حمله خواب، دلایل و درمان به همراه خطرات احتمالی نارکولپسی
حمله خواب یک اختلال عصبی مزمن است که بر توانایی مغز برای کنترل چرخه خواب و بیداری تاثیر میگذارد. افراد مبتلا به نارکولپسی گاهی پس از بیدار شدن از خواب احساس آرامش کرده اما در بیشتر ساعات روز احساس خواب آلودگی دارند. مبتلایان به نارکولپسی نیز خواب سطحی و غیرعمیق را تجربه میکنند که بیدار شدن مکرر در طول شب از نشانههای آن است.
حمله خواب موجب خواب ناخواسته در میانه فعالیتهای شخص مانند رانندگی، غذا خوردن یا صحبت کردن و اختلال در آنها خواهد شد. افراد مبتلا به نارکولپسی اغلب به سرعت در عرض 15 دقیقه پس از به خواب رفتن وارد خواب REM (رویاها در طول خواب REM اتفاق میافتند) میشوند.
رفتن به خواب REM در حالت عادی 60 تا 90 دقیقه طول میکشد. اگر حمله خواب درمان یا تشخیص داده نشود با عملکرد و رشد روانی، اجتماعی و شناختی تداخل پیدا کرده و فعالیتهای تحصیلی، کاری و اجتماعی را مختل میکند.
بیشتر بخوانید: راه رفتن در خواب و راز ۱۵ دقیقه قبل از آن ولی درمانپذیر
چه کسانی به نارکولپسی مبتلا میشوند؟
نارکولپسی هم مردان و هم زنان را به یک اندازه درگیر میکند. علائم اغلب در دوران کودکی، نوجوانی یا جوانی (7 تا 25 سالگی) شروع ولی احتمال رخ دادن در هر زمانی از زندگی دور از ذهن نیست. از آنجایی که افراد مبتلا به نارکولپسی اغلب به اشتباه با سایر بیماریها، مانند اختلالات روانپزشکی یا مشکلات عاطفی، تشخیص داده میشوند سالها طول میکشد تا کسی تشخیص مناسب را دریافت کند.
بیشتر بخوانید: درمان کابوس؛ با خوابهای وحشتناک خداحافظی کنید
علائم حمله خواب چیست؟
حمله خواب یک مشکل مادامالعمر است که با بالا رفتن سن فرد وخیمتر نمیشود. علائم میتوانند تا حدی در طول زمان بهبود یابند، اما هرگز به طور کامل ناپدید نمیشوند. معمولترین علائم خواب آلودگی بیش از حد در طول روز، کاتاپلکسی، فلج خواب و توهم هستند. اگرچه همه افراد مبتلا به حمله خواب دچار خواب آلودگی بیش از حد در طول روز هستند. تنها 10 تا 25درصد از افراد مبتلا، همه علائم دیگر را در طول دوره بیماری خود تجربه خواهند کرد. علائم اصلی حمله خواب در چهار حالت نمایان میشود که عبارتند از:
بیشتر بخوانید: فلج خواب یا بختک، لحظهای میان رویا و واقعیت
خواب آلودگی بیش از حد در طول روز (EDS)
همه افراد مبتلا به نارکولپسی EDS دارند و اغلب واضحترین علامت است. صرف نظر از میزان خواب فرد در شب EDS با خواب آلودگی مداوم مشخص میشود. خوابآلودگی در نارکولپسی بیشتر شبیه یک حمله خواب است که در آن حس خوابآلودگی به سرعت ایجاد میشود. در بین حملات خواب، افراد سطح هوشیاری طبیعی دارند، به خصوص اگر فعالیتهایی با سطح توجه بالا انجام دهند.
بیشتر بخوانید: کابوس، اختلالی که کوچک و بزرگ نمیشناسد
کاتاپلکسی
از دست دادن ناگهانی ریتم عضلانی فرد در حال بیداری که منجر به ضعف و از دست دادن کنترل ارادی عضلات میشود کاتاپلکسی خواهد بود. این مرحله از حمله خواب اغلب با احساسات شدید و ناگهانی مانند خنده، ترس، عصبانیت، استرس یا هیجان ایجاد میشود.
علائم کاتاپلکسی هفتهها یا حتی سالها پس از شروع EDS ظاهر میشوند. برخی از افراد فقط برای یک یا دو مرتبه مورد حمله خواب در طول زندگی قرار گرفته اما برخی دیگر حملات زیادی را در روز تجربه خواهند کرد. در بین مبتلایان به حمله خواب کاتاپلکسی به عنوان اولین علامت فقط برای حدود 10درصد از آنها، ظاهر میشود.
کاتاپلکسی گاهی به اشتباه به عنوان یک اختلال تشنج تشخیص داده میشود. حملات خفیف احساس ضعف جزئی در تعداد محدودی از عضلات، مانند افتادگی خفیف پلکها خواهد بود. حملات شدید منجر به فروپاشی کامل بدن شده و افراد قادر به حرکت، صحبت کردن یا باز نگه داشتن چشمان خود نیستند. اما حتی در حین شدیدترین حملات افراد کاملا هوشیار میمانند و این هوشیاری وجه تمایز کاتاپلکسی با غش یا اختلالات تشنج است. حمله خواب حداکثر چند دقیقه طول میکشد و تقریبا بلافاصله خود به خود حل میشود.
علائم معمول کاتاپلکسی عبارتند از:
- افتادن فک
- سر در حال خم شدن
- پاها به طور غیرقابل کنترلی به هم میریزند
- لکنت زبان
- دوبینی یا مشکل در تمرکز
بیشتر بخوانید: عوارض کم خوابی |با ۸ ساعت نخوابیدن چه خیانتی به خود میکنیم؟
فلج خواب
ناتوانی موقت در حرکت یا صحبت در هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن معمولا تنها چند ثانیه یا چند دقیقه طول میکشد. فلج خواب شبیه کاتاپلکسی است با این تفاوت که در لبههای خواب (ابتدا و انتهای خواب) رخ میدهد. مانند کاتاپلکسی افراد کاملا هوشیار هستند. کاتاپلکسی و فلج خواب در شدیدترین حالت خود هم منجر به اختلال عملکرد دائمی نمیشوند و پس از پایان دوره، افراد به سرعت ظرفیت کامل خود را برای حرکت و صحبت به دست میآورند.
بیشتر بخوانید: درمان بی خوابی بزرگسالان را با خواندن این مطلب بیابید!
توهمات
گاهی اوقات تصاویر بسیار واضح و ترسناک همراه با فلج خواب ظهور و معمولا زمانی رخ میدهند که افراد در حال به خواب رفتن یا بیدار شدن هستند.
علائم اضافی نارکولپسی عبارتند از:
خواب تکه تکه و ناآرام
در حالی که افراد مبتلا به نارکولپسی در طول روز بسیار خوابآلود هستند، معمولا در خواب شبانه نیز مشکل دارند. کیفیت خواب با رویاهای واضح، آپنه خواب، دست و پا زدن هنگام خواب دیدن و سندروم پای بی قرار مختل میشود.
بیشتر بخوانید: علت بی خوابی و سردرد همزمان + راه حلها
رفتارهای خودکار
افراد مبتلا به نارکولپسی رفتارهای خودکار را در دورههای خواب موقتی تجربه میکنند که گاهی بسیار کوتاه و بیش از چند ثانیه طول نمیکشد. فرد در طول یک فعالیت (مثلا غذا خوردن یا صحبت کردن) به خواب رفته و به طور خودکار فعالیت را برای چند ثانیه یا چند دقیقه بدون آگاهی ادامه میدهد. اغلب در حین فعالیتهای معمولی مانند تایپ کردن یا رانندگی این حالت رخ میدهد. اگر رفتارهای خودکار در حمله خواب حین رانندگی رخ دهد، احتمال تصادف بسیار زیاد است.
بیشتر بخوانید: درمان بی خوابی در شب با آسانترین روشها
انواع حمله خواب چیست؟
دو نوع عمده از نارکولپسی وجود دارد:
- نارکولپسی نوع یک (که نارکولپسی همراه با کاتاپلکسی نامیده میشود)
این تشخیص بر اساس سطح پایین هورمون مغزی (هیپوکرتین) فرد است.
- نارکولپسی نوع دو (که نارکولپسی بدون کاتاپلکسی نامیده میشود)
افراد مبتلا به این عارضه، خواب آلودگی بیش از حد در طول روز را تجربه کرده و معمولا ضعف عضلانی ناشی از حمله خواب ندارند. آنها معمولا دارای علائم کمتر و سطوح طبیعی هورمون مغزی هیپوکرتین هستند. نارکولپسی ثانویه امکان دارد ناشی از آسیب هیپوتالاموس (منطقهای در عمق مغز که به تنظیم خواب کمک میکند) باشد.
