ذات الریه یا پنومونی؛ از علائم خطرناک تا درمان‌های خانگی سینه پهلو
ذات الریه یا پنومونی سینه پهلو یک عفونت در ریه‌ها است که توسط باکتری، ویروس یا قارچ‌ها ایجاد می‌شود. عفونت منجر به التهاب در کیسه‌های هوایی ریه‌ها شده که به آن آلوئول می‌گویند. آلوئول‌ها با مایع یا چرک پر شده و تنفس را دشوار می‌سازند.
پنومونی ویروسی و باکتریایی هر دو مسری و از طریق استنشاق قطرات معلق در هوای ناشی از عطسه یا سرفه از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کنند. همچنین این نوع بیماری از طریق سطوح یا اشیایی که به باکتری‌ها یا ویروس‌های عامل ذات الریه آلوده هستند، انتقال می‌یابند. امکان ابتلا از محیط اطراف به ذات الریه قارچی وجود دارد ولی نوع قارچی مسری نیست.
بیشتر بخوانید: تعریق شبانه در فصول مختلف زنگ خطری برای حضور بیماریهای دیگر
انواع ذات الریه
ذات الریه بر اساس مکان یا نحوه ایجاد آن طبقه‌بندی می‌شود:
- پنومونی اکتسابی بیمارستانی (HAP)
این نوع پنومونی باکتریایی در زمان بستری در بیمارستان ایجاد می‌شود و جدی‌تر از انواع دیگر است؛ زیرا باکتری‌های درگیر نسبت به آنتی بیوتیک‌ها مقاوم‌تر هستند.
- پنومونی اکتسابی از جامعه (CAP)
به پنومونی ایجاد شده خارج از یک محیط پزشکی یا سازمانی اشاره دارد.
- پنومونی مرتبط با ونتیلاتور (VAP)
معمولا افرادی که از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می‌کنند به ذات الریه مبتلا خواهند شد و به آن VAP می‌گویند.
- پنومونی آسپیراسیون
نفوذ باکتری به ریه‌ها از طریق غذا، نوشیدنی یا بزاق موجب ذات الریه آسپیراسیون خواهد شد. مشکل در بلع، مصرف الکل یا داروهای بیش از حد آرام‌بخش احتمال بروز این مشکل را بیشتر خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: ۱۲ درمان خانگی زخم دهان و رهایی از دردهای آزار دهنده
پنومونی راه رفتن
پنومونی راه رفتن یک مورد خفیف‌تر این نوع بیماری است. افراد مبتلا به پنومونی راه رفتن امکان بی خبر بودن از ابتلا به ذات الریه را دارند. علائم آن‌ها بیشتر شبیه یک عفونت تنفسی خفیف است تا ذات الریه. با این حال پنومونی راه رفتن گاهی به دوره نقاهت طولانی‌تری نیاز خواهد داشت. برخی از علائم پنومونی راه رفتن شامل موارد زیر خواهد شد:
- تب خفیف
- سرفه خشک که بیش از یک هفته طول می‌کشد
- لرز
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- کاهش اشتها
ویروس‌ها و باکتری‌ها مانند استرپتوکوک پنومونیه یا هموفیلوس آنفولانزا اغلب باعث ذات الریه می‌شوند. ولی در پنومونی راه رفتن، باکتری مایکوپلاسما پنومونیه معمولا باعث این بیماری می‌شود.
بیشتر بخوانید: هپاتیت ب و مرگ خاموش
مراحل ایجاد ذات الریه
ذات الریه بر اساس ناحیه‌ای از ریه که تحت تاثیر قرار می‌دهد طبقه‌بندی می‌شود:
برونکوپنومونی
برونکوپنومونی نواحی‌ای را در سراسر هر دو ریه تحت تاثیر قرار می‌دهد. اغلب در نزدیکی یا اطراف برونش موضعی است. این‌ها لوله‌هایی هستند که از نای به ریه‌ها منتهی می‌شوند.
