سردرد خوشه‌ای (کلاستر)، سردردی با شیوع باورنکردنی
سردرد خوشه‌ای یا کلاستر مجموعه‌ای از دردهای نسبتا کوتاه اما بسیار شدید است که هر روز برای هفته‌ها یا ماه‌ها در یک زمان اتفاق می‌افتد. شما ممکن است که آن‌ها را هر سال در همان زمان، مانند بهار یا پاییز تجربه کنید. به همین دلیل، مردم اغلب این درد را با علائم حساسیت یا استرس کاری اشتباه گرفته و روش اشتباهی برای درمان سردرد خوشه‌ای در نظر می‌گیرند.
متخصصان نمی‌دانند چه چیزی باعث ایجاد این سردردها می‌شود، اما یک عصب در صورت شما درگیر است و درد شدیدی را در اطراف یکی از چشم‌های ایجاد می‌کند. این وضعیت آن‌قدر بد است که اکثر مردم طی آن نمی‌توانند بی‌حرکت بنشینند و اغلب در حین حمله سرعت می‌گیرند. سردرد خوشه‌ای می‌تواند شدیدتر از میگرن باشد، اما معمولا طولانی مدت نیست.
این دردها رایج‌ترین نوع سردردها هستند که کمتر از یک نفر در هر 1000 نفر را درگیر می‌کند. همچنین مردان بیشتر از زنان به آن مبتلا می‌شوند. شما معمولا قبل از 30 سالگی با آن روبه‌رو می‌شوید. سردرد کلاستر ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا به طور کامل از بین برود که به این حالت بهبودی گفته می‌شود؛ اما مساله این‌جا است که این نوع سردرد بدون هیچ‌گونه هشداری می‌تواند دوباره عود کند.
برای پدیدار شدن سردرد خوشه‌ای چه اتفاقی می‌افتد؟
هنگامی که یک مسیر عصبی در قاعده مغز شما فعال می‌شود، دچار سردرد خوشه‌ای می‌شوید. به نظر می‌رسد این سیگنال از قسمت عمیق‌تری از مغز به نام هیپوتالاموس، محل «ساعت بیولوژیکی داخلی» که چرخه خواب و بیداری شما را کنترل می کند، می‌آید.
عصب سه قلو مسئول احساساتی مانند گرما یا درد در صورت شما است. این عصب در نزدیکی چشم شما قرار دارد و تا پیشانی، روی گونه، پایین فک و بالای گوش در یک طرف منشعب می‌شود. این حالت برای طرف دیگر هم صادق است. آسیب دیدن این عصب احتمال دارد چنین دردهایی را به وجود بیاورد.
یک بیماری مغزی، مانند تومور یا آنوریسم چنین دردی ایجاد نمی‌کند.
ویژگی‌های سردرد خوشه‌ای
چند مورد وجود دارد که این درد را از انواع سردرد متمایز می‌کند. آن‌ها عبارت‌اند از:
سرعت
سردرد خوشه‌ای عموما در عرض 5 یا 10 دقیقه به سرعت کامل می‌شود.
درد
درد تقریبا همیشه در یک طرف سر شما قرار دارد و در یک دوره، زمانی که به شما روزانه حمله می‌کند، در یک طرف باقی می‌ماند. هنگامی که دوره سردرد جدیدی شروع می‌شود، ممکن است به طرف مقابل تغییر کند. اغلب به عنوان سوزش یا سوراخ شدن توصیف می‌شود.
ممکن است ضربان‌دار یا ثابت باشد. آن را در پشت یا دور یک چشم احساس خواهید کرد. امکان دارد در پیشانی، شقیقه، بینی، گونه یا لثه فوقانی آن طرف صورت هم گسترش یابد. ممکن است آن را روی پوست سر خود حس کنید.
مدت زمان کوتاه
سردرد کلاستر معمولا فقط 30 تا 90 دقیقه طول می‌کشد. آن‌ها می‌توانند به مدت 15 دقیقه یا حداکثر 3 ساعت باشند، اما سپس ناپدید می‌شوند. احتمالا روزی یک تا سه مورد از این سردردها را تجربه خواهید کرد. برخی از افراد برای یک روز در میان چنین تجربه‌ای دارند، در حالی که برخی دیگر تا هشت بار در روز با این درد مواجه می‌شوند.
قابل پیش بینی بودن
به نظر می‌رسد حملات با ریتم شبانه روزی، 24 ساعته بدن شما مرتبط است. آن‌ها آن‌قدر منظم هستند که عموما هر روز در یک زمان اتفاق می‌افتند. به همین خاطر است که به آن‌ها «سردردهای ساعت زنگ‌دار» هم می‌گویند. آن‌ها حتی ممکن است شما را یک یا دو ساعت بعد از خواب بیدار کنند. حملات شبانه می‌تواند شدیدتر از حملات روز باشد.
