خون دماغ یا اپیستاکسی، بررسی علت های خون دماغ

خون دماغ یا خونریزی بینی معمولا جدی نیست و به راحتی میتوان آن را مدیریت کرد. با این حال، خونریزیهای مکرر یا شدید بینی ممکن است نشاندهنده بیماری یا مشکلات سلامتی جدیتری مانند اختلال لخته شدن خون باشند و باید مورد بررسی قرار بگیرند. همچنین خونریزی بیش از حد در مدت زمان طولانی نیز میتواند منجر به مشکلات بیشتری مانند کمخونی شود، بنابراین درمان آنها ضروری است.
اگر پزشک عمومی شما مشکوک باشد که وجود یک مشکل جدی باعث خونریزی بینی شده است، ممکن است شما را برای آزمایشات بیشتر به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع دهد.
در ادامه با انواع خونریزی بینی، دلایل و راههای مقابله با آنها آشنا میشوید.
خون دماغ، خونریزی بینی یا اپیستاکسی چیست؟
خون دماغ یک پدیده شایع است و حدود 60 درصد از افراد حداقل یک بار در طول زندگی خود به آن دچار میشوند. قرار گرفتن بینی در وسط صورت با وجود تعداد زیاد رگهای خونی نزدیک به سطح پوست در پوشش داخلی آن، احتمال آسیب و خونریزی را در این عضو بدن بالا برده است.
خون دماغ که به آن اپیستاکسی نیز گفته میشود، در واقع عبارتی است که به از دست دادن خون از بافتی که داخل بینی را پوشانده است اشاره دارد. خونریزی بینی زمانی اتفاق میافتد که رگهای خونی پوشاننده بینی آسیب دیده و خونریزی میکنند.
بیشتر بخوانید:خارش چشم | درمان، پیشگیری و علت خارش چشم
آیا خونریزی بینی جدی است؟
اگرچه دیدن خونی که از دماغ خارج میشود، میتواند هشداردهنده باشد، اما اکثر خونریزیهای بینی جدی نیستند و میتوان به سادگی آنها را مدیریت کرد.
با این حال مراجعه به پزشک در بعضی از موارد خونریزی بینی ضروری است. زیرا میتواند نشانهای از مشکلات پزشکی دیگری باشد که باید بررسی شوند. به عنوان مثال اگر مکررا دچار خون دماغ میشوید یا خونریزیهای بینی شما شدید هستند، احتمال وجود مشکلات جدی را در نظر گرفته و برای دریافت مراقبتهای پزشکی اقدام کنید.
همچنین اگر خونریزی پس از آسیب رخ دهد و بعد از 20 دقیقه فشار مستقیم بینی متوقف نشود، میتواند نشانهای از آسیبدیدگیهای خطرناک بوده و نیازمند درمان است. در واقع بیشتر خونریزیهای خطرناک بینی از پشت آن شروع شده و رگهای بزرگ خونی را درگیر کرده و باعث خونریزیهای شدیدی میشوند. برای کنترل و مدیریت این موارد حتما به پزشک مراجعه کنید.
آیا خونریزی بینی انواع مختلفی دارد؟
بله. خون دماغ را با محل خونریزی توصیف میکنند. در واقع دو نوع اصلی برای اپیستاکسی وجود دارد که یکی از آنها جدیتر از نوع دیگر است.
خون دماغ قدامی (جلو)
خونریزی قدامی همانطور که از نامش پیدا است در بخش جلویی بینی اتفاق میافتد. این خونریزی از قسمت پایینی دیواره -که دو طرف بینی را از هم جدا میکند- یا همان سپتوم شروع میشود.
مویرگها و رگهای خونی کوچک در این ناحیه جلویی بینی به شدت آسیبپذیر هستند و میتوانند به راحتی دچار پارگی و خونریزی شوند. خون دماغ قدامی در واقع شایعترین نوع خونریزی بینی است و معمولا جدی نیست. این نوع خون دماغ بیشتر در کودکان دیده میشود و معمولا در خانه قابل درمان است.