بیشتر بخوانید: دلایل کم خوابی و ۹ عامل اصلی در بروز اختلال خواب کم
عوامل تاثیر گذار در حمله خواب
دلایل مختلفی در شکل گیری حمله خواب دخیل هستند که در مجله سلامت سیوطب به آنها خواهیم پرداخت. تقریبا همه افراد مبتلا به حمله خواب با علائم کاتاپلکسی سطح بسیار پایینی از ماده شیمیایی هیپوکرتین دارند. هیپوکرتین موجب تقویت بیداری و خواب REM را تنظیم میکند. سطح هیپوکرتین در افرادی که نارکولپسی بدون کاتاپلکسی دارند طبیعی است.
اگرچه علت نارکولپسی به طور کامل شناخته شده نیست، تحقیقات کنونی نشان میدهد که نارکولپسی حاصل ترکیب عواملی است که باعث کمبود هیپوکرتین میشود. این عوامل عبارتند از:
- اختلالات خودایمنی
هنگام بروز علائم کاتاپلکسی، از دست دادن سلولهای مغزی تولید کننده هیپوکرتین علت اصلی است. اگرچه دلیل این نوع از دست دادن سلول هنوز ناشناخته است؛ اما به نظر میرسد که با ناهنجاریهای سیستمایمنی مرتبط باشد. اختلالات خود ایمنی زمانی رخ میدهد که سیستم دفاعی بدن علیه خود قرار گرفته و اشتباهی به سلولها یا بافتهای سالم حمله میکند. محققان معتقدند در افراد مبتلا به حمله خواب، سیستم ایمنی بدن به علت مجموعهای از عوامل ژنتیکی و محیطی، به طور انتخابی به سلولهای مغزی حاوی هیپوکرتین حمله میکند.
- سابقه خانوادگی و نقص ژنتیکی ارثی
اکثر موارد حمله خواب پراکنده بوده و این اختلال در افرادی که سابقه خانوادگی شناخته شده ندارند هم رخ میدهد. بر اساس گزارشهای در دسترس تنها 10درصد از افراد مبتلا به نارکولپسی با کاتاپلکسی به ابتلای یکی از بستگان نزدیک با علائم مشابه اشاره کردهاند.
- تغییرات هورمونی، از جمله تغییراتی که در دوران بلوغ یا یائسگی رخ میدهد
- استرس روانی عمده
- تغییر ناگهانی در الگوهای خواب
- عفونت، مانند آنفولانزای خوکی یا عفونت استرپتوکوک
- داشتن واکسن آنفولانزا Pandemrix
بیشتر بخوانید: درمان بی خوابی عصبی به چه اقداماتی نیاز دارد؟
حمله خواب چگونه تشخیص داده میشود؟
معاینه بالینی و شرح حال دقیق پزشکی برای تشخیص و درمان نارکولپسی ضروری است. پزشک از افراد میخواهد زمان خواب و علائم یک دوره یک تا دو هفتهای را یادداشت کنند. اگرچه هیچ یک از علائم یادداشت شده اصلی منحصر به نارکولپسی نیستند؛ اما کاتاپلکسی خاصترین علامت و تقریبا در هیچ بیماری دیگری رخ نمیدهد.
یک معاینه فیزیکی امکان شناسایی سایر بیماریهای عصبی تاثیرگذار در حمله خواب را به پزشک میدهد. برای تشخیص نارکولپسی به دو آزمایش تخصصی که میتوان در کلینیک اختلالات خواب انجام داد نیاز است:
بیشتر بخوانید : بررسی بی خوابی در بارداری + ۱۲ علت اصلی
پلی سومنوگرام (PSG یا مطالعه خواب)
PSG ثبت یک شب از فعالیت مغز، عضلات، تنفس و حرکات چشم است. PSG امکان اینکه، آیا خواب REM در اوایل چرخه خواب رخ میدهد یا خیر و آیا علائم فرد ناشی از بیماری دیگری مانند آپنه خواب است یا خیر، را برای پزشک روشن میسازد.
تعدادی آزمایش مختلف در طول پلی سومنوگرافی انجام میشود، از جمله:
- الکتروانسفالوگرافی (EEG) برای بررسی امواج مغزی
- الکترواکولوگرافی که حرکات چشم را کنترل میکند
- الکترومیوگرافی (EMG)، برای کنترل ریتم عضلانی
- ضبط حرکات در قفسه سینه و شکم
- ضبط جریان هوا از طریق دهان و بینی
- پالس اکسیمتری، برای اندازهگیری ضربان قلب و سطح اکسیژن خون
- الکتروکاردیوگرافی (ECG)، برای کنترل قلب
بیشتر بخوانید: بی خوابی در شب، هیولایی که حتماً میتوانید آن را شکست دهید
تست تاخیر خواب چندگانه MSLT
خوابآلودگی در طول روز را با اندازهگیری سرعت به خواب رفتن فرد و اینکه آیا وارد خواب REM میشود ارزیابی میکنند. در روز بعد از PSG، از فرد خواسته میشود تا پنج چرت کوتاه به فاصله دو ساعت در طول یک روز داشته باشد. اگر فردی به طور متوسط در کمتر از 8 دقیقه در طول پنج چرت به خواب رود، این نشان دهنده خواب آلودگی بیش از حد در طول روز است. اگر خواب REM حداقل دو بار از پنج چرت در عرض 15 دقیقه اتفاق بیفتد احتمالا این یک ناهنجاری ناشی از حمله خواب است.
