ارتودنسی ثابت برای چه کسانی مناسب است به همراه فواید و عوارض
ارتودنسی ثابت تقریبا راه درمانی بیشتر افرادی است که نامنظمی دندان و فک دارند. ارتودنسی ثابت از شایع‌ترین و کاربردی‌ترین راه‌های درمان به هم ریختگی و نامنظمیهای دندانی به شمار می‌رود و کماکان به عنوان یکی از موفق‌ترین شیوه‌های درمانی برای دندانها محسوب می‌شود. نامرتبی دندان می‌تواند منجر به مشکلات دندانی از جمله پوسیدگی دندان، بیماری لثه و جویدن سخت یا دردناک شود.
بیشتر بخوانید: جراحی فک بالا و پایین و شرایط لازم برای عمل ارتوگناتیک
ارتودنسی ثابت چیست؟
ارتودنسی ثابت مجموعه‌ای از تجهیزات و وسایل که برای اصلاح نامنظمیهای دندانی به دندانها متصل می‌کنند. تجهیزاتی که در درمان‌‌های ارتودنسی استفاده می‌شوند تنوع، سایز و اندازه و کاربردهای زیادی دارند. در ارتودنسی ثابت هدف استفاده از روش‌های درمانی و زیبایی ارتودنسی برای دندان و فک بدون دخالت و همکاری مستقیم بیمار است. این دستگاهها برای اصلاح مشکلات دندانی بوده و تا زمانی که دندانها صاف نشوند از روی دندانها و از داخل دهان خارج نمی‌شوند.
این موارد در واقع دستگاه‌‌های ثابت هستند و به استفاده از آنها ارتودنسی ثابت گفته می‌شود. با توجه به تحقیقات انجام شده تقریبا ماهی یک میلی‌متر حرکت و جابه‌جایی دندانها را در این روش باید در نظر گرفت. با توجه به شرایط دندان‌های بیمار، ارتودنسی ثابت دندان گاهی با کشیدن بعضی دندانها و ایجاد یک فضای مناسب برای حرکت و جابه‌جایی دیگر دندانها همراه است.
بیشتر بخوانید: کامپوزیت دندان چیست؟ فواید و عوارض آن
انواع ارتودنسی ثابت و شناخت مزایا و معایب هر کدام
بر اساس نوع براکتی که به سطح دندانها متصل می‌شود چند مدل یا روش ارتودنسی ثابت وجود دارد. تجویز هر کدام از آنها با توجه به مشکل بیمار و تشخیص دندانپزشک انجام می‌شود. ارتودنسی ثابت چهار دسته کلی است که عبارتند از:
ارتودنسی با براکتهای فلزی
از رایج‌ترین ارتودنسی‌های ثابت مورد استفاده ارتودنسی فلزی است که به نام سیم‌کشی دندانها نیز شناخته می‌شود. به همین دلیل به این دستگاهها اصطلاحا بریس فلزی مرسوم یا سنتی می‌گویند. براکتهای فلزی از جنس استیل و اتصال آنها به دندان از طریق مواد کامپوزیتی است.
یک سیم قوسی به براکتها متصل و آن را تثبیت می‌کند. استفاده از سیم‌های فلزی ضخیم‌تر در طول درمان توسط ارتودنتیست‌ها امکان انتقال نیروی بیشتر به دندان را فراهم می‌کنند. به فرآیند جابه‌جایی سیم‌ها و به کارگیری سیم‌های ضخیم‌تر، سفت کردن ارتودنسی می‌گویند. این بریسها از سه قسمت عمده شکل گرفته‌اند:
براکت: قطعات کوچکی که به سطح جلو یا عقب دندانها متصل می‌شوند. براکتها را با کمک چسب و سیمان مخصوصی به دندانها متصل می‌کنند.
سیم ارتودنسی: سیم‌های قوس داری که براکتهای قرار گرفته روی سطح دندانها را به همدیگر متصل می‌کنند. فشار و نیروی مورد نیاز به دندانها توسط این سیم‌ها اعمال می‌شود تا دندانها در جهت درست حرکت و در نهایت صاف شوند.
بند: بندهای ارتودنسی نقش گیره را دارند. این بندها بین دندان‌هایی که بسیار به هم نزدیک هستند فاصله ایجاد کرده و مانع ایجاد فشار روی دندان‌های دیگر می‌شود و محلی برای اتصال سیم ارتودنسی هستند.