خون دماغ خلفی (عقبی)
خون دماغ خلفی در عمق بینی رخ میدهد و میتواند جدیتر از خونریزی بینی قدامی باشد. این نوع از خون دماغ به دلیل خونریزی در رگهای خونی بزرگتر در قسمت پشت بینی و در نزدیکی گلو ایجاد میشود. در خون دماغ خلفی، خونریزی ممکن است به حدی شدید باشد که خون از پشت گلو جاری شود. این نوع خونریزی بینی در بزرگسالان بیشتر دیده میشود. ممکن است برای این نوع خونریزی بینی به مراقبتهای پزشکی فوری نیاز داشته باشید.
توجه: خونریزی خلفی را نباید و نمیتوان در خانه درمان کرد. اگر فکر میکنید دچار این نوع خونریزی شدهاید، فورا با پزشک تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید:وزوز گوش؛ 15 علت صدای زنگی که میآید و دیگر نمیرود
چه کسانی دچار خونریزی بینی میشوند؟
هرکسی ممکن است به خونریزی بینی دچار شود. در واقع میتوان گفت بیشتر افراد حداقل یک بار به در طول زندگیشان خون دماغ را تجربه میکنند. با این حال، برخی افراد بیشتر در معرض خونریزی بینی هستند، این اشخاص عبارتاند از:
- کودکان بین 2 تا 10 سال. هوای خشک، سرماخوردگی، آلرژی و تماس انگشتان یا اشیا دیگر به داخل بینی، کودکان را بیشتر مستعد خون دماغ شدن قرار میدهد
- بزرگسالان بین 45 تا 65 سال. در میانسالی و بزرگسالان مسن، ممکن است لخته شدن خون بیشتر طول بکشد. همچنین احتمال بیشتری دارد که از داروهای رقیق کننده خون -مانند مصرف روزانه آسپرین-، فشار خون بالا، تصلب شرایین (سخت شدن دیواره رگها) یا اختلالات خونریزی استفاده کنند که همگی میتوانند منجر به خون دماغ شوند
- خانمهای باردار. رگهای خونی بینی در دوران بارداری منبسط میشوند و این موضوع باعث وارد آمدن فشار بیشتر به رگهای خونی ظریف در پوشش داخلی بینی میشود
- مصرف داروهای رقیق کننده خون. افرادی که از داروهای رقیق کننده خون مانند آسپرین و وارفارین استفاده میکنند نیز در معرض خون دماغ شدن هستند
- بیماریهای مرتبط با لخته شدن خون. افرادی که دارای اختلالات لخته شدن خون هستند مانند هموفیلی یا بیماری فول ویلبراند
توجه: خونریزی بینی در کودکان زیر دو سال اتفاقی نادر است و ممکن است به دلایلی جدی رخ داده باشد؛ بنابراین، مراجعه به پزشک در این موارد ضروری است.
چه چیزی باعث خونریزی بینی میشود؟
خونریزی بینی دلایل زیادی دارد اما خوشبختانه اکثر آنها جدی نیستند. شایعترین علت خونریزی بینی، تنفس در هوای خشک است. هوای خشک ممکن است آب و هوای گرم و کمرطوبت محل زندگی یا هوای گرم داخل خانه باشد.
تنفس در هوای خشک باعث میشود که غشای بینی (بافت ظریف داخل بینی) خشک شده و پوسته پوسته شود یا ترک بخورد. در این شرایط، خشکی باعث سفت شدن فضای داخل بینی میشود که خارشآور و آزاردهنده است و خاراندن، تمیزکردن، مالش، گرفتن بینی یا حتی دمیدن در آن میتواند به پارگی عروق خونی و خون دماغ منجر شود.
