نارسایی کلیه و شناخت کامل مراحل پنجگانه این بیماری
نارسایی کلیه واژه‌ای است که شاید بارها به عنوان یک بیماری درباره آن شنیده باشید. اما پیش از صحبت درباره نارسایی کلیه بهتر است خود کلیه را بشناسیم. کلیه‌ها یک جفت اندام هستند که در قسمت پایین کمر قرار دارند. یک کلیه در هر طرف ستون فقرات قرار گرفته است.
کلیه‌ها خون را فیلتر کرده و سموم را از بدن شما خارج می‌کنند. آن‌ها سموم را به مثانه می‌فرستند و مثانه نیز بعدا در هنگام ادرار سموم را دفع می‌کند. نارسایی کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها توانایی تصفیه کافی آلودگی از خون را از دست می‌دهند. عوامل زیادی می‌توانند سلامت و عملکرد کلیه را مختل کنند و موجب نارسایی کلیه شوند، مانند:
- قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی یا داروهای خاص
- برخی بیماری‌های حاد و مزمن
- کم آبی شدید
- ضربه به کلیه
اگر کلیه‌های فردی نتوانند کار عادی خود را انجام دهند، بدن او مملو از سموم می‌شود. این می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود که در صورت عدم درمان ممکن است تهدید کننده زندگی باشد.
علائم نارسایی کلیه
معمولا افرادی که نارسایی کلیه دارند علائم کمی از بیماری را نشان می‌دهند. گاهی اوقات هیچ علامتی وجود ندارد. علائم احتمالی عبارت‌اند از:
- کاهش میزان ادرار
- تورم پاها، مچ پا و پاها در اثر احتباس مایعات ناشی از عدم عملکرد کلیه‌ها در دفع آب
- تنگی نفس بدون دلیل
- خواب آلودگی یا خستگی بیش از حد
- حالت تهوع مداوم
- گیجی
- درد یا فشار در قفسه سینه
- تشنج
- کما
علائم اولیه نارسایی کلیه
تشخیص علائم بیماری نارسایی کلیه در مراحل اولیه ممکن است دشوار باشد. آن‌ها اغلب ظریف هستند و تشخیص دشوار خواهد بود. اگر علائم اولیه بیماری کلیوی را تجربه کردید، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کاهش خروجی ادرار
- احتباس مایعات که منجر به تورم در اندام می‌شود
- تنگی نفس
بیشتر بخوانید: انواع سنگ کلیه به همراه علائم، تشخیص، درمان
علل نارسایی کلیه
نارسایی کلیه می‌تواند نتیجه چندین علت باشد. علت این بیماری به طور معمول نوع نارسایی کلیه را تعیین می‌کند.
افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند معمولا یک یا چند علت زیر را دارند:
از دست دادن جریان خون به کلیه‌ها
از دست دادن ناگهانی جریان خون به کلیه‌ها می‌تواند باعث نارسایی کلیه شود. برخی از شرایطی که باعث از بین رفتن جریان خون در کلیه‌ها می‌شود عبارتند از:
- حمله قلبی
- بیماری قلبی
- زخم شدن کبد یا نارسایی کبد
- کم آبی بدن
- سوختگی شدید
- یک واکنش آلرژیک
- عفونت شدید مانند سپسیس
فشار خون بالا و داروهای ضدالتهابی نیز می‌توانند جریان خون را محدود کنند.
