یک قل دو قل؛ سخت و سنگی اما دوست‌داشتنی
یک قل دو قل یک بازی قدیمی ایرانی است که با پنج عدد سنگ انجام می‌شود و بازی‌ای است که هم دختران و هم پسران از آن لذت می‌برند. بازی یک قل دو قل برای همه سنین مناسب است و هر شخصی که سرعت عمل بیشتری داشته باشد، در این بازی موفق‌تر خواهد بود. تا پایان این مقاله با مجله سیوطب همراه باشید تا همه چیز را در مورد این بازی محبوب و دوست‌داشتنی برای شما بگوییم.
آشنایی با بازی یک قل دو قل
بازی سرگرم‌کننده یک قل دو قل در خانواده و جمع‌های فامیلی باعث افزایش صمیمیت می‌شود و در عین حال که بسیار مفرح و شاد است، شدت فعالیت بالایی ندارد و بی‌خطر است.
این بازی به راحتی با دو نفر انجام اشده اما می‌توان آن را در گروه‌های دو تا سه نفره هم بازی کرد. یک قل دو قل کاملا انعطاف‌پذیر است و اگر تعداد از دو نفر بیشتر شد، به صورت نوبتی انجام می‌شود.
ویژگی منحصربه‌فرد این بازی آن است که هرچند حالت عادی این بازی حداقل با دو نفر انجام می‌شود، اما می‌توانید آن را یک نفره هم بازی کنید.
برای این بازی حتما باید از 5 سنگ گرد استفاده شود و بهتر است کوچک باشند تا به خوبی بتوان تعادل آن‌ها را روی دست حفظ کرد.
دقت کنید که اندازه سنگ‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که هر 5 سنگ در مشت بازیکن جای بگیرد. همان‌طور که گفتیم حداقل نفرات این بازی دو نفر است و تا 10 نفر نیز می‌توانند آن را انجام دهند.
در گذشته برای انجام یک قل دو قل افراد محیط اطراف را می‌گشتند تا از باغچه یا زمین‌های اطراف بتوانند 5 سنگ گرد و کوچک پیدا کنند.
بهترین سنگ‌ها برای یک قل دو قل، سنگ‌های صیقل یافته کنار رودخانه‌ها هستند که بر اثر برخورد مداوم با آب در فشارهای مختلف در زمان زیاد، زوایای آن‌ها ساییده، صاف و گرد شده‌اند.
اما اگر شما حوصله یا امکان جمع‌آوری سنگ را ندارید، می‌توانید به راحتی وسایل این بازی را که در اصل همان پنج سنگ مناسب است، از فروشگاه‌های اسباب‌بازی یا به صورت آنلاین تهیه کنید.
دقت کنید که بهترین سایز برای اندازه سنگ‌ها این است که هر سنگ اندازه یک بند انگشت اشاره یا به اندازه یک فندق و کوچک‌تر از یک گردو باشد.
بازی یک قل دو قل یک فعالیت و سرگرمی منعطف است و اگر احساس می‌کنید بیش از حد در آن حرفه‌ای شدید و این فعالیت برای شما و هم‌بازی‌هایتان آسان یا تکراری شده، با کمی خلاقیت می‌توانید مراحل آن را دشوارتر و چالش برانگیزتر کنید.
جالب است بدانید داستانی نیز با نام یک قل دو قل وجود دارد و موضوع آن دوقلوهایی هستند که در شکم مادرشان فضا کم است و نمی‌توانند هر دو همزمان پایشان را دراز کنند.
بنابراین این دوقلو مجبور هستند هر یک به نوبت یکی پایش را دراز کند و دیگری در آن زمان، پایش را جمع کند.
شبیه بازی یک قل دو قل که شاید چون سنگ‌ها همگی همزمان جای راحتی ندارند، مجبورند یکی در هوا باشد و دیگران روی زمین اما باید حواس‌تان به آن سنگ روی هوا باشد تا زمین نخورد.
در واقع سنگی که در هوا قرار دارد، قل اول بوده و سنگی که از روی زمین بر می‌دارید، قل دوم است.
