کم خوابی کودکان، مشکلی غم‌انگیز که کودکان را آزار می‌دهد
داستان کم خوابی کودکان شاید غم‌انگیز باشد، اما واقعی است. بزرگسالان اغلب به این مشکل عادت دارند ولی اکنون کم خوابی کودکان هم تجربه می‌شود. برای معکوس کردن این روند نگران کننده چه می‌توانیم بکنیم؟ کم خوابی کودکان مشکلی است که در بسیاری از مواقعی که حتی به آن فکر هم نمی‌کنیم، وجود دارد. با پیدایش چنین مشکلی است که باید به فکر درمان کم خوابی کودکان هم باشیم.
متخصصان می‌گویند خواب ناکافی یک بیماری همه‌گیر در سلامت عمومی هم برای بزرگسالان و هم برای کودکان است. این مقاله بر کودکان کم خواب در سنین 5 تا 18 سال تمرکز می‌کند و علل، اثرات طولانی مدت بر سلامتی، علائم و نشانه‌ها، ابزارهای ارزیابی مناسب و مداخلات مفید برای مدیریت مشکل کم خوابی کودکان را مورد بحث قرار می‌دهد.
زمان خواب در کودکان
به طور کلی، بیان شده است که کودکان بیش از بزرگسالان یعنی بیشتر از 7 تا 9 ساعت به خواب نیاز دارند. کودکان 5 تا 10 ساله به 10 تا 11 ساعت خواب نیاز دارند. آن‌ها در سنین 10 تا 17 سال به 8.5 تا 9.5 ساعت خواب نیازمندند.
اگر کودکان بتوانند 15 تا 30 دقیقه بعد از رفتن به رخت‌خواب به خواب بروند، به راحتی در زمان مناسب بیدار شوند و بدون چرت تمام روز بیدار و هوشیار باشند، استراحت کافی داشته‌اند. آکادمی اطفال آمریکا تخمین می‌زند که 10 درصد از کودکان در ایالات متحده مشکل خواب دارند. این درصد در کودکان مبتلا به مشکلات سلامت روانی و اختلالات عصبی/رشدی به 50 تا 75 درصد افزایش می‌یابد.
علائم واضح مشکل خواب کودکان مواردی مانند خواب آلودگی زیاد در روز، حلقه‌های تیره زیر چشم، بی‌توجهی و تاخیر و غیبت مکرر در مدرسه و رفتار پرخاشگرانه است.
در صورتی که کم خوابی کودکان درمان نشود، می‌تواند حالت مزمن پیدا کند. این شرایط ممکن است شرایط جلوگیری از پیشرفت تحصیلی در مدرسه را ایجاد کند. همچنین امکان دارد باعث حوادث، افسردگی، درگیری‌های بین فردی و استعداد یا تشدید مشکلات سلامتی مانند چاقی و دیابت شود. تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان دارای استراحت مناسب، کمتر دچار عفونت می‌شوند، زیرا خواب سیستم ایمنی بدن را تقویت و ترمیم می‌کند.
بیشتر بخوانید: علت بی خوابی کودکان چیست؟
علل فیزیکی کم خوابی کودکان
منشا مشکلات خواب دوران کودکی می‌تواند جسمی (مربوط به آپنه خواب یا بیماری مزمن) یا رفتاری (مربوط به استرس، اضطراب یا اختلالات خلقی) باشد. اغلب ترکیبی از مسائل جسمی و رفتاری منجر به کم خوابی کودکان می‌شود یا رابطه‌ای علت و معلولی بین محرومیت از خواب و علل آن وجود دارد.
اختلال تنفسی
اختلال تنفسی مرتبط با خواب به نام اختلال تنفس در خواب (SDB) یک الگوی تنفسی غیرطبیعی است که در اثر انسداد راه هوایی فوقانی در هنگام خواب به وجود می‌آید. این شامل آپنه، هیپوپنه، تحریکات مربوط به تلاش تنفسی و هیپوونتاسیون می‌شود.