مزایای ارتودنسی ثابت فلزی عبارتند از:
- دوام و ماندگاری بیشتر
- اثر گذاری بالا
- کم هزینه بودن
و معایب آن
- دیده شدن زیاد
- تاثیر منفی بر زیبایی لبخند
- مشکل در صحبت کردن
بیشتر بخوانید: لمینت دندان؛ لمینت سرامیکی بهتر است یا کامپوزیت؟
ارتودنسی لینگوال
بریسهای لینگوال یک تفاوت اساسی با بریسهای معمولی دارند. در ارتودنسی ثابت لینگوال براکتها به سطح داخلی دندان متصل خواهند شد. در نتیجه، ابزارها در این نوع ارتودنسی ثابت، قابل رؤیت نیستند. از این لحاظ این دستگاهها را در دسته ارتودنسی نامرئی قرار می‌دهیم. بسیاری از ارتودنتیست‌ها این نوع درمان را به بیماران خود ارائه می‌دهند و نتایجی با کیفیت به دست می‌آورند.
علاوه بر این، ما به درمان با بریس لینگوال، ارتودنسی لینگوال یا پشت دندانی هم می‌گوییم. مشکل خاصی که بیماران در این شیوه با آن مواجه خواهند شد، سختی صحبت کردن، درد زبان و دشواری در تمیز نگه داشتن براکتهای لینگوال است که به مرور زمان این مشکلات حل می‌شوند.
ویژگی مثبت این براکت نامرئی بودن آن است. اما معایبی را هم به همراه دارد که شامل: اشکال در صحبت کردن، سخت شدن بهداشت دهان و تمیز کردن براکت، هزینه بالا به دلیل قالب‌گیری و ساخت براکت اختصاصی برای هر فرد خواهد بود.
بیشتر بخوانید: کامل‌ترین مجموعه از دانسته‌هایی که در مورد ارتودنسی به آن نیاز دارید
ارتودنسی با براکتهای سرامیکی
در این نوع درمان به جای استفاده از استیل از مواد سرامیکی هم رنگ دندان استفاده می‌شود، به همین دلیل در دسته ارتودنسی نامرئی قرار می‌گیرند. به دلیل شفاف بودن آنها، بیشتر افراد بزرگسال تمایل به استفاده از این براکتها برای اصلاح مشکلات دندانی دارند. ارتودنسی ثابت سرامیکی به اندازه ارتودنسی ثابت معمولی در اصلاح مکان دندانها موثر است. در ارتودنسی سرامیکی خارج کردن براکتهای سرامیکی کمی دشوارتر از براکتهای معمولی اتفاق می‌افتد.
از جمله ویژگی‌های بارز این براکت نامرئی بودن آن بیان می‌شود. ارتودنسی ثابت سرامیکی دارای معایبی است که در ادامه به آن می‌پردازیم:
- هزینه بالا
- اشکال در صحبت کردن
- دوام و پایداری پایین‌تر نسبت به براکت فلزی
- احتمال تغییر رنگ براکتها
بیشتر بخوانید: ایمپلنت دندان چیست و دانسته‌های ضروری مربوط به آن کدام اند؟
ارتودنسی خود لیگاچور یا دیمون
بریسهای دیمون یا خود تنظیم از جدیدترین و موثرترین بریسهای ارتودنسی ثابت هستند. در این ارتودنسی ثابت سیم قوس‌دار می‌تواند به راحتی و آزادانه بین براکتها حرکت کند.
لیگاچور حلقه‌های کشی کوچکی هستند که دور نگین‌های براکت قرار گرفته تا سیم ارتودنسی ثابت را متصل به نگین براکت کند. لیگاچور براکت چسبیده به سطح جلوی دندان را نگه داشته و به این ترتیب سیم ارتودنسی می‌تواند دندان را به جهت مورد نظر بکشاند.
