فوبیا تاریکی در کودکان و بزرگسالان، آشنایی با علل و درمان ترس از تاریکی
فوبیا تاریکی یکی از رایج‌ترین ترس‌های دوران کودکی است. نام رسمی آن «نیکتوفوبیا» بوده و برای برخی از کودکان مبتلا، ترس از شب یا تاریکی می‌تواند علائم شدیدی ایجاد کند. ترس زمانی که بیش از حد، غیرمنطقی یا بر زندگی روزمره تاثیر بگذارد به فوبیا تبدیل می‌شود. ترس از تاریکی معمولا برای اولین مرتبه در سن سه یا چهار سالگی رخ می‌دهد. زمانی که تخیل کودک از طریق رسانه‌های اجتماعی، تلویزیون و فیلم‌ها شروع به گسترش کرده و دنیایی فراتر از خانه را تجربه می‌کنند.
مطالعه‌ای که توسط دانشگاه سنت لئو در فلوریدا انجام شد، نشان داد که فوبیا تاریکی بیشتر با محرک‌های بینایی مرتبط است. در واقع چون امکان دیدن محیط اطراف خود را نداریم ترس بر ما غلبه خواهد کرد. علائم فوبیا تاریکی از اضطراب تا افسردگی متغیر است.
بیشتر بخوانید: درمان کابوس؛ با خواب‌های وحشتناک خداحافظی کنید
تعریف فوبیا و انواع آن
فوبیا یک ترس اغراق‌آمیز و غیرمنطقی است. اصطلاح فوبیا بیشتر برای اشاره به ترس از یک محرک خاص استفاده می‌شود. سه نوع فوبیا توسط انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) به رسمیت شناخته شده و در دسته بیماری‌های روانی قرار گرفته است که عبارتند از:
1. فوبیای خاص
یک ترس شدید و غیرمنطقی از یک محرک خاص است. فوبیاهای خاص به عنوان فوبیای ساده شناخته شده چون با یک علت قابل شناسایی مرتبط هستند. امکان رخ دادن فوبیای خاص مانند رویارویی با مارها در زندگی روزمره یک فرد پایین است. بنابراین این فوبیا زندگی روزمره را خیلی تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.
2. فوبیای اجتماعی یا اضطراب اجتماعی
ترس عمیق از تحقیر عمومی یا قضاوت شدن توسط دیگران در یک موقعیت اجتماعی است. فوبیای اجتماعی همان خجالتی بودن نیست.
3. آگورافوبیا
ترس از موقعیت‌هایی مانند قرار گرفتن در آسانسور یا بیرون از خانه ماندن که فرار از آن دشوار است. معمولا با ترس از فضاهای باز اشتباه گرفته می‌شود، اما هنگام محصور شدن در یک فضای کوچک مانند آسانسور یا قرار گرفتن در حمل و نقل عمومی آگورافوبیا صدق می‌کند. افراد مبتلا به آگورافوبیا بیشتر در معرض ابتلا به اختلال پانیک هستند.
اضطراب اجتماعی و آگورافوبیا به عنوان فوبیای پیچیده شناخته می‌شوند، زیرا محرک‌های آن‌ها به راحتی قابل تشخیص نیستند. افراد مبتلا به فوبیای پیچیده تحمل دوری از محرک‌هایی مانند خروج از خانه یا قرار گرفتن در یک جمع برایشان سخت‌تر خواهد بود. فوبیای پیچیده زمانی قابل تشخیص خواهد بود که فرد عوامل زندگیش را بر اساس دوری از علت ترس بچیند.
بیشتر بخوانید: شخصیت اسکیزوئید و روش‌های درمان بحران برقراری ارتباط
علائم فوبیا تاریکی یا نکتوفوبیا
علائم نکتوفوبیا بسیار شبیه به علائم سایر فوبیاها است. افراد مبتلا به فوبیا تاریکی ترس شدیدی را تجربه می‌کنند که باعث ناراحتی آن‌ها در تاریکی می‌شود. همه فوبیاها فعالیت‌های روزانه را محدود کرده و باعث اضطراب و افسردگی شدید می‌شوند. فوبیای پیچیده، مانند آگورافوبیا و فوبیای اجتماعی، احتمال بیشتری برای ایجاد این علائم دارند. افراد مبتلا به فوبیا عمدا از تماس با چیزی که باعث ترس و اضطراب آن‌ها شود، اجتناب می‌کنند. به عنوان مثال، شخصی که از عنکبوت می‌ترسد (آراکنوفوبیا) امکان دارد نخواهد به عنکبوت دست بزند یا حتی به عکس آن نگاه کند.