بیشتر بخوانید: درد وسط قفسه سینه نشانه بروز بیماری است؛ ۱۲ علت علت درد جناغ
پنومونی لوبار
پنومونی لوبار یک یا چند لوب ریه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هر ریه از لوب‌هایی ساخته شده که بخش‌های مشخصی از ریه هستند. پنومونی لوبار را می‌توان بر اساس نحوه پیشرفت به چهار مرحله تقسیم کرد:
- تراکم، شلوغی
بافت ریه سنگین و متراکم به نظر می‌رسد. مایع پر از ارگانیسم‌های عفونی در کیسه‌های هوا جمع شده است.
- هپاتیزاسیون قرمز
گلبول‌های قرمز خون و سلول‌های ایمنی وارد مایع عفونی شده و ریه‌ها قرمز و ظاهری جامدگونه پیدا می‌کنند.
- هپاتیزاسیون خاکستری
در حالی که سلول‌های ایمنی در مایع عفونی باقی مانده‌اند، گلبول‌های قرمز شروع به شکستن خواهند کرد. فرآیند تجزیه گلبول‌های قرمز، رنگ قرمز خون را به خاکستری تغییر می‌دهد.
- وضوح
سلول‌های ایمنی شروع به پاکسازی عفونت خواهند کرد. سرفه به خروج مایع عفونی باقی مانده از ریه‌ها کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: سرخک| علائم، عوارض و راه‌های پیشگیری از آن را بشناسید
علائم بارز ذات الریه
علائم سینه پهلو از خفیف تا تهدید کننده زندگی متغییر هستند، علائم آن‌ها شامل موارد زیر است:
- سرفه‌هایی که خلط تولید کند
- تب
- عرق کردن یا لرز
- تنگی نفس که هنگام انجام فعالیت‌های عادی یا حتی در هنگام استراحت اتفاق افتد
- درد قفسه سینه که هنگام نفس کشیدن یا سرفه بدتر شود
- احساس خستگی
- از دست دادن اشتها
- حالت تهوع یا استفراغ
- سردرد
بیشتر بخوانید: انواع هپاتیت A تا E و بهترین روش‌های پیشگیری از ابتلا
علل به وجود آمدن ذات الریه
ذات الریه با ورود میکروب به ریه‌ها و ایجاد عفونت اتفاق می‌افتد. واکنش سیستم ایمنی برای پاکسازی عفونت منجر به التهاب کیسه‌های هوایی ریه (آلوئول) می‌شود. این التهاب در نهایت باعث پر شدن کیسه‌های هوا با چرک و مایعات شده و علائم سینه پهلو را ایجاد خواهند کرد. انواع مختلفی از عوامل عفونی از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها باعث ذات الریه می‌شوند که عبارتند از:
پنومونی باکتریایی
شایع‌ترین علت پنومونی باکتریایی استرپتوکوک پنومونیه است.
- مایکوپلاسما پنومونیه
- هموفیلوس آنفولانزا
- لژیونلا پنوموفیلا
پنومونی ویروسی
ویروس‌های تنفسی اغلب عامل ذات الریه هستند. نمونه‌هایی از عفونت‌های ویروسی که در مجله سلامت سیوطب به آن‌ها اشاره شده و می‌توانند باعث سینه پهلو شوند عبارتند از:
- آنفولانزا
- ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV)
- راینوویروس‌ها (سرماخوردگی)
- عفونت ویروس پارا آنفلوآنزای انسانی (HPIV)
- عفونت متاپنوموویروس انسانی (HMPV)
- سرخک
- آبله مرغان (ویروس واریسلا زوستر)
- عفونت آدنوویروس
- ابتلا به ویروس کرونا
- عفونت SARS-CoV-2 (ویروسی که باعث COVID-19 می‌شود)
اگرچه علائم ذات الریه ویروسی و باکتریایی بسیار شبیه به هم هستند، اما پنومونی ویروسی معمولا خفیف‌تر است و بدون درمان در عرض یک تا سه هفته بهبود می‌یابد.