ارتودنسی ثابت دیمون مانند روش‌های دیگر دارای مزایا و معایبی هست. مزایای این شیوه:
- کوچک‌تر بودن براکت به دلیل نبود لیگاچور
- راحتی نظافت و تمیز کردن براکت به خاطر نبود لیگاچور
- جابه‌جایی سریع دندانها با فشار و درد کمتر
معایب براکت دیمون شامل:
- اشکال در صحبت کردن
- هزینه بالا
- تاثیر منفی بر زیبایی لبخند
بیشتر بخوانید: نکات ساده برای ضدعفونی کردن مسواک های برقی و دستی
فواید ارتودنسی ثابت چیست؟
- ارتودنسی ثابت برای افراد فراموش کار بسیار مناسب خواهد بود؛ چون بر خلاف ارتودنسی متحرک نیازی به خارج کردن و گذاشتن دوباره آن نیست
- به اصلاح طرح لبخند و زیباتر کردن آن به شدت کمک می‌کند
- بازه زمانی کوتاه‌تری برای منظم شدن دندانها نیاز خواهد بود
- به دلیل تنوع اجرایی طیف هزینه متغییری دارد
- نامنظمی دندانها و فک را تا حدود خیلی زیادی حل می‌کند و مشکلات جدی فک و دندان را درمان خواهد کرد
- برای هر سنی مناسب است همچنین شایع‌ترین و تاثیرگذارترین روش برای درمان ارتودنسی کودکان و نوجوانان است
- مانند ارتودنسی متحرک نیاز به مراجعه زیاد به کلینیک دندانپزشکی ندارد
- تنوع رنگ بسیار زیادی دارد
- باعث بهتر شدن نحوه گفتار می‌شود
- رفع فاصله زیاد بین دندانها
- درمان پیشروی شدید یکی از فک‌های بالا و پایین. (مثلا یکی از فک‌ها بیش از اندازه از دیگری جلوتر است)
بیشتر بخوانید: جرم گیری دندان و خلاصی از بوی بد دهان و تضمین سلامت لثه
عوارض احتمالی ارتودنسی ثابت
- پوسیدگی
مسواک زدن نامناسب و مصرف بیش از حد مواد غذایی شیرین یا اسیدی منجر به ایجاد لکه‌های سفید و قهوه‌ای دائمی یا حتی سوراخ‌هایی در دندانها می‌شود. این موارد ناخوشایند گاهی نیاز به پر کردن دندان توسط دندانپزشک دارند. همچنین اگر شدید باشد احتمالا دارد منجر به از دست دادن دندان شود.
- آسیب لثه
مسواک زدن ضعیف امکان حمله باکتری‌ها، پلاک‌ها و جرم‌ها به لثه را افزایش می‌دهد. این امر منجر به حساسیت، خونریزی و در نهایت تحلیل لثه می‌شود. سپس ریشه دندانها در دهان دیده شده و ضعیف به نظر می‌رسند، به گرما و سرما بسیار حساس و احتمالا از بین خواهند رفت. این امر عمر دندانها را تا حد زیادی کاهش خواهد داد.
- تحلیل ریشه
تحلیل ریشه از دست دادن بخشی از ریشه دندان است. تحلیل یک تا دو میلی‌متر از ریشه در طول درمان ارتودنسی ثابت طبیعی است و این مقدار در دراز مدت تاثیری بر سلامت دندانها ندارد. برخی از افراد آسیب بیشتری از تحلیل ریشه می‌خورند، اما پیش‌بینی این امر بسیار دشوار است. برای به حداقل رساندن تحلیل ریشه باید مراقب بود. ارتودنتیست امکان دارد عکس اشعه ایکس اضافی برای بررسی تحلیل ریشه در طول درمان درخواست کند.
- تشکیل کیست
دندان‌هایی که در فک‌ها رویش ندارند معمولا احتمال تشکیل کیست دارند. دندان‌های روییده غیرطبیعی نیاز به نظارت خواهند داشت. معمولا از اشعه ایکس برای اطمینان از تشکیل نشدن کیست استفاده می‌کنند. کیست به دندانها، اعصاب، عروق خونی یا استخوان مجاور دندان آسیب می‌رساند.
- نتیجه ضعیف
یک نتیجه عالی ارتودنسی ثابت نیاز به کار گروهی دارد. اگر توصیه‌های ارتودنتیست رعایت نشود، نتیجه نهایی به خطر می‌افتد. اگر به دلیل مشکلاتی باید قبل از پایان درمان کامل بریسها برداشته شوند، احتمالا دندانها مجددا کج می‌شوند. ضروری است که بیمار، والدین و متخصص ارتودنسی از همان ابتدا در مورد آنچه برای موفقیت لازم است روشن باشند.
- زمان طولانی درمان
هدف ارتودنسی ثابت ایجاد دندان‌های صاف و تا حد امکان بهینه است. بیمار باید دندانها و لثه‌های خود را تمیز و سالم و بریس را یکپارچه نگه دارد و در اسرع وقت به دنبال ترمیم هرگونه شکستگی باشد. عدم انجام این کار به طور اجتناب‌ناپذیری زمان درمان را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال هر بار که بریس شکسته شود، یک ماه به درمان اضافه خواهد شد. عدم استفاده بخشی از بریس دستیابی به دندان‌های صاف را غیرممکن می‌سازد.