مشکلات دفع ادرار
وقتی بدن نمی‌تواند ادرار را دفع کند، سموم تجمع کرده و کلیه‌ها را بیش از حد مملو از سم می‌کند. برخی از سرطان‌ها می‌توانند مجاری ادرار را مسدود کنند، مانند:
- پروستات (شایع‌ترین نوع در مردان)
- روده بزرگ
- گردن
- مثانه
سایر شرایط می‌توانند در دفع ادرار اختلال ایجاد کند و احتمالا منجر به نارسایی کلیه شوند، از جمله:
- سنگ کلیه
- بزرگ شدن پروستات
- لخته شدن خون در مجاری ادراری
- آسیب به اعصابی که مثانه را کنترل می‌کنند
علل دیگر برای نارسایی کلیه
برخی موارد دیگر که ممکن است منجر به نارسایی کلیه شود عبارت‌اند از:
- لخته شدن خون در کلیه یا اطراف آن
- عفونت
- تجمع سموم و فلزات سنگین
- مواد مخدر و الکل
- واسکولیت (التهاب عروق خونی)
- لوپوس (یک بیماری خود ایمنی که می‌تواند باعث التهاب بسیاری از اندام‌های بدن شود)
- گلومرولونفریت (التهاب عروق خونی کوچک کلیه)
- سندرم اورمیک همولیتیک که شامل تجزیه گلبول‌های قرمز خون در پی عفونت باکتریایی، معمولا روده‌ها می‌شود
- میلوم مولتیپل (سرطان سلول‌های پلاسما در مغز استخوان)
- اسکلرودرمی (یک بیماری خود ایمنی که بر پوست تاثیر می‌گذارد)
- ترومبوز ترومبوسیتوپنیک پورپورا (اختلالی که باعث لخته شدن خون در عروق کوچک می‌شود)
- داروهای شیمی درمانی که سرطان و برخی بیماری‌های خود ایمنی را درمان می‌کنند
- رنگ‌های مورد استفاده در برخی از آزمایش‌های تصویربرداری
- آنتی بیوتیک‌های خاص
- دیابت کنترل نشده
انواع نارسایی کلیه
چند نوع مختلف نارسایی کلیه وجود دارد:
نارسایی حاد کلیه پیش از تولد
جریان خون ناکافی به کلیه‌ها می‌تواند باعث نارسایی حاد کلیه قبل از تولد شود. کلیه‌ها بدون جریان خون کافی نمی‌توانند سموم را از خون فیلتر کنند. این نوع نارسایی کلیه را می‌توان معمولا هنگامی که پزشک علت کاهش جریان خون را تعیین کرد، درمان نمود.
نارسایی حاد کلیه
نارسایی حاد کلیه می‌تواند ناشی از ضربه مستقیم به کلیه‌ها، مانند ضربه فیزیکی یا تصادف باشد. علل آن شامل تجمع سموم و ایسکمی (کم رسیدن خون) است.
موارد زیر ممکن است باعث ایسکمی شود:
- خونریزی شدید
- شوکه شدن
- انسداد عروق خونی کلیوی
- گلومرولونفریت
- نارسایی مزمن کلیه پیش از تولد
هنگامی که در کلیه‌ها به مدتی طولانی خون کافی جریان نمی‌یابد، کلیه‌ها کوچک شده و توانایی خود را از دست می‌دهند.
نارسایی مزمن کلیه
این امر زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها به دلیل بیماری ذاتی کلیه دچار آسیب طولانی مدت شوند. بیماری ذاتی کلیه از ضربه مستقیم به کلیه‌ها مانند خونریزی شدید یا کمبود اکسیژن ایجاد می‌شود.
نارسایی مزمن کلیه پیش کلیوی
انسداد طولانی مدت مجاری ادراری از ادرار جلوگیری می‌کند. این باعث فشار و در نهایت آسیب کلیه می‌شود.
بیشتر بخوانید: سنگ مثانه چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟ + راه‌های درمان
آزمایش‌های نارسایی کلیه
چندین آزمایش وجود دارد که پزشک می‌تواند از آن‌ها برای تشخیص نارسایی کلیه استفاده کند.
آزمایش ادرار
پزشک ممکن است نمونه ادرار را برای آزمایش هرگونه ناهنجاری از جمله پروتئین غیرطبیعی یا قند که به ادرار می‌ریزد، آزمایش کند. آن‌ها همچنین ممکن است معاینه رسوب ادرار را انجام دهند. این آزمایش میزان گلبول‌های قرمز و سفید خون را اندازه‌گیری می‌کند، به دنبال سطوح بالای باکتری است و تعداد زیادی ذرات لوله‌ای به نام گچ سلولی را جستجو می‌کند.
