میگرن عصبی، یک بیماری یا یک سو تفاهم بزرگ؟
در ابتدا باید پرسید میگرن عصبی چیست؟ برای پاسخ به این سوال می‌توان به معتبرترین مرجع علمی بین‌المللی برای بررسی طبقه‌بندی و انواع سردردها International Headache Society یا IHS مراجعه کرد. در طبقه بندی IHS هیچ اثری از کلمه یا عنوانی به نام میگرن عصبی نیست و در واقع می‌توان گفت میگرن عصبی نام علمی هیچ نوعی از میگرن نیست. اما به نظر می‌رسد این عبارت توسط بعضی بیماران برای توصیف درد شدیدی که در سر احساس می‌کنند به کار می‌رود. بنابراین اصطلاح میگرن عصبی یک بیان غیرعلمی برای شناسایی انواعی از میگرن است.
در واقع میگرن یک بیماری مرتبط با سیستم عصبی است و معمولا هرنوع تحریک یا واکنش عصبی، می‌تواند تریگر یا عامل محرک یک حمله میگرنی باشد. از سوی دیگر، انواع میگرن وعوارض آن‌ها نیز می‌توانند موجب مشکلاتی نظیر افسردگی، اضطراب و هر نوع رفتار عصبی دیگری شوند.
در واقع به نظر می‌رسد که اصطلاح میگرن عصبی احتمالا در تقابل با عباراتی چون میگرن قاعدگی، میگرن هورمونی یا سایر میگرن‌هایی که بیشتر بر اساس عوامل غیرعصبی شکل می‌گیرند استفاده می‌شود تا به نوعی، حملات میگرن عصبی را از دیگر انواع میگرن تفکیک کند.
میگرن چیست؟
میگرن یک بیماری عصبی یا نورولوژیک است که دوره‌های تکرارشونده‌ای از بروز علائم شناخته‌شده دارد. مجموع و برآیند این علائم، حمله میگرنی نامیده می‌شود.
یک حمله معمولا- جز در موارد بسیار نادر- همراه با سردرد است و در برخی موارد هم با تهوع، استفراغ، حساسیت به نور (فوتوفوبیا)، حساسیت لمسی (آلودینیا)، حساسیت به صدا (فونوفوبیا) و حتی حساسیت به بو همراه است. سرگیجه، اختلال‌هایی در بینایی و گزگز شدن یا بی‌حسی در صورت، دست‌ها و پاها از دیگر علائم این بیماری است.
این حملات ممکن است به صورت ناگهانی و بدون نشانه مشخصی رخ دهند یا ممکن است بر اثر برخی محرک‌های شناخته‌شده مثل گرسنگی یا سوء تغذیه، کاهش سطح اکسیژن بر اثر آلودگی هوا یا اختلالات تنفسی، تغییر در سطوح هورمونی به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی و یا عوامل عصبی شکل بگیرند.
عوامل عصبی تحریک‌کننده میگرن عصبی
از جمله عوامل عصبی تشدید کننده میگرن می‌توان به استرس و فشار عصبی، اختلال‌های اضطرابی، افسردگی، اختلال پس از سانحه (PTSD) و افزایش تحریک‌پذیری عصبی و عضلانی- که معمولا به علت کاهش سطح منیزیم در بدن روی می‌دهد- اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: عوارض میگرن، تهدیدی برای سلامتی
علت میگرن و راه درمان آن چیست؟
تخمین زده شده‌است که حدود یک میلیارد نفر در دنیا، با این بیماری درگیر هستند. با وجود این که حملات میگرنی بر اثر انواع مختلفی از محرک‌ها می‌توانند شکل بگیرند، اما نمی‌توان با قطعیت گفت عامل اصلی این حملات، همین محرک‌ها هستند یا بیماری‌های زمینه‌ای دیگری که بیمار به آن‌ها مبتلا است.