- سندرم اختلال عملکرد مفصل گیجگاهی فکی (TMDS)
وضعیتی که منجر به درد، سفتی در فک و سر می‌شود. بیمارانی که قبلا از این عارضه رنج می‌برند باید پیش از درمان به متخصص ارتودنسی اطلاع دهند. درمان ارتودنسی احتمال دارد باعث بهبود، بدتر شدن یا عدم تاثیر بر این وضعیت شود. پیش‌بینی سخت است اگر TMDS ایجاد شود، معمولا موقتی خواهد بود و از ادامه درمان جلوگیری نمی‌کند. با این حال اگر بسیار شدید باشد امکان دارد درمان به خطر بیفتد یا حتی زودتر متوقف شود.
- ترمیم در حین ارتودنسی ثابت
در طول و بعد از درمان ارتودنسی ثابت، پر کردن، تاج و پروتز گاهی نیاز به جایگزینی خواهد داشت. این اتفاق در بعضی موارد به دلیل موقعیت جدید دندان یا به دلیل آسیب در هنگام سایش یا برداشتن بریس رخ می‌دهد.
- نیاز به جرمگیری و بلیچینگ دندان بعد از اتمام دوره ارتودنسی ثابت
- ثبات بعد از ارتودنسی ثابت
پس از صاف شدن دندانها، بریسها برداشته شده و نگهدارنده‌ها باید پوشیده شوند. این نگهدارنده‌ها موقعیت‌های جدید دندان را کنترل یا حفظ خواهند کرد و می‌توان آنها را روی دندانها به صورت ثابت چسباند. عدم استفاده از آنها باعث می‌شود که دندانها به سمت موقعیت شروع خود برگردند. تنها راه تضمین دندان‌های صاف، استفاده از نگهدارنده‌ها است.
بیشتر بخوانید: علت و درمان سفیدی زبان|درمان لکوپلاکیا در طب سنتی
ریتینر یا نگهدارنده ارتودنسی چیست؟
از وسیله‌های درمان ارتودنسی که در واقع بعد از اتمام دوره ارتودنسی ثابت از آن استفاده می‌شود، ریتینر یا نگهدارنده ارتودنسی است. از ریتینر برای حفظ نتیجه درمان و نگه داشتن دندانها در موقعیت جدید کمک می‌گیرند. عدم استفاده از ریتینر امکان بازگشت دندانها به موقعیت قبلی، نامنظمی و بهم ریختگی را افزایش می‌دهد. نگهدارنده ارتودنسی شامل دو نوع متحرک و ثابت بوده و کاربرد آن با توجه به نیاز دندان شخص در فک‌های مختلف متفاوت است.
بیشتر بخوانید: جلوگیری از پوسیدگی دندان | علائم و نشانه ها
سخن پایانی
افرادی که قصد درمان نامرتبی دندانها را دارند از انواع ارتودنسی ثابت (که در اصطلاح به آنها بریس گفته می‌شود) استفاده کرده که بخش اصلی ارتودنسی را تشکیل می‌دهد. بریسها در اغلب افراد از نوع فلزی نقره‌ای و شکل آنها برای همه آشناست. از مهم‌ترین هدف‌های ارتودنسی ثابت درمان بیماری اسکلتی فک بوده که با بهره‌گیری از فاز رشد، می‌توان فرم فک‌ها را به نحو مطلوب هدایت کرد.
مثلا در افرادی که فک بالایی آنها عقب‌تر از فک پایینی است از ارتودنسی ثابت به عنوان یک درمان کارساز بهره می‌برند. علاوه بر آن علت اختلالات موجود در دندان اگر مستقل از سیستم اسکلتی باشد، درمان ارتودنسی ثابت را می‌توان بدون محدودیت سنی مشخص انجام داد. به غیر از موارد استثنایی، ایده‌آل‌ترین زمان برای شروع فرآیند درمان بریس زمانی خواهد بود که تمام دندان‌های شیری افتاده و جای خود را به دندان‌های دائمی داده باشند. این وضعیت امکان دارد در حدود 12 سالگی اتفاق بیفتد. با وجود آنکه بریسهای فلزی با ظاهر سنتی و قدیمی‌شان همچنان متداول هستند، اما امروزه دیگر این بریسها تنها گزینه موجود برای استفاده در ارتودنسی ثابت نیستند.