اندازه گیری حجم ادرار
اندازه‌گیری خروجی ادرار یکی از ساده‌ترین آزمایش‌هایی است که به تشخیص نارسایی کلیه کمک می‌کند. به عنوان مثال خروجی ادرار پایین ممکن است نشان دهد که بیماری کلیوی به دلیل انسداد ادرار است که می‌تواند بیماری‌ها و صدمات متعددی ایجاد کند.
نمونه‌های خون
پزشک امکان دارد آزمایش خون را برای اندازه‌گیری موادی که توسط کلیه‌ها فیلتر می‌شوند، مانند نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین (Cr) تجویز کند. افزایش سریع این سطوح ممکن است نشان دهنده نارسایی حاد کلیه باشد.
تصویربرداری
آزمایش‌هایی مانند سونوگرافی، MRI و سی تی اسکن تصاویری از کلیه‌ها و همچنین مجاری ادراری را ارائه می‌دهند. این به پزشک اجازه می‌دهد تا انسداد یا ناهنجاری در کلیه‌ها را جستجو کند.
نمونه بافت کلیه
نمونه‌های بافت از نظر وجود رسوبات غیرطبیعی، زخم یا موجودات عفونی مورد بررسی قرار می‌گیرند. پزشک از نمونه برداری کلیه برای جمع‌آوری نمونه بافت استفاده می‌کند. بیوپسی یک روش ساده است که معمولا به بیهوشی نیاز ندارد.
پزشک به فرد بی‌حسی موضعی می‌دهد تا هیچ دردی احساس نکند. سپس او یک سوزن بیوپسی را از طریق پوست فرد وارد بدن می‌کند تا نمونه را دریافت کند. تجهیزات اشعه ایکس یا سونوگرافی، جایگاه کلیه‌ها را تعیین کرده و در هدایت سوزن به پزشک کمک می‌کنند.
این آزمایش‌ها می‌تواند به تعیین اینکه آیا کلیه‌ها آن‌طور که باید عمل می‌کنند یا خیر کمک کنند. سایر آزمایش‌های عملکرد کلیه نیز ممکن است به پزشک در تعیین علت ایجاد علائم کمک کند.
مراحل نارسایی کلیه
نارسایی کلیه در پنج مرحله طبقه‌بندی می‌شود. این موارد از بسیار خفیف (مرحله 1) تا نارسایی کامل کلیه (مرحله 5) متغیر است. علائم و عوارض با پیشرفت مراحل افزایش می‌یابد.
مرحله 1
این مرحله بسیار ملایم است. ممکن است فرد هیچ علائمی را تجربه نکند و عوارض قابل مشاهده‌ای نداشته باشد. اما برخی آسیب‌ها وجود دارد.
هنوز هم می‌توان با حفظ یک شیوه زندگی سالم، پیشرفت را کند و کندتر کرد. این شامل رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و عدم استفاده از محصولات دخانی است. حفظ وزن سالم نیز اهمیت بالایی دارد. همچنین اگر بیماری دیابت دارید، کنترل قند خون بسیار مهم است.
مرحله 2
مرحله 2 بیماری کلیوی هنوز یک شکل خفیف تلقی می‌شود، اما مسائل قابل تشخیص مانند پروتئین در ادرار یا آسیب فیزیکی به کلیه‌ها ممکن است آشکارتر باشد.
رویکردهایی که در مرحله 1 کمک می‌کنند، در مرحله 2 نیز استفاده می‌شود. همچنین در مورد سایر عوامل خطر که می‌توانند باعث پیشرفت سریع‌تر بیماری شوند، باید با پزشک مشورت کرد. این موارد شامل بیماری‌های قلبی، التهاب و اختلالات خونی هستند.