بیشتر بخوانید: فرصت بازی کلاغ پر با کودکان را از دست ندهید
نام‌های دیگر یک قل دو قل
قوانین بازی یک قل دو قل هرچند انعطاف‌پذیر است و می‌توان با خلاقیت آن را چالشی‌تر کرد، اما پایه قوانین آن در همه شهرهای ایران مثل هم است.
مانند اینکه حتما سنگی که روی هوا قرار دارد و سنگی که روی زمین است را باید با همان دستی بردارید که سنگ را پرتاب کردید و در واقع با یک دست باید این بازی را انجام دهید و از دست دیگر نمی‌توانید کمک بگیرید.
بنابراین اگر راست دست هستید از دست راست‌تان برای بازی استفاده کنید تا مهارت و سرعت عمل بیشتری داشته و در حین بازی راحت‌تر باشید.
چپ دست‌ها هم به همین شکل باید عمل کنند و برای عملکرد بهتر، باید با همان دست تخصصی خود بازی کنند.
با وجود اینکه قوانین کلی بازی در همه شهرها یکسان است اما یک قل دو قل را در شهرهای منختلف با نام‌های گوناگون می‌شناسند که در ادامه می‌خوانید:
- یک گل دو گل
- تیلوبازی
- بش داش
- پنج پنج
- پنج سنگ
- پاسنگ کا
- قوتور بازی
- رگ‌رگ بازی
- سنگچران
- توّپال غمچان
- قمچان
- قارچون
- چَقَّهَ
- موزباریک
مزایای یک قل دو قل
مزیت بزرگ این بازی این است که دختر و پسر ندارد و به دلیل اینکه از حرکات ساده و آسان قوانین راحت تشکیل شده برای همه سنین مناسب است.
بنابراین در یک جمع خانوادگی بچه‌ها از هر سنی می‌توانند با آن لذت ببرند و حتی این بازی برای بزرگسالان هم لذت‌بخش و خاطره‌انگیز است.
هرچند این بازی از حرکاتی ساده تشکیل شده اما برای برنده شدن در این بازی و عبور از 5 خان یک قل دو قل نیاز به تمرکز، سرعت عمل، کنترل اعصاب و هماهنگی بالا بین چشم و دست‌تان دارید. در ادامه مهم‌ترین مزایای یک قل دو قل را می‌خوانید:
- نیاز به امکانات اندک و طبیعی
- توزیع مناسب شانس و مهارت
- تقویت مهارت‌های چشمی
- هماهنگی چشم و دست
بیشتر بخوانید: نگاهی عمیق‌تر به بازی قایم موشک
اهداف یک قل دو قل
این روزها و در دوران شیوع پاندمی کرونا که کودکان مجبورند در قرنطینه باشند و کمتر به مدرسه و بیرون از خانه می‌روند، بازی یک قل دو قل یکی از سرگرمی‌های در خانه است که به صورت نشسته انجام می‌شود و اهداف پدر و مادرها را برای سرگرمی کودکان در خانه محقق می‌کند.
اهداف یک قل دو قل را می‌توان به صورت کلی به شکل زیر مطرح کرد:
- ایجاد حس تفکر و اندیشه
- دقت در نگاه
- حرکات هماهنگ دست‌ها با چشم
- سرگرمی
- درک کاربرد ریاضی در مسائل زندگی و اقتصادی
نحوه بازی یک قل دو قل
ابتدا پنج سنگ گرد پیدا کنید و سپس یکی از بازیکنان تعدادی از سنگ‌ها را در مشت خود بگیرد. گرد بودن سنگ‌ها علاوه بر اینکه باعث می‌شود کار با آن‌ها راحت‌تر باشد، سبب خواهد شد لبه‌های تیزی نداشته باشد تا به دست شما آسیب بزند یا در هنگام بازی اذیت شوید به خصوص برای بچه‌ها.
پس اگر پنج سنگ گرد و کوچک که تقریبا هم اندازه هستند، پیدا کردید، همیشه نگه دارید تا برای بازی یک قل دو قل هر بار مجبور نباشید روی زمین به دنبال سنگ بگردید.
