فلج خواب یا بختک، لحظه‌ای میان رویا و واقعیت
فلج خواب یا sleep paralysis یکی از انواع اختلالات خواب است که معمولا بلافاصله بعد از بیدار شدن یا همزمان با به خواب رفتن فرد بروز پیدا می‌کند.
در زمان فلج خواب ممکن است برای دقایقی توانایی حرکت دادن دست، پا، بدن یا سرتان را از دست بدهید و حرف زدن برایتان دشوار شود.
این علائم معمولا به طور خود به خود و پس از گذشت چند ثانیه تا چند دقیقه برطرف می‌شوند. با این حال ممکن است لمس کردن و تکان دادن بیمار بتواند در پایان یافتن حمله موثر باشد.
لازم است بدانید که فرد در زمان حمله فلج خواب نسبت به محیط و اتفاقات پیرامونش آگاهی دارد و پس از پایان حمله می‌تواند آن را همراه با جزئیات به خاطر بیاورد.
جالب است بدانید که زن یا مرد بودن در میزان بروز این اختلال تاثیری ندارد. همچنین این عارضه که معمولا در نوجوانی برای اولین بار تجربه می‌شود، ممکن است فقط یک بار در زندگی فرد بروز یابد.
با این حال احتمال دارد که بعضی افراد چندین بار در سال تجربه فلج خواب داشته باشند که اگر با علائم دیگر اختلالات خواب همراه نباشد، همچنان بی‌خطر محصوب می‌شود.
البته لازم است بدانید که اختلال فلج خواب یکی از انواع پاراسومنیا (parasomnias) است و در صورتی که با دیگر اختلالات خواب همراه باشد و بر عملکرد روزانه شما اثرات منفی گذاشته باشد، کنترل آن ضروری است.
بیشتر بخوانید: درمان کابوس؛ با خواب‌های وحشتناک خداحافظی کنید
فلج خواب چیست؟
فلج خواب (sleep paralysis) به طور کلی عبارتی است برای معرفی یک موقعیت طبیعی مرتبط با REM که با از دست دادن موقت عملکرد ماهیچه‌ها در هنگام خواب بروز می‌یابد.
در طول REM بدن دچار حالت فلج در خواب می‌شود که به آن (REM atonia) گفته می‌شود. این حالت برای حفاظت از بدن در زمان خواب رخ می‌دهد و باعث از کار افتادن موقتی گروه‌های اصلی عضلانی و اکثر ماهیچه‌های ارادی می‌شود.
در برخی از اختلالات خواب از جمله اختلال رفتاری در REM، فلج طبیعی خواب آن طور که باید عمل نمی‌کند و باعث بروز عوارضی در سلامت جسمی و روانی بیمار می‌شود.
بنابراین با اینکه فلج خواب یک بخش عادی از REM است، چنانچه خارج از REM رخ دهد یک اختلال به حساب می‌آید. این عارضه می‌تواند در افراد سالم و همچنین افرادی که به دیگر اختلالات خواب دچار هستند بروز یابد.
فلج خواب (sleep paralysis) به طور کلی در مواقع زیر رخ می‌دهد:
- وقتی فرد در خواب است
- بلافاصله پس از به خواب رفتن
- همزمان با بیدار شدن فرد از خواب
جالب است بدانید که فلج خواب یکی از وضعیت‌های نسبتا شایع خواب است که می‌تواند زنان و مردان را در هر رده سنی درگیر کند.
براساس گزارش آکادمی پزشکی خواب امریکا، اولین تجربه افراد از اختلال فلج خواب یا sleep paralysis معمولا در سنین 14 تا 17 سالگی اتفاق می‌افتد.
تحقیقات مختلف انجام شده البته بازه بزرگی شامل 5 تا 40 درصد افراد جامعه را نشان می‌دهند که حداقل یک بار این وضعیت را تجربه کرده‌اند.
حمله‌های فلج خواب ممکن است در امتداد یک اختلال خواب دیگر به نام نارکولپسی رخ دهد. نارکولپسی یک اختلال خواب مزمن است که باعث خواب‌آلودگی شدید و «حملات خواب» ناگهانی در طول روز می‌شود. با این حال بسیاری از افرادی که دچار این بیماری نیستند هم ممکن است اختلال فلج در خواب را تجربه کنند.
فلج خواب به طور کلی خطرناک نیست و با اینکه ممکن است باعث نگرانی افراد شود اما به درمان پزشکی نیازی ندارد.
در صورتی که این عارضه به صورت مکرر رخ دهد، یا همراه با سایر اختلالات خواب مانند نارکولپسی بروز یابد، مراجعه به پزشک ضروری است.
بیشتر بخوانید: درمان بی خوابی با 35 روش فوق العاده موثر
علائم فلج خواب را بشناسید
این عارضه یک فوریت پزشکی نیست و معمولا جای نگرانی ندارد اما آشنایی با علائم آن می‌تواند باعث آرامش خاطر و کنترل ترس شما شود.
از شایع‌ترین علائم فلج خواب می‌توان به ناتوانی در حرکت یا صحبت کردن اشاره کرد. یک حمله ممکن است چند ثانیه تا حدود دو دقیقه طول بکشد. و شامل موارد زیر باشد:
- احساس می‌کنید چیزی شما را به پایین می‌کشد
- احساس می‌کنید چیزی یا کسی در اتاق است
- احساس ترس می‌کنید
- احساس خواب‌آلودگی یا تجربه‌های هیپنوماتیک (HHEs) که می‌توانند باعث ایجاد توهم در هنگام به خواب رفتن، حین خواب و زمان بیدار شدن شود
از دیگر علائمی که ممکن است همزمان با یک حمله فلج خواب تجربه کنید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکل در تنفس
- احساس می‌کنید که دارید می‌میرید
- تعریق
- دردهای عضلانی
- سردرد
- پارانویا
این حمله‌ها معمولا به طور خود به خود به پایان می‌رسند. همچنین ممکن است تکان خوردن یا لمس شدن توسط یک شخص دیگر بتواند در به پایان رسیدن یک حمله موثر باشد.
در طول یک حمله با اینکه فرد به اتفاقاتی که برایش رخ می‌دهد آگاه است اما همچنان نمی‌تواند حرکت یا صحبت کند. همچنین افراد معمولا می‌توانند بعد از پایان یک حمله، جزئیات آن را به خاطر بیاورند.
توجه داشته باشید که در موارد نادر، فرد مبتلا به فلج خواب دچار توهماتی می‌شود که موجب ترس و اضطراب شدید او خواهند شد. این توهمات بی‌ضرر نیستند و باید به آن‌ها رسیدگی شود.
بیشتر بخوانید : درمان بی خوابی سالمندان و آرامش ذهن
چه عواملی در ابتلا به فلج خواب موثرند
تجربه فلج خواب هم در کودکی و هم در بزرگسالی ممکن است رخ دهد، با این حال گروه‌های خاصی در معرض خطر بیشتری هستند که شامل افرادی دارای شرایط زیر است:
- بی خوابی
- نارکولپسی
- اختلالات اضطرابی
- افسردگی شدید
- اختلال دوقطبی
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
همچنین علل معمول دیگری برای بروز این عارضه شناسایی شده که شامل موارد زیر است:
- عدم رعایت بهداشت خواب یا نداشتن عادات مناسب خواب که برای خواب خوب ضروری هستند
- اختلالات دیگر خواب مانند آپنه خواب
اختلال در برنامه خواب نیز می‌تواند باعث بروز فلج خواب شود. کار در شیفت شب یا جت لگ بعد از سفرهای هوایی طولانی، از جمله مواردی هستند که با به هم زدن برنامه خواب می‌توانند باعث بروز این عارضه شوند.
در موارد نادری به نظر می‌رسد که احتمال بروز این اختلال در افرادی که سابقه خانوادگی دارند بالاتر است، با این حال هیچ شواهد علمی واضحی مبنی بر ارثی بودن این بیماری وجود ندارد.
همچنین به نظر می‌رسد که کمبود خواب و خوابیدن روی پشت هم می‌توانند باعث بروز فلج خواب شوند.
فلج خواب را چگونه تشخیص دهیم؟
معمولا برای تشخیص فلج خواب نیازی به انجام آزمایشات پزشکی نیست و پزشک با پرسیدن سوال‌هایی در مورد الگوهای خواب و سابقه پزشکی شما می‌تواند به تشخیص برسد.
با این حال ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر از شما خواسته شود که برنامه خواب خود را به همراه زمان بروز حمله‌های فلج خواب در یک دفترچه ثبت کنید.
در برخی موارد نیز ممکن است مجبور باشید طبق توصیه پزشک، یک شب را در مرکز مطالعه خواب سپری کنید تا امواج مغزی و تنفس شما مورد ارزیابی قرار بگیرد. معمولا بیمارانی که فلج خواب باعث بی خوابی و اختلالات خواب در آن‌ها شده است برای مطالعات دقیق‌تر به این آزمایش نیاز پیدا می‌کنند.
بیشتر بخوانید :درمان بی خوابی بزرگسالان را با خواندن این مطلب بیابید!
چگونه فلج خواب را کنترل کنیم؟پ
علائم فلج خواب معمولا در عرض چند دقیقه از بین می‌روند و هیچگونه عارضه یا آسیب جسمی ماندگاری ایجاد نمی‌کنند؛ با این حال صرف تجربه آن نیز می‌تواند بسیار آزاردهنده و ترسناک باشد.
به طور کلی می‌توان گفت در صورتی که این عارضه به تنهایی و در دفعات معدود رخ دهد و باعث بروز اختلال در خواب فرد نشود، نگران‌کننده نیست و نیازی به درمان ندارد.
در مواردی که فلج خواب همراه با علائم نارکولپسی بروز می‌یابد، به ویژه در صورت تداخل این علائم با مسائل کار و امور زندگی، مراجعه به پزشک و رسیدگی به بیماری ضروری است.
نارکولپسی بیماری خطرناکی است و اگر علت اصلی بروز فلج خواب باشد، پزشک ممکن است داروهای خاصی را برای مدیریت بیماری تجویز کند.
رایج‌ترین داروهای تجویز شده برای این بیماری محرک‌ها و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین هستند. این محرک‌ها به فرد کمک می‌کنند تا بیدار بماند. همچنین SSRIها به مدیریت علائم مرتبط با نارکولپسی نیز کمک می‌کنند.
در مواردی ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر از یک برنامه مطالعه خواب به نام پلیسومنوگرافی استفاده شود. در شرایطی که حمله‌های فلج خواب را تجربه می‌کنید، برای شناسایی سایر علائم و نشانه‌های نارکولپسی به کمک این روش تشخیصی، باید یک شب را در مرکز مطالعات خواب سپری کنید.
در این مطالعه با کمک الکترودهایی که روی چانه، پوست سر و لبه بیرونی پلک قرار می‌گیرند، می‌توان فعالیت الکتریکی عضلات و امواج مغزی را اندازه‌گیری کرد.
همچنین تنفس و ضربان قلب در طول مدت خواب کنترل می‌شوند و در مواقعی نیز حرکات بدن به کمک دوربین‌هایی در طول شب ثبت و بررسی می‌شوند.
برخی از محققان معتقدند که کلید کاهش فلج خواب، بهبود بهداشت خواب فرد با رعایت یک روال خوب و مناسب قبل از خواب است.
از جمله مواردی که رعایت آن‌ها باعث کاهش این علائم می‌شود می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
- از قرار گرفتن در معرض نور آبی (مانند لپ‌تاپ، گوشی و…) قبل از خواب اجتناب کنید
- دمای اتاق خواب را پایین نگه دارید
رعایت این موارد می‌تواند به بهبود استراحت شبانه شما کمک کند و باعث کاهش اختلالات خواب از جمله فلج خواب شود.
بیشتر بخوانید: بی خوابی در شب، هیولایی که حتماً می‌توانید آن را شکست دهید
چگونه از بروز فلج خواب جلوگیری کنیم؟
با اینکه فلج خواب به تنهایی عوارضی ندارد اما با توجه به آزاردهنده بودن تجربه‌های حمله، کنترل دفعات بروز آن می‌تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد.
شما می‌توانید با چند تغییر ساده در شیوه زندگی و عادات خواب خود، علائم و دفعات دوره‌ها را به حداقل برسانید. در ادامه به مواردی از این دست اشاره شده است:
- استرس خود را مدیریت کنید
- به طور منظم و روزانه ورزش کنید. دقت کنید زمان ورزش شما در نزدیکی ساعت خوابتان نباشد
- با کیفیت و به اندازه کافی استراحت کنید
- برنامه خواب منظمی داشته باشید و به آن پایبند بمانید
- داروهای خود را به طور منظم مصرف کنید. به کمک پزشک تاثیر داروهایی که برای بیماری‌های دیگر مصرف می‌کنید را روی خواب خود بسنجید
- تداخل‌های دارویی و عوارض جانبی آن‌ها بر علائم بیماری خود را با پزشک بررسی کنید
- به پهلو بخوابید و از خوابیدن به پشت اجتناب کنید
همچنین به کمک موارد زیر می‌توان از بروز فلج خواب جلوگیری کرد:
- مشاوره و روان‌درمانی
- مشاوره تروما
- یوگا و تمرینات تنفسی
اگر از بیماری یا اختلالات روان مانند اضطراب یا افسردگی رنج می‌برید، مصرف داروهای ضدافسردگی ممکن است بتواند به کاهش تجربه فلج خواب کمک کند. داروهای ضدافسردگی را حتما تحت نظارت متخصص مصرف کنید تا از آسیب‌های ناشی از سومصرف آن‌ها در امان بمانید.
بیشتر بخوانید: کابوس، اختلالی که کوچک و بزرگ نمی‌شناسد
فلج خواب یک عارضه نسبتا شایع است که با اینکه خطرناک نیست اما می‌تواند نگران‌کننده و استرس‌زا باشد. این حالت که با احساس فلج شدن و تنفس سخت همراه است در قدیم به عنوان بختک شناخته می‌شد. این تفکر که بختک را به وجود موجودی ماورایی نسبت می‌داد، باعث بیشتر شدن ترس و نگرانی در افراد بود.
امروزه اما می‌دانیم که فلج خواب در صورتی که به تنهایی رخ دهد و با سایر اختلالات خواب یا بیماری‌های روان همراه نباشد، عارضه‌ای بی‌خطر است که نیاز به درمان ندارد.
با این حال اگر دفعات و شدت هر نوبت از فلج خواب به حدی است که باعث ناراحتی شما شده و بر کیفیت خوابتان اثر گذاشته، بهتر است برای تشخیص و کنترل این بیماری به پزشک مراجعه کنید.
کسانی که تو خواب حرف می زنند یا بختک میاد سراغشون..موقع خواب یه انگشتر که فلزی باشه تو انگشت دست راست بندازند.تظمینی تست کردم
ممنون که تجربیات خودتونو در اختیار ما قرار میدین