ورم ساق پا یا ادم؛ تجمع مایعات و التهاب در بدن
ورم ساق پا یکی از معضلات اندام تحتانی است که با نام ادم (Edema) یا ورم محیطی نیز شناخته می‌شود. پا جزء اندام‌هایی است که نقشی کلیدی در سلامت بدن دارد، اما به دلیل فشارهایی که در طول روز تحمل می‌کند، مستعد آسیب است. در این مقاله از مجله پزشکی سیوطب می‌خواهیم عارضه ورم ساق پا که به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود را بررسی کنیم.
ورم ساق پا چیست؟
مچ، ساق و ران پا به دلیل تاثیر جاذبه زمین بر مایعات بدن، مستعد ایجاد ادم و تورم هستند. این ورم‌ها بر خلاف تورم‌های ناشی از آسیب‌دیدگی، اغلب دردناک نیستند.
بیشتر بخوانید: درمان خانگی پا درد و روش های ساده تسکین درد پا
ورم ساق پا و تجمع مایعات می‌تواند ناشی از التهاب در بافت‌ها یا مفاصل آسیب‌دیده یا به علت یک بیماری باشد. این عارضه ممکن است ناشی از مشکل در سیستم گردش خون وریدی، سیستم لنفاوی یا کلیه‌ها باشد.
تورم پا همیشه نشانه مشکل قلب یا گردش خون نیست. شما می‌توانید به دلیل تجمع مایعات به خاطر اضافه وزن، بی‌تحرکی، نشستن یا ایستادن طولانی مدت یا پوشیدن جوراب یا شلوار جین تنگ دچار ورم ساق پا شوید.
بیشتر بخوانید: درمان پا درد؛ از داروهای ضدالتهابی،کیسه‌های یخ و کفش طبی
عوامل مرتبط با ورم ساق پا
عوامل مرتبط با تجمع مایع و ورم ساق پا عبارتند از:
- نارسایی حاد کلیه
- کاردیومیوپاتی (مشکل در عضله قلب)
- شیمی درمانی
- بیماری مزمن کلیوی
- سیروز کبدی
- ترومبوز ورید عمقی
- نارسایی قلبی
- هورمون درمانی
- لنف ادم (انسداد در سیستم لنفاوی)
- سندرم نفروتیک (آسیب به عروق خونی در کلیه‌ها)
- چاقی
- مصرف مسکن‌های درد، مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن
- پریکاردیت (التهاب بافت اطراف قلب)
- بارداری
- داروهای تجویزی از جمله برخی که برای دیابت و فشار خون بالا استفاده می‌شوند
- فشار خون ریوی
- نشستن برای مدت طولانی، مانند هنگام پروازهای خطوط هوایی
- ایستادن برای مدت طولانی
- ترومبوفلبیت (لخته خونی که معمولا در ساق پا ایجاد می‌شود)
- نارسایی وریدی مزمن (وریدهای پا با مشکل برگشت خون به قلب مواجه می‌شوند)
بیشتر بخوانید: تعویض مفصل زانو؛ جراحی سخت با نتیجه ایده‌آل با اطمینان گام بردار!
ورم ساق پا مربوط به التهاب
تورم ساق پا همچنین می‌تواند ناشی از التهاب در مفاصل یا بافت‌های پا باشد یا یک پاسخ طبیعی به آسیب و بیماری یا به دلیل آرتریت روماتوئید اتفاق بیفتد. معمولا با اختلالات التهابی احساس درد خواهید کرد.
بیشتر بخوانید: خار پاشنه پا و 9 راه درمانی بدون جراحی و درمان آن با 7 حرکت ورزشی
شرایطی که می‌تواند به التهاب و ورم ساق پا منجر شود عبارتند از:
- پارگی تاندون آشیل
- پارگی رباط صلیبی قدامی زانو
- کیست بیکر
- شکستگی مچ پا
- سلولیت (عفونت پوستی)
- بورسیت زانو (التهاب کیسه‌های پر از مایع در مفصل زانو)
- استئوآرتریت (بیماری که باعث از بین رفتن مفاصل می‌شود)
- آرتریت روماتوئید (بیماری التهابی مفصل)
بیشتر بخوانید :درمان زانودرد، معالجه درد زانو با روش‌های موثر خانگی و دارویی
علل ایجاد ورم ساق پا
تجمع مایعات (ادم)
تجمع مایعات (ادم) زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌ها یا رگ‌های خونی در پاهای شما مایعات بیشتری را نسبت به حالت طبیعی، نگه می‌دارند. اگر یک روز طولانی را روی پاهای خود بگذرانید یا برای مدت طولانی بنشینید، احتمال دارد که چنین اتفاقی بیفتد.
ورم ساق پا احتمال دارد نشانه‌ای از اضافه وزن یا ورزش زیاد یا یک بیماری باشد.
بیشتر بخوانید: درد پاشنه پا؛ معرفی 12 درمان برای این عارضه
التهاب
التهاب زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌های پاهای شما تحریک و متورم می‌شوند. اگر استخوانی بشکند یا تاندون یا رباط پاره شود، التهاب یک پاسخ طبیعی است، اما احتمال دارد نشانه یک بیماری التهابی جدی‌تر مانند آرتریت باشد.
بیشتر بخوانید: لگن درد؛ معرفی 10 نشانه مربوط به درد لگن و 10 راه تشخیص
نارسایی احتقانی قلب
نارسایی احتقانی قلب، زمانی اتفاق می‌افتد که قلب شما توان پمپاژ خون کافی مورد نیاز بدن را نداشته باشد. این پدیده منجر به تجمع مایعات به خصوص در پاهای شما می‌شود. سایر علائم نارسایی احتقانی قلب:
- تنگی نفس یا مشکل در تنفس
- خستگی
- سرفه
بیشتر بخوانید: پا درد، شناخت 16 دلیل و بررسی 10 روش درمان خانگی درد پا
معضلات رگ‌ها
ترومبوز ورید عمقی و ترومبوفلبیت
اگر شخصی مبتلا به ترومبوز ورید عمقی (DVT) باشد، به این معنی است که لخته خون در ورید پای او وجود دارد. احتمال دارد این لخته به ریه او برود. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، آمبولی ریه نامیده می‌شود و می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
در عارضه ترومبوفلبیت، لخته‌ها نزدیک‌تر به سطح پوست ایجاد می‌شوند و به احتمال زیاد به سایر بخش‌های بدن منتقل نمی‌شوند.
یکی از اولین علائم ترومبوز ورید یا ترومبوفلبیت، تورم یک پا (مخصوصا ساق پا)، به دلیل تجمع خون در آن ناحیه است. در صورت بروز تورم در یک پا یا هر یک از علائم دیگر، فورا با پزشک خود مشورت کنید. این علائم شامل موارد زیر است:
- درد، حساسیت یا گرفتگی ساق پا
- قرمز یا آبی شدن پوست
- احساس گرما در پوست
بیشتر بخوانید: درمان پا درد کودکان؛ معرفی همه راه‌های رفع درد پای خردسالان در خانه
وریدهای واریسی و نارسایی مزمن وریدی
هنگامی که دریچه‌های داخل رگ‌های پا جریان خون را به سمت قلب حفظ نمی‌کنند، شخص دچار این شرایط می‌شود. این اختلال باعث ایجاد خوشه‌های آبی متمایل به رنگ رگ‌های واریسی روی پوست می‌شود.
گاهی اوقات، این مشکل می‌تواند پاها را متورم کنند. برخی علائم دیگر احتمال دارد شامل موارد زیر باشد:
- درد بعد از نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت
- تغییر در رنگ پوست؛ احتمال دارد که توده‌هایی از رگ‌های قرمز یا بنفش را مشاهده کنید یا احتمال دارد پوست پایین پاهایتان قهوه‌ای به نظر برسد
- پوست خشک، تحریک شده، ترک خورده
- ایجاد زخم
- ایجاد درد پا
بیشتر بخوانید: صافی کف پا، روش تشخصی و عوارضی که برای بدن ایجاد می‌کند
مشکلات کلیوی
بیماری کلیوی طولانی‌مدت زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌های شما آن‌طور که باید کار نمی‌کنند. به جای فیلتر کردن آب و مواد زائد از خون شما، مایع در بدن جمع می‌شود که باعث تورم در دست‌ها و پاها می‌شود. همچنین احتمال دارد علائمی مانند موارد زیر را مشاهده کنید:
- خستگی
- تنگی نفس
- حالت تهوع
- تشنگی بیش از حد
- کبودی و خونریزی
نارسایی حاد کلیه زمانی که کلیه‌ها به طور ناگهانی از کار می‌افتند ایجاد می‌شود که می‌تواند باعث تورم ساق، قوزک و کل پاها شود. این معضل معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که شخص با مشکلات دیگری در بیمارستان بستری می‌شود.
بیشتر بخوانید: 14 درمان درد لگن در زنان؛ از جراحی لاپاروسکوپی و هیسترکتومی تا توانبخشی و درمان خانگی
عوارض جانبی داروها
گاهی اوقات، تورم می‌تواند یک عارضه جانبی ناخواسته داروهای تجویزی باشد. داروهایی که به احتمال زیاد باعث تورم پاها می‌شوند عبارتند از:
- داروهای قلبی به نام مسدودکننده‌های کانال کلسیم مثل آملودیپین و نیفدیپین
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، مانند آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و سلکوکسیب
- برخی از داروهای دیابت، از جمله متفورمین
- داروهای هورمونی حاوی استروژن یا پروژسترون
- برخی از داروهای ضدافسردگی
در صورت مصرف هر یک از این داروها و تورم اندام تحتانی با پزشک خود تماس بگیرید.
بیشتر بخوانید: درمان در رفتگی مچ پا به روش‌های مختلف به همراه شیوه تشخیص
تاثیر بارداری بر ورم ساق پا
در سه ماهه سوم بارداری، جنین در حال رشد به وریدهای پا فشار وارد می‌کند. این امر گردش خون را کند کرده و باعث تجمع مایعات و تورم خفیف می‌شود.
اگر علائم دیگری مشاهده شد، باید به پزشک اطلاع داده شود؛ زیرا احتمال دارد به این معنی باشد که شخص یک بیماری جدی به نام پره اکلامپسی دارد. علائم شامل موارد زیر هستند:
- تورم شدید، به خصوص در اطراف چشم
- سردرد شدید
- تغییرات بینایی، مانند تاری یا حساسیت به نور
اگر در سه ماهه آخر بارداری یا بلافاصله پس از زایمان، پاها ورم کرده و تنگی نفس دارید، با پزشک خود در مورد وضعیتی به نام کاردیومیوپاتی حین زایمان، نوعی نارسایی قلبی مرتبط با بارداری، صحبت کنید.
بیشتر بخوانید: عوارض جراحی تعویض مفصل؛ گاهی عفونت از سرطان خطرناک‌تر است!
سایر دلایل ایجاد ورم ساق پا
اگر تجمع مایعات مقصر تورم پاهای شما نباشد، احتمال دارد، التهاب عامل ورم ساق پا باشد. علل شایع ورم ساق پا بر اثر التهاب عبارتند از:
نقرس
حمله ناگهانی ناشی از کریستال‌های اسید اوریک در مفاصل که معمولا به دنبال نوشیدن الکل یا خوردن غذاهای سرشار از اسیداوریک مثل گوشت قرمز است، این بیماری را ایجاد می‌کند.
بورسیت زانو
در این عارضه، کیسه‌ای پر از مایع که به عنوان بالشتکی بین استخوان و ماهیچه، پوست یا تاندون عمل می‌کند، دچار التهاب می‌شود.
بیشتر بخوانید: تشخیص صافی کف پا؛ معرفی 6 روش اصلی برای بررسی قوس کف پا
استئوآرتریت
استئوآرتریت، نوعی ساییدگی و پارگی است که باعث فرسایش غضروف می‌شود.
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید، بیماری است که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های مفاصل حمله می‌کند.
بیشتر بخوانید: فیزیوتراپی تعویض مفصل لگن و 4 مرحله اثر گذار توانبخشی لگن و ران
جراحات، کشیدگی، رگ به رگ شدن و شکستگی استخوان
اگر مچ پا بپیچد یا استخوانی بشکند، احتمالا کمی ورم در ناحیه مصدوم ایجاد می‌شود کهآ واکنش طبیعی بدن به آسیب است. مایعات بدن، گلبول‌های سفید خون را پس از آسیب، به داخل ناحیه منتقل می‌کنند و مواد شیمیایی را آزاد می‌کنند که به بهبودی شخص کمک می‌کند.
برخی از شایع‌ترین آسیب‌ها عبارتند از:
پارگی تاندون آشیل
آشیل بزرگ‌ترین تاندون بدن ما است. عضلات، ساق پا را به استخوان پاشنه ما متصل می‌کنند. این مکانیسم به ما کمک می‌کند راه برویم، بدویم و بپریم. اگر تاندون آشیل پاره شود، احتمال دارد دردی شدید در پشت مچ پا و ساق پا احساس کنید. احتمالا پس از این اتفاق نمی‌توانید راه بروید.
بیشتر بخوانید: درد استخوان دنبالچه؛ نگاهی به 11 نشانه کوکسیدینیا +7 علت
پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL)
رباط صلیبی قدامی به صورت مورب، جلوی زانو قرار می‌گیرد و استخوان‌های ساق پا را در جای خود نگه می‌دارد. وقتی این رباط پاره می‌شود، احتمال دارد که زانو دچار بیرون‌زدگی شود. همچنین زانو دردناک و متورم خواهد بود.
بیشتر بخوانید: درمان درد ساق پا با کمک روش‌های خانگی، سنتی و جراحی
سلولیت
این عفونت جدی زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌هایی مانند استرپتوکوک و استافیلوکوک از طریق شکافی در پوست وارد شوند. این اتفاق بیشتر در ساق پا شایع است. علائم دیگر این عارضه موثر در ورم ساق پا عبارتند از:
- ناحیه قرمز پوست که بزرگ‌تر می‌شود
- نازکی پوست
- درد
- گرما
- تب
- لکه‌های قرمز
- تاول
- فرورفتگی در پوست
سلولیت می‌تواند به سرعت در بدن پخش شود. اگر علائم زیر را دارید به اورژانس مراجعه کنید:
- تب
- راش قرمز، متورم و حساس که به سرعت تغییر می‌کند
حالت زیر اورژانسی‌تر است:
- راش متورم، قرمز، حساس و در حال گسترش اما بدون تب
بیشتر بخوانید: 8 علت درد کف پا از خار پاشنه تا متاتارسالژی،نوروپاتی محیطی و نوروما
عفونت یا زخم
هر زمان که دچار بریدگی، خراش یا زخم جدی‌تر می‌شوید، بدن شما مایعات و گلبول‌های سفید خون را به آن ناحیه می‌رساند که باعث تورم می‌شود. اگر این شرایط و ورم ساق پا بیش از 2 یا 3 هفته طول کشید، به پزشک مراجعه کنید.
اگر زخم عفونی شود، احتمال دارد تورم بیشتری داشته باشید.
تورم برای چند روز طبیعی است. باید حدود روز دوم به اوج خود برسد و شروع به بهبود کند. اگر دیابت یا بیماری دیگری دارید که بر سیستم ایمنی شما تاثیر می‌گذارد، به پزشک خود مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید:التهاب مفاصل| عوامل خطرساز آرتریت را بشناسید
درمان ورم ساق پا
برای درمان ورم ساق پا احتمال دارد تغییراتی در شیوه زندگی، مانند کاهش وزن یا رژیم غذایی کم نمک موثر باشد. برای کاهش تورم می‌توانید این راه‌ها را امتحان کنید:
- مصرف غذاهای شور را کاهش دهید
- جوراب های فشرده‌سازی یا جوراب واریس بپوشید
- در رانندگی یا نشستن طولانی در ماشین تا جایی که می‌توانید موقعیت خود را تغییر دهید و برای استراحت توقف کنید
- هنگامی که در هواپیما یا قطار هستید، از صندلی خود بلند شوید و تا آنجا که امکان دارد، حرکت کنید
- به مدت نیم ساعت و چند بار در روز پاهای خود را بالاتر از سطح قلب‌تان قرار دهید
- دراز بکشید و در صورت امکان از بالش برای بلند کردن ناحیه متورم استفاده کنید
- برای بهبود جریان خون، ورزش‌های ملایمی مانند پیاده‌روی داشته باشید
- کفش‌های پهن و راحت با پاشنه کم و کفی نرم بپوشید
- برای جلوگیری از عفونت، پاهای خود را بشویید و سپس خشک کنید
بیشتر بخوانید: علت درد ساق پا در شب، خستگی تا بیماری + بهترین درمان های خانگی
اگر علائم زیر را دارید باید به پزشک مراجعه کنید:
- تورم فقط در یک مچ یا ساق پا است و هیچ دلیل واضحی مانند آسیب وجود ندارد
- تورم شدید و دردناک است یا خیلی ناگهانی شروع می‌شود
- ناحیه متورم قرمز است یا هنگام لمس بسیار گرم است
- دمای بدن شما بالا است یا احساس گرما و لرز می‌کنید
- دیابت دارید
- احساس تنگی نفس می‌کنید یا برای نفس کشیدن مشکل دارید
- قفسه سینه شما سفت، سنگین یا دردناک است
گاهی احتمال دارد یک لخته خون در ریه‌های خود داشته باشید که نیاز به درمان فوری در بیمارستان دارد.