علائم و نشانه‌های SBD شامل تنفس دهانی، خروپف و آپنه خواب است. این بیماری در کودکان 2 تا 6 ساله به اوج خود می‌رسد.
آپنه انسدادی خواب (OSA)
آپنه انسدادی خواب اصلی‌ترین علت فیزیکی محرومیت از آن است. این مشکل با انسداد جزئی یا کامل مجاری هوایی فوقانی، معمولا از طریق بزرگ شدن لوزه‌ها یا آدنوئیدها مشخص می‌شود. OSA 2 تا 5 درصد نوزادان، کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در مطالعه‌ای اخیرا گزارش داده شده است که 40 تا 100 درصد کودکان مبتلا به SDB در سن 7 سالگی به مشکلات عصبی رفتاری مبتلا می‌شوند. آن‌ها سه برابر بیشتر از دیگران نمرات C یا پایین‌تر از مدرسه دریافت می‌کنند. همچنین هفت برابر بیشتر احتمال دارد که مشکلات یادگیری گزارش شده توسط والدین داشته باشند. مهم‌ترین تغییر رفتار در این کودکان بیش فعالی است. مطالعات، SDB دوران کودکی را با چاقی، سندرم متابولیک و خطر بیماری‌های قلبی در آینده، فشار خون بالا و سرطان مرتبط می‌دانند.
بیشتر بخوانید: علت بی خوابی نوزاد را برطرف و زندگی خود را زیباتر کنید!
وضعیت اجتماعی
قدرت اقتصادی پایین خطر اختلال تنفسی را افزایش می‌دهد. این کودکان بیشتر در معرض آلاینده‌های هوا و سایر سموم محیطی هستند که می‌توانند پاسخ التهابی بدن را افزایش داده و باعث تکثیر بافت لنفادنوئید شوند. تحقیقات خروپف عادی را با SDB مرتبط می‌دانند و آن را با وضعیت اقتصادی اجتماعی ضعیف‌تر، مشکلات تنفسی شدید و هیپرتروفی آدنوتونسیلار در ارتباط دانسته‌اند. در کشور آمریکا کودک سیاه‌پوست دو برابر کودکان سفیدپوست دچار اختلال تنفسی می‌شوند.
بیماری‌های مزمن
مشکلات خواب در کودکان نیز می‌تواند مربوط به بیماری مزمن باشد. کودکانی که مبتلا به بیماری‌های مزمن دردناک مانند آرتریت روماتوئید، بیماری سلول داسی شکل یا رفلاکس معده هستند و کسانی که بیماری‌های عصبی و روانی دارند، بیشتر در معرض مشکلات خواب قرار دارند که مربوط به آپنه خواب نیست. 50 تا 75 درصد کودکان مبتلا به مشکلات عصبی یا رشدی دچار اختلال در خواب می‌شوند.
بیشتر بخوانید: کم خوابی نوزاد؟ آیا چنین چیزی ممکن است؟
عوامل رفتاری و روانی
کودکان ممکن است به دلیل عوامل احساسی مانند استرس، اضطراب و اختلالات خلقی دچار کم خوابی شوند. کسانی که ضربه‌های شدید، از جمله سوء استفاده جسمی و جنسی را تجربه کرده‌اند، امکان دارد از اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) رنج ببرند. استرس پس از سانحه آن‌ها را در معرض مشکلات جدی خواب مانند شب ادراری، راه رفتن در خواب، کابوس و وحشت شبانه قرار می‌دهد.
شب ادراری (خالی شدن مکرر شبانه ادرار در کودکان بالای 5 سال)
شب ادراری می‌تواند خواب کودک را مختل کند. علت آن ممکن است فیزیکی (به دلیل ناهنجاری کلیه/اورولوژی یا بیش فعالی مثانه) یا رفتاری باشد، در هر حال باید تعیین و درمان شود. برخی کودکان از نظر ژنتیکی مستعد برای شب ادراری هستند.
