درمان سنگ کلیه؛ از آشامیدن آب و مصرف مسکن تا درمان‌های تهاجمی
درمان سنگ کلیه، اقداماتی برای نابودی رسوبات سختی است که اغلب به دلیل افزایش غلظت املاح و نمک ایجاد می‌شوند. درمان سنگ کلیه برای همه افراد نیاز نیست زیرا سنگ‌های کوچک، معمولا بدون ایجاد نشانه و معضل خاصی دفع می‌شوند. در این مقاله از مجله پزشکی سیوطب می‌خواهیم به بررسی همه راه‌های درمان سنگ کلیه بپردازیم.
سنگ کلیه چیست؟
به توده‌های سخت متشکل از کریستال، رنال کلکولوس یا همان سنگ کلیه می‌گویند. عوامل گوناگونی سبب ایجاد کریستال‌های جامد در کلیه ما می‌شوند. سنگ کلیه بسیار شایع است و دفع آن از راه دستگاه ادراری صورت می‌پذیرد.
مواد معدنی رسوب کرده در کلیه‌ها می‌توانند ریز یا درشت، تیز یا نرم و سبک یا سنگین باشند. درمان سنگ کلیه به نوع آن بستگی دارد؛ در بیش از 90درصد مواقع، سنگ‌ها با شیوه‌های غیرتهاجمی سنگ‌شکنی و کمتر تهاجمی درمان می‌شوند.
بیشتر بخوانید: درمان تکرر ادرار؛ از افزایش فواصل تخلیه ادرار تا اصلاح رژیم غذایی
تشخیص سنگ کلیه
اگر پزشک شما مشکوک به سنگ کلیه باشد، احتمالا آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی زیر را تجویز کند:
آزمایش خون
آزمایش خون احتمالا کلسیم یا اسید اوریک بیش از حد در خون شما را نشان دهد. نتایج آزمایش خون به نظارت بر سلامت کلیه‌های شما کمک می‌کند و احتمال دارد که پزشک به شما توصیه کند که سایر شرایط پزشکی را هم پیگیری کنید.
آزمایش ادرار
پاسخ آزمایش نمونه ادرار معمولا یک روزه آماده می‌شود و نشان می‌دهد که شما مواد معدنی سنگ‌ساز را بیش از حد در کلیه خود دارید یا چنین نیست. برای این آزمایش، احتمالا پزشک از شما درخواست کند که دو نمونه ادرار را در دو روز متوالی برای آزمایش بفرستید.
بیشتر بخوانید: درمان بی اختیاری ادرار؛ از تقویت مثانه تا تمرینات عضلات لگن
تصویربرداری برای تشخیص و درمان سنگ کلیه
آزمایش تصویربرداری احتمالا سنگ کلیه را در دستگاه ادراری شما نشان دهد. توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن (CT) حتی سنگ‌های ریز را هم نشان می‌دهد.
آزمایش اشعه ایکس روی شکم کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا این نوع آزمایش تصویربرداری نمی‌تواند سنگ‌های کوچک کلیه را نشان دهد. اولتراسوند هم یک آزمایش غیرتهاجمی سریع و آسان برای تشخیص و درمان سنگ کلیه است.
تجزیه و تحلیل سنگ‌ها
احتمالا از شما خواسته شود که از یک صافی در زمان ادرار استفاده کنید تا سنگ‌هایی که دفع می‌شود را جمع‌آوری کنید. تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی، ساختار سنگ کلیه شما را نشان می‌دهد.
پزشک از این اطلاعات برای تعیین علت به وجود آمدن سنگ کلیه و ایجاد برنامه‌ای برای جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ کلیه، استفاده می‌کند.
بیشتر بخوانید: درمان درد سنگ کلیه با استفاده از دارو روش‌های خانگی
درمان سنگ کلیه
درمان سنگ کلیه بسته به نوع سنگ و علت آن متفاوت است.
سنگ‌های کوچک با حداقل علائم
بیشتر سنگ‌های کلیه کوچک نیازی به درمان تهاجمی ندارند. با انجام اقدامات زیر احتمالا بتوانید بدون سختی از کنار یک سنگ کوچک عبور کنید:
آب آشامیدنی برای درمان سنگ کلیه
نوشیدن 2 تا 3 لیتر (1.8 تا 3.6 لیتر) مایعات در روز ادرار شما را رقیق نگه می‌دارد و احتمالا از تشکیل سنگ جلوگیری کند. مگر اینکه پزشک خلاف این را به شما بگوید. مایعات کافی بنوشید، ایده‌آل‌ترین مایع، آب است که تولید ادرار شفاف می‌کند.