مرحله 3
در این مرحله، بیماری کلیه متوسط تلقی می‌شود. کلیه‌ها آن‌طور که باید کار نمی‌کنند. مرحله 3 بیماری کلیوی گاهی اوقات به 3A و 3B تقسیم می‌شود. آزمایش خون که میزان مواد زائد در بدن را اندازه‌گیری می‌کند، بین این دو تفاوت قائل می‌شود.
علائم ممکن است در این مرحله آشکارتر شود. تورم در دست و پا، کمردرد و تغییرات مکرر در ادرار محتمل است. روش‌های شیوه زندگی ممکن است کمک کننده باشد. همچنین امکان دارد پزشک داروهایی را برای درمان بیماری‌های زمینه‌ای تجویز کند. رفع این بیماری‌ها به رفع نارسایی کمک خواهد کرد.
مرحله 4
مرحله 4 بیماری کلیوی متوسط تا شدید در نظر گرفته می‌شود. کلیه‌ها خوب کار نمی‌کنند، اما فرد هنوز در نارسایی کامل کلیه قرار نگرفته است. علائم می‌تواند شامل عوارضی مانند کم خونی، فشار خون بالا و بیماری‌های استخوانی باشد.
داشتن یک شیوه زندگی سالم هنوز حیاتی است. به احتمال زیاد پزشک بیمار را تحت درمان‌هایی قرار می‌دهد که برای کاهش سرعت آسیب طراحی شده‌اند.
مرحله 5
در مرحله 5، کلیه‌های فرد نزدیک به نارسایی کامل شده یا در نارسایی کامل هستند. علائم از دست دادن عملکرد کلیه مشهود خواهد بود. این موارد شامل استفراغ و تهوع، مشکل در تنفس، خارش پوست و موارد دیگر است. در این مرحله فرد نیاز به دیالیز منظم یا پیوند کلیه دارد.
دیالیز
دیالیز خون را با استفاده از دستگاه فیلتر و تصفیه انجام می‌دهند. در واقع دستگاه همان عملکرد کلیه‌ها را تکرار می‌کنند. بسته به نوع دیالیز، فرد ممکن است به یک دستگاه بزرگ یا کیسه کاتتر قابل حمل متصل شود. همچنین امکان دارد لازم باشد همراه با دیالیز از رژیم غذایی کم پتاسیم و کم نمک پیروی شود.
دیالیز نارسایی کلیه را درمان نمی‌کند، اما اگر به طور منظم انجام شود، می‌تواند عمر بیمار را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: درمان سنگ کیسه صفرا بدون عمل
پیوند کلیه
یک گزینه درمانی دیگر برای نارسایی کلیه، پیوند کلیه است. کلیه پیوندی می‌تواند به طور عادی کار کند و دیگر نیازی به دیالیز نیست. معمولا برای دریافت، باید کلیه اهدا کننده‌ای که بدن او با بدن بیمار سازگار است، پیدا شود. اگر اهدا کننده زنده است و از میان موارد مرگ مغزی نیست، روند درمان ممکن است سریع‌تر پیش برود.
بیمار باید بعد از عمل از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده کند تا از دفع کلیه جدید توسط بدن جلوگیری شود. این داروها عوارض جانبی خاص خود را دارند که برخی از آن‌ها جدی هستند. جراحی پیوند ممکن است گزینه درمانی مناسب برای همه نباشد. همچنین امکان دارد جراحی ناموفق باشد.
رژیم غذایی نارسایی کلیه
رژیم خاصی برای افراد مبتلا به نارسایی کلیه وجود ندارد. دستورالعمل‌های غذایی که استفاده می‌شود اغلب به مرحله بیماری کلیوی و سلامت فردی بستگی دارد. برخی از توصیه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
سدیم و پتاسیم را محدود کنید
میزان مصرف این دو ماده مغذی را پیگیری کنید. سعی کنید کمتر از 2000 میلی‌گرم در روز از هر دو ماده بخورید.
محدود کردن فسفر
مانند سدیم و پتاسیم، خوب است که مقدار فسفر مصرفی را در روز حفظ کنید. سعی کنید کمتر از 1000 میلی‌گرم باشد.