پنومونی قارچی
قارچ‌های خاک یا مدفوع پرندگان اغلب در افراد با سیستم ایمنی ضعیف باعث پیدایش ذات الریه خواهند شد. نمونه‌هایی از قارچ‌هایی که باعث ذات الریه می‌شوند عبارتند از:
- پنوموسیستیس جیرووسی
- گونه‌های کریپتوکوکوس
- گونه‌های هیستوپلاسموز
بیشتر بخوانید: آنفلوانزا، ویروس روزهای سرد
عوامل خطر ابتلا به ذات الریه
هر کسی امکان دارد به سینه پهلو مبتلا شود، اما گروه‌های خاصی در معرض خطر بیشتری هستند. این گروه‌ها عبارتند از:
- نوزادان از بدو تولد تا دو سالگی
- افراد 65 سال و بالاتر
- افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف به دلیل:
- بارداری
- اچ آی وی
- استفاده از برخی داروها، مانند استروئیدها یا داروهای خاص سرطان
- افراد مبتلا به بیماریهای مزمن خاص مانند:
- آسم
- فیبروز سیستیک
- دیابت
- COPD
- نارسایی قلبی
- بیماری سلول داسیشکل
- بیماری کبد
- بیماری کلیوی
- افرادی که اخیرا در بیمارستان بستری شده یا در حال حاضر در بیمارستان بستری هستند، به خصوص اگر از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می‌کنند
- افرادی که اختلال مغزی آن‌ها بر توانایی بلع یا سرفه تاثیر بگذارد، مانند:
- سکته
- آسیب سر
- زوال عقل
- بیماری پارکینسون
- افرادی که به طور منظم در معرض محرک‌های ریه، مانند آلودگی هوا و بخارات سمی به ویژه در محل کار قرار گرفته‌اند.
- افرادی که در محیط زندگی شلوغ مانند زندان یا خانه سالمندان زندگی می‌کنند
- افرادی که سیگار می‌کشند، سیگار خلاص شدن از شر مخاط در مجاری تنفسی را برای بدن دشوارتر می‌کند
- افرادی که مواد مخدر مصرف کرده یا مقادیر زیادی الکل می‌نوشند، که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری | چگونه به این عفونت مبتلا نشویم؟
تشخیص ذات الریه
پزشک در قدم اول با گرفتن سابقه پزشکی شروع کرده و سوالاتی در مورد زمانی که علائم برای اولین بار ظاهر شد می‌پرسد. سپس معاینه فیزیکی را برای بررسی انتخاب کرده که شامل گوش دادن به ریه‌ها با گوشی پزشکی برای شناسایی هرگونه صدای غیرطبیعی مانند ترقه زدن است.
بسته به شدت علائم و میزان خطر بیماری، یک یا چند مورد از این آزمایش‌ها برای تشخیص دقیق تجویز خواهد شد:
- اشعه ایکس قفسه سینه
اشعه ایکس به پزشک کمک می‌کند تا علائم التهاب در قفسه سینه را جستجو کند. در صورت وجود التهاب اشعه ایکس پزشک را از محل و وسعت آن مطلع می‌سازد.
- کشت خون
این آزمایش از نمونه خون برای تایید عفونت استفاده می‌کند. کشت خون همچنین به شناسایی علل ایجاد بیماریهای عفونی کمک می‌کند.
- کشت خلط
در طی کشت خلط، پس از سرفه‌های عمیق، نمونه‌ای از مخاط جمع‌آوری می‌شود. سپس به آزمایشگاه فرستاده تا برای شناسایی علت عفونت مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد.
- پالس اکسیمتری
پالس اکسیمتری میزان اکسیژن خون را اندازه گیری می‌کند. سنسوری که روی یکی از انگشتان قرار می‌گیرد نشان می‌دهد که آیا ریه‌ها اکسیژن کافی را در جریان خون حرکت می‌دهند یا خیر.
- سی تی اسکن
سی تی اسکن تصویر واضح و دقیق‌تری از ریه‌ها برای شناسایی علت ارائه می‌دهد.
- نمونه مایع
اگر پزشک مشکوک باشد که در فضای جنب قفسه سینه مایع وجود دارد، احتمال دارد با استفاده از یک سوزن که بین دنده‌های قرار می‌گیرد، از مایع موجود نمونه‌گیری کند. این آزمایش در شناسایی علت عفونت نیز کمک کننده خواهد بود.
