فلج مغزی یا سی پی؛ انواع فلج مغزی کدام است و علائم هر یک چیست؟

فلج مغزی یا سی پی (cerebral palsy)، مجموعه‌ اختلالاتی است که به دلیل آسیب‌های مغزی ایجاد می‌شود. بیماری CP، عارضه‌ای بدون پیشرفت است که معضلاتی نظیر وجود مشکل در جابجایی و توان حرکتی عضله‌ها را به دنبال خواهد داشت.

برخی از مواردی که این مقاله به آن می‌پردازد عبارتند از:

• فلج مغزی چیست و چه زمانی در انسان اتفاق میفتد؟
• انواع فلج مغزی کدام است؟
• علائم فلج مغزی چیست؟
• راه‌های تشخیص و درمان فلج مغزی چگونه است؟
• عوامل خطرساز در مورد این بیماری چیست؟

 در این مقاله از مجله پزشکی سیوطب به بررسی موضوعی از اختلالات رشدی با عنوان فلج مغزی و علل و درمان آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

فلج مغزی

فلج مغزی (CP) گروهی از اختلالات است که بر توانایی فرد در حرکت، حفظ تعادل و وضعیت بدن تاثیر می‌گذارد. فلج مغزی شایع‌ترین ناتوانی حرکتی در کودکان است.

فلج ‌بودن به معنای داشتن ضعف یا مشکل در استفاده از عضلات است. سی پی در اثر رشد غیرطبیعی مغز یا آسیب به مغز در حال رشد ایجاد می‌شود و بر توانایی فرد در کنترل عضلات خود موثر است.

علائم سی پی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. یک فرد مبتلا به سی پی شدید معمولا برای راه رفتن نیاز به استفاده از تجهیزات خاصی دارد، یا شاید اصلا توانایی راه رفتن نداشته و به مراقبت مادام‌العمر نیاز داشته باشد.

از طرف دیگر، فردی که مبتلا به سی پی خفیف است، شاید کمی غیرطبیعی راه برود اما به کمک خاصی نیاز نداشته باشد. برای مثال لنگ بزند یا اندکی بی‌تعادلی در راه رفتنش به چشم بخورد.

 CP با گذشت زمان بدتر نمی‌شود اگرچه علائم دقیق می‌تواند در طول زندگی فرد تغییر کند. همه افراد مبتلا به فلج مغزی در حرکت و وضعیت بدن مشکل دارند.

بسیاری نیز شرایط مرتبطی مانند ناتوانی ذهنی دارند. تشنج؛ مشکلات بینایی، شنوایی یا گفتار؛ تغییرات در ستون فقرات (مانند اسکولیوز)؛ یا مشکلات مفصلی از جمله معضلات ابتلا به این بیماری است.

بیشتر بخوانید:  درمان تشنج، انواع، عوارض و ۴ علت اصلی این اختلال

انواع فلج مغزی

cerebral palsy انواع متفاوتی دارد که هرکدام علائم خاصی را در فرد به وجود می‌آورند.

• فلج مغزی در چهار اندام

این نوع سی پی، 4 عضو یعنی هر دو دست و هر دو پا را درگیر می‌کند. عضلات بدن، صورت و دهان فرد نیز اغلب تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

• فلج مغزی در سه اندام

cerebral palsy در سه اندام، یک دست و هر دو پا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ممکن است عضلات بدن، صورت و دهان فرد نیز تحت تأثیر قرار بگیرند.

• فلج مغزی در دو اندام

این نوع اختلال، هر دو پا را درگیر می‌کند. بازوهای فرد به میزان کمتری تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

• فلج مغزی در یک طرف بدن (همی‌پلژی)

این نوع اختلال، یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. افراد می‌توانند همی پلژی سمت راست داشته باشند که بر بازو و پای راست آن‌ها تاثیر می‌گذارد یا همی پلژی سمت چپ که بازو و پای چپ آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

تقریباً 40 درصد از افراد مبتلا به فلج مغزی همی پلژی دارند. همی پلژی نوعی فلج کامل اندام‌ها است که به دلیل آسیب به مغز عموما در یک طرف اندام‌ها اتفاق می‌افتد.

• مونوپلژی

این نوع فلج مغزی، فقط یک اندام را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

• فلج مغزی اسپاستیک

فلج مغزی اسپاستیک، شایع‌ترین نوع فلج مغزی است و تا 80 درصد افراد مبتلا به سی پی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این نوع اختلال باعث می‌شود عضلات، سفت به نظر برسند.

فلج مغزی دیسکینتیک همچنین به عنوان فلج مغزی آتتوید نیز شناخته می‌شود و در 6درصد از افراد مبتلا به CP رخ می‌دهد. این نوع اختلال با حرکات غیرارادی مشخص می‌شود.

• فلج مغزی آتاکسیک

فلج مغزی آتاکسیک که نتیجه آسیب به مخچه است در 6درصد از افراد مبتلا به CP رخ می‌دهد. این نوع اختلال با حرکات لرزان مشخص شده و بر تعادل فرد موثر است.

• فلج مغزی مختلط

فلج مغزی مختلط به این معنی است که مغز فردی در بیش از یک مکان آسیب دیده است و علائم ناشی از چندین نوع CP را تجربه خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: آزمایش اوتیسم چیست و چرایی نیاز به انجام تست غربالگری

علائم فلج مغزی

علائم CP به دلیل وجود انواع و سطوح مختلف ناتوانی بسیار متفاوت است. نشانه اصلی آن نیز تاخیر کودک در رسیدن به نقاط عطف حرکتی مانند غلت زدن، نشستن، ایستادن یا راه رفتن می‌باشد.

در ادامه به معرفی برخی از علائم فلج مغزی خواهیم پرداخت. توجه داشته باشید که برخی از کودکان، بدون فلج مغزی نیز ممکن است این علائم را داشته باشند:

نوزادان کمتر از 6 ماه

• هنگام بلند کردن نوزاد درحالی‌که به پشت دراز کشیده، سرش عقب می‌افتد
• هنگامی‌که در آغوش شما است به نظر می‌رسد کمر و گردن خود را بیش‌ازحد دراز می‌کند و مدام طوری حرکت می‌کند که گویی دارد از شما دور می‌شود
• وقتی او را بلند می‌کنید، پاهایش سفت می‌شوند و روی‌هم قرار می‌گیرند یا حالت قیچی پیدا می‌کنند

نوزادان بزرگتر از 6 ماه

• نوزاد در هیچ جهتی نمی‌چرخد
• نوزاد نمی‌تواند دست‌هایش را به هم نزدیک کند
• او به سختی دست‌هایش را به سمت دهانش می‌برد
• او فقط یک دست خود را دراز می‌کند در حالی که دست دیگر را مشت کرده است

نوزادان بزرگتر از 10 ماه

• او به صورت کج می‌خزد و با یک دست و پا به زمین فشار می‌آورد در حالی که دست و پای مخالف را فقط می‌کشد و برای حرکت کردن از آن‌ها کمکی نمی‌گیرد
• او روی باسن خود می‌چرخد یا روی زانو حرکاتی انجام می‌دهد، اما چهار دست‌وپا حرکت نمی‌کند

در صورت مشاهده هر یک از این علائم به پزشک یا پرستار کودک خود اطلاع دهید. درباره نقاط عطف رشدی که کودکان از بدو تولد تا 5 سالگی باید به آن‌ها برسند، بیشتر مطالعه کنید.

بیشتر بخوانید: درمان لکنت زبان در کودکان و بزرگسالان با روش‌ها و تکنیک‌ها استاندارد

غربالگری و تشخیص

تشخیص فلج مغزی در سنین پایین برای رفاه کودکان و خانواده‌هایشان بسیار مهم است. تشخیص CP می‌تواند در چندین مرحله انجام شود:

نظارت بر رشد

نظارت بر رشد به معنای ردیابی رشد و تکامل کودک در طول زمان است. اگر در حین پایش، هرگونه نگرانی در مورد رشد کودک مطرح شد، باید در اسرع وقت آزمایش غربالگری رشدی انجام شود.

غربالگری رشدی

در طول غربالگری رشد، یک آزمایش کوتاه برای بررسی اینکه آیا کودک دارای تاخیرهای رشدی خاصی مانند تاخیر حرکتی، هست یا خیر، داده می‌شود. اگر در نتایج آزمایش غربالگری جای نگرانی باشد، پزشک برای ارزیابی‌های رشدی و پزشکی، کودک را به متخصص ارجاع می‌دهد.

• ارزیابی‌های رشدی و پزشکی

 هدف ارزیابی رشدی، تشخیص نوع خاصی از اختلال است که کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بیشتر بخوانید: درمان سندروم داون از دوران جنینی تا بزرگسالی با کاردرمانی

درمان فلج مغزی

هیچ درمانی برای CP وجود ندارد اما درمان می‌تواند زندگی افرادی را که به این بیماری مبتلا هستند، بهبود ببخشد. شروع یک برنامه درمانی در اسرع وقت بسیار مهم است.

پس از تشخیص CP، تیمی از متخصصان بهداشت با کودک و خانواده همکاری می‌کنند تا برنامه‌ای را برای کمک به کودک در دستیابی به پتانسیل کامل خود ایجاد کنند.

درمان‌های رایج شامل داروها، عمل جراحي، بریس، درمان فیزیکی و گفتاردرمانی است. هیچ درمان واحد برای همه کودکان مبتلا به فلج مغزی بهترین درمان نیست.

قبل از تصمیم‌گیری در مورد برنامه درمانی، مهم است که با پزشک کودک صحبت کنید تا تمام خطرات و فواید آن را بدانید.

هم مداخله زودهنگام و هم خدمات دوران مدرسه از طریق آموزش ویژه افراد دارای معلولیت در دسترس هستند. بسته به شرایط، مداخله زودهنگام از تولد تا 36 ماهگی و از سن 3 تا 21 سال اعمال می‌شود.

بیشتر بخوانید: انواع لکنت زبان و آشنایی با علل پیدایش لکنت کودکان و بزرگسالان

عوامل خطرساز در مورد فلج مغزی

سی پی در اثر رشد غیرعادی مغز یا آسیب به مغز در حال رشد ایجاد می‌شود که بر توانایی کودک در کنترل عضله‌هایش تأثیر می‌گذارد. چندین علت احتمالی برای توسعه یا آسیب غیرطبیعی وجود دارد.

مردم قبلاً فکر می‌کردند که CP عمدتاً به دلیل کمبود اکسیژن در طول فرآیند زایمان ایجاد می‌شود. اکنون، دانشمندان فکر می‌کنند که این عارضه تنها باعث بروز تعداد اندکی از موارد CP می‌شود.

رشد غیرطبیعی مغز یا آسیبی که منجر به CP ‌شود می‌تواند قبل از تولد، در حین تولد، یک ماه پس از تولد یا در سال‌های اولیه زندگی کودک اتفاق بیفتد، در حالی که مغز هنوز در حال رشد است.

 CP مربوط به رشد غیرطبیعی مغز یا آسیبی که قبل یا در حین تولد رخ داده است، سی پی مادرزادی نامیده می‌شود. اکثریت موارد فلج مغزی یعنی 85 تا 90درصد آن‌ها، مادرزادی است.

در بسیاری از موارد علت مشخصی وجود ندارد. درصد کمی از موارد CP به دلیل رشد غیرطبیعی مغز یا آسیبی است که بیش از 28 روز پس از تولد رخ می‌دهد. این موارد، فلج مغزی اکتسابی نامیده می‌شوند و معمولاً با عفونت مانند مننژیت یا آسیب سر همراه هستند.

بیشتر بخوانید: درمان اوتیسم؛ بازی اثرگذارترین شیوه درمان

چند توصیه‌ مهم در ارتباط با فلج مغزی

اگر فکر می‌کنید فرزندتان به نقاط عطف حرکتی نمی‌رسد یا ممکن است به اختلال CP دچار باشد، با پزشک خود تماس بگیرید و نگرانی‌های خود را با او در میان بگذارید.

اگر شما یا پزشکتان همچنان نگران هستید، از متخصصی که می‌تواند ارزیابی عمیق‌تری از کودک شما انجام دهد و در تشخیص کمک کند، یاری بخواهید. همچنین از مشاوران و متخصصان اعصاب و روان نیز می‌توانید کمک بگیرید.