سایر علل شایع خونریزی بینی عبارتاند از:
- تمیز کردن یا گرفتن بینی
- سرماخوردگی (عفونتهای تنفسی فوقانی) و سینوزیت -به ویژه دورههایی که باعث عطسه، سرفه و دمیدن مکرر در بینی میشوند-
- دمیدن با فشار در بینی
- قرار دادن شی خارجی در بینی
- آسیبدیدگی یا وارد آمدن ضربه به صورت و بینی
- التهاب پوشش داخلی بینی (رینیت آلرژیک یا غیرآلرژیک)
- مصرف داروهای رقیق کننده خون ( مانند آسپرین، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، وارفارین و…)
- مصرف مواد مخدر به شیوه استنشاق بینی
- تنفس محرکهای شیمیایی (مانند مواد شیمیایی موجود در شویندهها، دودهای شیمیایی در محل کار یا سایر گازهای قوی و…)
- ماندن در ارتفاعات (با افزایش ارتفاع فشار هوا کمتر شده و کمبود اکسیژن و خشکی داخل بینی میتواند باعث خونریزی شود)
- انحراف سپتوم (شکل غیرطبیعی دیوارهای که دو طرف بینی را از هم جدا میکند)
- استفاده مکرر از اسپری بینی و داروها برای درمان خارش، آبریزش یا گرفتگی بینی (آنتیهیستامینها و ضداحتقانها میتوانند غشای بینی را خشک کنند)
سایر علل خونریزی بینی که کمتر شایع هستند، عبارتاند از:
- مصرف الکل
- اختلالات خونریزی (مانند هموفیلی، بیماری فون ویلبراند یا لوسمی)
- فشار خون بالا (خون دماغ ناشی از فشار خون)
- آترواسکلروز (تصلب شرایین)
- جراحی صورت و بینی
- تومورهای بینی
- پولیپ بینی
- ترومبوسیتوپنی ایمنی
- سرطان خون
- تلانژکتازی هموراژیک ارثی
- بارداری
بیشتر بخوانید: قبل از جراحی بینی، این مطلب را بخوانید
توجه: فشار خون بالا در افراد مبتلا به خونریزی بینی شایع است و ممکن است توقف خونریزی در این افراد را سختتر کند، اما مشخص نیست که آیا این امر مستقیما باعث خونریزی بینی میشود یا خیر.
بیشتر بخوانید:چه عواملی باعث سرفه صبحگاهی می شود؟
علت خون دماغ در خواب چیست؟
دلایل خونریزی بینی در خواب مانند دلایلی است که در طول روز باعث خون دماغ شدن میشوند. در صورتی که خون دماغ در خواب ناشی از دلایل ثانویه نباشد ممکن است عوامل زیر باعث آن شده باشد:
- خشک شدن غشای بینی ناشی از خشکی هوا
- آلرژی، سرماخوردگی و سایر عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی که به غشای ظریف بینی آسیب میرساند
- خوابیدن به پهلو که ممکن است فشار مستقیمی به حفره بینی وارد کند و باعث خون دماغ شود
خون دماغ عصبی چیست؟
هم اضطراب مزمن و هم استرس میتوانند خود را به شکل خونریزی بینی نشان دهند. انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا اعلام کرده که حدود 40 میلیون بزرگسال در ایالات متحده با نوعی اختلال اضطرابی دست و پنجه نرم میکنند که به نظر میرسد بیشتر در معرض خطر خونریزی بینی غیرمنتظره و مزمن هستند.
جواب این سوال که «آیا استرس میتواند باعث خونریزی بینی شود» میتواند به نحوه برخورد شما با موقعیتهای استرسزایی که با آن مواجه میشوید بازگردد. اگر از آن دسته افرادی هستید که در زندگی روزمره خود در مورد چیزهای زیادی نگران هستید یا با فوبیاهای خاصی سروکار دارید، بیشتر مستعد خونریزی بینی و بیماریهای ناراحتکننده دیگر هستید. در حالی که این خونریزیهای بینی اغلب به عنوان تهدیدکننده زندگی در نظر گرفته نمیشوند؛ اما میتوانند بسیار ناخوشایند باشند، به خصوص اگر مکررا و در مکانهای عمومی رخ دهند.
در واقع هنگامی که غشای بینی خشک است، در صورت فشار خون بالا، احتمال خونریزی بینی افزایش مییابد. اگر مضطرب شدید و ضربان قلبتان بالا رفت در حالی که هر یک از این فشارهای دیگر را روی بینی خود تجربه میکنید، احتمال خونریزی بینی بیشتر است.
