کزاز و عوارض تهدید کننده آن برای زندگی + 5 مرحله مهم

کزاز یک بیماری جدی سیستم عصبی است که توسط یک باکتری تولیدکننده سم ایجاد می‌شود. این بیماری باعث انقباضات عضلانی، به ویژه عضلات فک و گردن خواهد شد. از کزاز ‌‌معمولا به عنوان فک قفلی نام می‌برند. عوارض شدید آن می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و درمان آن بر مدیریت علائم و عوارض تا زمانی که اثرات سم کزاز برطرف شود، متمرکز است.

به دلیل استفاده گسترده از واکسن‌ها، موارد کزاز در ایالات متحده و سایر نقاط جهان توسعه یافته، نادر است. این بیماری همچنان یک تهدید برای افرادی که در مورد واکسیناسیون خود به روز نیستند به شمار می‌آید. کزاز در کشورهای در حال توسعه بیشتر از بقیه کشورها رایج است.

بیشتر بخوانید: ذات الریه یا پنومونی؛ از علائم خطرناک تا درمان‌های خانگی سینه پهلو

انواع کزاز و علائم آن

کزاز عمومی

میانگین زمان از عفونت تا ظهور علائم و نشانه‌ها 10 روز است، ولی در واقع این دوره  از 3 تا 21 روز متغیر خواهد بود. شایع‌‌ترین نوع آن کزاز عمومی ‌نامیده می‌شود. علائم و نشانه‌ها به تدریج شروع و سپس به تدریج در طی دو هفته بدتر می‌شوند. علائم ‌‌معمولا از فک شروع و روی بدن به سمت پایین پیش می‌روند.

علائم و نشانه‌های کزاز عمومی که در مجله سلامت سیوطب به آن پرداخته شده است ‌عبارتند از:

• اسپاسم عضلانی دردناک و ماهیچه‌های سفت و غیرقابل حرکت (سفتی عضلانی) در فک شما
• کشش ماهیچه‌های اطراف لب، گاهی اوقات باعث ایجاد یک پوزخند مداوم می‌شود
• اسپاسم دردناک و سفتی در عضلات گردن
• مشکل در بلع
• عضلات سفت شکم

پیشرفت کزاز منجر به اسپاسم‌های دردناک و تشنج مانند مکرر می‌شود که چند دقیقه طول می‌کشد (اسپاسم عمومی). ‌‌معمولا قوس گردن و پشت پاها سفت می‌شوند، بازوها به سمت بدن کشیده شده و مشت‌ها به صورت گره در می‌آیند. سفتی عضلات در گردن و شکم باعث مشکلات تنفسی خواهد شد. این اسپاسم‌های شدید در اثر رویدادهای جزئی که حواس را تحریک می‌کنند، به وجود می‌آیند (صدای بلند، لمس فیزیکی، نور شدید ناگهانی)

با پیشرفت بیماری، علائم و نشانه‌های دیگری نمایان می‌شوند که این نشانه‌ها موارد زیر را در بر می‌گیرند:

• فشار خون بالا
• فشار خون پایین
• ضربان قلب سریع
• تب
• عرق کردن شدید

بیشتر بخوانید: تعریق شبانه در فصول مختلف زنگ خطری برای حضور بیماری‌های دیگر

علائم کزاز موضعی

این شکل غیرمعمول کزاز منجر به اسپاسم عضلات نزدیک محل زخم می‌شود. در حالی که این بیماری ‌‌معمولا یک نوع خفیف از بیماری است، امکان تبدیل شدن آن به نوع عمومی دور از ذهن نیست.

کزاز سفالیک

این شکل نادر از کزاز ناشی از زخم سر است. منجر به ضعیف شدن عضلات صورت و اسپاسم عضلات فک شده و امکان تبدیل به کزاز عمومی‌ را دارد.

بیشتر بخوانید: ۱۲ درمان خانگی زخم دهان و رهایی از دردهای آزار دهنده

چه زمانی برای کزاز باید به پزشک مراجعه کرد؟

کزاز یک بیماری تهدید کننده زندگی است. در صورت مشاهده علائم فورا باید به دنبال مراقبت‌های اورژانسی رفت.

