت، کیست، تومور و آسیبهای تروماتیک را تشخیص دهد.
بیشتر بخوانید: ۱۰ درمان خانگی نارسایی کلیه،نابودی تجمع سموم در بدن
سیستوسکوپی
سیستوسکوپی روشی است که یک متخصص اورولوژی یعنی پزشکی که متخصص در مشکلات ادراری است، برای مشاهده داخل مثانه و مجرای ادرار بیمار با استفاده از سیستوسکوپ (ابزاری لولهمانند) انجام میدهد.
پزشک متخصص، سیستوسکوپی را در مطب خود، در یک مرکز سرپایی یا در یک بیمارستان میتواند انجام دهد. شاید بیمار به داروهای مسکن نیاز داشته باشد. سیستوسکوپی میتواند سرطان مثانه بیمار را تشخیص دهد.
بیشتر بخوانید: نارسایی کلیه و شناخت کامل مراحل پنجگانه این بیماری
بیوپسی کلیه
بیوپسی کلیه، روشی است که شامل برداشتن یک قطعه کوچک از بافت کلیه است. یک متخصص، بیوپسی را در یک مرکز سرپایی انجام میدهد. متخصص به بیمار، آرامبخش سبک و بیحسکننده موضعی خواهد داد.
در برخی موارد، بیمار نیاز به بیهوشی عمومی دارد. یک پاتولوژیست یعنی پزشکی که در تشخیص بیماریها تخصص دارد؛ بافت را در آزمایشگاه بررسی میکند.
بیوپسی میتواند به تشخیص هماچوری به دلیل بیماری کلیوی کمک کند.
بیشتر بخوانید: درمان ادرار خونی در صورت تشخیص سریع، به راحتی انجام میشود
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
ام آر آی آزمایشی است که بدون استفاده از اشعه ایکس از اندامهای داخلی و بافتهای نرم بیمار عکس میگیرد. یک تکنسین متخصص آموزش دیده این روش را در یک مرکز سرپایی انجام میدهد و یک رادیولوژیست تصاویر را تفسیر میکند.
بیمار نیازی به بیهوشی ندارد، اگرچه بیمارانی که ترس از فضاهای بسته دارند شاید آرامبخش سبک دریافت کنند. MRI احتمالا شامل تزریق یک ماده هم باشد.
در اکثر دستگاههای MRI، بیمار روی میزی دراز میکشد، یعنی در واقع داخل دستگاه تونلی شکلی که احتمال دارد انتهای آن بسته یا باز باشد، دراز میکشد. برخی از دستگاهها عرض بیشتری دارند بنابراین شخص در فضای بازتری قرار میگیرد.
در طول MRI، بیمار باید کاملا ثابت بماند تا تکنسین تصاویر را بگیرد. در طول آزمایش، بیمار صداهای مکانیکی بلند و صدای زمزمه را که از دستگاه میآید میشنود.
MRI میتواند به تشخیص مشکلات در اندامهای داخلی فردی مانند مثانه یا کلیه کمک کند.
بیشتر بخوانید: علائم بواسیر؛ از خارش مقعد تا نشت مدفوع
درمان ادرار خونی
متخصصان، هماچوری را با درمان علت اصلی آن درمان میکنند. اگر هیچ بیماری جدی باعث هماچوری بیمار نشود، شخص معمولا نیازی به درمان ندارد. محققان هنوز نمیدانند که رژیم غذایی و تغذیه نقشی در ایجاد یا پیشگیری از هماچوری ایفا میکند یا خیر.
همانطور که گفتیم اکثر بیمارانی که ادرار خونی دارند، مشکل عمدهای نخواهند داشت. در واقع برای بسیاری از پزشکان، علت ادرار خونی شناخته شده نیست. در بیمارانی که شرایط جدیتری دارند، یافتن زودهنگام آن میتواند نجاتبخش باشد.
انجام آزمایش و نادیده نگرفتن یافتهها به خصوص اگر خون در ادرار دیده شود، ارزش زیادی دارد.
بیشتر بخوانید: بواسیر یا هموروئید، رگهای متورم شده دردناک راست روده
یادداشت پایانی در ارتباط با ادرار خونی
ادرار خونی یا هماچوری، وجود خون در ادرار فرد است. دو نوع ادرار خونی وجود دارد:
- هماچوری شدید؛ زمانی که فرد میتواند خون را در ادرار خود ببیند
- هماچوری میکروسکوپی؛ زمانی که فرد نمیتواند خون را در ادرار خود ببیند اما در زیر میکروسکوپ دیده میشود
در موارد زیادی خون در ادرار و دستگاه ادراری یا پدیده ادرار خونی با چشم دیده نمیشود و زیر میکروسکوپ در آزمایشگاه قابل تشخیص است.