برای تجربه نیکتوفوبیا، لزومی به قرارگیری در موقعیت ترسناک نیست. مغز قادر به واکنش در برابر موقعیت‌های ترسناک خواهد بود حتی زمانی که در آن موقعیت قرار ندارد.
بیشتر بخوانید: کابوس، اختلالی که کوچک و بزرگ نمی‌شناسد
علائم فیزیکی
افراد مبتلا به فوبیا تاریکی اغلب دچار حملات پانیک می‌شوند که ترسناک و ناراحت کننده است. علائم بیشتر به طور ناگهانی و بدون هشدار خود را نشان می‌دهد. علاوه بر احساس اضطراب شدید، حمله پانیک می‌تواند علائم فیزیکی مانند:
- تعریق
- لرزیدن
- تنگی نفس یا مشکل در تنفس
- ضربان قلب سریع (تاکی کاردی)
- درد یا سفتی در قفسه سینه
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن
- دهان خشک
- نیاز به توالت رفتن
- احساس صدای زنگ در گوش
- سردرگمی یا سرگردانی
بیشتر بخوانید: اختلال استرس پس از سانحه و شناخت علائم PTSD
علائم روانی
در موارد شدید مواجهه با فوبیا تاریکی علائم روانی بروز می‌یابند که عبارتند از:
- ترس از دست دادن کنترل
- عصبی شدن در هر محیط تاریک
- بی میلی به بیرون رفتن در شب
- نیاز به خوابیدن با چراغ شب
- تلاش برای فرار از اتاق‌های تاریک
- ماندن اجباری داخل خانه در شب
- ترس از غش کردن
- احساس ترس
- ترس از مردن
- فوبیای پیچیده
بیشتر بخوانید: اختلال اضطراب به همراه علائم جسمی، روانی و رفتاری
فوبیاهای پیچیده مانند آگورافوبیا و فوبیای اجتماعی تاثیر مخربی بر زندگی روزمره و سلامت روان فرد خواهند داشت.
آگورافوبیا اغلب شامل ترکیبی از چندین فوبیای مرتبط است. به عنوان مثال فردی که از بیرون رفتن، تاریکی، تنها ماندن (تک هراسی) یا از مکان‌هایی که احساس می‌کند در آن به دام افتاده است (کلاستروفوبیا) نیز ترس داشته باشد. علائم افراد مبتلا به آگورافوبیا از نظر شدت متفاوت هستند.
در صورت ابتلا به فوبیای اجتماعی فکر دیده شدن در جمع یا در رویدادهای اجتماعی باعث ترس، اضطراب و آسیب‌پذیری می‌شود. پرهیز عمدی از ملاقات با افراد در موقعیت‌های اجتماعی، نشانه‌ای از فوبیای اجتماعی است. در موارد شدید فوبیای اجتماعی، مانند آگورافوبیا، برخی افراد از ترک خانه خود بسیار می‌ترسند.
بیشتر بخوانید: وسواس و آسیب‌های آن را بشناسید
علل شکل‌گیری فوبیا
شروع فوبیا در دوران کودکی، نوجوانی یا اوایل بزرگسالی امکان‌پذیر است. آن‌ها اغلب با یک رویداد ترسناک یا موقعیت استرس‌زا مرتبط هستند. گاهی مشخص نیست که چرا برخی از فوبیاها رخ می‌دهند.
عوامل به وجود آمدن فوبیای خاص یا ساده
فوبیاهای خاص یا ساده، مانند ترس از ارتفاع (آکروفوبیا) یا فوبیا تاریکی معمولا در دوران کودکی ایجاد می‌شوند. فوبیای ساده بیشتر با تجربه منفی اولیه دوران کودکی مرتبط است. به عنوان مثال اگر در جوانی در یک فضای بسته گیر افتاده باشید، احتمال ترس از فضاهای بسته (کلاستروفوبیا) در سنین بالا دور از ذهن نیست. گاهی اوقات فوبیا از سنین پایین یادگیری به وجود می‌آید.