بیشتر بخوانید: بهترین راه قطع آبریزش بینی،درمان آبریزش بینی
چگونه خونریزی بینی را متوقف کنیم؟
به طور کلی خونریزیهای قدامی کمخطر هستند و با راهکارهای سادهای میتوان آنها را متوقف کرد. با این حال در صورتی که پس از 20 دقیقه و با روشهای اولیه، خونریزی متوقف نشود، باید سریعا به اورژانس مراجعه شود.
برای مدیریت خونریزی بینی مراحل زیر را دنبال کنید:
- آرامش خود را حفظ کنید.
- صاف بنشینید، بدن و سر خود را کمی به جلو خم کنید. این کار از جاری شدن خون در گلو جلوگیری کرده و مانع از تهوع، استفراغ و اسهال میشود. توجه داشته باشید که در زمان خون دماغ شدن دراز نکشید یا سر خود را بین پاهایتان قرار ندهید.
- از طریق دهان نفس بکشید.
- برای جلوگیری از ریختن خون از دستمال کاغذی یا یک دستمال مرطوب استفاده کنید.
- با استفاده از انگشت شست و اشاره، قسمت نرم بینی را به هم نزدیک کرده و فشار دهید. اطمینان حاصل کنید که قسمتهای نرم را به برآمدگی استخوانی سختی که پل بینی را تشکیل میدهد، فشار دهید. فشردن قسمتهای نرم در قسمت استخوانی بینی یا بالای آن میتواند به توقف خونریزی کمک کند.
- قبل از اینکه دستتان را برای بررسی اینکه آیا خونریزی قطع شده است یا خیر بردارید باید حداقل به مدت پنج دقیقه به فشردن آن ادامه دهید. اگر خونریزی همچنان ادامه دارد، برای 10 دقیقه دیگر به فشار دادن بینی ادامه دهید.
- در صورت تمایل میتوانید یک کیسه یخ را روی پل بینی خود قرار دهید تا با انقباض رگهای خونی -که باعث کاهش خونریزی میشود- به توقف خونریزی کمک کنید. البته این مرحله ضروری نیست و در صورت تمایل میتوانید آن را امتحان کنید.
- میتوانید یک اسپری ضداحتقان بدون نسخه مانند اکسی متازولین را در بینی اسپری کنید و سپس همانطور که در بالا گفته شد به بینی فشار وارد کنید. توجه داشته باشید که اسپریهای ضداحتقان موضعی نباید برای مدت طولانی استفاده شوند؛ زیرا انجام این کار در واقع میتواند باعث افزایش احتمال خونریزی بینی شود.
- پس از توقف خونریزی، خم نشوید، به خودتان با هل دادن، کشیدن یا بلند کردن بار سنگین فشار وارد نکنید. همچنین به مدت چند روز از دمیدن پرفشار در بینی یا مالش دادن آن خودداری کنید.
بیشتر بخوانید: تنبلی چشم، شناخت دلایل و بهترین زمان درمان
در چه شرایطی برای خون دماغ به پزشک مراجعه کنیم؟
موقعیت اورژانسی
فورا با پزشک خود تماس بگیرید یا از شخصی بخواهید که شما را به نزدیکترین مرکز اورژانس برساند در صورتی که:
- اگر بعد از 15 تا 20 دقیقه اعمال فشار مستقیم روی بینی -همانطور که در بالا اشاره شد- خونریزی متوقف نشود
- خونریزی سریع و از دست دادن خون شدید است (بیش از یک فنجان)
- وجود مشکل در تنفس
- استفراغ به دلیل بلعیدن خون زیاد
- خونریزی بینی به دنبال ضربهای به سر یا آسیب جدی (مانند سقوط، تصادف، رانندگی، ضربه به صورت یا بینی) رخ داده باشد
مراجعه به پزشک
همچنین شرایط دیگری وجود دارد که مراجعه به پزشک را برای بررسی دلایل خون دماغ ضروری میکند، این موارد عبارتاند از:
- خون دماغ شدن به دفعات
- وجود علائم کمخونی (احساس غش و ضعف، خستگی، سرماخوردگی، تنگی نفس و رنگپریدگی پوست)
- خونریزی بینی در کودکان زیر دو سال
- مصرف داروهای رقیق کننده خون (مانند آسپرین یا وارفارین) و شرایطی که دچار اختلالات مرتبط با لخته شدن خون هستید و خونریزی متوقف نمیشود
- شروع خون دماغ با مصرف یک داروی جدید
- همراه بودن خون دماغ با کبودیهای غیرعادی در سراسر بدن (این ترکیب ممکن است نشاندهنده وضعیتهای جدیتری مانند هموفیلی، فون ویلبراند، لوسمی یا تومور بینی باشد)
بیشتر بخوانید: آب مروارید و اثرات آن روی نعمت بینایی
با مراجعه به پزشک چه انتظاری باید داشته باشیم؟
پزشک از شما سوالاتی در مورد خونریزی بینی میپرسد که شامل موارد زیر است:
- مدت زمان خونریزی بینی (به دقیقه) چقدر است؟
- مقدار تقریبی خونی که از دست دادهاید چقدر است؟
- فاصله زمانی بین خون دماغ شدنها چقدر است؟
- خونریزی بینی یک یا هر دو سوراخ را درگیر کرده است؟
پزشک همچنین در مورد داروهایی که مصرف میکنید (مانند داروهای رقیقکننده خون، سرماخوردگی، آلرژی و…)، سابقه خانوادگی اختلالات خونی و همچنین مصرف الکل یا مواد مخدر -به ویژه انواع استنشاقی آن- از شما سوال میپرسد.
در مرحله بعد، پزشک بینی شما را برای پیدا کردن منبع خونریزی و علت آن معاینه میکند. در این روش آنها از یک اسپکولوم کوچک برای باز نگه داشتن مجرای بینی استفاده کرده و از منابع مختلف نور یا آندوسکوپ برای دیدن داخل مجاری بینی کمک میگیرند.
همچنین پزشک ممکن است از داروهای موضعی برای بیحسی پوشش داخلی بینی و انقباض عروق خونی آن استفاده کند. پس از آن پزشک احتمالا لختهها و پوستههای داخل بینی را برمیدارد که این کار میتواند ناخوشایند باشد اما دردناک نیست. اندازهگیری فشار خون و نبض نیز میتواند به بررسی دقیقتر پزشک یاری برساند.
در مواردی نیز ممکن است برای بررسی اختلالات خونریزی، ناهنجاریهای عروق خونی یا تومورهای بینی، عکسبرداری با اشعه ایکس یا سیتیاسکن و همچنین آزمایش خون تجویز شود.
بیشتر بخوانید: گل مژه مسری است؟ درمان خانگی و دارویی گل مژه
راههای درمان خونریزی بینی در کودکان و بزرگسالان چیست؟
به طور کلی درمان خون دماغ کودکان و بزرگسالان تفاوت معناداری با هم ندارند و برای انتخاب روش مناسب، باید ابتدا دلیل آن توسط پزشک تشخیص داده شود. در واقع درمان خون دماغ به علت خونریزی بستگی دارد و میتواند شامل موارد زیر باشد:
بستن بینی
گاز، اسفنج بینی، فوم یا یک بادکنک لاتکس مخصوص را وارد بینی میکنند تا باعث فشار در محل خونریزی شود. این پانسمان توسط یک متخصص مراقبتهای بهداشتی در بینی قرار میگیرد و اغلب به مدت 24 تا 48 ساعت در محل خونریزی باقی میماند.
سوزاندن
این روش شامل استفاده از یک ماده شیمیایی (مانند نیترات نقره) یا انرژی گرمایی (کوتر الکتریکی) برای مسدود کردن رگهای خونی است. برای این کار ابتدا یک بیحس کننده موضعی در مجرای بینی اسپری میشود و سپس رگ خونی در حال خونریزی را میسوزانند.
تنظیمات دارویی/نسخههای جدید
کاهش مقدار یا توقف مصرف داروهای رقیقکننده خون میتواند مفید باشد. علاوه بر این ممکن است مصرف داروهایی برای کنترل فشار خون نیز ضروری باشد. به عنوان مثال Tranexamic یکی از داروهایی است که ممکن است برای کمک به لخته شدن خون تجویز شود.
خارج کردن جسم خارجی
اگر علت خونریزی وجود جسمی خارجی باشد با بیرون آوردن آن میتوان خونریزی را متوقف کرد.