دیدارهای زود به زود
اکثر مردم به مدت 2 هفته تا 3 ماه دچار سردرد روزانه می‌شوند. در بین این دوره‌ها، آن‌ها حداقل 2 هفته بدون درد خواهند بود.
بیشتر بخوانید: سردرد تنشی را اینگونه به زباله‌دان تاریخ بفرستید
علائم سردرد خوشه‌ای
درد معمولا ناگهانی شروع می شود. اما می‌توان به علائم آن توجه داشت تا در صورت وقوع قابل شناسایی باشد.
- ناراحتی یا احساس سوزش خفیف
- چشم متورم یا افتاده
- مردمک کوچک‌تر در چشم
- قرمزی یا آبریزش چشم
- آبریزش یا احتقان بینی
- صورت قرمز و گرم
- تعریق
- حساسیت به نور
سردرد خوشه‌ای بیشتر در افرادی که سیگار می‌کشند یا افرادی که مشروبات الکلی می‌خورند شایع است. در طول دوره سردرد خوشه‌ای، نسبت به الکل و نیکوتین حساس‌تر خواهید بود. فقط کمی الکل، می‌تواند باعث درد شود.
عوامل محرک سردرد خوشه‌ای
وقتی در دوره سردرد خوشه‌ای هستید، دود سیگار، الکل و بوهای قوی می‌توانند باعث پیدایش درد شوند.
بیشتر بخوانید: درمان سردرد صبحگاهی | با این روش‌ها موقع بیدار شدن دیگر سردرد نخواهید داشت
میگرن در مقابل سردرد خوشه‌ای
هر دو نوع سردرد باعث درد شدید می‌شوند. اما نحوه صدمه زدن آن‌ها و اینکه هر کدام را کجا احساس می‌کنید، متفاوت است.
میگرن به آرامی شروع می‌شود و ممکن است چند ساعت تا چند روز طول بکشد. امکان دارد تا یک روز قبل از شروع درد برخی علائم هشدار دهنده مانند هوس خوردن غذاهای خاص یا تغییر در خلق و خوی خود را مشاهده کنید. همچنین ممکن است هاله‌هایی را درست قبل از شروع میگرن ببینید.
میگرن به شما یک درد ضربان‌دار می‌دهد. سردرد خوشه‌ای معمولا فقط در یک طرف سر، درد ایجاد می‌کند؛ اما ممکن است میگرن را در هر دو طرف، فقط در یک طرف یا در امتداد پیشانی احساس کنید. وقتی سر خود را حرکت دهید احتمالا درد بدتر می‌شود. همچنین ممکن است موارد زیر را داشته باشید:
- تهوع و استفراغ
- حساسیت به نور، صدا و بوها
- نقاط رنگی، خطوط، چراغ‌های چشمک زن یا درخشش در بینایی شما که هاله نامیده می‌شود
- بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن
- ضعف
- مشکل در صحبت کردن یا شنیدن
پس از پایان میگرن، می‌توانید نوعی «خماری» داشته باشید، مانند حسی که احساس خستگی یا گیجی می‌کنید. ممکن است بشنوید که پزشک شما این دوره را دوره پس از درمان می‌نامد.
بسیاری از عوامل می‌توانند باعث ایجاد میگرن شوند، مانند:
- تغییرات آب و هوا
- خواب زیاد یا خیلی کم
- بوهای قوی
- فشار
- سروصداهای بلند
- غذای خیلی کم
- اضطراب یا افسردگی
- داروهای خاص
- تغییرات هورمونی
- کافئین، برخی غذاها و افزودنی‌های غذایی
بیشتر بخوانید :درمان سردرد کرونایی مهم‌تر است یا درمان خود کرونا؟
درمان سردرد خوشه‌ای
داروها برای درمان سردرد کلاستر
داروهای مختلفی می‌توانند در زمان وقوع حمله به افراد کمک کنند.
تریپتان‌ها
این داروها یکی از بهترین روش‌ها برای درمان درد هستند. داروهای زیر را ممکن است با تشخیص پزشک دریافت کنید:
- آلموتریپتان
- التریپتان (Relpax)
- فرواتریپتان (فروا)
- ناراتریپتان (آمرگ)
- ریزاتریپتان (ماکسالت)
- سوماتریپتان (Imitrex، Onzetra Xsail، Sumavel، Zecuity، Zembrace SymTouch)، که هم به صورت خوراکی و هم به صورت استنشاقی کار می‌کند
- زولمی تریپتان (زومیگ)
دی هیدروآرگوتامین (DHE 45)
این داروی تجویزی بر پایه قارچ ergot تولید می‌شود.
