فشارخون بالا را بسیاری از افراد تجربه می‌کنند و بسیاری نیز در نگرانی از ابتلا به آن به سر می‌برند؛ اما این سوال که آیا فشارخون بالا خطرناک است و اگر آری برای کدام نواحی خطرآفرین خواهد بود، یکی از متداول‌ترین سوالات بیماران به شمار می‌رود. برای درک بهتر این عارضه سه کلمه‌ای بهتر است خواننده یک مقدمه کوتاه از آن باشید. در ادامه این نوشتار از مجله جامع پزشکی سیوطب به طور کامل به فشار خون بالا، ابتلای آن در سنین مختلف و پاسخ به این پرسش که چه میزانی از فشارخون در دسته فشارخون بالا قرار می‌گیرد پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
فشار خون بالا ناشی از چیست؟
قلب ماهیچه‌ای است که خون را به اطراف بدن پمپاژ می‌کند و در حین حرکت، خون اکسیژن‌دار را به اندام‌‌‌های حیاتی بدن می‌رساند. گاهی اوقات، مشکلی در بدن، پمپاژ خون را برای قلب سخت‌تر می‌کند. برای مثال، اگر شریان بیش از حد باریک شود، ممکن است این اتفاق بیفتد.
فشار خون بالا مداوم می‌تواند بر دیواره رگها فشار وارد کند و منجر به مشکلات سلامتی مختلفی شود که برخی از آن‌ها می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.
بیشتر بخوانید: درمان کلسترول بالا و قدم به قدم با از بین بردن رسوبات دیواره سرخرگ‌ها
علائم و نشانه‌ها فشار خون بالا
اکثر افراد مبتلا به فشار خون بالا هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند، به همین دلیل است که این بیماری را اغلب قاتل خاموش می‌نامند. با این حال، هنگامی که فشار خون به حدود 180/120 میلی‌متر جیوه برسد، به یک بحران فشار خون تبدیل می‌شود که یک اورژانس پزشکی است.
در این مرحله، فرد ممکن است علائم زیر را داشته باشد:
- سردرد
- حالت تهوع
- استفراغ
- سرگیجه
- تاری یا دوبینی
- خونریزی بینی
- تپش قلب
- تنگی نفس
هر فردی که این علائم را تجربه می‌کند باید فورا به دنبال مراقبتهای پزشکی باشد.
بیشتر بخوانید: تست نوار قلب و ۹ مرحله اندازه‌گیری ضربان قلب
علائم فشارخون بالا در زنان
خطر فشار خون بالا ممکن است در مردان و زنان متفاوت باشد. عواملی که می‌توانند این خطر را در زنان افزایش دهند عبارتند از:
- بارداری
- یائسگی
- استفاده از قرص‌های ضد بارداری
در دوران بارداری، فشار خون بالا می‌تواند نشان دهنده پره اکلامپسی باشد، یک بیماری بالقوه خطرناک که هم مادر و هم جنین او را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
علائم پره اکلامپسی عبارتند از:
- سردرد
- تغییر بینایی
- درد شکم
- تورم به دلیل ادم
مادران باید دستورالعمل‌های غربالگری را رعایت و در تمام معاینات بهداشتی به خصوص در دوران بارداری شرکت کنند.
بیشتر بخوانید: علائم لخته خون؛ از مشکلات تنفسی تا گرفتگی عضلات ساق پا
آیا یائسگی یک عامل خطر کلیدی است؟
منبع معتبر تحقیقات نشان می‌دهد که قبل از میانسالی، مردان بیشتر از زنان در معرض فشار خون بالا هستند. سپس در حوالی زمان یائسگی، عکس آن صادق می‌شود. با این حال، کارشناسان بهداشت در مورد اینکه آیا این اتفاق به دلیل یائسگی است یا خیر، اختلاف نظر دارند.
برخی استدلال می‌کنند که تا زمان یائسگی، عوامل هورمونی – و به طور خاص وجود استروژن – به محافظت از افراد در برابر فشار خون بالا کمک می‌کند. هنگامی که یائسگی رخ می‌دهد، افراد این محافظت را از دست می‌دهند و به طور موثر یائسگی را به عامل اصلی خطر بیماری‌های قلبی عروقی در میان زنان تبدیل می‌کنند.
با این حال، برخی پیشنهاد می‌کنند که عوامل دیگری مانند افزایش شاخص توده بدن، افزایش سن و تغییرات رژیم غذایی ممکن است خطر را در این زمان افزایش دهند.
بیشتر بخوانید: داروهای رقیق کننده خون برای بیماری قلبی؛ پیشگیری و درمان لختگی خون
علائم فشارخون بالا نوجوانان در اوایل 20 سالگی
نوجوانان ممکن است به دلیل چاقی یا یک بیماری زمینهای به فشار خون بالا مبتلا شوند.
عوامل پزشکی احتمالی عبارتند از:
- جنبه‌های شرایط متابولیک، مانند دیابت نوع 2
- بیماری کلیوی
- بیماری غدد درون‌ریز که بر هورمون‌ها تاثیر می‌گذارد
- بیماری عروقی که بر رگ‌های خونی تاثیر می‌گذارد
- یک وضعیت عصبی
بیشتر بخوانید: تصلب شرایین؛ از گرفتگی رگها چه می‌دانید؟
علائم فشار خون بالا در کودکان
فشار خون بالا می‌تواند بر سلامت کودکان نیز تاثیر بگذارد و چاقی و دیابت این خطر را چندین برابر می‌کنند، اما سایر علل زمینهای عبارتند از:
- وجود یک تومور
- مشکلات قلبی
- مشکلات کلیوی
- آپنه انسدادی خواب
- یک اختلال روماتولوژیک
- مشکلات تیروئید
- یک بیماری ژنتیکی، مانند سندرم کوشینگ
- استفاده از داروهای خاص
- رژیم غذایی سرشار از چربی و نمک
فشار خون بالا اغلب در کودکان علائمی ایجاد نمی‌کند. با این حال، در صورت وقوع، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سردرد
- خستگی
- تغییرات شناختی یا تغییر در وضعیت ذهنی
- استفراغ
این علائم نشان دهنده فشار خون شدید است.
بیشتر بخوانید: ۷علائم فشار خون پایین و بهترین روش‌های درمان و پیشگیری افت فشار
علائم فشارخون بالا در نوزادان
نوزادان تازه متولد شده و نوزادان کمی بزرگ‌تر گاهی اوقات ممکن است به دلیل یک بیماری زمینهای مانند بیماری کلیوی یا قلبی دچار فشار خون بالا شوند. آزمایش‌‌‌های بالینی می‌توانند نشان دهند که مشکلاتی در فشار خون یا سیستم قلبی ریوی وجود دارد.
هر علامتی می‌تواند غیراختصاصی یا غیرقابل توجه باشد یا فشار خون بالا در کنار علائم بیماری‌های دیگر رخ دهد. نوزاد مبتلا به فشار خون بالا موارد زیر را نیز تجربه می‌کند:
- تشنج
- تحریک‌پذیری
- بی‌حالی
- مشکلات تغذیه
- تنفس سریع و پی در پی
- آپنه
سایر علائم به شرایطی که باعث فشار خون بالا می‌شود بستگی دارد.
بیشتر بخوانید: انواع بیماری های قلب؛ از یک ضربان نامنظم تا سکته قلبی
علل بروز فشار خون بالا
فشار خون بالا زمانی رخ می‌دهد که تغییرات خاصی در بدن اتفاق بیفتد یا فردی با ویژگی‌های ژنتیکی خاصی به دنیا بیاید.
افراد مبتلا به این عارضه ممکن است به بیماری‌های زیر مبتلا باشند:
- چاقی
- دیابت نوع 2
- بیماری کلیوی
- آپنه انسدادی خواب
- لوپوس
- اسکلرودرمی
- تیروئید کم کار یا پرکار
- شرایط مادرزادی، مانند سندرم کوشینگ، آکرومگالی یا فئوکروموسیتوم
گاهی اوقات، هیچ دلیل ظاهری وجود ندارد. در این مورد، پزشک فشار خون اولیه را تشخیص می‌دهد. مصرف یک رژیم غذایی کم چرب، حفظ وزن متوسط، کاهش مصرف الکل، ترک سیگار، به کاهش خطر ابتلا به فشار خون کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: علائم فشار خون بالا؛ از سردردهای شدید و خونریزی بینی تا خستگی و عدم تمرکز
چگونه فشار خون را کاهش دهیم؟
درمان به عوامل متعددی از جمله میزان فشار خون بالا و خطر بیماری قلبی عروقی یا سکته بستگی دارد. با افزایش فشار خون، پزشک درمان‌های مختلفی را توصیه می‌کند و برای فشار خون کمی بالا، ممکن است تغییرات سبک زندگی و نظارت بر فشار خون را پیشنهاد کند.
اگر فشار خون بالا باشد، پزشکان مصرف دارو را توصیه می‌کنند. گزینه‌ها ممکن است در طول زمان بسته به شدت فشار خون و اینکه آیا عوارضی مانند بیماری کلیوی ایجاد می‌شود یا خیر، تغییر کنند. برخی از افراد ممکن است به ترکیبی از چندین داروی مختلف نیز نیاز داشته باشند.
بیشتر بخوانید: ۱۰ درمان خانگی فشار خون پایین؛ علائم، علل، تشخیص و داروهای درمانی هیپوتانسیون
دارو‌ها
داروهای متداول برای درمان فشار خون بالا عبارتند از:
مهارکنندههای آنزیم مبدل آنژیوتانسین
مهارکنندههای آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) عملکرد برخی از هورمون‌های تنظیم کننده فشار خون مانند آنژیوتانسین II را مسدود می‌کنند. آنژیوتانسین II باعث انقباض عروق و افزایش حجم خون و فشار خون می‌شود.
مهارکنندههای ACE می‌توانند خون‌رسانی به کلیهها و اثربخشی آن‌ها را کاهش دهند. در نتیجه افرادی که آن‌ها را مصرف می‌کنند نیاز به آزمایش خون منظم دارند.
علاوه بر این، اگر باردار یا دارای شرایطی هستید که بر خون‌رسانی به کلیهها تاثیر می‌گذارد، نباید از مهارکنندههای ACE استفاده کنید. مهارکنندههای ACE ممکن است عوارض جانبی زیر را ایجاد کنند که معمولا پس از چند روز برطرف می‌شوند:
- سرگیجه
- خستگی
- ضعف
- سردرد
- سرفه خشک مداوم
اگر عوارض جانبی مداوم یا بسیار ناخوشایند باشد، پزشک ممکن است به جای آن یک آنتاگونیست گیرنده آنژیوتانسین II تجویز کند. این داروهای جایگزین، اغلب عوارض جانبی کمتری ایجاد می‌کنند، اما ممکن است شامل سرگیجه، سردرد و افزایش سطح پتاسیم در خون باشد.
بیشتر بخوانید: عمل قلب باز | این عمل پیچیده و حساس چگونه انجام می‌گیرد؟
مسدود کننده‌های کانال کلسیم
مسدود کننده‌های کانال کلسیم (CCB) با هدف کاهش سطح کلسیم در رگ‌های خونی توصیه می‌شوند. این دارو باعث شل شدن عضلات صاف عروق شده و باعث می‌شود که عضلات با شدت کمتری منقبض و شریان‌ها گشاد شود و فشار خون نیز کاهش یابد.
با این حال، CCB ممکن است همیشه برای افرادی که سابقه بیماری قلبی، بیماری کبدی یا مشکلات گردش خون دارند مناسب نباشد. پزشک می‌تواند در مورد مصرف CCB و اینکه کدام نوع استفاده از آن بی‌خطر است، به بیمار اطلاعاتی را ارائه کند.
عوارض جانبی زیر ممکن است با CCBها رخ دهد، اما معمولا پس از چند روز برطرف می‌شوند:
- قرمزی پوست، به طور کلی روی گونه‌ها یا گردن
- سردرد
- تورم مچ پا و پا
- سرگیجه
- خستگی
- بثورات پوستی
- شکم متورم (در موارد نادر)
بیشتر بخوانید: آریتمی قلبی آسیبی به ریتم زندگی با تند و کند شدن ضربان قلب
دیورتیکهای تیازیدی
دیورتیکهای تیازیدی به کلیهها کمک می‌کنند تا سدیم و آب را دفع کنند و حجم و فشار خون را کاهش دهند. عوارض جانبی زیر در اثر مصرف آن‌ها ممکن است رخ دهد:
- پتاسیم خون پایین که می‌تواند بر عملکرد قلب و کلیه تاثیر بگذارد
- اختلال در تحمل گلوکز
- اختلال در نعوظ
افرادی که از دیورتیکهای تیازیدی استفاده می‌کنند، باید به طور منظم تحت آزمایش خون و ادرار قرار گیرند تا سطح قند و پتاسیم خون خود را کنترل کنند.
مسدود کننده‌های بتا
پیش از این بتابلوکر‌ها برای درمان فشار خون بالا محبوب بودند، اما پزشکان اکنون تمایل دارند آن‌ها را تنها زمانی تجویز کنند که سایر درمان‌ها بی‌اثر باشند. این دارو‌ها ضربان قلب و نیروی ضربان قلب را کاهش می‌دهند و باعث افت فشار خون می‌شوند. عوارض جانبی بتابلوکر‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- دست و پا‌‌های سرد
- ضربان قلب آهسته
- حالت تهوع
- اسهال
عوارض جانبی کمتر رایج عبارتند از:
- خواب آشفته
- کابوس‌ها
- اختلال در نعوظ
بتابلوکر‌ها اغلب داروهای استاندارد برای افراد مبتلا به فشار خون بسیار بالا هستند که به عنوان بحران فشار خون شناخته می‌شوند.
مهار کننده‌های رنین
آلیسکیرن (Tekturna، Rasilez) تولید رنین را کاهش می‌دهد، آنزیمی که کلیهها تولید می‌کنند. رنین به تولید هورمونی کمک می‌کند که رگ‌های خونی را باریک کرده و فشار خون را افزایش می‌دهد. کاهش این هورمون باعث گشاد شدن عروق خونی و کاهش فشار خون می‌شود.
عوارض جانبی احتمالی عبارتند از:
- اسهال
- سرگیجه
- علائم شبیه آنفولانزا
- خستگی
- سرفه
توجه: خواندن بسته‌بندی هر دارویی برای بررسی تداخلات با سایر دارو‌ها ضروری است.
بیشتر بخوانید: سکته قلبی را تشخیص دهید و بعد با ۱۱۵ تماس بگیرید
رژیم غذایی برای درمان فشارخون بالا
مدیریت رژیم غذایی می‌تواند راه موثری برای پیشگیری و درمان فشار خون بالا باشد.
غذا‌‌های گیاهی
یک رژیم غذایی مغذی و متعادل شامل میوه‌ها و سبزیجات فراوان، روغنهای گیاهی، امگا و کربوهیدرات‌های با کیفیت خوب و تصفیه نشده مانند غلات کامل است. افرادی که محصولات حیوانی را در رژیم غذایی خود قرار می‌دهند باید چربی را حذف و از گوشت‌های فرآوری شده اجتناب کنند.
کاهش مصرف نمک
کارشناسان کاهش مصرف نمک و افزایش دریافت پتاسیم را برای مدیریت یا پیشگیری از فشار خون بالا توصیه می‌کنند. محدود کردن مصرف نمک به کمتر از 5 تا 6 گرم در روز می‌تواند به بهبود سلامت قلب و عروق و کاهش فشار خون سیستولیک تا 5.6 میلی‌متر جیوه در افراد مبتلا به فشار خون کمک کند.
چربی‌های مغذی
در حد اعتدال، منابع گیاهی چربی مانند آووکادو، آجیل، روغن زیتون و روغنهای امگا می‌توانند فوایدی داشته باشند. مردم باید مصرف چربی‌های اشباع شده و چربی‌های ترانس را که در غذا‌‌های حیوانی و فرآوری شده رایج است، محدود کنند.
بیشتر بخوانید: درد قفسه سینه سمت راست نشانه چیست؟
رژیم DASH
متخصصان سلامت رژیم غذایی DASH را برای افراد مبتلا به فشار خون بالا توصیه می‌کنند. رژیم DASH بر یک برنامه غذایی متمرکز است که بر غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات، آجیل، دانه‌ها، لوبیا‌ها و محصولات لبنی کم چرب تاکید دارد.
الکل
حتی نوشیدن مقدار متوسط ممکن است سطح فشار خون را افزایش دهد. افرادی که به طور منظم بیش از مقادیر متوسط الکل می‌نوشند تقریبا همیشه سطح فشار خون بالا را تجربه می‌کنند.
کافئین
مطالعات مربوط به رابطه بین کافئین و فشار خون نتایج متناقضی را به همراه داشته است. گزارشی که در سال 2017 منتشر شد به این نتیجه رسید که مصرف متوسط قهوه برای افراد مبتلا به فشار خون بالا بی‌خطر است.
درمان‌های خانگی فشار خون بالا
AHA مجموعه‌ای از تنظیمات سبک زندگی را توصیه می‌کند که می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند، مانند:
- مدیریت استرس
- ترک سیگار
- مصرف یک رژیم غذایی مغذی
- ورزش کردن
- پیروی از هر برنامه درمانی که پزشک تجویز می‌کند
قبل از معرفی هرگونه تغییر سبک زندگی برنامه‌ریزی شده با یک متخصص مراقبتهای بهداشتی صحبت کنید.
ورزش منظم
اکثر افراد سالم باید حداقل 150 دقیقه ورزش بدنی با شدت متوسط در هفته انجام دهند. این می‌تواند 30 دقیقه – یا سه جلسه 10 دقیقه ای در روز – 5 روز در هفته باشد. این مقدار ورزش برای کسانی که فشار خون بالا دارند نیز مناسب است.
با این حال، فردی که برای مدتی ورزش نکرده است یا تشخیص جدیدی دارد باید قبل از شروع یک برنامه فعالیت بدنی جدید با پزشک خود صحبت کند تا از مناسب بودن آن مطمئن شود.
کاهش وزن
منابع معتبر مطالعات نشان داده‌اند که کاهش وزن 5 تا 10 کیلویی می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند. کاهش وزن همچنین اثربخشی داروهای فشار خون را بهبود می‌بخشد.
روش‌های دستیابی و حفظ وزن متوسط شامل ورزش منظم و پیروی از یک رژیم غذایی است که بر غذا‌‌های گیاهی تاکید دارد. فرد همچنین باید مصرف چربی و قند‌‌های اضافه شده خود را محدود کند.
خواب
افزایش خواب به تنهایی نمی‌تواند فشار خون را درمان کند، اما خواب کم و کاهش کیفیت خواب ممکن است آن را بدتر کند. یک تجزیه و تحلیل در سال 2015 از داده‌های یک نظرسنجی سلامت ملی کره نشان داد افرادی که کمتر از 5 ساعت در شب می‌خوابند بیشتر در معرض فشار خون هستند.
درمان‌های طبیعی فشار خون بالا
طبق گفته مرکز ملی سلامت تکمیلی و یکپارچه (NCCIH)، موارد زیر ممکن است به کاهش فشار خون منبع مطمئن کمک کند:
- مدیتیشن، یوگا، چی گونگ و تای چی
- بیوفیدبک و مدیتیشن ماورایی
- مکمل‌هایی مانند سیر، بذر کتان، چای سبز یا سیاه، پروبیوتیک‌ها، کاکائو و گل سرخ (Hibiscus sabdariffa)
با این حال، NCCIH اضافه می‌کند که شواهد کافی برای تایید اینکه این موارد می‌توانند تفاوت ایجاد کنند وجود ندارد.
همچنین هشدار می‌دهد که برخی از مکمل‌ها می‌توانند اثرات نامطلوبی مانند افزایش فشار خون یا تداخل با دارو‌ها داشته باشند. این سازمان بیان می‌کند که مدیتیشن و ورزش درمانی معمولا بی‌خطر هستند، اما برخی از ژست‌ها ممکن است برای افراد مبتلا به فشار خون بالا مناسب نباشند.
نحوه تشخیص فشار خون بالا
دستگاه‌های مختلفی برای اندازه‌گیری فشار خون وجود دارد. پزشک ممکن است از یک دستگاه دیجیتال یا فشارسنج دستی با گوشی پزشکی استفاده کند. دستگاه‌های اندازه‌گیری فشار خون دیجیتال مناسب برای مصارف خانگی نیز مناسب هستند. یک فرد معمولا برای تایید تشخیص به بیش از یک بار مطالعه نیاز دارد، زیرا عوامل مختلفی می‌توانند بر نتیجه تاثیر بگذارند.
فشار خون می‌تواند نوسان داشته باشد:
- با توجه به زمان روز
- در هنگام احساس اضطراب یا استرس
- بعد از غذا خوردن
با این حال، در صورت مشاهده فشار خون بسیار بالا یا وجود علائم آسیب اندام یا سایر عوارض، باید برای مراجعه به پزشک فورا اقدام کرد. لازم به ذکر است که فشار خون زیر 120/80 میلی‌متر جیوه به عنوان فشار خون طبیعی در نظر گرفته می‌شود و زمانی که فشار خون به طور مداوم بین 120 تا 129 سیستولیک و کمتر از 80 میلی‌متر جیوه دیاستولیک باشد، به عنوان فشار خون بالا شناخته خواهد شد. در ادامه فشار خون طبیعی در زنان و مردان آورده شده است:
فشار خون طبیعی بر اساس سن در مردان، SBP:
- 21-25 سال: 120.5
- 26-30 سال: 119.5
- 31-35 سال: 114.5
- 36-40 سال: 120.5
- 41-45 سال: 115.5
- 46-50 سال: 119.5
- 51-55 سال: 125.5
- 56-60 سال: 129.5
- 61-65 سال: 143.5
- فشار خون طبیعی بر اساس سن در زنان، SBP:
- 21-25 سال: 115.5
- 26-30 سال: 113.5
- 31-35 سال: 110.5
- 36-40 سال: 112.5
- 41-45 سال: 116.5
- 46-50 سال: 124
- 51-55 سال: 122.55
- 56-60 سال: 132.5
- 61-65 سال: 130.5
تست‌های اضافی برای تشخیص فشار خون
سایر آزمایش‌‌ها می‌توانند به تایید تشخیص کمک کنند، از جمله آزمایش‌‌‌های زیر:
آزمایش‌‌‌های ادرار و خون: این آزمایش‌‌ها می‌توانند مشکلات زمینهای مانند عفونت ادرار یا آسیب کلیه را بررسی کنند.
تست استرس ورزش: یک متخصص مراقبتهای بهداشتی فشار خون فرد را قبل، در حین و بعد از استفاده از دوچرخه ثابت یا تردمیل اندازه‌گیری می‌کند. نتایج می‌تواند سرنخ‌های مهمی در مورد سلامت قلب به دست دهد.
الکتروکاردیوگرام (EKG): EKG فعالیت الکتریکی قلب را آزمایش می‌کند. برای یک فرد مبتلا به فشار خون بالا و سطح کلسترول بالا، پزشک ممکن است EKG را به عنوان خط پایه برای مقایسه نتایج آینده تجویز کند. تغییرات در نتایج آینده می‌تواند نشان دهد که بیماری عروق کرونر در حال توسعه یا دیواره قلب در حال ضخیم شدن است.
مانیتورینگ هولتر: فرد به مدت 24 ساعت یک دستگاه قابل حمل EKG را حمل می‌کند که از طریق الکترود‌ها به قفسه سینه او متصل می‌شود. این دستگاه می‌تواند یک نمای کلی از فعالیت الکتریکی قلب در طول روز ارائه دهد و نشان دهد که چگونه با تغییر سطح فعالیت، تغییر می‌کند.