مسکن‌ها برای درمان سنگ کلیه
عبور یک سنگ کوچک می‌تواند باعث ناراحتی شود. برای تسکین درد خفیف، پزشک احتمالا مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم را توصیه کند.
درمان پزشکی برای سنگ کلیه کوچک
پزشک شما احتمالا دارویی برای دفع سنگ کلیه به شما بدهد. این نوع دارو که به عنوان مسدود کننده آلفا شناخته می‌شود، ماهیچه‌های حالب (مسیر عبور ادرار و سنگ‌های تولید شده درون کلیه به مثانه) را شل کرده و به شما کمک می‌کند سنگ کلیه را سریع‌تر و با درد کمتری دفع کنید.
نمونه‌هایی از مسدودکننده‌های آلفا عبارتند از تامسولوسین و ترکیب دارویی دوتاستراید و تامسولوسین.
بیشتر بخوانید: درمان عفونت ادراری در زنان؛ از مصرف آنتی‌بیوتیک تا شیوه‌های خانگی
سنگ‌های بزرگ و آن‌هایی که علائم ایجاد می‌کنند
سنگ‌های کلیه که خیلی بزرگ هستند و نمی‌توانند خود به خود دفع شوند یا باعث خونریزی، آسیب کلیه و مجاری ادراری یا عفونت‌های مجاری ادراری شوند، احتمالا نیاز به درمان گسترده‌تری داشته باشند. رویه کار شامل موارد زیر است:
سنگ شکنی برون اندامی (ESWL)
برای برخی از سنگ‌های کلیه بسته به اندازه و محل، پزشک ممکن است روشی به نام سنگ شکنی برون اندامی (ESWL) را توصیه کند. سنگ شکنی برون اندامی از امواج صوتی برای ایجاد ارتعاشات قوی (امواج ضربه‌ای) استفاده می‌کند که سنگ‌ها را به قطعات ریز می‌شکند تا در ادرار دفع شوند.
این روش حدود 45 تا 60 دقیقه طول می‌کشد و می‌تواند باعث درد متوسط شود، بنابراین احتمالا از آرام‌بخش یا بیهوشی خفیف استفاده شود. سنگ شکنی برون اندامی می‌تواند باعث خون در ادرار، کبودی در کمر یا شکم، خونریزی در اطراف کلیه و سایر اندام‌های مجاور و ناراحتی در هنگام عبور قطعات سنگ از طریق مجاری ادراری شود.
جراحی برای برداشتن سنگ‌های بسیار بزرگ در کلیه
روشی به نام نفرولیتوتومی از راه پوست شامل برداشتن سنگ کلیه با استفاده از تلسکوپ‌های کوچک و ابزارهایی است که از طریق یک برش کوچک در کمر شخص وارد می‌شود.
برای این جراحی از بیهوشی عمومی استفاده شده و فرد یک تا دو روز در بیمارستان بستری خواهد شد. اگر سنگ شکنی برون اندامی ناموفق باشد، پزشک شاید این جراحی را توصیه کند.
استفاده از اسکوپ برای حذف سنگ
برای برداشتن سنگ کوچک‌تر در حالب یا کلیه، پزشک احتمال دارد که یک لوله نازک دارای چراغ و مجهز به دوربین (اورتروسکوپ) را از طریق مجرای ادرار و مثانه به حالب شخص وارد کند.
هنگامی که سنگ پیدا شد، ابزارهای مخصوص می‌توانند سنگ را به دام بیاندازند یا آن را به قطعاتی تقسیم کنند که در ادرار فرد دفع شود. سپس پزشک احتمالا یک لوله کوچک (استنت) را در حالب قرار دهد تا تورم را تسکین داده و بیماری را بهبود بخشد. احتمالا در طول این روش به بیهوشی عمومی یا موضعی نیاز شود.
جراحی غده پاراتیروئید
برخی از سنگ‌های فسفات کلسیمی ناشی از فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید هستند. هنگامی که این غدد بیش از حد هورمون پاراتیروئید تولید می‌کنند، سطح کلسیم می‌تواند بسیار بالا رود و در نتیجه سنگ کلیه تشکیل شود.
هایپرپاراتیروئیدیسم (فعالیت بیش از اندازه غدد پاراتیروئید) گاهی اوقات زمانی اتفاق می‌افتد که یک تومور کوچک و خوش خیم در یکی از غدد پاراتیروئید شخص شکل می‌گیرد. همچنین بیمار می‌تواند به بیماری دیگری مبتلا شود که باعث می‌شود این غدد هورمون پاراتیروئید بیشتری تولید کنند. درمان بیش فعالی غده، باعث توقف تشکیل سنگ کلیه می‌شود.