اکتروتید
این یک فرم آزمایشگاهی از سوماتوستاتین، هورمون رشد است. شما آن را از طریق تزریق وریدی دریافت می‌کنید.
لیدوکائین
این دارو یک مسکن است و به شکل اسپری بینی ارائه می‌شود.
اکسیژن
پزشک شما ممکن است آن را اکسیژن استنشاقی بنامد. شما آن را از طریق ماسک صورت به مدت 15 دقیقه تنفس می‌کنید.
داروهای پیشگیرانه اغلب می‌توانند درد را قبل از شروع آن متوقف کنند. پزشک شما می‌تواند داروهایی را تجویز کند تا خوشه کوتاه‌تر شود و حملاتی با شدت کمتر بروز کنند، از جمله:
- کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون
- سدیم Divalproex (Depakote)
- تروترات ارگوتامین (Cafergot، Ergomar)
- گاباپنتین (گرالیز، نورونتین)
- لیتیوم کربنات
- توپیرامات (Qudexy XR، Topamax، Trokendi XR)
- وراپامیل (کالان، کوورا، ورلان)
بلوک عصب اکسیپیتال (پزشک شما ممکن است آن را تزریق عصب اکسیپیتال نیز بنامد)
پزشک ترکیبی از داروی بیهوشی و استروئید را به این اعصاب تزریق می‌کند. این اعصاب در قسمت زیر جمجمه شما قرار دارند و اغلب نقطه شروع دردها هستند. این یک درمان موقتی است تا زمانی که یک روش پیشگیرانه شروع به کار کند.
تحریک عصبی
اگر داروها موثر نباشند، برخی از افراد با موارد زیر موفق می‌شوند:
تحریک عصب اکسیپیتال
پزشک از طریق جراحی دستگاهی را در بدن شما قرار می‌دهد که تکانه‌های الکتریکی را به این گروه از اعصاب در قاعده جمجمه شما ارسال کند.
تغییر شکل عصبی
دستگاه‌های غیرتهاجمی هستند که مورد تایید FDA قرار گرفته‌اند. این دستگاه‌ها عبارت‌اند از:
Cefaly
الکترودهایی را روی پیشانی خود می گذارید و آن‌ها را به کنترل کننده‌ای مانند سربند متصل می‌کنید که سیگنال‌هایی را به عصب فوق مداری شما ارسال می‌کند.
GammaCore
این ابزار که به عنوان محرک غیرتهاجمی عصب واگ (nVNS) نیز شناخته می‌شود، از الکترودهایی برای ارسال سیگنال به این عصب استفاده می‌کند.
بیشتر بخوانید: علت بی خوابی و سردرد همزمان + راه حل‌ها
عمل جراحی برای درمان سردرد خوشه‌ای
اگر هیچ درمان دیگری جواب ندهد، جراحی ممکن است برای افرادی که از سردرد خوشه‌ای رنج می‌برند، گزینه‌ای مناسب باشد.
تحریک عمیق مغز
تحریک عمیق مغز که شامل قرار دادن یک الکترود در عمق مغز است، در حال از دست دادن جایگاه خود در برابر گزینه‌های کمتر تهاجمی است.
اکثر روش‌ها شامل انسداد عصب سه قلو می‌شوند که یک مسیر اصلی برای درد به شمار می‌رود و ناحیه اطراف چشم را کنترل می‌کند؛ اما در این روش‌ها یک حرکت اشتباه می‌تواند منجر به ضعف در فک و از دست دادن حس در صورت و سر شود.
تغییر سبک زندگی
این کارها می‌تواند به شما در جلوگیری از سردرد کلاستر کمک کنند:
- برنامه خواب منظمی داشته باشید. تغییر در روال عادی شما می‌تواند باعث ایجاد سردرد شود.
- الکل را کنار بگذارید. وقتی در یک سری دردخوشه‌ای هستید، هر نوع نوشیدنی دارای الکل حتی آبجو و شراب می‌توانند باعث درد شوند.
درمان‌های جایگزین
با پزشک خود در مورد موارد زیر صحبت کنید:
کپسایسین
اسپری آن در بینی و استفاده از این مسکن ممکن است کمک کند.
ملاتونین
این دارو که برای کاهش مشکلات خواب مانند جت لگ معروف است، امکان دارد تعداد دفعات حمله را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید: درمان میگرن با روش های دارویی و خانگی
تمرین‌های تنفسی
تمرین‌های تنفسی تاثیرات واقعی بر بدن شما دارند که به حفظ آرامش و کنترل استرس کمک می‌کنند. این موارد برای افرادی که دچار سردرد تنشی یا میگرن می‌شوند، می‌توانند بخش مهمی از درمان باشند.
اما آیا آن‌ها با درد شدید سردرد خوشه‌ای مطابقت دارند؟ در حالی که هیچ مطالعه‌ای برای نشان دادن آن انجام نشده است، برخی از پزشکان فکر می‌کنند این تمرینات ارزش امتحان کردن را دارند. به هر حال، این کار هیچ ضرر و هیچ هزینه‌ای برای شما ندارد.
تمرین‌های تنفسی می‌توانند اضطراب را کاهش دهند. بنابراین اگر نگران حمله بعدی خود هستید، این تمرین‌ها ابزار خوبی هستند که به شما کمک می‌کنند یکنواخت و آرام باشید.
می‌توانید انواع مختلف تنفس را امتحان کنید. مهم نیست از کدام یک استفاده می‌کنید. همچنین:
- فضایی آرام پیدا کنید که در آن اذیت نشوید
- بشینید و راحت باشید
- دغدغه‌های خود را برای چند دقیقه رها کنید
به علاوه، بهتر است هر روز زمانی را برای آن اختصاص دهید. این تمرین منظم بدن شما را تربیت می‌کند که در صورت نیاز به راحتی تنفس کند. اگر این کار را فقط در زمان درد انجام دهید، ایجاد تمرکز و نتیجه گرفتن از آن بسیار سخت‌تر خواهد بود.
به خاطر داشته باشید که این تمرین‌ها نمی‌توانند جایگزین دارو شود. آن‌ها چیزی هستند که در کنار درمان عادی شما استفاده می‌شوند.
بیشتر بخوانید: سردرد میگرنی، یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های بشر
تنفس عمیق
هنگامی که استرس دارید و مضطرب هستید، تمایل به تنفس کوتاه‌تر از حد معمول می‌شود. این تمرین به شما کمک می‌کند که این شرایط را مجددا تنظیم کنید. هدف، تنفس‌های آهسته، عمیق و ثابت است:
- تمرکز خود را روی شکم خود قرار دهید. شاید بخواهید دست‌تان را برای کمک روی آن بگذارید
- هنگام تنفس از طریق بینی، هوا را به داخل شکم خود بکشید. با پر شدن ریه‌ها احساس کنید که فضای شش‌های شما گسترش می‌یابد.
- با یک نفس طولانی و آهسته از بینی خود بیرون دهید. همان‌طور که ریه‌های خود را خالی می‌کنید، شکم خود را به داخل بکشید. حتی می‌توانید با خود فکر کنید و «آرام باشید».
با هر نفس عمیق کامل، سیستم عصبی شما سرعت تنفس را یک درجه پایین می‌آورد.
تنفس موزون
اگر شیوه تنفس شما معمولا کوتاه و سریع است، این تمرین به شما کمک می‌کند تا سرعت آن را کمی کندتر کنید:
- با شمارش اعداد یک تا پنج، از طریق بینی به آرامی عمل دم را انجام دهید
- در حالی که تا پنج می‌شمارید از بینی خود به آرامی بازدم داشته باشید
- این کار را تکرار کنید و ببینید آیا می‌توانید با هر نفس خود احساس آرامش کنید
همان‌طور که متوجه آرامش خود می‌شوید، به بدن خود بازخورد می‌دهید که به آرامش بیشتر شما کمک کند.
تنفس تصویری
برای این مورد، تنفس را با تصاویر در ذهن خود ترکیب می‌کنید:
- راحت باشید، چشمان خود را ببندید و به طور عادی نفس بکشید
- هنگامی که از طریق بینی نفس می‌کشید، تصور کنید که هوا آرامش‌بخش است و ریه‌های شما را پر کرده و قفسه سینه و شکم شما را گسترش می‌دهد. تصور کنید در حال آرامش بیشتر و بیشتر هستید
- هنگامی که نفس خود را بیرون می‌دهید، تصویری که تنش را به همراه نفس شما بیرون می‌کشد در ذهن بیاورید و پرورش دهید
- این کار را با تنفس در حالت آرام و بدون تنش تکرار کنید
در این مقاله به صورت کامل با سردرد کلاستر و علل و علائم آشنا شدیم. یکی از مسائل مهم در این بیماری توجه به علائم است که بتوانید با تشخیص آن و مراجعه به موقع به پزشک از خوشه‌های بعدی جلوگیری کنید. همان‌طور که خواندید امروزه توجه به روش‌های غیرتهاجمی بیشتر شده است. همچنین در پایان روش‌هایی برای کنترل و درمان سردرد خوشه‌ای ارائه شد که به آرامش شما کمک بسیاری می‌کند.