در جهان پزشکی امروز نیز هنوز نقاط مبهم و شکاف‌هایی در درک دقیق از علل وعوامل بروز میگرن به چشم می‌خورند؛ با این حال، بعضی از پزشکان، مغز فرد دارای میگرن را به‌عنوان یک مغز «فوق حساس» یا «بیش‌فعال» ارزیابی و توصیف می‌کنند.
این توصیف، به این معنی است که مغز کسی که با سردردهای میگرنی درگیر است در مقایسه با مغز کسی که میگرن ندارد نسبت به محرک‌های محیط پیرامون مثل استرس یا اختلال خواب واکنش مضاعف نشان می‌دهد و منجر به علائمی می‌شود که آن‌ها را به‌عنوان حمله میگرنی می‌شناسیم.
هنوز هیچ درمان قطعی برای انواع میگرن شناخته نشده است؛ اما روش‌های درمانی و ایجاد تغییرات و اصلاح سبک زندگی، می‌تواند به کاهش تعداد یا شدت حملاتی که فرد مبتلا تجربه می‌کند، کمک کند. این موضوع برای موردی به نام میگرن عصبی هم می‌تواند راه‌گشا باشد.
بیشتر بخوانید: درمان سردرد با روش های معالجه فوری دارویی و خانگی
علائم عصبی میگرن کدامند؟
- درد ضربان‌دار در یک طرف سر
- درد، سستی یا انقباض گردن
- درد عمیق در پشت چشم‌ها
- حساسیت به نور (فوتوفوبیا)، که موجب تمایل به جست‌وجوی یک فضای تاریک در طول حملات می‌شود
- حساسیت به صدا (فونوفوبیا)، که می‌تواند حتی معمولی‌ترین صداها را نیز غیرقابل‌تحمل جلوه دهد
- حساسیت لمسی (آلودینیا) یا درد ناشی از تماس‌های لمسی ملایم مثل شانه‌زدن موها قرار گرفتن صورت بر روی بالش یا ناراحتی نسبت به لمس پارچه لباس
- حالت تهوع و استفراغ
- علائم هاله (اورا) که بسته به نوع میگرن هاله‌ای متفاوت است و طیف گسترده‌ای از علائم بصری،عصبی و عضلانی را شامل می‌شود
- حس خستگی مفرط و ضعف فیزیکی
- غبار فکری یا دشواری در توجه، تمرکز، به‌خاطرسپردن چیزها یا انجام اعمال ذهنی دیگر مانند محاسبه و…
- سبکی سر، گیجی و سرگیجه
- حمله افسردگی یا اضطراب
- زنگ‌زدن گوش‌ها
- جمع شدن اشک در چشم
- درد در سینوس‌های پیشانی
- بیزاری از بوهایی که در حالت عادی آزاردهنده نیستند
بیشتر بخوانید: دوره درمان میگرن، چیزی که وجود ندارد!
برخی دیگر از علائم نیز می‌توانند در حملات بروز پیدا کنند. این علائم یا کمتر شایع هستند یا کمتر در گزارش‌های رسمی و بالینی ثبت می‌شوند، ولی آن‌ها را در میگرن عصبی هم مشاهده کرد:
- بی‌حس شدن دست‌ها، پاها یا صورت
- دشواری در واضح در سخن گفتن
- دشواری در درک اطلاعات شفاهی یا کتبی
- درد در گوش و فک
- پر اشتهایی ناگهانی
- تکرر ادرار
- عرق کردن شبانه
- کابوس
- حس کردن بوهایی که درواقع در محیط وجود ندارند
- عدم تعادل عصبی و هیجانی
بیماری‌ها و مخاطرات عصبی مرتبط با میگرن عصبی
میگرن با برخی از بیماری‌ها و مشکلات پزشکی در ارتباط است. از بیماری‌های قلبی و گوارشی گرفته تا اختلالات روانی و عصبی. مهم‌ترین بیماری‌ها وعوارض عصبی مرتبط با میگرن عبارت‌اند از:
اختلال‌های سلامت روان:
آمارهای پژوهشی نشان می‌دهند که احتمال افسردگی، اختلال دوقطبی، اختلال اضطراب و یا اختلال ترس (پنیک) در افراد مبتلا به به این بیماری، بیش از سایر افراد است.