اگر فردی در خانواده از عنکبوت ترس دارد (آراکنوفوبیا)، خودتان نیز دچار همین ترس خواهید شد. سایر عوامل در محیط خانواده، مانند داشتن والدینی که به طور خاص مضطرب هستند، بر نحوه برخورد با اضطراب در زندگی فرد تاثیر‌گذار هستند.
بیشتر بخوانید: افسردگی، بیماری پنهان نیمی از جامعه
عوامل به وجود آمدن فوبیای پیچیده
مشخص نیست که چه چیزی باعث فوبیای پیچیده مانند آگورافوبیا و فوبیای اجتماعی می‌شود. بر اساس بررسی‌های انجام شده، ژنتیک، شیمی مغز و تجربیات زندگی همگی در این نوع فوبیا دارای نقش هستند.
راه‌های درمان فوبیا تاریکی
بسیاری از افراد مبتلا به فوبیا تاریکی نیازی به درمان ندارند و اجتناب از موضوع ترس برای کنترل مشکل کافی است. امکان اجتناب از برخی فوبیاها مانند ترس از پرواز همیشه قابل انجام نیست. در این مورد کمک از مشاور حرفه‌ای برای اطلاع از گزینه‌های درمانی راهگشا خواهد بود.
بیشتر فوبیاها قابل درمان هستند، اما هیچ درمان واحدی برای همه فوبیاها تضمین نمی‌شود. در برخی موارد، ترکیبی از درمان‌های مختلف ممکن است توصیه شود. انواع اصلی درمان‌ها برای فوبیا تاریکی که در مجله سلامت سیوطب به آن پرداخته شده عبارتند از:
- تکنیک‌های خودیاری
- درمان‌های صحبت کردن
- دارو
درمان‌های ترس از صحبت کردن مانند مشاوره، اغلب در درمان فوبیا تاریکی بسیار موثر است. به طور خاص، درمان شناختی رفتاری (CBT) و ذهن آگاهی برای درمان فوبیا بسیار موثر هستند.
بیشتر بخوانید: غمباد یا گلوبوس چیست ؟ آسيب هاي جسمي غم باد ( GLOBUS HYSTERICUS ) و راه های رفع آن !
درمان شناختی رفتاری (CBT)
CBT نوعی مشاوره برای تغییر تفکر و رفتار است که منتهی به مدیریت مشکلات می‌شود. می‌توان از آن برای ایجاد راه‌های عملی مقابله با فوبیا تاریکی استفاده کرد.
یکی از بخش‌های فرآیند درمان CBT که اغلب برای درمان فوبیا تاریکی استفاده می‌شود، قرار گرفتن تدریجی در معرض ترس است که منجر به کاهش احساس اضطراب خواهد شد. روش قرارگیری در مقابل ترس به عنوان حساسیت زدایی یا مواجهه درمانی شناخته می‌شود.
برای مثال در صورت ترس از تاریکی، متخصص اعصاب و روان مطالعه در مورد اتفاقات شب را توصیه می‌کند. در قدم بعد عکس‌های فردی که در تاریکی قرار دارد را نشان خواهد داد. حتی شرایط قرار گرفتن در تاریکی شب مهیا می‌شود تا شخص به صورت واقعی با تاریکی روبه‌رو شود. مواجهه درمانی با افزایش تدریجی سطح قرارگیری در معرض ترس پیش می‌رود که امکان کنترل بر فوبیا تاریکی را می‌دهد. با پیشرفت درمان، نسبت به فوبیای خود کمتر احساس اضطراب خواهید کرد.
بیشتر بخوانید: افسردگی پس از زایمان | نشانه ها و دلایل افسردگی پس از زایمان
داروهای درمانی مورد استفاده برای فوبیا تاریکی
معمولا دارو برای درمان فوبیا توصیه نمی‌شود، زیرا گفتار درمانی موثرتر است و هیچ عارضه جانبی ندارد. با این حال گاهی اوقات برای درمان اثرات فوبیا تاریکی مانند اضطراب، دارو به صورت کوتاه مدت تجویز خواهد شد. 3 نوع دارو برای درمان اضطراب توصیه می‌شود:
- داروهای ضد افسردگی
- آرام‌بخش‌ها
- مسدود کننده‌های بتا
داروهای ضدافسردگی
داروهای ضدافسردگی اغلب برای کمک به کاهش اضطراب تجویز می‌شوند. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) اغلب برای درمان اضطراب، فوبیا تاریکی و اجتماعی یا اختلال هراس تجویز می‌شوند. این داروها در ابتدا اضطراب را بدتر و باعث مشکلات جنسی می‌شوند. داروها شامل موارد زیر هستند:
- اسیتالوپرام (سیپرالکس)
- سرترالین (Lustral)
- پاروکستین (سروکسات)
ونلافاکسین (Efexor)، یک مهارکننده بازجذب سروتونین و نورآدرنالین (SNRI) نیز گاهی برای اضطراب تجویز خواهد شد.
کلومیپرامین (Anafranil) یک نوع ضدافسردگی سه حلقه‌ای (TCA) است که مجوز برای درمان فوبیا تاریکی دارد. عوارض جانبی آن عبارتند از:
- دهان خشک
- خواب آلودگی
- تاری دید
- لرزش
- تپش قلب (ضربان نامنظم قلب)
- یبوست
- مشکل در ادرار کردن
موکلوبماید (Manerix) نوعی داروی ضدافسردگی از گروه داروهای مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) است. گاهی اوقات برای درمان فوبیای اجتماعی تجویز می‌شود. موکلوبماید با انواع خاصی از غذا تداخل دارد و مطالعه بروشور همراه آن پرهیز غذایی را یادآوری می‌کند. سایر عوارض جانبی احتمالی موکلوبماید عبارتند از:
- مشکلات خواب
- سرگیجه
- مشکلات معده
- سردرد
- بی قراری
- تحریک
قطع ناگهانی داروهای ضد افسردگی موجب علائم ترک خواهد شد. پس برای کنسل کردن مصرف داروهای ضد افسردگی که گاهی برای درمان فوبیا تاریکی تجویز می‌شوند مشورت با پزشک مرتبط ضروری است. ترک دارو باید به صورت تدریجی صورت پذیرد.
بیشتر بخوانید: پرخوری عصبی چیست ؟ هر آنچه لازم است در مورد Bulimia Nervosa بدانید!
داروهای آرامبخش
بنزودیازپین‌ها گروهی از داروها هستند که به عنوان آرام بخش‌های جزئی طبقه‌بندی می‌شوند. داروهایی مانند دیازپام گاهی اوقات به صورت کوتاه مدت، با کمترین دوز ممکن برای درمان اضطراب شدید ناشی از فوبیا تاریکی استفاده می‌شوند. مانند داروهای ضدافسردگی، بنزودیازپین‌ها نیز برای جلوگیری از علائم ترک باید به تدریج قطع شود.
مسدودکننده‌های بتا
بتا بلوکرها اغلب برای درمان بیماری‌های قلبی عروقی مانند مشکلات قلبی و فشار خون بالا استفاده می‌شوند. آن‌ها گاهی اوقات برای کاهش علائم اضطراب مانند تپش قلب (ضربان نامنظم قلب) کاربرد دارند. بتا بلوکرها ضربان قلب را کاهش داده و فشار خون را پایین می‌آورند. پروپرانولول یک بتا بلوکر است که معمولا برای درمان اضطراب استفاده می‌شود. عوارض جانبی احتمالی عبارتند از:
- مشکلات معده
- انگشتان سرد
- خستگی
- مشکلات خواب
بیشتر بخوانید: درمان افسردگی ، چکار کنیم تا افسرده نشویم؟
7 نکته خانگی برای غلبه بر فوبیا تاریکی
- از تصاویر ترسناک آگاه باشید
وقتی بچه‌ها یک روز شلوغ را به پایان رسانده و آرامش شب فرا می‌رسد، تصاویر ترسناک کتاب‌ها، فیلم‌ها، بازی‌های ویدیویی یا اخبار که در طول روز دیدند را در ذهن‌شان پخش می‌کنند. امکان دارد این تصاویر را با صدای خش‌خش‌های شبانه یا سایه‌های عجیب روی دیوار ترکیب کنند که در گذر زمان تبدیل به فوبیا تاریکی شود.