ترمیم شکستگی یا اصلاح انحراف تیغه بینی
اگر خونریزیهای بینی به علت شکستگی یا انحراف تیغه بینی باشد، با ترمیم و اصلاح ساختار آن، مانع از تکرار خونریزی میشوند.
بستن رگ
این روش عملی با استفاده از ابزارهای کوچک برای بستن رگهای خونی در پشت بینی است. در این روش، رگ خونی عامل خونریزی را میبندند تا خونریزی متوقف شود.
بیشتر بخوانید: علت و درمان سفیدی زبان|درمان لکوپلاکیا در طب سنتی
برای پیشگیری از خونریزی بینی چه کارهای انجام دهیم؟
- دو تا سه بار در روز در هر سوراخ بینی از اسپری یا قطرههای بینی نمکی استفاده کنید تا مجاری بینی خود را مرطوب نگه دارید. این محصولات را میتوان بدون نسخه خریداری کرد یا در خانه تهیه کرد. برای تهیه محلول نمکی در خانه یک قاشق چایخوری نمک را با یک لیتر آب شیر مخلوط کنید. آب را به مدت 20 دقیقه بجوشانید، بگذارید تا خنک شده و به دمای ولرم برسد سپس از آن استفاده کنید
- یک دستگاه رطوبتساز به محیط خود اضافه کنید. مرطوب بودن هوای اتاق در زمان خواب میتواند از خشک شدن دماغ جلوگیری کند
- ژلهای محلول در آب یا پمادهای مخصوص را با یک سواب پنبه در سوراخهای بینی خود پخش کنید. مطمئن شوید که سواب را بیش از شش میلیمتر داخل بینی خود فرو نبرید. برخی از پمادهای بدون نسخه مانند وازلین را میتوانید از داروخانهها خریداری کنید
- از باد کردن یا دمیدن شدید به داخل بینی خودداری کنید
- جلوی عطسه خود را نگیرید و همیشه با دهان باز عطسه کنید. یکی از بهترین روشها برای عطسه کردن، انجام آن در قسمت داخلی آرنج و با دهان باز است
- از قرار دادن جسم خارجی داخل بینی خودداری کنید
- مصرف داروهایی را که میتوانند خونریزی را افزایش دهند -مانند آسپرین و ایبوپروفن- محدود کنید. حتما به یاد داشته باشید که هرگونه تنظیم دارو -به ویژه داروهای تجویز شده مانند وارفارین (کومادین) و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)- فقط باید تحت نظارت پزشک انجام شود
- اگر علائم آلرژی بینی شما به راحتی با داروهای بدون نسخه یا تجویزی کنترل نمیشود، به پزشک مراجعه کنید. هنگام استفاده از محصولات بدون نسخه، مطمئن شوید که دستورالعملها را به دقت دنبال میکنید. استفاده بیش از حد از داروهای بدون نسخه برای جلوگیری از خون دماغ، میتواند باعث خونریزی بینی شود
- ترک سیگار میتواند به جلوگیری از خون دماغ شدن کمک کند. سیگار کشیدن بینی را خشک کرده و باعث تحریک آن میشود
- در صورت انجام فعالیتهایی که میتوانند منجر به آسیبدیدگی صورت و بینی شوند، از محافظ مناسب سر استفاده کنید
- ناخنهای کودکان را برای جلوگیری از آسیب به غشای داخلی بینی و رگهای ظریف خونی آن، کوتاه نگه دارید
خلاصه
خون دماغ یا همان دیدن خونی که از بینی خارج میشود برای بسیاری از افراد یک منظره ترسناک است. اما خبر خوب این است که اکثر خونریزیهای بینی جدی نیستند و میتوان آنها را در خانه مدیریت کرد. با این حال، اگر مقدار خونریزی زیاد است و بعد از 20 دقیقه تلاش نمیتوانید آن را متوقف کنید یا اگر خونریزی پس از آسیب به سر، صورت یا بینی شروع شده است، برای دریافت مراقبتهای پزشکی اورژانسی به مراکز درمانی مراجعه کنید. همچنین در صورت خونریزیهای مکرر از بینی، برای تشخیص علل و عوامل آن به متخصص مراجعه کنید.