سکته مغزی:
مطالعات نشان می‌دهند که در بعضی موارد، افرادی که میگرن دارند، در معرض خطر و ریسک بیشتری برای دچار شدن به سکته و نارسایی‌های مغزی هستند.
تشنج:
تشنج در گذشته به عنوان یکی از علائم همراه با حملات میگرنی شناخته می‌شد اما امروزه ثابت شده که هم‌زمانی آن با سردرد لزوما به این معنی نیست که تشنج یکی از اجزای این حملات است. در حقیقت می‌توان گفت در چنین مواردی، دو عارضه جداگانه به صورت هم‌زمان روی داده‌اند. پژوهشگران هنوز نتوانسته‌اند رابطه دقیق میان تشنج و میگرن را کاملا درک وتبیین کنند، اما تحقیقات نشان می‌دهد که این دو می‌توانند با یکدیگر مرتبط باشند یا حتی توسط محرک‌های مشابه تحریک شوند.
بیشتر بخوانید: درمان میگرن بدون دارو | 17 روش خاص و تجربه شده
علت‌ها و راه‌های مقابله با انواع میگرن
با وجود پیشرفت علوم پزشکی و عصب‌شناسی، هنوز نتایج دقیقی درباره علت یا علت‌های بروز انواع میگرن شناسایی نشده است. به همین خاطر در واقع نمی‌توان ادعا کرد درمان قطعی آن نیز قابل شناسایی است چون نمی‌توان با دشمنی که شناختی از آن وجود ندارد، به طور قطعی مقابله کرد.
البته در حال حاضر نیز محققین در سراسر جهان به دنبال شناسایی عوامل و زمینه‌های ایجاد این بیماری هستند. در پژوهش‌های جدید، محرکه‌های هورمونی و فیزیکی -برخلاف دهه‌های گذشته- دارای ارزش بالینی کمتری محسوب می‌شوند و تمرکز و توجه پژوهشگران، بر عامل‌های شیمیایی -مولکولی و وراثتی- ژنتیکی معطوف شده است.
در حقیقت روش‌های فعلی مقابله با این بیماری، اعم از داروها، روش‌های تحریک عصبی (نوروفیدبک)، فیزیوتراپی، اصلاح تغذیه و الگوی خواب، هورمو‌ن‌درمانی و… همه بر مهار کردن نشانه‌ها، شدت درد و سایر علائم و کوتاه کردن مدت زمان حملات میگرن عصبی متمرکز شده‌اند.
بیشتر بخوانید: انواع سردرد های شایع در یک لیست
چه نوع استرس‌هایی باعث بروز میگرن عصبی می‌شوند؟
مطالعات نشان می‌دهد که بسیاری از انواع مختلف استرس یا احساسات شدید با بروز میگرن عصبی در ارتباط هستند. اضطراب، هیجان، تنش و شوک نمونه‌های برجسته‌ای از این مواردند.
در بعضی از افراد، به علت ارتباط سطح استرس با بروز میگرن عصبی، حتی وقتی استرس آن‌ها کم می‌شود هم دچار میگرن می‌شوند. این سردردها «سردرد آخر هفته» یا «میگرن ناخوشایند» خوانده می‌شوند، زیرا ممکن است بعد از یک هفته پر استرس در محل کار، در آرامش خانه و زمان استراحت بروز یابند.
برخی از شرایط استرس‌زا که میگرن عصبی شما را تحریک می‌کنند عبارت‌اند از:
- تنش در محل کار
- مشکلات مربوط به ازدواج یا رابطه
- بیکاری، مشکلات مالی یا درآمد کم
- ترومای کودکی، از جمله طلاق والدین، سواستفاده جسمی یا ماندن در بیمارستان به مدت طولانی
- اضطراب، تنش و عصبی بودن
- تغییرات مهم در زندگی، مانند بچه‌دار شدن، تعویض شغل یا رفتن به خانه جدید
- کمبود خواب
- کارهای روزمره
- مسافرت
بیشتر بخوانید: درمان میگرن چشمی، عارضه‌ای که با مشکل در دید ما را غافلگیر می‌کند
چرا با وجود سال‌ها تحقیق و آزمایش همچنان علت ایجاد میگرن شناسایی نشده است؟
دلیل این موضوع را می‌توان در ناشناخته بودن و پیچیدگی ماهیت و فرآیند شکل‌گیری درد در مغز و اعصاب جست‌وجو کرد.
عوامل محرک شناخته شده برای میگرن می‌توانند استثنا ومثال نقض داشته باشند و این عدم ثبات در علائم، موجب شده که در حال حاضر، شناسایی مکانیسم‌های محرک میگرن اعم از عصبی، عاطفی، هورمونی، فیزیکی و تغذیه را نتوان به‌راحتی به یک سرمنشا واحد رساند.
مهار میگرن با تحریک مغناطیسی مغز
از جمله روش‌هایی که امروزه برای درمان علائم انواع میگرن عصبی استفاده می‌شود، روش‌های تحریک مغناطیسی مغز است.
درروش تحریک مغناطیسی مغز (TMS)، ابزاری روی جمجمه فرد بیمار قرار داده می‌شود و سپس پالس‌های الکترومغناطیسی برای مهار میگرن، از طریق ارتباط این وسیله با جمجمه و از راه پوست به مغز و سیستم عصبی وارد می‌شود.
تعداد این پالس‌ها معمولا برای هر بیمار متغیر است. گاهی تنها یک پالس کفایت می‌کند و گاهی پالس‌های متوالی به کار برده می‌شود تا درد و شدت حمله میگرن کاهش یابد.
قدرت و تعداد پالس‌ها در واحد زمان و طول مدت درمان نیز، برای هر بیمار متفاوت از دیگری است. وسیله قرار داده شده روی سر، روند درمان را ثبت می‌کند. ثبت گزارشات به عنوان جزئی از مشاهدات در خصوص نحوه بروز و درمان درد میگرنی و در نتیجه درمان سریع سردرد، مفید است.
هم میگرن دارای هاله (اورا) و هم میگرن بدون هاله را می‌توان با روش تحریک مغناطیسی مغز درمان نمود که به دو صورت انجام می‌گیرد:
- به صورت اورژانسی و در زمان شروع حمله میگرن، برای مهار درد یا کاهش شدت حمله
- به صورت برنامه‌ریزی شده و منظم، برای پیشگیری از بروز یا کاهش تعداد دفعات حمله‌های میگرنی
بیشتر بخوانید: با تشخیص میگرن بازیلار، آن را زودتر کنترل کنید
درمان با روش نوروفیدبک
درمان نوروفیدبک (بازخورد عصبی) و نوع جدیدتر آن «لورتا فیدبک» از روش‌های نوین مقابله با عوارض مختلف عصبی هستند. این روش‌ها به خصوص در مهار علائم میگرن عصبی نقش مفیدی ایفا می‌کند.
نوروفیدبک یک روش علمی نوین برای سنجش و باز تنظیم عملکردهای مغز است. دستگاه لورتا نوروفیدبک -برخلاف نسل قبل نوروفیدبک که از طریق 2 کانال به دو نقطه از سر متصل می‌شد- با اتصال 19 کانال به سر، کلیه فعالیت‌ها وعلائم عصبی را زیر نظر می‌گیرد.
لورتا فیدبک با اثرگذاری بر لایه‌های عمقی مغز، امکان بازتنظیم و بهبود عملکرد بخش‌های مختلف مغز و سیستم عصبی را فراهم می‌کند. این کار بدون استفاده از امواج یا اشعه‌ها انجام می‌گیرد و در واقع برای پیشبرد این روش، از قابلیت خودتنظیمی مغز استفاده می‌شود.
مزیت مهم نوروفیدبک این است که بدون دارو و عارضه‌های جانبی است بنابراین برای افرادی که به مصرف داروها تمایلی ندارند، بسیار مفید و مناسب است.
دوره درمان با این روش حدود 30 الی 40 جلسه است و معمولا طی سه ماه تمام می‌شود. درمان به کمک این روش، اثر نسبتا بلندمدتی در مهار حمله‌های میگرنی به جا می‌گذارد.
بیشتر بخوانید: میگرن با اورا، تجربه‌ای عجیب و سخت
درمان‌های دارویی رایج
- مسکن‌های گروه NSAID مانند ناپروکسن (naproxen)
- مسکن‌های گروه مشتقات استامینوفن و ایبوپروفن
- داروهای گروه تریپتان (Triptan) مانند زولمیتریپتان و سوماتریپتان
- دسته داروهای آلکالوئیدهای ارگوت؛ از جمله ارگوتامین سی
درمان‌های دارویی جدید
یک گروه جدیدتر از درمان‌های تسکین‌دهنده میگرن، داروهای آنتاگونیست گیرنده مربوط به ژن کلسی‌تونین هستند که به اختصار «CGRP» نامیده می‌شوند. یکی از این داروها، داروی خوراکی «اوبرلوی» است که در سال ۲۰۱۹ توسط اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان میگرن تایید شد. همچنین داروی «نورتک» از همین گروه نیز در سال ۲۰۲۰ به تایید این سازمان رسیده است.
«CGRP» یک پروتئین موثر در مغز و سیستم اعصاب است که در انتقال درد و واکنش بافت‌ها و عروق خونی نسبت به درد، نقش قابل توجهی دارد. گسترش درمان‌های ضد CGRP، دورانی جدید را در درمان اختلالات سردرد، از جمله بیماری میگرن آغاز کرده است.
داروهای ضد CGRP در حقیقت بیش از هرچیز برای پیشگیری از وقوع حملات میگرن کاربرد دارند و مانند بیشتر داروهایی که اثر پیشگیری کننده بر میگرن دارند، به‌طور مشخص برای درمان این بیماری ساخته نشده‌اند.
این داروها عمدتا برای درمان بیماری‌های قلبی-عروقی، تشنج، افسردگی و اختلالات اضطرابی به کار می‌روند. در واقع بعضی تحقیقات نشان می‌دهند که بین میگرن و خطر بیشتر برای دچارشدن به هر کدام از این اختلال‌ها، ارتباط وجود دارد. بنابراین درمان میگرن با داروهای اثرگذار مشترک، می‌تواند اثرات مفید یا محافظتی در قبال این بیماری‌ها نیز داشته باشد.
چهار داروی جدید که به صورت ویژه برای کاهش دفعات حملات تولید و تجویز شده‌اند، عبارت‌اند از:
- آیموویگ (Aimovig)
- آجووی (Ajovy)
- اِمگالیتی (Emgality)
- ویپتی (Vyepti)
بیشتر بخوانید: شناخت سردرد گردنی (سرویکوژنیک)
هر چهار دارو که به‌صورت تزریقی استفاده می‌شوند، دارای آنتی‌بادی مهارکننده CGRP هستند که عملکرد آن را مسدود می‌کند. تحقیقات نشان داده است که همه این داروها، تعداد روزهای دچار شدن به میگرن را در طول ماه -هم در میگرن‌های اپیزودیک و دوره‌ای و هم در میگرن مزمن- کاهش می‌دهند. آیموویگ و امگالیتی هر ماه به‌صورت زیرپوستی تزریق می‌شوند. آجووی هر ماه یا هر سه ماه یک بار به‌صورت زیرپوستی تزریق می‌شود و ویپتی هر سه ماه یک بار به صورت وریدی تزریق می‌گردد.
در این مقاله با میگرن عصبی آشنا شده‌ایم و به بررسی علائم آن پرداختیم. این بیماری به صورت شاخص بسیار شناخته شده نیست، اما می‌تواند براساس گروهی از محرک‌ها پدید بیاید و روند زندگی افراد را مختل کند. در هر صورت به پیدایش چنین مشکلی باید روش‌های درمان میگرن عصبی را در پیش گرفت و به پزشک مراجعه کرد.