بیشتر بخوانید: درمان خانگی سنگ مثانه: وقتی سنگ‌ها مهمان مثانه می‌شوند
پیشگیری از سنگ کلیه
پیشگیری از سنگ کلیه احتمالا شامل ترکیبی از تغییرات سبک زندگی و داروها باشد.
تغییر سبک زندگی
خطر ابتلا به سنگ کلیه را می‌توان با اقدامات زیر کاهش داد:
در طول روز آب بنوشید
برای افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند، پزشکان معمولا نوشیدن مایعات کافی برای دفع 2 لیتر ادرار در روز را توصیه می‌کنند. احتمالا پزشک از شخص بخواهد که خروجی ادرار خود را اندازه گیری کند تا مطمئن شود که آب کافی می‌نوشد.
اگر در آب و هوای گرم و خشک زندگی می‌کنید یا به طور مکرر ورزش انجام می‌دهید، نیاز به نوشیدن آب بیشتر برای تولید ادرار کافی دارید. اگر ادرار فرد روشن و شفاف است، احتمالا آب کافی می‌نوشد.
از غذاهای سرشار از اگزالات کمتر استفاده کنید
اگر دلیل تشکیل سنگ، اگزالات کلسیم باشد، احتمالا پزشک، محدود کردن غذاهای سرشار از اگزالات را توصیه کند. این مواد عبارتند از ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات، فلفل سیاه و سویا.
رژیم غذایی کم‌نمک و پروتئین حیوانی را انتخاب کنید
مقدار نمک مصرفی خود را کاهش دهید و از منابع پروتئینی غیرحیوانی مانند حبوبات استفاده کنید.
مصرف درست کلسیم
به خوردن غذاهای غنی از کلسیم ادامه دهید اما در مصرف مکمل‌های کلسیم احتیاط کنید. کلسیم موجود در غذا تاثیری بر خطر ابتلا به سنگ کلیه ندارد. به خوردن غذاهای غنی از کلسیم ادامه دهید مگر اینکه پزشک‌تان توصیه دیگری کرده باشد.
قبل از مصرف مکمل‌های کلسیم از پزشک خود سوال کنید زیرا این مکمل‌ها با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه مرتبط هستند. احتمالا بتوانید با مصرف مکمل‌ها همراه با وعده‌های غذایی، این خطر را کاهش دهید.
رژیم‌های غذایی می‌توانند احتمال تشکیل سنگ کلیه را در برخی افراد افزایش دهند. از پزشک خود بخواهید که شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد تا به ایجاد یک برنامه غذایی کمک کند که خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید: ۱۰ درمان خانگی نارسایی کلیه،نابودی تجمع سموم در بدن
نکاتی در مورد نقش داروها در درمان سنگ کلیه
داروها می‌توانند میزان مواد معدنی و املاح در ادرار را کنترل کنند و احتمالا در افرادی که انواع خاصی از سنگ‌ها را دارند، مفید باشند. نوع دارویی که پزشک تجویز می‌کند به نوع سنگ کلیه بستگی دارد. در اینجا چند نمونه آورده شده است:
سنگ‌های کلسیمی
برای کمک به جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی، پزشک احتمالا یک دیورتیک تیازیدی یا یک داروی حاوی فسفات تجویز کند.
سنگ‌های اسید اوریک
پزشک احتمالا آلوپورینول را برای کاهش سطح اسید اوریک در خون و ادرار و دارویی برای قلیایی نگه داشتن ادرار تجویز کند. در برخی موارد، آلوپورینول و یک عامل قلیایی دیگر احتمالا سنگ اسید اوریک را حل کنند.
سنگ‌های استروویت
برای جلوگیری از سنگ‌های استروویت، پزشک احتمالا راهکارهایی از جمله نوشیدن مایعات برای حفظ جریان خوب و دفع مکرر ادرار را برای عاری نگه داشتن آن از باکتری‌هایی که باعث عفونت می‌شوند، توصیه کند.
در موارد نادر، استفاده طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک‌ها در دوزهای کوچک یا متناوب احتمالا به دستیابی به این هدف کمک کند. به عنوان مثال، پزشک احتمالا یک آنتی بیوتیک را قبل و برای مدتی بعد از جراحی برای درمان سنگ کلیه توصیه کند.
سنگ سیستین
همراه با پیشنهاد یک رژیم غذایی کم نمک و پروتئین، پزشک احتمالا به بیمار توصیه کند که مایعات بیشتری بنوشد تا ادرار بسیار بیشتری تولید کند. اگر این نوع درمان سنگ کلیه به تنهایی کمکی نکرد، پزشک ممکن است دارویی را تجویز کند که حلالیت سیستین را در ادرار افزایش می‌دهد.
بیشتر بخوانید: درمان ادرار خونی در صورت تشخیص سریع، به راحتی انجام می‌شود
آمادگی مراجعه به پزشک برای درمان سنگ کلیه
سنگ‌های کوچک که کلیه شما را مسدود نکرده یا مشکلات دیگری ایجاد نمی‌کنند، می‌توانند توسط پزشک خانواده شما یا پزشک عمومی درمان شوند. اما اگر سنگ کلیه بزرگ، درد شدید یا مشکلات کلیوی دارید، احتمالا پزشک شما را به یک پزشک معالج مشکلات دستگاه ادراری (اورولوژیست یا نفرولوژیست) ارجاع دهد.
آنچه شما می‌توانید برای آمادگی مراجعه به پزشک انجام دهید:
- بپرسید که آیا قبل از مراجعه باید کاری انجام دهید، مثلا رژیم غذایی خود را محدود کنید
- علائم خود را بنویسید، از جمله علائمی که به نظر می‌رسد مرتبط با سنگ کلیه نباشد
- میزان نوشیدنی و ادرار خود را در یک دوره 24 ساعته پیگیری کنید
- فهرستی از تمام داروها، ویتامین‌ها یا سایر مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید، داشته باشید
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را همراه داشته باشید تا به شما کمک کند، آنچه را که با پزشک خود در میان گذاشته‌اید به خاطر بسپارید
بیشتر بخوانید: علائم بواسیر؛ از خارش مقعد تا نشت مدفوع
سوالات خود را برای پرسیدن از پزشک، بنویسید
در مورد سنگ کلیه، برخی از سوالات اساسی عبارتند از:
- آیا من سنگ کلیه دارم؟
- سنگ کلیه چه اندازه است؟
- سنگ کلیه در کجا قرار دارد؟
- چه نوع سنگ کلیه‌ای دارم؟
- آیا برای درمان بیماری خود به دارو نیاز خواهم داشت؟
- آیا به جراحی یا روش دیگری نیاز دارم؟
- چقدر احتمال دارد که به سنگ کلیه دیگری مبتلا شوم؟
- چگونه می‌توانم از سنگ کلیه در آینده جلوگیری کنم؟
- من بیماری دیگری دارم. چگونه می‌توانم آن‌ها را با هم مدیریت کنم؟
- آیا باید محدودیتی را رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص دیگری مراجعه کنم؟
- آیا جایگزینی برای دارویی که تجویز می‌کنید، وجود دارد؟
- آیا نیاز به ویزیت بعدی دارم؟
علاوه بر سؤالاتی که از قبل آماده کرده‌اید، در هنگام قرار ملاقات خود از پرسیدن سؤالات دیگری که برایتان پیش آمد تردید نکنید.
بیشتر بخوانید: بواسیر یا هموروئید، رگ‌های متورم شده دردناک راست روده
پزشک برای درمان سنگ کلیه چه سوالاتی می‌پرسد؟
پزشک شما احتمالا تعدادی سوال می‌پرسد، مانند:
- علائم شما از چه زمانی شروع شد؟
- آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- چه چیزی علائم شما را بهبود می‌بخشد؟
- چه چیزی علائم شما را بدتر می‌کند؟
- آیا فرد دیگری در خانواده شما سنگ کلیه داشته است؟
بیشتر بخوانید: نارسایی کلیه و شناخت کامل مراحل پنجگانه این بیماری
یادداشت پایانی در ارتباط با درمان سنگ کلیه
متخصصان معمولا سنگ‌های کلیه را بر اساس اندازه، محل و نوع آن‌ها دسته‌بندی و درمان می‌کنند. سنگ‌های کوچک کلیه احتمالا بدون درمان از دستگاه ادراری عبور خواهند کرد. اگر قادر به دفع سنگ کلیه هستید، یک متخصص ممکن است از شما بخواهد که سنگ کلیه را در یک ظرف مخصوص بگذارید.
یک متخصص سنگ کلیه را به آزمایشگاه می‌فرستد تا بفهمد چه نوع سنگی است. اگر می‌توانید به حرکت سنگ کلیه کمک کنید، امکان دارد پزشک به شما توصیه کند که مایعات زیادی بنوشید.
پزشکان همچنین شاید داروی ضددرد تجویز کنند. سنگ کلیه بزرگ‌تر یا سنگ کلیه‌ای که مجرای ادرار شما را مسدود می‌کند یا باعث درد شدید می‌شود، نیاز به درمان فوری دارد. اگر استفراغ و کم آبی بدن دارید، امکان دارد که لازم باشد برای درمان سنگ کلیه در بیمارستان بستری شوید.