در موارد زیر به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید:

• عدم دریافت واکسن کزاز در طی 10 سال
• بی اطلاعی از تزریق آخرین نوبت واکسن
• داشتن زخم سوراخ شده، جسم خارجی در زخم، نیش حیوان یا بریدگی عمیق
• زخم آلوده به خاک، مدفوع، زنگ زدگی یا بزاق است

شک در مورد اینکه آیا بعد از قرار گرفتن در معرض آن به اندازه کافی زخم تمیز شده یا خیر.  اگر پنج سال یا بیشتر از آخرین واکسن کزاز گذشته باشد، زخم‌های آلوده به تزریق واکسن نیاز دارند.

بیشتر بخوانید: هپاتیت ب و مرگ خاموش

علل ابتلا به کزاز

باکتری عامل کزاز کلستریدیوم تتانی نام دارد. این باکتری می‌تواند در حالت خفته درون خاک و مدفوع حیوانات زنده بماند. اساسا تا زمانی که مکانی برای رشد پیدا نکند به صورت غیر فعال به زیست خود ادامه می‌دهد.

هنگامی‌که باکتری‌های خفته به زخم ورود پیدا کرده سلول‌ها بیدار می‌شوند. همان‌طور که ‌‌‌‌سلول‌ها در حال رشد و تقسیم هستند، سمی ‌به نام تتانوسپاسمین ‌‌ترشح می‌کنند. این سم به اعصاب بدن که ماهیچه‌ها را کنترل می‌کنند، آسیب می‌رساند. بزرگ‌ترین عامل خطر برای عفونت کزاز، واکسینه نشدن یا عدم رعایت واکسن‌های تقویت‌کننده 10 ساله است. علاوه بر عامل باکتریایی عوامل دیگری که خطر ابتلا به عفونت کزاز را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• بریدگی یا زخم در معرض خاک یا کود
• جسم خارجی در زخم، مانند ناخن، سوزن یا ‌‌ترکش
• سابقه شرایط پزشکی سرکوب کننده سیستم ایمنی
• ضایعات پوستی عفونی در افراد مبتلا به دیابت
• بند ناف عفونی زمانی که مادر به طور کامل واکسینه نشده است
• سوزن‌های مشترک و غیر بهداشتی برای مصرف غیرقانونی مواد مخدر
• جراحات ناشی از له شدگی
• نیش حشرات
• عفونت‌های دندانی
• شکستگی‌های مرکب (شکستگی مکرر در استخوان قسمتی از بدن که در معرض باکتری کزاز آن قرار گیرد)
• زخم‌ها و عفونت‌های مزمن
• تزریق عضلانی

بیشتر بخوانید: سرخک| علائم، عوارض و راه‌های پیشگیری از آن را بشناسید

عوارض بیماری کزاز

اگر بیمار مبتلا به کزاز درمان لازم دریافت نکند، خطر عوارض تهدید کننده زندگی بیشتر خواهد بود. با توجه به مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، در حال حاضر کزاز دارای نرخ مرگ و میر تقریبا 11درصدی است.

عوارض عفونت کزاز شامل موارد زیر خواهد شد:

• مشکلات تنفسی: مشکلات تنفسی تهدید کننده زندگی می‌تواند ناشی از سفت شدن تارهای صوتی و سفتی عضلانی در گردن و شکم، به ویژه در هنگام اسپاسم عمومی ‌باشد.
• انسداد شریان ریه (آمبولی ریه): لخته خونی که از جای دیگری در بدن حرکت کرده می‌تواند شریان اصلی ریه یا یکی از شاخه‌های آن را مسدود کند. بر تنفس و گردش خون تاثیر گذاشته و بیمار نیاز فوری به اکسیژن درمانی و داروهای ضد انعقاد دارد.
• پنومونی: عفونت ریه ناشی از استنشاق تصادفی چیزی به ریه‌ها (پنومونی آسپیراسیون) امکان دارد یکی از عوارض اسپاسم عمومی ‌باشد. در صورت استنشاق ترشحات یا محتویات معده، امکان عفونت دستگاه تنفسی تحتانی دور از ذهن نخواهد بود و این منجر به ذات‌الریه خواهد شد.
• استخوان‌های شکسته: اسپاسم عمومی ‌بعضی مواقع باعث شکستگی ستون فقرات یا سایر ‌‌استخوان‌ها خواهد شد.
• مرگ: مرگ ناشی از کزاز اغلب به دلیل مسدود شدن راه هوایی در هنگام اسپاسم به وجود می‌آید. همچنین کزاز با آسیب به اعصاب تنظیم کننده تنفس، ضربان قلب یا سایر عملکردهای اندام امکان دارد که به مرگ شخص منجر شود.
• اسپاسم حنجره: حنجره دچار اسپاسم شده و امکان دارد تا یک دقیقه طول بکشد که منجر به مشکلات تنفسی خواهد شد. در موارد شدید، بیمار احتمال خفگی دارد.
• تشنج کزاز: اگر عفونت به مغز سرایت کند، فرد مبتلا به کزاز ممکن است دچار حملات شود و سکته مغزی به وجود آید.
• نارسایی شدید کلیه (نارسایی حاد کلیه): اسپاسم شدید عضلانی منجر به تخریب عضله اسکلتی خواهد شد که باعث نشت پروتئین ماهیچه به ادرار می‌شود. این نوع از اسپاسم عضلانی نارسایی شدید کلیه را به دنبال دارد.

بیشتر بخوانید: انواع هپاتیت A تا E و بهترین روش‌های پیشگیری از ابتلا

راه‌های جلوگیری از کزاز

با واکسن زدن می‌توان از کزاز پیشگیری کرد. مراحل جلوگیری عبارتند از:

واکسیناسیون برای کودکان

واکسن کزاز به عنوان بخشی از سری واکسن‌های سموم مانند دیفتری و واکسن سیاه سرفه بدون سلول (DTaP) به کودکان داده می‌شود. دیفتری یک عفونت باکتریایی جدی بینی و گلو است. سیاه سرفه بدون سلولی که به نام سیاه سرفه نیز شناخته خواهد شد، یک عفونت تنفسی بسیار مسری است. کودکانی که واکسن سیاه سرفه را تحمل نمی‌کنند واکسن جایگزین به نام DT را دریافت خواهند کرد. DTaP مجموعه‌ای از پنج واکسن است که ‌‌معمولا در بازو یا ران به کودکان در سنین 2 ماه، 4 ماه، 6 ماه، 15 تا 18 ماهگی، 4 تا 6 سال تزریق خواهد شد.

بیشتر بخوانید: آنفلوانزا، ویروس روزهای سرد

واکسیناسیون برای کودکان 7 تا 18 ساله

تزریق واکسن تقویت کننده برای کودکان در سن 11 یا 12 سالگی توصیه می‌شود. این واکسن تقویت کننده، واکسن Tdap نامیده می‌شود. اگر کودک در این سن واکسن تقویت کننده دریافت نکرد با پزشک در مورد گزینه‌های مناسب مشورت کنید.

واکسیناسیون برای بزرگسالان 19 سال و بالاتر

تزریق بوستر برای بزرگسالان هر 10 سال یک بار توصیه می‌شود که یکی از دو واکسن Tdap یا Td خواهد بود. اگر فرد در کودکی علیه کزاز واکسینه نشده باشد یا در مورد وضعیت واکسیناسیون خود مطمئن نباشد، برای دریافت واکسن Tdap باید به پزشک مراجعه کند.

واکسیناسیون در دوران بارداری

بدون در نظر گرفتن برنامه واکسیناسیون مادر، یک تقویت کننده در سه ماهه سوم بارداری توصیه می‌شود.

بیشتر بخوانید: عفونت ادراری | چگونه به این عفونت مبتلا نشویم؟

تشخیص کزاز

پزشکان کزاز را بر اساس معاینه فیزیکی، سابقه پزشکی، واکسیناسیون، علائم و نشانه‌های اسپاسم عضلانی، سفتی و درد عضلانی تشخیص می‌دهند. آزمایش آزمایشگاهی احتمالا تنها در صورتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که پزشک مشکوک به بیماری‌های عفونی دیگری باشد که باعث علائم و نشانه‌ها می‌شود.

راه‌های درمانی کزاز

هیچ درمانی برای کزاز وجود ندارد، عفونت ناشی از آن نیاز به مراقبت‌های حمایتی اورژانسی و طولانی‌مدت دارد تا زمانی که بیماری سیر خود را طی کند. درمان شامل مراقبت از زخم، داروها برای کاهش علائم و مراقبت‌های حمایتی، معمولا در بخش مراقبت‌های ویژه است. این بیماری حدود دو هفته پیشرفت می‌کند و بهبودی حدود یک ماه طول خواهد کشید. زخمی که احتمال ابتلا به کزاز را دارد به صورت زیر تعریف خواهد شد:

• زخم یا سوختگی که نیاز به مداخله جراحی دارد و بیش از 6 ساعت به تعویق افتاده است
• زخم یا سوختگی که مقدار قابل توجهی بافت را تخریب کرده است
• هرگونه آسیب ناشی از سوراخ شدن که در تماس با کود یا خاک باشد
• شکستگی‌های جدی که در آن استخوان در معرض عفونت قرار دارد، مانند شکستگی‌های مرکب
• زخم یا سوختگی در بیماران مبتلا به سپسیس سیستمیک

بیشتر بخوانید: تب مالت، به اندازه یک لیوان شیر غیر پاستوریزه نزدیک است

مراقبت از زخم

مراقبت از زخم نیاز به تمیز کردن برای از بین بردن کثیفی، زباله یا اجسام خارجی دارد که محل نگهداری باکتری‌ها خواهند بود. تیم مراقبت همچنین زخم را از هر بافت مرده‌ای که می‌تواند محیطی را برای رشد باکتری‌ها فراهم کند پاک خواهد کرد.

داروها

1. هر بیمار مبتلا به زخم باید ایمونوگلوبولین کزاز (TIG) را در اسرع وقت دریافت کند، حتی اگر واکسینه شده باشد. ایمونوگلوبولین کزاز حاوی آنتی بادی‌هایی است که کلستریدیوم تتانی را از بین می‌برد. به داخل ورید تزریق و محافظت کوتاه مدت فوری در برابر کزاز ایجاد خواهد کرد. TIG کوتاه مدت بوده و جایگزین اثرات طولانی مدت واکسیناسیون نخواهد شد. کارشناسان معتقدند که تزریق TIG می‌تواند با خیال راحت برای مادران باردار و شیرده تجویز شود.
2. همچنین پزشکان امکان دارد پنی‌سیلین یا مترونیدازول را برای درمان کزاز تجویز کنند. این آنتی بیوتیک‌ها از تکثیر باکتری و تولید نوروتوکسین که باعث اسپاسم و سفتی عضلانی می‌شود، جلوگیری خواهند کرد. تتراسایکلین برای بیمارانی که به پنی سیلین یا مترونیدازول حساسیت دارند جایگزین مناسبی است.
3. آنتی توکسین درمانی، برای هدف قرار دادن سمومی به کار برده می‌شود که هنوز به بافت‌های عصبی حمله نکرده‌اند. این درمان که ایمن‌سازی غیرفعال نامیده می‌شود، یک آنتی بادی انسانی در برابر سم است.
4. داروهای ضد تشنج مانند دیازپام (والیوم) عضلات را شل کرده و مانع ایجاد اسپاسم عضلانی می‌شوند. این دارو اضطراب را کاهش داده و به عنوان یک آرام‌بخش عمل می‌کند.
5. شل‌کننده‌های عضلانی، مانند باکلوفن، موجب سرکوب سیگنال‌های عصبی از مغز به نخاع شده و در نتیجه تنش عضلانی کمتری به وجود می‌آید.
6. عوامل مسدود کننده عصب عضلانی، سیگنال‌های ارسالی اعصاب به فیبرهای عضلانی را مسدود و در کنترل اسپاسم عضلانی کمک می‌کنند. آن‌ها شامل پانکورونیوم و وکورونیوم هستند.
7. واکسیناسیون با یکی از واکسن‌های استاندارد کزاز به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا با سموم مبارزه کند.
8. داروهای دیگر برای تنظیم فعالیت غیرارادی عضلات مانند ضربان قلب و تنفس استفاده می‌شوند. مرفین برای این منظور و همچنین به عنوان آرام‌بخش ایفای نقش می‌کند.

بیشتر بخوانید: سل، یک بیماری شایع که اگر درمان نشود می‌تواند مرگبار باشد

عمل جراحی

اگر پزشک فکر کند که زخم مستعد کزاز بسیار بزرگ است، احتمال دارد با جراحی تا حد امکان عضله آسیب دیده و عفونی را خارج کند که «دبریدمان» نام دارد.

دبریدمان عمل برداشتن بافت مرده یا آلوده یا مواد خارجی است. در مورد زخم مستعد کزاز، ماده خارجی امکان دارد خاک یا کود باشد.

درمان‌های حمایتی

درمان‌های حمایتی شامل درمان‌هایی برای اطمینان از پاک بودن راه هوایی و ارائه کمک‌های تنفسی است. یک لوله تغذیه به معده برای تامین مواد مغذی به کار برده می‌شود. یک محیط مراقبت برای کاهش صداها، نور یا سایر محرک‌های احتمالی اسپاسم عمومی ‌در نظر گرفته خواهد شد.

ونتیلاتور: در صورتی که تارهای صوتی یا ماهیچه‌های تنفسی شخص تحت تاثیر قرار گرفته باشد، برخی از بیماران برای کمک به نفس کشیدن نیاز به حمایت ونتیلاتور خواهند داشت.

بیشتر بخوانید: انگل چیست؟ نشانه های وجود انگل در بدن چیست؟

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی کزاز

بیمار مبتلا به کزاز به دلیل افزایش فعالیت عضلانی نیاز به دریافت کالری روزانه بالایی دارد. همچنین مراقبت مناسب از زخم برای هر بریدگی یا جراحت مهم است. اگر زخم سوراخ شده، بریدگی عمیق، نیش حیوان، جسم خارجی در زخم یا زخم آلوده به خاک، مدفوع، زنگ یا بزاق باشد، باید فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی بود.

در صورت عدم اطمینان از اینکه آخرین بار چه زمانی تزریق واکسن کزاز انجام شده، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی بود. اگر پنج سال یا بیشتر از آخرین واکسن کزاز گذشته باشد، زخم‌های آلوده یا جراحت‌های جدی‌تر حتما نیاز به تزریق واکسن دارند.

در صورت داشتن زخم جزئی، این مراحل به جلوگیری از عفونت کمک می‌کند:

کنترل خونریزی: برای توقف خونریزی به محل پارگی فشار مستقیم وارد کنید.

تمیز کردن زخم: پس از توقف خونریزی، زخم را با محلول نمکی، آب بطری شده یا آب جاری شفاف شستشو دهید.

استفاده از آنتی بیوتیک: زخم را با یک لایه نازک از کرم یا پماد آنتی بیوتیکی بپوشانید تا از رشد باکتری و عفونت جلوگیری به عمل آید.

پوشاندن زخم: بانداژ زخم را تمیز نگه داشته و باکتری‌های مضر را از آن دور نگه می‌دارد. زخم را تا زمانی که لخته ایجاد شود، بپوشانید. اگر امکان تمیز کردن کامل زخم وجود ندارد، آن را نپوشانید و در عوض به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. پانسمان را عوض کنید زخم را بشویید، پماد آنتی بیوتیک بزنید و بانداژ را حداقل یک بار در روز یا هر زمان که پانسمان خیس یا کثیف شد، تعویض کنید.

مدیدریت واکنش‌های نامطلوب: اگر آنتی بیوتیک باعث ایجاد جوش شد، مصرف آن متوقف شود. در صورت حساسیت به چسب مورد استفاده در بیشتر بانداژها، به سراغ پانسمان‌های بدون چسب یا گاز و نوار کاغذی استریل بروید.

بیشتر بخوانید: روش هاي خانگي درمان تبخال

سخن پایانی در خصوص بیماری کزاز

در صورت نگرانی برای زخم ایجاد شده در بدن شخص مراجعه به پزشک و بررسی جراحت بهترین راه ممکن برای کنترل ابتلا به کزاز خواهد بود. اگر جراحت، یک زخم عمیق و در معرض خاک قرار داشته  یا چیزی داخل زخم وجود دارد، باید فورا برای درمان نزد پزشک رفته تا تمهیدات لازم برای درمان و پیشگیری از ابتلا به بیماری کزاز انجام گیرد.

علاوه بر این اگر فردی به طور کامل برای کزاز واکسینه نشده یا مطمئن نیست که واکسینه شده یا خیر، مراجعه به پزشک برای دریافت واکسن ضروری خواهد بود. در صورت ایجاد زخم پزشک آن را ارزیابی و تصمیم می‌گیرد که برای درمان نیاز به رفتن به بیمارستان وجود دارد یا خیر. در صورت بروز علائم سفتی یا اسپاسم شدید عضلانی، تب، ضربان شدید قلب، عرق کردن و نوسان فشار خون بعد از ایجاد زخم فورا به نزدیک‌ترین درمانگاه رفته و درمان لازم را انجام دهید.