قرار گرفتن در معرض تصاویر خشونت‌آمیز را محدود کرده و اخبار را خاموش کنید. بر اساس یک مطالعه در سال 2016 قرار گرفتن در معرض تصاویر تروریسم در رسانه‌ها تاثیر منفی بر سلامت عاطفی کودک می‌گذارد.
- تصاویر هشدار دهنده تنها منبع وحشت نیستند
تخیل بچه‌ها بسیار قوی و چیزهایی را در تاریکی تصور می‌کنند که در آنجا نیستند. کودکان خردسال اغلب نمی‌توانند بین خیال و واقعیت تمایز قائل شوند.
- روشن گذاشتن چراغ
هنگامی که کودک تمایل دارد با چراغ روشن بخوابد با گذشت زمان و به تدریج نور را کم کنید. لامپ‌های نمکی نمونه‌ای عالی از رنگ آرامشبخش بوده که فوبیا تاریکی را کاهش می‌دهند. از نورهای روشن یا آبی خودداری کرده چون مغز را برای تولید کورتیزول (هورمون بیداری) تحریک می‌کند.
- آموزش تکنیک‌های تنفس
اگر کودک قبلا با اضطراب دست و پنجه نرم کرده، مکانیسم‌های مقابله‌ای به او آموزش داده شود تا بتواند در شب از آن‌ها استفاده کند. مثلا از کودک بخواهید بادکنک باد کند تا آرام شود. به کودکان بزرگ‌تر تنفس عمیق شکمی را آموزش دهید. از آن‌ها بخواهید پنج ثانیه نفس بکشند و سپس نفس خود را به آرامی بیرون دهند.
- یک شی انتقالی ارائه دهید
کودک را به یک حیوان عروسکی یا یک پتوی مخصوص عادت داده تا به خوابیدن او کمک کند. برای مثال عروسک خرس او یا پتویی که تصویر عروسکی دارد را به عنوان محافظ او تعریف کنید.
- محیطی برای خواب ایجاد کنید
موسیقی پس‌زمینه ملایم موجب شکستن سکوت شب و در نهایت کاهش فوبیا تاریکی می‌شود. از راحتی تخت او اطمینان حاصل کرده، دمای اتاق را خنک و وسایل الکترونیکی مزاحم را از کنار تخت او حذف کنید.
- پایبندی به یک روال قبل از خواب
اختصاص زمانی برای یادآوری اتفاقات شاد طول روز موجب کاهش فوبیا تاریکی خواهد شد. قبل از خواب با هم کتاب آرامشبخش و نشاط‌آور بخوانید. به کودک کمک کنید هنگام خوابیدن، تصاویر مثبتی مانند بازی با حیوان خانگی مورد علاقه خود در ذهن داشته باشد.
بیشتر بخوانید: داروهای آرامبخش برای درمان اضطراب و اختلالات خواب
سخن پایانی
فوبیا تاریکی بخش طبیعی رشد و یکی از شایع‌ترین مشکلات دوران کودکی است که خانواده‌های کودکان را در سن مدرسه آزار می‌دهد. یک مشاور خواب کودکان توضیح می‌دهد، شنیدن صحبت‌های بچه‌ها در از بین بردن ترس‌های غیرمنطقی آن‌ها کمک کننده خواهد بود. داشتن مقداری ترس از تاریکی لزوما به معنی داشتن فوبیا تاریکی نیست.
وقتی ترس شروع به تداخل در زندگی روزمره کند به عنوان یک ترس غیرمنطقی در نظر گرفته می‌شود. نکتوفوبیا برای برخی افراد یک فوبیای ناتوان کننده و برای برخی دیگر منبع شدید اضطراب است. اگرچه پزشکان ترس از تاریکی را بخشی طبیعی از رشد کودک می‌دانند، اما بیشتر بزرگسالان این ترس را به میزان قابل توجهی ندارند. اگر نکتوفوبیا فرد را از فعالیت‌های روزمره خود باز می‌دارد یا خواب او را تحت تاثیر قرار داده، باید با پزشک در مورد درمان‌های احتمالی فوبیا تاریکی صحبت کرد.