اندازهگیری سطح هیپوکرتین
اندازهگیری سطح هیپوکرتین در مایعی که مغز و نخاع را احاطه کرده به طور فزایندهای در تشخیص علائم حمله خواب مفید واقع خواهد شد. پزشک نمونهای از مایع مغزی نخاعی را با استفاده از یک سوراخ کمری (که به آن پونکسیون کمری یا ضربه نخاعی نیز میگویند) برداشته و سطح هیپوکرتین مایع نخاعی را اندازهگیری میکند. در غیاب سایر علائم پزشکی جدی، سطوح پایین هیپوکرتین تقریبا به طور قطع نشان دهنده نارکولپسی نوع یک است.
بیشتر بخوانید: درمان بی خوابی با ۳۵ روش فوق العاده موثر
چه درمانهایی برای حمله خواب در دسترس هستند؟
اگرچه هیچ درمان قطعیای برای نارکولپسی وجود ندارد، برخی از علائم با داروها و تغییر سبک زندگی درمان خواهد شد. هنگامی که کاتاپلکسی وجود دارد، از دست دادن هیپوکرتین غیرقابل برگشت و مادامالعمر است. خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و کاتاپلکسی در اکثر افراد با دارو کنترل خواهد شد.
داروهای موثر در درمان حمله خواب
مودافینیل
خط اولیه درمان معمولا یک محرک سیستم عصبی مرکزی مانند مودافینیل است. مودافینیل اعتیادآوری پایین و عوارض جانبی کمتری نسبت به محرکهای قدیمی دارد. برای اکثر افراد این داروها به طور کلی در کاهش خواب آلودگی در طول روز و بهبود هوشیاری موثر هستند.
محرکهای شبیه آمفتامین
در مواردی که مودافینیل موثر نیست، پزشکان اعصاب و روان برای درمان حمله خواب محرکهای آمفتامین مانند متیل فنیدات را برای کاهش EDS تجویز میکنند. این داروها باید به دقت کنترل شوند زیرا میتوانند عوارض جانبی مانند تحریکپذیری و عصبی بودن، لرزش، اختلال در ریتم قلب و اختلال در خواب شبانه داشته باشند.
داروهای ضد افسردگی موثر در حمله خواب
انواع مختلفی از داروهای ضد افسردگی در کنترل کاتاپلکسی در بسیاری از افراد موثر بودهاند:
- مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، مانند فموکستین، فلوکستین و سیتالوپرام
- مهارکنندههای بازجذب سروتونین مثل نورآدرنالین (SNRIs)، مانند ونلافاکسین
- داروهای ضد افسردگی سه حلقهای (TCAs)، مانند ایمی پرامین و کلومیپرامین
تصور میشود که این داروها با تغییر سطح برخی مواد شیمیایی در مغز و کاهش میزان خواب (REM) که مسئول بسیاری از علائم حمله خواب است، کار میکنند. به طور کلی داروهای ضد افسردگی نسبت به آمفتامینها عوارض جانبی کمتری ایجاد میکنند. ولی امکان رخ دادن عوارض جانبی دردسرساز از جمله ناتوانی جنسی، فشار خون بالا و بی نظمی ریتم قلب وجود دارد.
سدیم اکسیبات
اکسیبات سدیم (همچنین به عنوان گاما هیدروکسی بوتیرات یا GHB شناخته میشود) توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده برای درمان کاتاپلکسی و خوابآلودگی بیش از حد در طول روز در افراد مبتلا به عارضه حمله خواب تایید شده است. سدیم اکسیبات آرامبخش قوی است که باید دو بار در شب مصرف شود.
بیشتر بخوانید: بی خوابی عصبی چگونه زندگی ما را مختل میکند؟
تغییر سبک زندگی
همه مبتلایان به حمله خواب با استفاده مداوم از داروهای موجود امکان حفظ حالت هوشیاری طبیعی خود را ندارد. دارو درمانی باید با تغییرات مختلف شیوه زندگی همراه باشد. برای کنترل حمله خواب، استراتژیهای زیر همراه با درمان دارویی تاثیر عمیقتری خواهند داشت:
- چرت کوتاه: بسیاری از افراد در مواقعی که خوابآلودترین حالت را دارند، چرتهای کوتاه و منظم میزنند.
- یک برنامه خواب منظم داشته باشید: رفتن به رختخواب و بیدار شدن در یک ساعت معین در روز، حتی در تعطیلات آخر هفته، به افراد کمک میکند تا بهتر بخوابند.
- قبل از خواب از مصرف کافئین یا الکل خودداری کنید: افراد باید چندین ساعت قبل از خواب از الکل و کافئین پرهیز کنند.
- از سیگار کشیدن به خصوص در شب خودداری کنید.
- روزانه ورزش کنید: 20 دقیقه ورزش در روز چهار یا پنج ساعت قبل از خواب، کیفیت خواب را بهبود میبخشد و از ایجاد اضافه وزن در شخص جلوگیری میکند.
- پرهیز از خوردن وعدههای غذایی حجیم و سنگین قبل از خواب: غذا خوردن خیلی نزدیک به زمان خواب، خوابیدن را سختتر و کیفیت آن را مختلمیکند.
- قبل از خواب استراحت کنید: فعالیتهای آرامشبخش مانند حمام آب گرم قبل از خواب به افزایش خوابآلودگی کمک میکند. برای خوابیدن فضای خواب خنک و راحت انتخاب کنید.
- اقدامات احتیاطی به ویژه هنگام رانندگی، برای همه مبتلایان به نارکولپسی مهم است. مبتلایان به حمله خواب که علائم درمان نشده دارند بیشتر دچار تصادفات رانندگی میشوند. این خطر در بین افرادی که داروهای مناسب مصرف میکنند بسیار کمتر است. EDS و کاتاپلکسی در صورت عدم کنترل میتوانند منجر به آسیب جدی یا مرگ شوند. به خواب رفتن ناگهانی یا از دست دادن کنترل عضلانی، اقدامات معمولا ایمن، مانند پایین رفتن از پلههای طولانی را به خطر تبدیل میکند.
بیشتر بخوانید: علت بی خوابی چیست و چگونه باید با آن رو به رو شد؟
راهکار طب سنتی برای درمان حمله خواب
گیاهان معطر
آرامبخش بودن عطر گیاهانی مثل اکالیپتوس، نعناع و اسطوخودوس موجب بر طرف شدن خستگی و خوابآلودگی میشود. همچنین استفاده از روغن این گیاهان در حین حمام میزان جذب اکسیژن را افزایش داده و باعث شادابی ذهن و بدن خواهند شد.
قهوه
کافئین موجود در قهوه باعث افزایش سطح هوشیاری، تحریک مغز و رفع خوابآلودگی میشود.
دمنوشها و چاییها
حضور یک آنتی اکسیدان قوی به اسم فلاونوئید در چایی و بعضی دمنوشها موجب رفع خوابآلودگی در فرد میشود. چای سبز، چای سیاه و دمنوش علف لیمو از مواردی هستند که خوابآلودگی را کاهش میدهند.
یوگا
ورزشی ذهنی و جسمانی برای ایجاد هماهنگی بین بدن، ذهن و احساسات است. تنوع تمرینات و حرکتهای همراه با تمرکز، رفع مشکلات تنفسی را به دنبال دارد. حل ایرادات تنفسی موجب افزایش سطح اکسیژن و در نتیجه شادابی بدن میشود.
بیشتر بخوانید: کم خوابی و عوارض پنهان اختلالات خواب
سخن پایانی
هنگام رخ دادن حمله خواب یا نارکولپسی احساس خوابآلودگی شدید به سرعت ظاهر و نیاز به خوابیدن برای چند دقیقه یا نیم ساعت را ضروری میکند. حس شادابی بعد از خواب طبیعی ولی امکان وقوع حمله خواب دیگری نیز دور از ذهن نیست. در حالت رویارویی با حمله خواب سطح هوشیاری طبیعی است. هیچ درمان قطعی برای نارکولپسی وجود ندارد، اما امکان کنترل حملات خواب با ترکیبی از داروها و تغییرات سبک زندگی در دسترس است.
چرت زدنهای مکرر و کوتاه، رعایت یک روال دقیق زمان خواب و استفاده از داروهایی که توسط پزشک تجویز میشود گزینههای درمانی برای رفع حمله خواب و کنترل آن هستند. داروها معمولا به صورت قرص، کپسول یا محلولهای آشامیدنی روزانه مصرف میشوند.