بعد از اینکه بازیکنی سنگ‌ها را در دست گرفت، بازیکن دیگر باید بگوید تعداد سنگ‌های دورن مشت او، زوج است یا فرد.
اگر آن شخص زوج یا فرد بودن سنگ‌ها اشتباه حدس بزند، باخته و شروع‌کننده بازی می‌شود. برای شروع بازی ابتدا سنگ‌ها روی دست خود بگذارید.
سپس یکی از سنگ‌ها را به سمت بالا پرتاب کنید و بعد از آن باید بتوانید در این فاصله که آن سنگ به زمین می‌افتد، یکی از سنگ‌ها را از روی زمین بردارید.
هرچه تعداد سنگ بیشتری را جمع کنید، نشان‌دهنده توانایی بیشتر شما در این بازی است.
در حقیقت برای مراحل بعدی باید بتوانید سنگ‌ها را به صورتی جفتی بردارید یعنی هر دو قل کنار یکدیگر باشند.
وقتی سنگ اول را به هوا انداختید بگویید یک قل و وقتی سنگ روی زمین را برداشتید، بگویید دو قل.
سپس بلافاصله باید سنگی که هنوز به زمین نیفتاده را در هوا قبل از اینکه به زمین بخورد، بگیرید. اگر نتوانید سنگی که بالا انداختید را قبل از برخورد با زمین بگیرید، باخته یا به اصطلاح سوخته‌اید.
اگر توانستید سنگ را روی هوا بگیرید از مرحله اول عبور می‌کنید و به مرحله دوم صعود خواهید کرد. این مرحله کمی سخت‌تر از مرحله قبل است، زیرا حالا به جای یک سنگ در هوا، باید دو تا از سنگ‌ها را بگیرید.
در مرحله سوم این کار با سه سنگ و در مرحله چهارم با چهار سنگ انجام می‌شود. اگر توانستید از چهارخان یک قل دو قل عبور کنید، وارد مرحله پنجم می‌شوید.
حالا انگشت‌های شصت و ثبابه و انگشت وسط را پایین بگذارید و یک سنگ را بالا بیندازید. در همین حال باید بلافاصله چهار سنگ دیگر را دانه دانه داخل آن انگشتانتان بیندازید.
یعنی به عبارتی باید آن چهار سنگ را وارد دروازه کنید و چهار گل بزنید. در حقیقت با انگشتانتان یک پل با پایه‌هایش یا یک چارچوب دروازه می‌سازید.
می‌توانید برای اینکه بازی چالشی‌تر شود، برای تعداد ضربات محدودیت بگذارید مثلا فقط پنج ضربه. ضربات را باید با انگشت اشاره دست دیگر بزنید.
اگر موفق شدید پوکر کنید یا چهار گل بزنید؛ شما قهرمان یک قل دو قل هستید. تمرکز، تعادل و سرعت؛ اصلی‌ترین مهارت‌ها برای موفقیت در یک قل دو قل است.
بازی یک قل دو قل در اردبیل، آذربایجان و خراسان به شیوه‌های گوناگونی بازی می‌شود، اما روایت غالب بازی همان شیوه‌ای است که در این مقاله به آن اشاره کردیم.
بیشتر بخوانید: بازی خاطره انگیز لی لی حوضک
یادآوری
یادتان باشد نیازی نیست سنگ‌ها را علامت‌گذاری کنید و همه سنگ‌ها در همه مراحل بازی نقش یکسانی دارند.
یعنی مثلا از نظر قوانین بازی تفاوتی نمی‌کند کدام سنگ را به بالا بیندازید، کدام را از روی زمین بردارید یا با کدام گل بزنید.
هرچند که ممکن است شکل یک سنگ کمی با بقیه متفاوت باشد و برای شما به طور مثال برای بالا انداختن بهتر باشد، اما باز هم نمی‌توانید آن‌ها را نشانه‌گذاری کنید چون سنگ‌ها برای همه بازیکنان مشترک است.
دلیل اینکه هر بازیکن پنج سنگ جداگانه ندارد این است که علاوه بر دشواری پیدا کردن سنگ‌های مناسب بیشتر، باید سنگ‌ها مشترک باشند تا عدالت بین طرفین برقرار شود.
لازم به ذکر است که این بازی تعامل کودکان با اطرافیان خود را افزایش می‌دهد و به آن‌ها در توسعه روابط اجتماعی خود کمک می‌کند.
این فعالیت به کودکان خجالتی نیز در افزایش اعتماد به نفس، یاری می‌رساند.
در حقیقت این بازی هم خیال پدر مادرها را راحت می‌کند که فرزندانشان در حال انجام یک فعالیت بی‌خطر هستند و هم به راحتی می‌تواند کودکان را برای ساعت‌ها یا چندین وعده در روز سرگرم کند. در واقع یک قل دو قل به نفع همه است، یک بازی برد – برد.
نکته جالب
یک قل دو قل بدون شک جزء محبوب‌ترین بازی‌های سنتی ایران است. نکته جالب در مورد این سرگرمی دوست‌داشتنی این است که خلاف بازی‌های کامپیوتری و سایر سرگرمی‌های جدیدی که نسل قبل نمی‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند و اصلا بلد نیستند، بازی یک قل دو قل را حتی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌‌ها هم به خوبی بلدند و لذت‌زیادی از آن می‌برند. چون یادآور خاطرات شیرین کودکی برای آن‌ها است.
می‌توانید این کار را خودتان هم انجام دهید یعنی کافی است با پنج سنگ کوچک و گرد به سراغ پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های خود بروید.
خواهید دید وقتی آن‌ها متوجه می‌شوند که برای بازی یک قل دو قل آمده‌اید، چقدر به وجد می‌آیند.
بازی یک قل دو قل چون به صورت نشسته انجام می‌شود و نیاز به فعالیت بدنی چندانی ندارد، جزو معدود بازی‌های مناسبی است که یک نوه پنج ساله با مادربزرگ یا پدربزرگ 85 ساله خود می‌تواند به راحتی انجام دهد.
بیشتر بخوانید: اتل متل توتوله، گاو حسن و چند موضوع دیگر!
خلاصه یک قل دو قل
بازی را یکی از بازیکن‌ها آغاز می‌کند، پنج سنگ را روی زمین پخش کنید و یکی از آن‌ها را بردارید. سپس آن سنگی را که برداشته‌اید در ارتفاع پایینی به هوا پرتاب کنید، دقت کنید که درست است که اگر سنگ را در ارتفاع بالاتر به بالا پرتاب کنید فرصت بیشتری برای برداشتن سنگ‌های روی زمین دارید. اما گرفتن دوباره سنگی که روی هوا است دشوار می‌شود و احتمال باختن شما وجود دارد.
پس بهتر خواهد بود که ریسک نکنید. هر بار که سنگ را بالا می‌اندازید، یکی از سنگ‌ها را بردارید که به این مرحله یک قل می‌گویند و اگر سنگ بر زمین بیفتد باخته‌اید. سپس بازی را بازیکن دوم آغاز می‌کند.
در مرحله دوم، دو سنگ از چهار سنگ را برداشته و دوباره دو سنگ دیگر را بردارید که به این مرحله دو قل می‌گویند.
در مرحله سوم سه سنگ را از روی زمین برداشته و یک سنگ باقیمانده دیگر را هم به همین منوال بردارید که به این مرحله سه قل می‌گویند.
در مرحله چهارم، چهار سنگ را کف دست‌تان بگیرید و سنگ دیگر را بین انگشت شصت و سبابه قرار داده و به هوا پرتاب کرده و چهار سنگ دیگر را روی زمین بگذارید.
سپس سنگ پرتاب شده را با دست گرفته و دوباره به هوا بیندازید و چهار سنگ را از روی زمین بردارید که به این مرحله چهار قل می‌گویند.
در مرحله بعدی بازی یک قل دو قل، پنج سنگ را در کف دست گذاشته کمی به هوا پرتاب کنید و با پشت دست سنگ‌ها را بگیرید و دوباره آن‌ها را در ارتفاع کم به هوا پرتاب کنید و با کف دست بگیریدشان. حالا به تعداد سنگ‌هایی که در دست دارید، امتیاز جمع کرده‌اید.