دستورالعمل‌های پروتئین را دنبال کنید
در بیماری اولیه و متوسط کلیه، ممکن است بخواهید مصرف پروتئین را کاهش دهید. در مرحله نهایی نارسایی کلیه، بسته به توصیه پزشک، ممکن است پروتئین بیشتری بخورید.
فراتر از این دستورالعمل‌های کلی، امکان دارد به بیمار گفته شود که در صورت بیماری کلیوی از خوردن برخی غذاها خودداری کند.
نارسایی کلیه و رنگ ادرار
رنگ ادرار پنجره کوچکی برای سلامت بدن است. البته تا زمانی که آسیب به کلیه‌ها پیشرفت نکرده باشد، اطلاعات زیادی در مورد وضعیت عملکرد کلیه نمی‌دهد.
با این وجود، تغییر رنگ ادرار ممکن است ما را از برخی مشکلات آگاه کند.
شفاف یا زرد کم رنگ
این رنگ نشان می‌دهد که به خوبی هیدراته شده‌اید. این رنگ در بیشتر موارد ایده‌آل است.
زرد تیره یا کهربا
ممکن است کم آب شده باشید. سعی کنید آب بیشتری بنوشید و نوشابه‌های تیره، چای یا قهوه را کاهش دهید.
نارنجی
این شرایط می‌تواند نشانه کم آبی بدن یا ممکن است نشانه صفرا در جریان خون باشد. بیماری‌های کلیوی معمولا این حالت را ایجاد نمی‌کنند.
صورتی یا قرمز
ادرار با رنگ صورتی یا کمی قرمز می‌تواند خون در خود داشته باشد. همچنین امکان دارد ناشی از غذاهای خاصی مانند چغندر یا توت فرنگی باشد. آزمایش سریع ادرار می‌تواند تفاوت را نشان دهد.
ادرار فومی با حباب اضافی
این حالت نشانه آن است که احتمالا ادرار مقدار زیادی پروتئین در خود دارد. پروتئین موجود در ادرار نشانه بیماری کلیه است.
رنگ ادرار می تواند پرچم‌هایی را برای مشکلات احتمالی بالا ببرد.
دیابت و نارسایی کلیه
دیابت شایع‌ترین علت نارسایی کلیه است. قند خون کنترل نشده می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند. آسیب می‌تواند با گذشت زمان بدتر شود.
نفروپاتی دیابتی یا آسیب کلیوی ناشی از دیابت نوع 1 یا نوع 2 قابل برگشت نیست. مدیریت قند خون و فشار خون می‌تواند به کاهش آسیب کمک کند. مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک نیز مهم است.
در صورت ابتلا به دیابت، پزشک به طور منظم غربالگری‌هایی را برای بررسی نارسایی کلیه انجام می‌دهد. خطر ابتلا به نفروپاتی دیابتی با افزایش طول عمر با این بیماری افزایش می‌یابد.
امید به زندگی با نارسایی کلیه
نمی‌توان به طور دقیق دانست که فرد مبتلا به نارسایی کلیه چقدر عمر خواهد کرد. طول عمر در هر فرد مبتلا به نارسایی کلیه متفاوت است. به طور کلی، فردی که تحت دیالیز است زمانی که پیگیر درمان خود است، می‌تواند انتظار داشته باشد که به طور متوسط 5 تا 10 سال عمر کند.
برخی از عوامل موثر در امید به زندگی عبارتند از:
- سن
- مرحله بیماری کلیوی
- سایر شرایط همزیستی
یک جوان مبتلا به نارسایی کلیه در مرحله میانی که فاقد عوامل خطرساز پیچیده یا سایر شرایط است، احتمالا بیشتر از یک فرد مسن با مرحله 4 یا مرحله 5 نارسایی کلیه به علاوه دیابت یا بیماری‌های قلبی عروقی عمر خواهد کرد.