- برونکوسکوپی
برونکوسکوپی راه‌های هوایی در ریه‌ها را بررسی می‌کند. این کار با استفاده از دوربینی در انتهای یک لوله انعطاف‌پذیر انجام که به آرامی به سمت پایین گلو و داخل ریه‌ها هدایت می‌شود. اگر علائم اولیه شدید یا در بیمارستان بستری هستید و از آنتی بیوتیک‌ها پاسخ خوبی نمی‌گیرید پزشک این آزمایش را تجویز می‌کند.
بیشتر بخوانید: تب مالت، به اندازه یک لیوان شیر غیر پاستوریزه نزدیک است
راه‌های درمان ذات الریه
درمان سینه پهلو به شدت آن و سلامت عمومی فرد بستگی دارد. مراحل درمانی عبارتند از:
داروهای تجویزی
پزشک در ابتدا داروهایی برای کمک به درمان پنومونی تجویز خواهد کرد، آنچه تجویز می‌شود به علت خاصی از ذات الریه بستگی دارد. آنتی بیوتیک‌های خوراکی می‌توانند اکثر موارد پنومونی باکتریایی را درمان کنند. باید کل داروهای دوره آنتی بیوتیک مصرف شود، حتی اگر احساس بهبودی وجود داشته باشد. عدم انجام این کار از پاک شدن عفونت جلوگیری و در آینده درمان آن سخت‌تر خواهد شد.
داروهای آنتی بیوتیک روی ویروس‌ها اثر نمی‌کنند. در برخی موارد، پزشک یک ضد ویروس تجویز خواهد کرد. با این حال بسیاری از موارد ذات الریه ویروسی، خود به خود با مراقبت در منزل برطرف می‌شوند.
برای درمان پنومونی قارچی از داروهای ضد قارچ استفاده کرده که باید برای بر طرف شدن کامل عفونت چند هفته مصرف شود.
داروهای OTC
پزشک گاهی در صورت نیاز داروهای بدون نسخه (OTC) را برای تسکین درد و تب توصیه می‌کند. داروهای بدون نسخه شامل موارد زیر هستند:
- آسپرین
- ایبوپروفن (ادویل، موترین)
- استامینوفن (تیلنول)
همچنین داروهای ضدسرفه برای آرام کردن فرد توصیه می‌شود تا بیمار بتواند استراحت کند. سرفه به حذف مایعات عفونی از ریه‌ها کمک می‌کند، بنابراین نباید آن را به طور کامل از بین برد.
درمان‌های خانگی ذات الریه
اگرچه درمان‌های خانگی واقعا سینه پهلو را درمان نمی‌کنند، اما کارهایی وجود دارد که به کاهش علائم منتهی می‌شود. سرفه یکی از شایع‌ترین علائم ذات الریه است. راه‌های طبیعی برای تسکین سرفه شامل از غرغره کردن آب نمک یا نوشیدن چای نعناع می‌شود.
کمپرس‌های خنک تب را کاهش داده و نوشیدن آب گرم یا خوردن یک کاسه سوپ گرم به رفع لرز کمک می‌کند. همچنین با استراحت زیاد و نوشیدن مایعات فراوان روند بهبودی سریع‌تر و از عود آن جلوگیری خواهد شد.
اگرچه درمان‌های خانگی به کاهش علائم کمک می‌کنند، مهم است که به برنامه درمانی پایبند بود. هرگونه داروی تجویز شده باید طبق دستور مصرف شود.
بستری شدن در بیمارستان
اگر علائم ذات الریه بسیار شدید یا فرد دارای مشکلات سلامتی دیگری باشد، بستری شدن در بیمارستان به عنوان یک راه درمانی مطرح می‌شود. در بیمارستان، پزشکان می‌توانند ضربان قلب، دما و تنفس را به صورت مداوم پیگیری کنند تا بهترین راه درمان برای بیمار انتخاب شود. درمان بیمارستانی شامل موارد زیر خواهد بود:
- آنتی بیوتیک‌های تزریق شده در رگ
- درمان تنفسی
شامل رساندن داروهای خاص به طور مستقیم به ریه‌ها یا آموزش انجام تمرینات تنفسی برای به حداکثر رساندن اکسیژن است.
- اکسیژن درمانی
برای حفظ سطح اکسیژن در جریان خون (بسته به شدت بیماری از طریق لوله بینی، ماسک صورت یا دستگاه تنفس مصنوعی) انجام می‌گیرد
بیشتر بخوانید: سل، یک بیماری شایع که اگر درمان نشود می‌تواند مرگبار باشد
عوارض ناشی از ذات الریه
در افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند یا شرایط مزمنی مانند دیابت دارند، عوارض ذات الریه حادتر است. عوارض شامل موارد زیر خواهد شد:
- بدتر شدن شرایط مزمن در افراد با شرایط خاص سلامتی (مبتلا به بیماریهای دیگری هستند) که ذات الریه بر آن‌ها تاثیر خواهد داشت. این شرایط شامل نارسایی احتقانی قلب و آمفیزم است. برای برخی افراد، سینه پهلو خطر حمله قلبی را افزایش می‌دهد.
- باکتریمی
باکتری‌های ناشی از عفونت پنومونی به جریان خون سرایت می‌کنند که به کاهش فشار خون، شوک سپتیک و در برخی موارد نارسایی اندام منتهی می‌شود.
- آبسه ریه
حفره‌هایی در ریه‌ها وجود دارند که در اثر ذات الریه حاوی چرک خواهند شد. آنتی بیوتیک‌ها آن‌ها را درمان می‌کنند. گاهی اوقات برای از بین بردن چرک نیاز به زهکشی یا جراحی است.
- اختلال در تنفس
گاهی اوقات هنگام نفس کشیدن برای دریافت اکسیژن کافی فرد دچار مشکل خواهد شد که برای حل آن از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می‌کنند.
- سندرم دیسترس تنفسی حاد
نوع شدید نارسایی تنفسی است و در واقع یک اورژانس حساس پزشکی به شمار می‌رود.
- پلورال افیوژن
اگر ذات الریه درمان نشود، امکان دارد مایعی در اطراف ریه‌ها در پلور ایجاد شود که به آن افیوژن پلور می‌گویند. پلور غشاهای نازکی هستند که بیرون ریه‌ها و داخل قفسه سینه را می‌پوشانند. این مایع امکان دارد عفونی شود و نیاز به تخلیه پیدا کند.
- آسیب کلیه، قلب و کبد
این اندام‌ها در صورت عدم دریافت اکسیژن کافی یا واکنش بیش از حد سیستم ایمنی به عفونت آسیب می‌بینند.
- مرگ
در برخی موارد، ذات الریه می‌تواند کشنده باشد. طبق گزارش CDC، نزدیک به 44000 نفر در ایالات متحده در سال 2019 بر اثر ذات الریه جان خود را از دست دادند.
بیشتر بخوانید: کبد| انواع بیماری کبد| علت تا درمان
چگونه از ابتلا به سینه پهلو جلوگیری کنیم؟
در بسیاری از موارد، پنومونی قابل پیشگیری است. راه‌های پیشگیری عبارتند از:
واکسیناسیون
اولین خط دفاعی در برابر ذات الریه، واکسینه شدن است. چندین واکسن وجود دارد که می‌تواند به پیشگیری از سینه پهلو کمک کند.
- Prevnar 13 و Pneumovax 23
این دو واکسن پنومونی به محافظت در برابر ذات الریه و مننژیت ناشی از باکتری پنوموکوک کمک می‌کند. Prevnar 13 در برابر 13 نوع باکتری پنوموکوک موثر است. پنوموواکس 23 در برابر 23 نوع باکتری پنوموکوک موثر است.
- واکسن آنفولانزا
ذات الریه اغلب یکی از عوارض آنفولانزا است، بنابراین حتما واکسن آنفولانزای سالانه در پیشگیری از ابتلا به آن مفید خواهد بود.
