سرخک| علائم، عوارض و راه‌های پیشگیری از آن را بشناسید
سرخک یک بیماری ویروسی بسیار عفونی است که می‌تواند ناخوشایند باشد و گاهی به عوارض جدی منجر شود. در حال حاضر کشورهایی که واکسیناسیون را به صورت اثربخش انجام داده‌اند موفق شده‌اند ابتلا به این بیماری را در آن جوامع متوقف کنند.
در واقع هر کسی که در مقابل سرخک واکسینه نشده یا قبلا به آن مبتلا نشده باشد، می‌تواند در هر سنی به این بیماری مبتلا شود؛ اگرچه که این بیماری در کودکان شایع‌تر است.
عفونت ویروسی سرخک معمولا طی مدت زمانی در حدود 7 تا 10 روز از بین می‌رود.
در ادامه این مقاله به این موضوع می‌پردازیم که بیماری سرخک چیست؟ عوامل و علائم آن چه هستند و برای درمان و پیشگیری از آن چه کاری می‌توان انجام داد.
سرخک چیست؟
سرخک (measles) یک بیماری بسیار واگیردار ویروسی در دستگاه تنفسی است که در اثر آلودگی به یک ویروس دارای RNA به وجود می‌آید. این ویروس در ابتدا ریه‌ها و اندام‌های تنفسی را درگیر می‌کند و سپس با انتقال از طریق دستگاه گردش خون به دیگر نقاط بدن منتشر می‌شود.
بیشتر بخوانید: انواع هپاتیت A تا E و بهترین روش‌های پیشگیری از ابتلا
با عامل ایجادکننده سرخک آشنا شوید
ویروس عامل بیماری سرخک یک ویروس هوابرد از گونه موربیلیوویروس است و انسان تنها میزبان شناخته شده برای آن محسوب می‌شود. این ویروس در مخاط گلو و بینی فرد ناقل جای می‌گیرد و هنگام عطسه و سرفه به دیگران سرایت می‌کند. این ویروس همچنین می‌تواند تا دو ساعت پس از خروج از بدن فرد ناقل در محیط باقی بماند و از طریق چشم، دهان یا بینی به دیگران منتقل شود.
نحوه انتشار این ویروس چگونه است؟
ویروس هوابرد سرخک در میلیون‌ها قطره ریز تنفسی فرد مبتلا که هنگام سرفه یا عطسه از دهان و بینی او خارج می‌شوند وجود دارد.
در شرایط زیر احتمال ابتلا به سرخک بسیار بالا است:
- تنفس کردن این قطرات
- لمس سطوحی که قطرات روی آن نشسته‌اند و سپس تماس دست‌های آلوده با دهان یا بینی (ویروس می‌تواند برای چند ساعت روی سطوح زنده بماند)
افراد مبتلا از زمانی که اولین علائم در آن‌ها دیده می‌شوند تا چهار روز بعد از ظاهر شدن اولین دانه‌های سرخ رنگ روی پوست‌شان، سرایت‌دهنده این بیماری هستند.
علائم سرخک را بشناسید
علائم اولیه
علائم اولیه این بیماری حدود 10 روز پس از آلوده شدن به ویروس ظاهر می‌شوند. علائم سرخک در کودکان و بزرگسالان تفاوت معناداری ندارد و بسته به شرایط هر فرد بروز پیدا می‌کند. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- علائمی مشابه سرماخوردگی مانند مسدود شدن یا آبریزش بینی، عطسه و سرفه
- چشم‌های قرمز و دردناک که ممکن است نسبت به نور حساس باشند
- درجه حرارت بالای بدن (تب) که ممکن است به حدود 40 درجه سانتی‌گراد برسد
- لکه‌های کوچک خاکستری مایل به سفید در دهان و قسمت داخلی گونه‌ها
- احساس درد در بدن
- چشم‌های خیس و اشکی
- پلک‌های متورم
- از دست دادن اشتها
- خستگی، تحریک‌پذیری و کمبود انرژی
بیشتر بخوانید: آنفلوانزا، ویروس روزهای سرد
علائم ثانویه
چند روز بعد جوش‌ها و دانه‌هایی قرمز-قهوه‌ای به صورت بثورات لکه‌دار روی پوست ظاهر می‌شوند که در بعضی افراد ممکن است خارش کمی نیز ایجاد کنند. این اتفاق معمولا دو تا چهار روز پس از علائم اولیه رخ می‌دهد، غالبا از ناحیه سر یا بالای گردن شروع شده و سپس در دیگر نقاط بدن نیز انتشار پیدا می‌کند.
این نقاط قرمز-قهوه‌ای روی پوست که می‌توانند مسطح یا کمی برجسته باشند، ممکن است با اتصال به همدیگر، لکه‌های بزرگ‌تری ایجاد کنند که به طور معمول پس از حدود یک هفته محو می‌شوند.
فرد مبتلا معمولا در روز اول یا دوم پس از ایجاد بثورات پوستی، بیشترین احساس بیماری را خواهد داشت.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در مورد ابتلای خود یا فرزندتان مشکوک هستید باید در اسرع وقت با پزشک عمومی تماس بگیرید.
به دلیل مسری بودن این بیماری عفونی بهتر است قبل از مراجعه به مطب با پزشک تماس بگیرید تا در صورت نیاز اقداماتی را برای جلوگیری از انتقال ویروس به دیگران انجام دهند.
استفاده از ماسک نیز یکی از بهترین روش‌ها برای جلوگیری از سرایت بیماری‌هایی است که توسط ویروس‌های هوابرد منتقل می‌شوند؛ بنابراین در صورت احتمال ابتلا به این بیماری‌های عفونی از ماسک استفاده کنید.
همچنین اگر با یک بیمار مبتلا به سرخک در تماس نزدیک بوده‌اید، باید به پزشک مراجعه کنید اگر:
- دو دوز واکسن MMR را به طور کامل دریافت نکرده‌اید
- قبلا به آن دچار نشده‌اید
توجه داشته باشید مراجعه به پزشک در این شرایط ضروری است حتی اگر علائم بیماری را نداشته باشید.
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری | چگونه به این عفونت مبتلا نشویم؟
بیماری سرخک چقدر جدی و خطرناک است؟
ابتلا به سرخک می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد، اما معمولا طی 7 تا 10 روز و بدون ایجاد مشکل دیگری از بین می‌رود.
پس از یک بار ابتلا، بدن در برابر این ویروس مقاومت یا همان ایمنی ایجاد می‌کند و احتمال ابتلای دوباره به آن بسیار بعید است.
با این حال ابتلا به این بیماری ممکن است در برخی افراد باعث بروز عوارضی جدی مانند کوری، عفونت کبد (هپاتیت)، عفونت ریه (پنومونی)، عفونت غشاهای اطراف مغز و نخاع (مننژیت) و عفونت خود مغز (آنسفالیت) شود. این عوارض خطرناک می‌توانند گاهی بسیار جدی و تهدیدکننده زندگی بیمار باشند.
همچنین این بیماری برای کودکان خردسال و زنان باردار نیز می‌تواند خطرناک بوده و عوارض برگشت‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
سرخک در بارداری
فردی که واکسن را دریافت نکرده یا قبلا به آن دچار نشده، در صورت ابتلا به این ویروس در زمان بارداری، ممکن است با خطراتی مواجه شود که عبارت‌اند از:
- سقط جنین یا به دنیا آوردن نوزاد مرده
- زایمان زودهنگام (قبل از هفته سی و هفتم بارداری)
- به دنیا آوردن نوزاد با وزن پایین
در صورتی که باردار هستید و فردی مبتلا به سرخک را ملاقات کرده‌اید باید فورا به پزشک خود اطلاع دهید. آن‌ها می‌توانند در صورت مصون نبودن شما، اقداماتی را برای کاهش خطرات احتمالی به کار گیرند.
سرخک چقدر شایع است؟
بررسی‌های انجام گرفته روی جامعه آماری انگلستان نشان داده است که متاسفانه از سال 2016 شاهد افزایش موارد ابتلا در این کشور هستیم. انگلستان تا قبل از این، به وضعیت عاری از سرخک رسیده بود و این شرایط ناشی از واکسیناسیون عمومی در آن کشور بوده است.
در سال 2017 تعداد مبتلایان تاییدشده در انگلستان و ولز حدود 284 نفر بود؛ اما این تعداد تا سال 2018 به شدت افزایش یافت و به 991 مورد رسید. این افزایش چشمگیر موارد ابتلا در انگلستان را می‌توان به کاهش موارد دریافت‌کننده واکسن در این کشور که از سال 2016 به بعد سیری صعودی داشته مرتبط دانست.
براساس این گزارشات، اکنون این کشور از وضعیت عاری از سرخک و ایمنی جمعی خارج شده است.
این آمار به ما نشان می‌دهد در صورتی که ایمنی جمعی به واسطه کاهش افراد واکسینه کاهش یابد، بیماری سرخک تا چه حد می‌تواند امکان شیوع و همه‌گیری داشته باشد. بنابراین با واکسینه کردن خود و فرزندانتان می‌توانید علاوه بر تامین سلامت خانواده خود، به بالا بردن سلامت جامعه نیز کمک کنید.
بیشتر بخوانید: تب مالت، به اندازه یک لیوان شیر غیر پاستوریزه نزدیک است
چگونه می‌توان از سرخک پیشگیری کرد؟
ابتلا به این بیماری را می‌توان با تزریق واکسن سرخک-اوریون-سرخجه یا MMR متوقف کرد. این واکسن جزئی از برنامه واکسیناسیون کودکان است که در دو دوز تزریق می‌شود.
در صورت واکسینه بودن 93درصد از جمعیت یک کشور می‌توان سرخک را در آن‌جا ریشه‌کن شده به حساب آورد. نکته قابل تامل در آمارهای به دست آمده از کشورهای توسعه یافته طی سال‌های اخیر، مشخص شدن این حقیقت است که هرچقدر تعداد افراد واکسینه در جامعه کمتر شود، احتمال شیوع دوباره این بیماری بالاتر می‌رود.
زمان واکسن سرخک
اولین دوز این واکسن را در حدود 13 ماهگی و دوز دوم آن را در سه سال و چهار ماهگی کودکان تزریق می‌کنند.
البته بزرگسالان و کودکان بزرگ‌تر نیز در صورتی که قبلا واکسینه نشده باشند می‌توانند در هر سنی این واکسن را دریافت کنند.
اگر مطمئن نیستید که در گذشته واکسینه شده‌اید یا نه، باید گفت که تزریق مجدد هیچ آسیبی ایجاد نمی‌کند. برای انجام واکسیناسیون از پزشک عمومی خود مشورت بگیرید.
شرایط ویژه تزریق واکسن سرخک
یک دوز از واکسن MMR را می‌توان به افراد بالای شش ماه و در صورتی که در معرض خطر فوری ابتلا به سرخک باشند، تزریق کرد.
این شرایط ویژه برای تزریق واکسن شامل موارد زیر است:
- شیوع این بیماری در منطقه شما وجود دارد
- با یک فرد مبتلا در تماس نزدیک بوده‌اید
- در حال برنامه‌ریزی برای سفر به منطقه‌ای هستید که عفونت در آن گسترده است
همچنین اگر در شرایطی هستید که دریافت واکسن MMR برای شما مناسب نیست، اما در خطر ابتلا هستید، ممکن است از روش دیگری به نام ایمونوگلوبولین طبیعی انسانی (HNIG) برای شما استفاده شود.
بیشتر بخوانید: سل، یک بیماری شایع که اگر درمان نشود می‌تواند مرگبار باشد
ایمونوگلوبولین طبیعی انسان چیست؟
ایمونوگلوبولین طبیعی انسانی (HNIG) غلظت خاصی از آنتی‌بادی‌ها است که می‌تواند محافظت کوتاه مدت، اما فوری در برابر سرخک ایجاد کند.
در صورت وجود احتمال سرایت بیماری این روش را برای افرادی با شرایط خاص تجویز می‌کنند که شامل موارد زیر است:
- نوزادان زیر شش ماه
- زنان بارداری که به طور کامل واکسینه نشده‌اند یا قبلا سرخک نداشته‌اند
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مانند مبتلایان به اچ‌آی‌وی یا افرادی که تحت درمان‌هایی قرار می‌گیرند که سیستم ایمنی آن‌ها را ضعیف می‌کند مانند درمان سرطان خون)
ایمونوگلوبولین طبیعی انسانی (HNIG) در حالت ایده‌آل باید ظرف مدت شش روز پس از مواجه با بیمار مبتلا به سرخک تجویز شود.
جلوگیری از سرایت به دیگران
اگر در حال حاضر سرخک دارید، مهم است که علاوه بر کنترل علائم خود، خطر سرایت عفونت را به افراد دیگر کاهش دهید.
برای این منظور باید:
- پس از مشاهده علائم تا حداقل چهار روز بعد از زمانی که اولین بثورات پوستی را مشاهده کردید از حضور در مکان‌های عمومی -مانند محل کار یا تحصیل- خودداری کنید
- سعی کنید تا زمانی که بیمار هستید از تماس با افرادی که در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر هستند -مانند کودکان خردسال و زنان باردار- خودداری کنید
بیشتر بخوانید: درمان سردرد کرونایی مهم‌تر است یا درمان خود کرونا؟
درمان سرخک چگونه است؟
در واقع هیچ درمان خاصی برای سرخک وجود ندارد، اما این عفونت ویروسی معمولا در عرض 7 تا 10 روز بهبود می‌یابد. در واقع درمان سرخک را می‌توان با کمک به بدن برای مقابله با عفونت ویروسی و کنترل علائم و عوارض ناشی از این بیماری پیگیری کرد.
علائم سرخک را با این راه‌کارهای درمانی کاهش دهید
چند کار برای کمک به کنترل علائم و کاهش خطر گسترش عفونت ویروسی ناشی از این بیماری وجود دارد.
اگر علائم سرخک برای شما یا فرزندتان ناراحتی ایجاد می‌کند با راه‌کارهایی می‌توانید برای درمان این علائم در حالی که منتظر هستید تا بدن‌تان با ویروس مبارزه کند، اقدام کنید. با این حال همیشه توجه داشته باشید که اولین اقدام برای درمان بیماری‌ها، مراجعه به پزشک است.
این راه‌کارها شامل موارد زیر است:
- مصرف پاراستومول (paracetamol) یا ایبوپروفن (ibuprofen) برای تسکین تب، درد و ناراحتی‌ها (آسپرین نباید برای کودکان زیر 16 سال استفاده شود)
- نوشیدن آب فراوان برای جلوگیری از کم‌آبی بدن
- استراحت در اتاق تاریک در صورت وجود حساسیت به نور
- استفاده از دستمال تمیز و مرطوب برای پاک کردن چشم‌ها
- تا چهار روز پس از ظاهر شدن اولین بثورات پوستی از سر کار رفتن یا حاضر شدن سر کلاس اجتناب کنید
علائم مشابه با سرماخوردگی مانند آبریزش بینی یا سرفه را می‌توان با چندین اقدام موثر کاهش داد. این اقدام شامل موارد زیر است:
- دوش آب گرم و حمام بخار
- مرطوب نگه داشتن هوای اتاق به کمک دستگاه بخور یا قرار دادن یک حوله مرطوب روی رادیاتور که ممکن است به کاهش سرفه کمک کند
- نوشیدن نوشیدنی‌های گرم به ویژه نوشیدنی‌های حاوی لیمو یا عسل که ممکن است به آرام کردن مجاری تنفسی، شل شدن مخاط و تسکین سرفه کمک کند
توجه: نباید به نوزادان زیر 12 ماه عسل داد.
با این حال در موارد شدید، به ویژه در صورت وجود بعضی عوارض احتمالی، ممکن است بستری در بیمارستان برای درمان سرخک ضروری باشد.
بیشتر بخوانید: انگل چیست؟ نشانه های وجود انگل در بدن چیست؟
عوارض سرخک چه هستند؟
اکثر افراد پس از حدود 7 تا 10 روز و بدون اینکه مشکل دیگری برای آن‌ها ایجاد شود بهبود می‌یابند. با این حال بعضی افراد در معرض خطر بیشتری برای درگیر شدن با عوارض سرخک هستند.
برخی از این موارد که که بیشتر در معرض خطر عوارض هستند، عبارت‌اند از:
- نوزادان کمتر از یک سال
- کودکان با رژیم غذایی ضعیف
- کودکان با سیستم ایمنی ضعیف (مانند مبتلایان به لوسمی)
- نوجوانان و بزرگسالان
در واقع گروهی که کمترین احتمال درگیری با عوارض سرخک را دارند، کودکان بزرگ‌تر از یک سالی هستند که از سلامت عمومی خوبی برخوردارند.
عوارض شایع
بعضی از عوارض شایع سرخک عبارتند از:
- اسهال و استفراغ که می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود
- عفونت گوش میانی (اوتیت میانی) که می‌تواند باعث گوش‌درد شود
- عفونت چشم (کونژنکتیویت)
- التهاب جعبه صدا (لارنژیت)
- عفونت مجاری تنفسی و ریه‌ها (مانند ذات‌الریه، برونشیت و کروپ)
- تشنج ناشی از تب
در موارد نادر، این بیماری می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:
- اختلالات جدی چشم مانند عفونت عصب بینایی (این بیماری به عنوان نوریت بینایی شناخته می‌شود و می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی شود)
- مشکلات قلبی و سیستم عصبی
- یک عارضه مغزی کشنده به نام پانانسفالیت اسکلروزان تحت حاد (SSPE) که می‌تواند چندین سال پس از سرخک رخ دهد (این مورد بسیار نادر است و تنها در یک مورد از هر 25000 مبتلا رخ می‌دهد)
بیشتر بخوانید: روش هاي خانگي درمان تبخال
خلاصه
با وجود اینکه ویروس سرخک می‌تواند در بدن هر انسانی ساکن شده و در صورت عدم وجود ایمنی، باعث ابتلا به این بیماری شود، اما بیشترین میزان بیماری‌زایی و مرگ‌ومیر ناشی از آن در کودکان زیر پنج سال اتفاق می‌افتد.
دلیل اصلی این تفاوت را می‌توان در آسیب‌پذیر بودن سیستم ایمنی و دستگاه تنفسی کودکان دانست.
همچنین بالاترین ریسک ابتلای سرخک در کودکان، درست در فاصله زمانی میان تولد تا پیش از دریافت اولین دوز واکسن است. بنابراین برای پیشگیری و کمک به ایجاد ایمنی جمعی از انجام واکسیناسیون به موقع فرزندان خود مطمئن شوید و در صورتی که خودتان نیز واکسن را دریافت نکرده‌اید در اولین فرصت برای تزریق آن با پزشک عمومی خود مشورت کنید.