بیشتر بخوانید : اوتیسم یا اختلال درخودماندگی چیست؟

یادداشت پایانی

پزشکان فلج مغزی را بر اساس نوع اصلی اختلال حرکتی درگیر طبقه‌بندی می‌کنند. بسته به اینکه کدام ناحیه از مغز تحت تأثیر قرار گرفته است، یک یا چند مورد از اختلالات حرکتی ممکن است رخ دهد که شامل سفت شدن عضلات (اسپاستیسیته)، حرکات غیرقابل‌کنترل (دیسکینزی) و تعادل و هماهنگی ضعیف (آتاکسی) هستند.

چهار نوع اصلی CP وجود دارد. شایع‌ترین نوع فلج مغزی، سی پی اسپاستیک است. CP اسپاستیک حدود 80٪ از افراد مبتلا به فلج مغزی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

افراد مبتلا به CP اسپاستیک، عضلاتشان سفت شده و در نتیجه حرکات آن‌ها شاید غیرطبیعی یا دشوار باشد. فلج مغزی اسپاستیک معمولاً توسط قسمت‌هایی از بدن که تحت تأثیر قرار می‌گیرند، توصیف می‌شود.

در دیپلژی اسپاستیک / دی پارزی، سفتی عضلانی عمدتاً در پاها است و بازوها کمتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند یا اصلاً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. افراد مبتلا به دیپلژی اسپاستیک شاید در راه رفتن مشکل داشته باشند زیرا عضلات سفت باسن و ساق پاها باعث می‌شود پاهایشان به هم کشیده شود، به سمت داخل بچرخد و در زانوها متقاطع شود که به آن حالت قیچی نیز می‌گویند.

همی پلژی اسپاستیک یا همی پارزی تنها یک طرف بدن فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. معمولاً بازو بیشتر از ساق پا آسیب می‌بیند.

کوادری پلژی اسپاستیک یا کوادری پارزی، شدیدترین شکل فلج مغزی اسپاستیک است و هر چهار اندام، تنه و صورت را درگیر می‌کند. افراد مبتلا به کوادری پارزی اسپاستیک معمولاً نمی‌توانند راه بروند و اغلب ناتوانی‌های رشدی دیگری مانند ناتوانی ذهنی، تشنج یا مشکلات بینایی، شنوایی یا گفتاری نیز دارند.

فلج مغزی دیسکینتیک که شامل فلج مغزی آتتوئید، کرئوآتتوئید و فلج مغزی دیستونیک هم می‌شود در کنترل حرکت دست‌ها، بازوها و پاها مشکل ایجاد می‌کند و نشستن و راه رفتن را دشوار خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: سندروم داون یا نشانگان داون چیست؟ آیا سندروم داون ارثی است؟

حرکات، غیرقابل‌کنترل هستند و می‌توانند آهسته و تاب‌دار یا سریع و تند باشند. گاهی اوقات صورت و زبان درگیر می‌شود و فرد در مکیدن، بلعیدن و صحبت کردن مشکل دارد.

فرد مبتلا به فلج مغزی دیسکینتیک می‌تواند تغییر کند یعنی حالت عضلات از خیلی سفت تا خیلی شل متفاوت است و این تفاوت نه‌تنها در طول یک هفته، بلکه حتی در طول یک روز هم می‌تواند اتفاق بیفتد.

افراد مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک در تعادل و هماهنگی مشکل دارند. آن‌ها شاید هنگام راه رفتن تعادل کامل نداشته باشند. این اشخاص احتمالا با حرکات سریع یا حرکاتی که به کنترل زیادی نیاز دارد، مانند نوشتن، مشکل داشته باشند.

این افراد هنگامی‌که به چیزی می‌رسند، احتمال دارد که برای کنترل دست‌ها یا بازوهای خود مشکل داشته باشند.

برخی افراد علائم بیش از یک نوع فلج مغزی را دارند. شایع‌ترین نوع فلج مغزی مختلط، CP اسپاستیک‌دیسکینتیک است. سپاس از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید. سوالات خود را با ما در میان بگذارید.