برای درمان ورم ساق پا پزشک از شما سوالاتی می‌پرسد، یک معاینه کامل انجام می‌دهد و احتمال دارد آزمایش‌هایی را برای تعیین علت ادم تجویز کند. ادم بسته به علت آن می‌تواند موقت یا دائمی باشد.
بیشتر بخوانید: درد لگن در زنان چیست و چه عواملی در بروز آن دخیل است؟
ادم با توجه به شرایطی که باعث آن شده، درمان می‌شود. مثلا:
- اگر ورم ساق پا ناشی از بیماری ریوی مانند آمفیزم یا برونشیت مزمن است و در صورت سیگار کشیدن بیمار، ترک سیگار توصیه می‌شود
- برای بیماران مبتلا به نارسایی مزمن قلبی، این اقدامات توصیه می‌شود: درمان بیماری عروق کرونر، نظارت بر وزن، مایعات و نمک مصرفی و مصرف الکل ممنوع
- اگر علت مربوط به یک دارو باشد، قطع دارو باعث رفع تورم می‌شود. قبل از قطع هر دارویی با پزشک خود صحبت کنید
بیشتر بخوانید: علت پا درد از زانو به پایین و بهترین روش‌های درمان خانگی و پزشکی
علاوه بر درمان بیماری‌های زمینه‌ای، چند مرحله دیگر وجود دارد که می‌توانید برای جلوگیری از تجمع مایعات در بدن خود انجام دهید:
- زمانی که برای مدت طولانی دراز کشیده‌اید یا نشسته‌اید یک بالش زیر پاهای خود قرار دهید. (همان‌طور که گفتیم پاهای خود را بالاتر از سطح قلب‌تان نگه دارید)
- دستورالعمل‌های پزشک خود را برای مصرف داروهای تجویزی دنبال کنید. پزشک شما احتمال دارد از شما بخواهد قرص‌هایی مصرف کنید که به بدن شما کمک می‌کند تا از شر مایعات اضافی خلاص شوید
نکات مهم دیگر:
- مناطق متورم را از فشار اضافی، جراحت و دمای شدید محافظت کنید. آسیب به پوست در نواحی متورم، مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا بهبود یابد و احتمال عفونت بیشتر است
- در صورت بروز هرگونه درد، قرمزی یا گرما در ناحیه متورم فورا با پزشک خود تماس بگیرید
بیشتر بخوانید: روماتیسم مفصلی عامل درد، تورم و خشکی مفاصل
پیشگیری از ایجاد ورم ساق پا
- برای مدت طولانی نایستید یا ننشینید
- لباس، جوراب یا کفش خیلی تنگ نپوشید
یادداشت پایانی در ارتباط با ورم ساق پا
اطلاعات ارائه شده در مورد ورم ساق پا که در این مقاله از مجله پزشکی سیوطب ارائه شد، نباید برای تشخیص یا درمان هر بیماری استفاده شود. برای تشخیص و درمان هر یک از شرایط پزشکی باید با یک پزشک در مورد ورم ساق پا مشورت شود. این اطلاعات لرلئه در راستای آگاهی‌بخشی به افراد است.