اگر کودک از زمانی که باید ادرار خود را کنترل کند، دچار شب ادراری باشد به آن شب ادراری اولیه گفته می‌شود. شب ادراری ثانویه (شب ادراری که بعد از 6 ماه خشکی ایجاد می‌شود) معمولا با استرس، اضطراب یا یک بیماری تشخیص داده نشده مرتبط است.
شب ادراری با مداخلات رفتاری مانند هشدار شب ادراری (هنگامی که سنسور در زیر لباس یا روی تخت رطوبت را تشخیص می‌دهد)، تمرین مثانه، پاداش خشکی و محدود کردن مایعات شب درمان می‌شود. رایج‌ترین داروی تجویز شده برای درمان شب ادراری هورمون ضد دیورتیک دسموپرسین است.
راه رفتن در خواب
راه رفتن در خواب معمولا بین سنین 6 تا 12 سالگی شروع می‌شود و بیشتر از دختران بر پسران تاثیر می‌گذارد.
کابوس‌های شبانه
کابوس‌های شبانه که بیشتر از پسران بر دختران تاثیر می‌گذارد، در دوران کودکی شایع است و بعدا باعث خواب سبک یا حرکت سریع چشم (REM) می‌شود. اگرچه ممکن است کودک بترسد یا ناراحت شود، اما معمولا وقتی این رویاها را به یاد آورد، می‌توان به کودک دلداری داد.
وحشت شبانه باعث نگرانی والدین می‌شود. زیرا کودک بیدار به نظر می رسد اما ممکن است به طور غیرقابل کنترل فریاد بزند. کودک گیج و آشفته و از حضور والدین بی‌خبر است و به راحتی آرام نمی‌شود. کودک ممکن است زود بیدار شود یا دوباره بخوابد و صبح از وحشت شبانه هیچ خاطره‌ای نداشته باشد. ترس‌های شبانه معمولا در 4 ساعت اول و قبل از خواب عمیق رخ می‌دهند و در پسران شایع‌تر اند.
علائم رفتاری کم خوابی کودکان نیز می‌تواند شامل بیدار شدن‌های مکرر در طول شب، صحبت در هنگام خواب، دندان قروچه و فشردن فک باشد.
بیشتر بخوانید: درمان بی خوابی با 35 روش فوق العاده موثر
تاثیرات فرهنگی بر خواب
خواب ناکافی به طور فزاینده‌ای در بین نوجوانان رایج شده است. شروع بلوغ، اختلال در ریتم شبانه‌روزی (سندرم مرحله تاخیری خواب) و تغییر فیزیولوژیکی شروع خواب به اواخر شب می‌تواند خواب نوجوانان را مختل کند. محققان اجتماعی بر این باورند که خواب نوجوانان نیز تحت تاثیر والدین، همسالان و روابط مدرسه است.
نوجوانان ممکن است برای خوابیدن در زمان خواب دلخواه خود دچار مشکل شوند و خود به خود صبح در زمان مناسب بیدار نشوند. جوانانی که از نوشیدنی‌های انرژی‌زا استفاده می‌کنند ممکن است به دلیل محرک بودن زیاد نوشیدنی‌ها در خوابیدن دچار مشکل شوند.
برنامه‌های آموزشی
بسیاری از کودکان برنامه‌های شلوغی پس از مدرسه دارند. آن‌ها در ورزش، رویدادهای مدرسه و سایر فعالیت‌ها با انتظارات سنگین از سوی خانه شرکت می‌کنند. استرس‌های تحصیلی، اختلاف خانواده، افسردگی و عزت نفس پایین می‌تواند بر مشکل کم خوابی کودکان بیفزاید. والدینی که ساعات طولانی کار می‌کنند ممکن است زمان خواب معمولی را اعمال نکنند یا قوانین مربوط به زمان خواب را تعیین نکنند.