- واکسن Hib
این واکسن در برابر هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b (Hib)، نوعی باکتری که می‌تواند باعث ذات الریه و مننژیت شود، از ابتلای فرد به آن محافظت می‌کند.
بیشتر بخوانید: نشانه های آسیب ریه در اثر کرونا که باید بدانید
سایر نکات پیشگیری
علاوه بر واکسیناسیون، کارهای دیگری نیز می‌توان برای جلوگیری از سینه پهلو انجام داد:
- سیگار کشیدن را ترک کنید. سیگار شخص را مستعد ابتلا به عفونت‌های تنفسی، به ویژه ذات الریه می‌کند
- شستشوی مرتب دست‌ها به مدت 20 ثانیه با آب و صابون
- پوشاندن سرفه و عطسه و دور انداختن دستمال استفاده شده
- برای تقویت سیستم ایمنی بدن یک سبک زندگی سالم پیش گرفته شود. استراحت کافی، رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم
بیشتر بخوانید: انگل چیست؟ نشانه های وجود انگل در بدن چیست؟
ذات الریه در بارداری
ذات الریه‌ای که در دوران بارداری رخ می‌دهد، ذات الریه مادر نامیده می‌شود. افراد باردار بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. این به دلیل سرکوب طبیعی سیستم ایمنی است که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. علائم سینه پهلو در سه ماهه اول بارداری متفاوت نیست. با این حال، به دلیل سایر ناراحتی‌هایی که ممکن است بعدا در بارداری با آن‌ها مواجه شوید، متوجه برخی از علائم آن‌ها خواهید شد.
در صورت بارداری به محض شروع علائم سینه پهلو به پزشک مراجعه کنید. ذات الریه مادر می‌تواند منجر به عوارض مختلفی مانند زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد شود.
بیشتر بخوانید: روش هاي خانگي درمان تبخال
پنومونی در کودکان
سینه پهلو یک بیماری نسبتا شایع دوران کودکی است. طبق گزارش صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) سالانه از هر 71 کودک در سراسر جهان، 1 کودک به ذات الریه مبتلا می‌شود. علل سینه پهلو دوران کودکی بسته به سن متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، پنومونی ناشی از ویروس‌های تنفسی، استرپتوکوک پنومونیه و هموفیلوس آنفولانزا در کودکان زیر 5 سال شایع‌تر است.
پنومونی ناشی از مایکوپلاسما پنومونیه اغلب در کودکان 5 تا 13 ساله مشاهده می‌شود. مایکوپلاسما پنومونیه یکی از علل پنومونی راه رفتن است. با مشاهده علائمی از قبیل مشکل در تنفس، بی انرژی بودن و تغییرات اشتهایی سریعا به پزشک اطفال مراجعه کنید. ذات الریه می‌تواند به سرعت در کودکان خردسال خطرناک شود.
بیشتر بخوانید: بیماریهای فصل بهار که به سراغمان می آیند کدامند؟
جمع بندی نهایی در مورد ذات الریه
پنومونی یا ذات الریه یک عفونت ریه است که توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها ایجاد می‌شود. واکنش سیستم ایمنی بدن به این عفونت باعث می‌شود کیسه‌های هوایی ریه مملو از چرک و مایعات شود. این منجر به علائمی مانند مشکلات تنفسی، سرفه با مخاط یا بدون مخاط، تب و لرز می‌شود.
برای تشخیص ذات الریه، پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و جویای سابقه پزشکی فرد خواهد شد. گاهی اوقات آزمایشات بیشتری مانند اشعه ایکس قفسه سینه برای شناسایی توصیه می‌شوند. درمان سینه پهلو بستگی به علت عفونت دارد. درمان گاهی شامل استفاده از آنتی بیوتیک، داروهای ضدویروسی یا داروهای ضدقارچ می‌شود.
ذات الریه اغلب در عرض چند هفته از بین می‌رود. در صورت بدتر شدن علائم فورا به پزشک مراجعه تا برای پیشگیری یا درمان اقدامات جامع‌تری انجام گیرد. عوارض جدی‌تر نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد.