سردرد میگرنی، یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های بشر
سردرد میگرنی و میگرن در حقیقت یکی از کهن‌ترین بیماری‌هایی است که انسان از هزاره‌های پیشین با آن سر و کار داشته است. برخی از نخستین موارد سردردهای شدید که توسط مصریان باستان در حدود 1200 سال قبل از میلاد ثبت شده، علائمی را نشان می‌دهند که امروزه علم پزشکی آن‌ها را به عنوان علائم میگرن می‌شناسند.
با تاریخچه میگرن و سردرد میگرنی آشنا شوید
بقراط حکیم یونانی -که به‌عنوان پدر علم پزشکی شناخته شده است- در حدود سال 400 قبل از میلاد، نشانه‌های پیش از یک سردرد میگرنی را (که امروزه هاله یا اورا نامیده می‌شوند) به صورت اختلال در بینایی (مثل نقاط درخشان، فلش‌زدن چشم و تار شدن دید) توصیف کرده است. او همچنین در مشاهدات خود ثبت کرده که در مواردی، بیمار در پایان حمله میگرن، دچار تهوع و استفراغ نیز می‌شود.
نام میگرن ریشه فرانسوی دارد و از واژه لاتین «همی کرانیا» (یا همی‌کرانیون در یونانی) تکامل پیدا کرده است. همی کرانیا در لاتین یعنی درد در نیمی از جمجمه یا درد در یک طرف سر که دقیقا توصیف کننده محل انواع سردرد میگرنی است.
نخستین بار پزشک یونانی «آرتائوس اهل کاپادوکیه» بود که در قرن دوم میلادی میگرن را به صورت یک بیماری مستقل با علائم مشخص و دوره‌های زمانی تکرار شونده، توصیف و ثبت کرد.
آرتائوس سردرد میگرنی را به صورت درد در یک طرف سر توصیف کرده که با استفراغ همراه است. همچنین او متوجه شد که این حملات می‌توانند در یک دوره زمانی مشخص اتفاق بیفتند و در بین دو حمله، بیمار یک دوره بدون علامت و سالم را سپری کند.
اما منشا نام «همی کرانیا» و نام امروزی میگرن، به جالینوس یونانی یکی از بزرگ‌ترین پزشکان تاریخ باستان در قرن دوم میلادی برمی‌گردد. جالینوس برای اولین بار از این واژه برای توصیف میگرن استفاده کرد و انواع سردرد میگرنی را به‌شکل دردی که فقط در یک طرف جمجمه احساس می‌شود، توصیف کرد.
جالینوس معتقد بود ریشه درد میگرن به مننژ (پرده غشای مغز) یا ساختار رگ‌های خونی مغز بازمی‌گردد. او همچنین به ارتباط میان شکم و مغز اشاره می‌کند؛ مانند استفراغ و اختلالات گوارشی که در ارتباط با انواع سردرد میگرنی اتفاق می‌افتند.
ابن سینا پزشک و فیلسوف بزرگ ایرانی در کتاب مشهورش قانون، توصیف می‌کند که چگونه خوردنی‌ها، نوشیدنی‌ها، صدا و نور می‌توانند درد و شدت حمله میگرن را بدتر کنند. او بیمارانی را توصیف می‌کند که در اتاق‌های تاریک و ساکت استراحت می‌کنند تا حمله میگرنی آن‌ها به پایان برسد.
همچنین محمد بن زکریای رازی پزشک و داروساز مشهور ایرانی نیز نخستین بار ارتباط بین میگرن و هورمون‌ها را توصیف کرده است. رازی با بررسی بیماران مختلف، دریافت که ممکن است احتمال وقوع سردردهای میگرنی درهنگام قاعدگی دردناک، پس از زایمان و یا در دوران یائسگی بیشتر باشد.
بیشتر بخوانید: درمان سردرد با روش های معالجه فوری دارویی و خانگی
سردرد میگرنی چیست و چه تفاوتی با انواع سردرد دارد؟
میگرن در حقیقت شناختهشدهترین نوع از انواع سردرد اولیه است. در تقسیم‌بندی کلی، انواع سردردها به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند.
انواع سردردهای اولیه (Primary Headaches) سردردهایی هستند که به دلیل یک بیماری زمینه‌ای یا اختلال دیگر به وجود نیامده‌اند؛ یعنی نمی‌شود آن‌ها را نشانه یا عارضهای از یک عامل دیگر دانست.
سردردهای اولیه شامل این پنج دسته اند: سردرد ساده، میگرنی، خوشه‌ای، تنشی (عصبی) و هیپنیک (سردردی که فرد را در طول شب از خواب بیدار می‌کند)
در انواع سردردهای اولیه، خود سردرد به عنوان عامل اصلی و یک اختلال نورولوژیک شناخته می‌شود و منشا ایجاد اختلال و درد در این سردردها، معمولا به طور دقیق شناخته شده نیست. سردردهای اولیه در این تقسیم‌بندی در برابر سردردهای ثانویه قرار می‌گیرند.
سردرد ثانویه همواره نشانه یا عارضهای ناشی از یک بیماری و اختلال دیگر است ک باید تشخیص داده شده و درمان شود.
بخش عمده انواع سردردهای اولیه را سردردهای ساده تشکیل می‌دهند که بسیاری از مردم جهان به صورت روزانه و در طول عمرشان با آن‌ها درگیر هستند. اما چه زمانی می‌توان تفاوت میان یک سردرد ساده، یا حتی سردرد تنشی یا خوشه ای را با سردرد میگرنی تشخیص داد؟ برای جواب این سوال، باید با مشخصات سردرد میگرنی و علائم آن آشنا شوید.
بیشتر بخوانید: درمان میگرن با روش های دارویی و خانگی
علائم و مشخصات سردرد میگرنی را بشناسید
مهم‌ترین عامل در تمایز یک سردرد میگرنی با سایر سردردها مشخصات و شکل بروز درد است. سردرد میگرنی همواره با شدت زیاد و در یک طرف سر احساس می‌شود و همچنین ماهیتی ضربان‌دار یا ضربه‌زننده دارد.
این به این معنی است که اگر شدت درد در قسمت جلوی سر باشد، در نیمه عقب کمتر احساس و ضربان درد وجود خواهد داشت و بالعکس. همچنین اگر در طرف چپ و شقیقه ضربان درد بیشتری احساس شود، در طرف راست کمتر خواهد بود و بالعکس.
در سردرد میگرنی، درد ممکن است به صورت یک درد خفیف و عادی ظاهر شود و به تدریج به یک درد ضربان‌دار و ضربه‌زننده تبدیل شود که می‌تواند از نظر شدت درد، ملایم، متوسط یا شدید باشد.
اگر فرد در طول حملات استراحت نکند یا در معرض عوامل محرک بیشتری قرار بگیرد، این درد می‌تواند به‌تدریج شدیدتر و حملات آن مزمن شود.
یک حمله میگرن معمولا بین 3 تا 72 ساعت طول می‌کشد و بسته به علائم مختلف همراه با آن (که در دسته‌بندی میگرن‌های دارای هاله یا بدون هاله تقسیم می‌شوند) می‌تواند با علائم مختلفی همراه باشد.
علائمی چون سرگیجه، تهوع، استفراغ، اختلالات بینایی، اختلالات حسی-حرکتی، نور هراسی، صدا هراسی، خستگی مفرط، اختلال در تکلم و… از جمله این موارد هستند.
منشا انواع سردرد میگرنی چیست؟
با وجود آن که هزاران سال از آشنایی انسان با میگرن می‌گذرد، هنوز دانش پزشکی بشر نتوانسته علت و منشا دقیق پیدایش سردردهای میگرنی را شناسایی کند. به همین دلیل هم هنوز درمان قطعی یا راهکاری برای مهار دائمی این سردردها از سوی پزشکان ارائه نشده است.
در حقیقت میگرن و مکانیسم ایجاد درد و حملات آن، مانند یک دشمن ناشناخته و فرضی است که مقابله قطعی با آن بدون دانستن جزییات ماهیت و عملکرد آن ممکن نیست.
پزشکی امروز بیش از شناخت عامل میگرن، بر روش‌های مختلف مهار سردردهای میگرن و شدت علائم بیماران متمرکز شده است. هرچند که پژوهشگران همواره در حال ادامه تحقیقات بر روی علت‌های مختلف مولکولی، ژنتیکی، عروقی و هورمونی موثر در ایجاد میگرن هستند و روزانه یافته‌های بیشتری بر دانسته‌های علمی درباره منشا میگرن افزوده می‌شود.
تشخیص پزشکی سردرد میگرنی چگونه انجام می‌شود؟
پزشک متخصص، برای تشخیص در درجه اول به نشانه‌ها و علائم میگرن رجوع می‌کند. اگر ماهیت و محل درد دارای تشابه با سایر انواع سردرد، خصوصا سردردهای ثانویه باشد، پزشک می‌تواند با استفاده از سی تی اسکن مغزی و «MRI» به تشخیص دقیق‌تری برسد.
خصوصا در سال‌های اخیر که با استفاده از تجهیزات تصویربرداری پزشکی و مانیتورینگ بیماران در طول وقوع حمله میگرن، جزییات بیشتر و کامل‌تری از شکل و نحوه عملکرد انواع سردردهای میگرنی و تاثیر آن بر دستگاه عصبی در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است.
در سال ۲۰۰۱ در پژوهش‌هایی بر مبنای مانیتورینگ و بررسی حملات میگرنی بیماران توسط «MRI»، کشف شد که محل دقیق وقوع مکانیسم هاله (اورا) در حملات میگرن، در کدام ناحیه از قشر مغز قرار دارد.
در نتایج این پژوهش نشان داده شده است که در سردردهای میگرنی که با هاله همراه هستند، قشر مربوط به بینایی و شنوایی در مغز، به شدت درگیر می‌شود.
توجه: از آن جایی که انواع سردرد ثانویه ممکن است بر اثر موارد پرخطری چون ضربه مغزی، خون‌ریزی مغزی، تومور و… اتفاق بیفتند، تشخیص فوری و درمان آن‌ها ضروری است.
آیا سردرد میگرنی درمان قطعی دارد؟
همان‌طور که گفته شد، با توجه به این که منشا دقیق میگرن هنوز شناخته نشده است، درمان قطعی و دائمی آن (به معنی قطع کامل حملات و بهبود دائمی نشانه‌ها) تاکنون با هیچ روش دارویی و پزشکی ممکن نشده است.
با این حال متخصصان با بررسی انواع سردردهای میگرنی، شکل بروز آن‌ها و نوع حملات، روش‌های مختلفی را برای مهار میگرن به کار گرفتهاند که در برخی موارد به بهبود علائم و کاهش پایدار در تعداد حملات می‌انجامد.
امروزه پزشکان با استفاده از روش‌های مختلفی اعم از تجویز داروهای مسکن، داروهای تاثیرگذار بر اعصاب و عروق، داروهای گیاهی و مکمل، آموزش اصلاح روش زندگی و پیشنهاداتی برای قرار گرفتن کمتر در معرض محرک‌های میگرن، به بهبود بیماران مبتلا به انواع این بیماری کمک می‌کنند.
همچنین در مواردی، از دستگاه‌های تحریک مغناطیسی مغز، فیزیوتراپی و تزریق برای رهایی این بیماران از انواع میگرن و سردرد میگرنی استفاده می‌شود.
میگرن و عوارض ناشی از آن، می‌توانند بر سلامتی جسم و روان بیمار اثرات مخربی داشته باشند، بنابراین مهم است که با تشخیص به موقع و استفاده از روش‌های کنترلی، از عوارض انواع سردرد میگرنی پیشگیری شود.