هم دانش آموزان و هم معلمان کمبود خواب را با عملکرد ضعیف مدرسه و نمرات پایین‌تر مرتبط می‌دانند. فقط یک ساعت کاهش زمان خواب می‌تواند پردازش شناختی کودکان را به طور قابل ملاحظه‌ای مختل کند.
استفاده از وسایل الکترونیکی
استفاده از وسایل الکترونیکی در اواخر شب می‌تواند بر خواب کودکان تاثیر منفی بگذارد. شواهد در حال افزایش است که بازی‌های ویدئویی خشن و سایر فعالیت‌های الکترونیکی بدن را با ایجاد واکنش استرس‌زا در حالت استرس قرار می‌دهد که باعث افزایش فشار خون و ضربان قلب می‌شود. این فرایند در نهایت کم خوابی کودکان را رقم می‌زند.
سطح بالایی از تحریک بصری و شناختی از گشت و گذار در اینترنت، ارسال پیام کوتاه و تماشای تلویزیون در اواخر شب نیز بر مغز و بدن فشار وارد می‌کند. به طور متوسط، کودکان و نوجوانان بیش از هفت ساعت در روز را صرف فعالیت رسانه‌ای می‌کنند. بیش از 50 درصد از نوجوانان در یک مطالعه گزارش داده‌اند که بعد از رفتن به رخت‌خواب با تلفن همراه پیام می‌دهند یا صحبت می‌کنند.
عوامل دیگر فرهنگی کم خوابی کودکان
نور زیاد در اتاق خواب، استفاده زیاد از کافئین، وعده‌های غذایی عصر و دیر هنگام، سر و صدای خانواده یا آلودگی صوتی در فضای باز و دمای نامناسب اتاق خواب از دیگر عوامل کم خوابی کودکان هستند.
بیشتر بخوانید :درمان بی خوابی بزرگسالان را با خواندن این مطلب بیابید!
ارزیابی مشکلات خواب
استفاده معمول از ابزارهای ارزیابی مختصر می‌تواند منجر به شناسایی زودهنگام مشکلات خواب و علل زمینه‌ای کم خوابی کودکان شود. ابزارهای مختلف غربالگری در دسترس است تا به پزشکان در ارزیابی کمبود خواب کودکان کمک کند.
پرستاری که مشکوک به مشکل خواب در کودک است باید سابقه سلامت جامع او را دریافت کرده و یک ارزیابی فیزیکی کامل انجام دهد. والدین می‌توانند از دفترچه خاطرات خواب برای ثبت عادات خواب/بیداری کودک در یک دوره 24 ساعته به مدت 2 هفته متوالی استفاده کنند.
هر کودکی که خروپف می‌کند، تنفس پر سر و صدا یا مشکلی در هنگام خواب نشان می‌دهد، باید از نظر آپنه انسدادی خواب یا جراحی (اغلب آدنوتونسیلکتومی) مورد ارزیابی قرار گیرد. اگر چاقی یکی از عوامل موثر باشد، کودک و والدین باید مشاوره رژیم غذایی و اطلاعاتی در مورد اهمیت فعالیت بدنی منظم دریافت کنند.
بیشتر بخوانید: درمان بی خوابی در شب با آسان‌ترین روش‌ها
گزینه‌های درمان کم خوابی کودکان
برنامه مراقبت از کودکان مبتلا به کم خوابی باید شامل کل خانواده شود. به والدین توصیه کنید عادات خواب سالم را برای فرزندان خود الگو قرار دهند. پویایی خانواده را برای فشار، اختلاف و اختلال در عملکرد بررسی کنید. قومیت و ارزش‌های فرهنگی را در مورد خوابیدن، چرت زدن در طول روز، میان وعده‌های غذایی شبانه، تماشای تلویزیون و اهمیت خواب در نظر بگیرید.
کودکان مبتلا به ترس شبانه مزمن یا کسانی که نیازهای خاصی دارند (مانند ADHD، PTSD، اختلال Tourette یا سندرم Prader-Willi) برای پیگیری مداوم حرفه‌ای به متخصص خواب یا روانشناس کودک یا روانپزشک ارجاع داده شوند.
کودکان و والدین ممکن است از تکنیک‌ها و تغییرات شیوه زندگی برای رفع مشکلات، برنامه شلوغ کاری والدین و سایر عوامل استرس‌زای خانواده استفاده کنند. ترس‌ها و اضطراب‌های مربوط به خواب ممکن است با آموزش آرامش، تصویرسازی هدایت شده و تقویت مثبت کاهش یابند.
مسئولین بهداشت که با معلمان و دانش آموزان ارتباط برقرار می‌کنند، باید در کلاس‌های آموزش بهداشت در مورد بهداشت خواب صحبت کنند. کودکان دبستانی به صورت ویژه‌ای از این مطالب استقبال می‌کنند. همراه با آموزش اهمیت شیوه‌های خواب سالم و علائم و نشانه‌های کم خوابی کودکان را به آن‌ها توصیه کنید:
- از چرت زدن در اواخر روز خودداری کنید
- مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین و قند بالا را به ویژه در عصر کاهش دهید
- فعالیت‌های غیرضروری بعد از مدرسه را کاهش دهید
- یک برنامه معمول برای خواب با محوریت فعالیت‌های آرام مانند خواندن یا گوش دادن به موسیقی ملایم ایجاد کنید
- سه ساعت قبل از خواب از فعالیت‌های پرانرژی پرهیز کنید
- از اتاق خواب فقط برای خواب استفاده کنید، نه برای برقراری ارتباط با دوستان، تماشای تلویزیون یا غذا خوردن
- اتاق خواب را سرد، تاریک و آرام کنید
مشارکت والدین را برای اجرای شیوه‌های بهداشت خواب کودکان درخواست کنید. هنگام صحبت با والدین، به آن‌ها توصیه کنید:
- تلویزیون، تلفن‌های هوشمند و تلفن‌های همراه، بازی‌های ویدئویی و رایانه‌ها را از اتاق خواب کودک بردارند و برای استفاده از آن‌ها مقررات تعیین کنند
- زمان خواب و بیداری را حتی در تعطیلات آخر هفته برای کودکان دبستانی و راهنمایی ثابت نگه دارند. نوجوانان ممکن است از خواب آخر هفته بیش از حد مجاز استفاده کنند
در صورتی که درمان رفتاری و اصلاح شیوه‌های خواب ناموفق باشد، داروها باید برای مشکلات کم خوابی کودکان تجویز شوند. ملاتونین هنگامی که تحت نظر پزشک استفاده می‌شود، می‌تواند یک داروی بدون نسخه و بی‌خطر برای ایجاد خواب باشد. خطر خودکشی باید با دقت ارزیابی شود، زیرا کودکان و نوجوانان هنگام مصرف داروهای ضدافسردگی ممکن است تمایل به خودکشی داشته باشند. پس داروها در صورت وجود یا نبودن چنین حالتی، باید با احتیاط مورد استفاده قرار گیرند.
یکی از مشکلاتی که در سال‌های اخیر دامن‌گیر بسیاری از خانواده‌ها شده است، کم خوابی کودکان نام دارد. با اینکه چنین مشکلی در گذشته کمتر دیده می‌شد، اما امروزه شناخت و درمان کم خوابی کودکان مسئله‌ای جدی است. برای آنکه بتوانیم شناخت درستی به دست بیاوریم باید مسائلی مانند زمان خواب در کودکان، علل فیزیکی کم خوابی کودکان، وضعیت اجتماعی، عوامل رفتاری و روانی، تاثیرات فرهنگی بر خواب را به صورت کامل بشناسیم. سپس ارزیابی درستی انجام دهیم و در نهایت درمان کم خوابی کودکان را در برنامه خود بگنجانیم.