پس از رسیدن به مرحله نهایی نارسایی کلیه، برای زنده ماندن نیاز به دیالیز است. از دست دادن حتی یک درمان می‌تواند طول عمر را کاهش دهد. پیوند کلیه به احتمال زیاد حدود 5 تا 10 سال به طول می‌انجامد. همچنین پس از شکست پیوند اول، امکان پیوند دوم وجود دارد.
بیشتر بخوانید: داروهايي كه برای کبد مضر هستند
نارسایی کلیه و الکل
اگر شخصی نارسایی کلیه دارد و الکل مصرف می‌کند، کلیه‌های او مجبور می‌شوند بیشتر از قبل کار کنند. الکل در بدن متابولیزه نمی‌شود، بنابراین تا زمانی که فرد دیالیز نشود از خون او خارج نخواهد شد و اثرات آن را احساس خواهد کرد.
آبجو و شراب حاوی مقادیر زیادی فسفر هستند. اگر کلیه‌ها نتوانند فسفر را فیلتر کنند، این اتفاق می‌تواند باعث مشکلات قلبی شدید و حتی مرگ شود.
اگر فرد بیماری نارسایی کلیوی دارد یا در مراحل پایانی بیماری کلیوی است، پزشک امکان دارد به او توصیه کند که نباید الکل مصرف کند. حذف کامل الکل از رژیم غذایی ممکن است بهترین انتخاب باشد.
نوشیدن الکل با نارسایی کلیه می‌تواند به عملکرد طبیعی سایر اندام‌ها آسیب برساند. با گذشت زمان، مصرف طولانی مدت و شدید الکل ممکن است منجر به بیماری کبدی شود. همچنین مصرف الکل امکان دارد علائم اضافی مانند درد ایجاد کند.
چشم انداز نارسایی کلیه
چشم انداز افراد مبتلا به نارسایی کلیه به عوامل مختلفی بستگی دارد. این موارد شامل علت زمینه‌ای، نحوه درمان آن علت و عوامل پیچیده مانند فشار خون بالا یا دیابت است.
درمان مناسب و تغییر شیوه زندگی ممکن است بتواند چشم انداز بیمار را بهبود بخشد. استفاده از رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف غذاهای آسیب‌رسان به کلیه و درمان هرگونه مشکل زمینه‌ای می‌تواند به افزایش سلامت، طول عمر و کیفیت زندگی فرد کمک کند.
بیشتر بخوانید: کبد| انواع بیماری کبد| علت تا درمان
پیشگیری از نارسایی کلیه
گام‌هایی وجود دارد که می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به نارسایی کلیه انجام داد.
هنگام مصرف داروهای بدون نسخه، باید دستورالعمل‌ها را دنبال کرد. مصرف دوزهای بیش از حد (حتی داروهای متداول مانند آسپرین) می‌تواند در مدت زمان کوتاهی باعث ایجاد سطح بالای سم شود. این موارد ممکن است به کلیه‌های بیمار بیش از حد آسیب وارد کند.
بسیاری از بیماری‌های کلیه یا مجاری ادراری در صورت عدم مدیریت صحیح منجر به نارسایی کلیه می‌شوند. با موارد زیر می‌توان به کاهش خطر ابتلا به نارسایی کلیه کمک کرد.
- حفظ سبک زندگی سالم
- پیروی از توصیه پزشک
- مصرف داروهای تجویز شده طبق دستور
- درمان علل شایع نارسایی کلیه مانند فشار خون بالا و دیابت
سخن آخر
کلیه یکی از اعضای بدن است که به صورت فراگیر می‌تواند بر تمامی اعضای دیگر تاثیر بگذارد. کلیه‌ها ممکن است به دلایلی دچار نارسایی شوند و بیماری نارسایی کلیه به وجود بیاید. البته این بیماری دارای 5 مرحله است و امکان کنترل آن وجود دارد. روش‌های تغذیه و جراحی از موارد پرکاربرد درمان نارسایی کلیه هستند که با توجه به شرایط بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند.