انواع فوبیا؛ از کودکی تا بزرگسالی و 3 راه درمان این اختلال روانی
انواع فوبیا و ترس‌های شدید ناشی از آن در افراد به خاطر عواملی چون موقعیت، موجود زنده، مکان یا شی به وجود خواهد آمد. فوبیاها نوعی اختلال اضطرابی و روانی قابل تشخیص هستند. افراد درگیر با اختلال فوبیا اغلب زندگی خود را به نحوی شکل می‌دهند تا از آنچه که به نظر آن‌ها خطرناک است اجتناب کنند. تهدید تصور شده بزرگ‌تر از هر تهدید واقعی ناشی از عامل ترور است.
فرد در مواجهه با منبع فوبیا پریشانی شدیدی را تجربه می‌کند. ترس ناشی از فوبیا عملکرد طبیعی فرد را دچار اختلال و گاهی اوقات منجر به حملات پانیک می‌شود. در ایالات متحده، تقریبا 19 میلیون نفر دارای فوبیا هستند.
بیشتر بخوانید: فوبیا تاریکی در کودکان و بزرگسالان، آشنایی با علل و درمان ترس از تاریکی
فوبیا چیست؟
فوبیا یک ترس اغراق آمیز و غیرمنطقی است. اصطلاح فوبیا اغلب برای اشاره به ترس از یک محرک خاص استفاده می‌شود. با این حال سه نوع فوبیا توسط انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) در دسته بیماری‌های روانی به رسمیت شناخته شده و مابقی فوبیاهای شناخته شده در زیر مجموعه این سه دسته قرار خواهند گرفت. سه دسته اصلی فوبیا یا ترس عبارتند از:
فوبیای خاص
یک ترس شدید و غیرمنطقی از یک محرک خاص است. این نوع از فوبیا در مورد یک شی یا موقعیت خاص مانند عنکبوت، پرواز یا مار است. آن‌ها اغلب در دوران کودکی یا نوجوانی رشد می‌کنند. در برخی افراد با افزایش سن شدت آن‌ها کمتر می‌شود. فوبیاهای خاص نسبتا رایج عبارتند از:
- فوبیای حیوانات مانند سگ، حشرات، مارها یا جوندگان
- فوبیا از محیط طبیعی مانند ارتفاعات، آب، تاریکی، طوفان یا میکروب
- فوبیای موقعیتی مانند پرواز، رفتن به دندانپزشک، تونل، فضاهای کوچک یا پله برقی
- فوبیاهای مبتنی بر بدن مانند خون، استفراغ، تزریق، خفگی، اقدامات پزشکی یا زایمان
- انواع فوبیای جنسی مانند اعمال جنسی یا ترس از برهنگی
- سایر فوبیاها مانند غذاهای خاص، اشیا یا شخصیت‌های لباس
هر کدام از انواع فوبیا می‌تواند یک تجربه کاملا منحصربه‌فرد باشد.
بیشتر بخوانید: شخصیت اسکیزوئید و روش‌های درمان بحران برقراری ارتباط
فوبیای اجتماعی یا اضطراب اجتماعی
ترس عمیق از تحقیر عمومی، جدا شدن یا قضاوت شدن توسط دیگران در یک موقعیت اجتماعی است. بسیاری از مردم موقعیت‌های اجتماعی را دشوار می‌بینند یا در زمان‌های خاصی احساس خجالت یا ناخوشایندی می‌کنند که یک مسئله کاملا طبیعی است. با این حال فوبیای اجتماعی فرد را کاملا تحت تاثیر قرار خواهد داد. ایده تجمعات اجتماعی بزرگ برای افراد دارای اضطراب اجتماعی وحشتناک است. باید دقت کرد که اضطراب اجتماعی همان خجالتی بودن نیست و این دو موضوع نباید با هم اشتباه گرفته شود. فعالیت‌های روزمره‌ای که شرکت در آن‌ها برای فرد مبتلا به ترس دردسر ساز خواهد شد عبارتند از:
- در گروه صحبت کردن
- شروع مکالمات
- سخنرانی عمومی
- صحبت کردن با تلفن
- ملاقات با افراد جدید
- صحبت با مقامات رسمی، مانند صحبت با پزشکان
- خوردن و آشامیدن در حضور دیگران
- سفرهای منظم به بیرون، برای مثال به مغازه‌ها
- رفتن به سر کار
بیشتر بخوانید: اختلال استرس پس از سانحه و شناخت علائم PTSD
آگورافوبیا یا برزن هراسی
بسیاری از مردم فکر می‌کنند که آگورافوبیا به ترس از فضاهای باز گفته می‌شود، اما باید پذیرفت که بسیار پیچیده‌تر از این تصور است. برزن هراسی ترس از موقعیتهایی است که در صورت تجربه وحشت شدید، فرار از آن دشوار است. معمولا با ترس از فضاهای باز اشتباه گرفته می‌شود، اما می‌تواند در مورد محصور شدن در یک فضای کوچک مانند آسانسور یا قرار گرفتن در حمل و نقل عمومی نیز صدق کند. افراد مبتلا به آگورافوبیا یا برزن هراسی بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال پانیک هستند. برخی از نمونه‌های این نوع ترس عبارتند از:
- تنها بودن در بیرون
- بودن در فضاهای باز
- بودن در انبوه مردم
- سفر با ماشین، اتوبوس یا هواپیما
- قرار گرفتن در فضاهای بسته، مانند آسانسور یا مغازه
فوبیاهای خاص به عنوان فوبیای ساده شناخته می‌شوند. چون با یک علت قابل شناسایی در زندگی روزمره مثل رو به رو شدن با یک مار که اغلب رخ نمی‌دهد مرتبط هستند. بنابراین این نوع از انواع فوبیا در زندگی روزمره شخص تاثیر قابل توجهی نمی‌گذارد.
اضطراب اجتماعی و آگورافوبیا به عنوان فوبیای پیچیده شناخته خواهد شد، زیرا محرکهای آن به راحتی قابل تشخیص نیستند. افرادی که فوبیای پیچیده دارند، رویارویی با محرکهایی مانند خروج از خانه یا قرار گرفتن در یک جمعیت زیاد را به عنوان یک امر وحشتناک می‌دانند.
فوبیای پیچیده بسیار بیشتر از یک فوبیای خاص بر سلامت فرد تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال کسانی که آگورافوبیا را تجربه می‌کنند احتمالا تعدادی فوبیای مرتبط دیگر نیز داشته باشند. در موارد شدید فرد مبتلا به آگورافوبیا به ندرت خانه خود را ترک می‌کند.
انواع فوبیا زمانی قابل تشخیص خواهند بود که فرد شروع به سازماندهی زندگی خود حول اجتناب از علت ترس کند. این شدیدتر از یک واکنش ترس عادی است. افراد مبتلا به انواع فوبیا نیاز شدیدی به اجتناب از هر چیزی که باعث اضطراب آن‌ها می‌شود، دارند.
بیشتر بخوانید: اختلال اضطراب به همراه علائم جسمی، روانی و رفتاری
انواع فوبیاهای رایج
فوبیاهای شناخته شده در همه شکل و اندازه‌ای وجود دارند. از آنجا که تعداد اشیا و موقعیت‌های بی شماری در زندگی افراد وجود دارد، لیست فوبیاهای خاص بسیار طولانی است. رایجترین فوبیاهای خاصی که افراد با آن روبه‌رو هستند عبارتند از:
- گلوسوفوبیا: این به عنوان اضطراب عملکرد یا ترس از صحبت کردن در مقابل مخاطب شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این فوبیا زمانی که حتی به حضور در مقابل گروهی از افراد فکر می‌کنند، علائم جسمی شدیدی دارند.
- آکروفوبیا: ترس از ارتفاع است. افراد مبتلا به این فوبیا از کوه‌ها، پل‌ها یا طبقات بالاتر ساختمان‌ها اجتناب می‌کنند. علائم شامل سرگیجه، تعریق و احساس بیهوشی یا از دست دادن هوشیاری است.
- کلاستروفوبیا: ترس از فضاهای بسته یا تنگ است. کلاستروفوبیای شدید هنگام سوار شدن در ماشین یا آسانسور شخص را دچار مشکل خواهد کرد.
- آویوفوبیا یا ترس از پرواز
- دنتوفوبیا: دنتوفوبیا ترس از دندانپزشک یا اقدامات دندانپزشکی است. این فوبیا معمولا پس از یک تجربه ناخوشایند در مطب دندانپزشک ایجاد می‌شود.
- هموفوبیا: این نوع از فوبیا ناشی از خون یا آسیب است. فرد مبتلا به هموفوبیا امکان دارد در تماس با خون خود یا خون شخص دیگر غش کند.
- آراکنوفوبیا: به معنای ترس از عنکبوت است.
- سینوفوبیا یا سگ هراسی
- اوفیدیوفوبیا: افراد مبتلا به این فوبیا از مارها می‌ترسند.
- نیکتوفوبیا: ترس از شب یا تاریکی است. تقریبا همیشه به عنوان یک ترس معمولی از دوران کودکی شروع و بعد از گذشت دوران نوجوانی به عنوان یکی از انواع فوبیا در نظر گرفته می‌شود.
- اریتروفوبیا: ترس از سرخ شدن
- هیپوکندری: ترس از بیمار شدن
- زوفوبیا: ترس از حیوانات
- فوبیای تونل: ترس از تونل
همه این ترس‌ها با فوبیای خاص فاصله دارند. افراد احتمال دارد از هر چیزی در زندگی روزمره به فوبیا مبتلا شوند. همچنین با تغییر جامعه، فهرست فوبیای بالقوه تغییر می‌کند. به عنوان مثال، نوموفوبیا ترس از بدون تلفن همراه یا کامپیوتر بودن است. در واقع ترس بیمارگونه از دور ماندن از فناوری است.
بیشتر بخوانید: فوبیا، هراسی بزرگ‌تر از ترس‌های معمولی
علائم اصلی انواع فوبیا
فرد مبتلا به یکی از انواع فوبیا علائم زیر را تجربه خواهد کرد. این علائم در اکثر فوبیاها رایج هستند:
- احساس اضطراب غیرقابل کنترل هنگام رویارویی با منبع ترس
- اذعان به ترس غیرمنطقی و اغراق آمیز، همراه با ناتوانی در کنترل احساسات
- تعریق
- تنفس غیرطبیعی
- ضربان قلب تسریع شده
- لرزیدن
- گرگرفتگی یا لرز
- احساس خفگی
- درد یا گرفتگی قفسه سینه
- دلشوره داشتن
- دهان خشک
- سردرگمی
- حالت تهوع
- سرگیجه
- سردرد
احساس اضطراب را می‌توان به سادگی با فکر کردن در مورد موضوعی خاص تبدیل به یکی از انواع فوبیا کرد. بروز فوبیا در کودکان کوچک‌تر، با گریه کردن یا پنهان شدن پشت پاهای پدر و مادرشان یا یک شی آشکار خواهد شد. آن‌ها همچنین برای نشان دادن ترس و ناراحتی خود گاهی به شدت عصبانی می‌شوند.
بیشتر بخوانید: وسواس و آسیب‌های آن را بشناسید
علل به وجود آمدن انواع فوبیا
دور از ذهن است که فوبیا بعد از 30 سالگی شروع شود. انواع فوبیا بیشتر در اوایل کودکی، سالهای نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع خواهد شد. یک تجربه استرس‌زا، یک رویداد ترسناک، ابتلای یکی از والدین به فوبیا از جمله عواملی هستند که کودک را مبتلا به یکی از انواع فوبیا خواهد کرد.
فوبیای خاص
فوبیای خاص معمولا قبل از سن چهار تا هشت سالگی ایجاد می‌شود. در برخی موارد نتیجه یک تجربه اولیه آسیب‌زا خواهد بود. به عنوان مثال کلاستروفوبیا در طول زمان پس از تجربه ناخوشایند یک کودک در یک فضای محدود ایجاد می‌شود. احتمال دارد فوبیای دوران کودکی با مشاهده ترس یکی از اعضای خانواده ایجاد شود. برای مثال، در کودکی که مادرش آراکنوفوبیا دارد، احتمال ابتلا به همان فوبیا بسیار بیشتر است.
فوبیای پیچیده
برای تایید دقیق اینکه چرا یک فرد به آگورافوبیا یا اضطراب اجتماعی مبتلا می‌شود، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است. محققان در حال حاضر معتقدند فوبیای پیچیده ناشی از ترکیبی از تجربیات زندگی، شیمی مغز و ژنتیک است. انواع فوبیا امکان دارد بازتابی از عادات به جا مانده از انسانهای اولیه باشند. عوامل مختلف و افراد ناشناخته در فضاهای باز گذشتگان به طور کلی تهدیدی بسیار بزرگ‌تر از دنیای امروزی برای ایمنی شخصی به شمار می‌رفتند.
بیشتر بخوانید: غمباد یا گلوبوس چیست ؟ آسيب هاي جسمي غم باد و راه های رفع آن !
تشخیص فوبیا
انواع فوبیا معمولا به طور رسمی تشخیص داده نمی‌شوند. اکثر افراد مبتلا به فوبیا به طور کامل از این مشکل آگاه هستند. یک فرد گاهی اوقات، زندگی با یک فوبیا را انتخاب می‌کند و مراقب است تا از شی یا موقعیتی که از آن می‌ترسد اجتناب کند.
در صورت ابتلا به هر کدام از انواع فوبیا تلاش مداوم برای اجتناب از محرک ترس وضعیت را بدتر خواهد کرد. یک متخصص در زمینه رفتار درمانی، مانند روانشناس می‌تواند سطح و عامل فوبیا یا ترس شخص را تعیین کند.
نحوه عملکرد مغز در حین فوبیا
برخی از نواحی مغز وقایع خطرناک یا بالقوه کشنده را ذخیره و به یاد میآورند. اگر فردی بعدا در زندگی با یک رویداد مشابه روبه‌رو شود، آن نواحی از مغز حتی بیشتر از یک بار حافظه استرس‌زا را بازیابی می‌کنند. این باعث می‌شود بدن واکنش مشابهی را تجربه کند. در فوبیا، مناطقی از مغز که باترس و استرس سر و کار دارند، رویداد ترسناک را به طور نامناسب بازیابی می‌کنند.
محققان دریافته‌اند که فوبیا اغلب به منبع اعتماد آمیگدال که در پشت غده هیپوفیز در مغز قرار دارد، مرتبط است. آمیگدال می‌تواند باعث ترشح هورمونهای جنگ یا گریز شود. این‌ها بدن و ذهن را در حالت بسیار هوشیار و پر استرس قرار می‌دهند.
راه‌های درمانی انواع فوبیا
فوبیاها راه‌های درمانی زیادی دارند. افراد مبتلا به آن تقریبا همیشه از اختلال خود آگاه هستند. این به تشخیص اینکه ترس فرد از کدام یک از انواع فوبیا است کمک زیادی خواهد کرد.
صحبت با روانشناس یا روانپزشک اولین قدم مفید در درمان انواع فوبیایی است که قبلا شناسایی شده است. اگر فوبیا مشکلات شدیدی ایجاد نکند، صرفا اجتناب از منبع ترس به آن‌ها کمک می‌کند کنترل خود را حفظ کنند. بسیاری از افراد مبتلا به فوبیای خاص به دنبال درمان نمی‌روند، زیرا این ترس‌ها اغلب قابل کنترل هستند.
اجتناب از محرک برخی از فوبیاهای خاص امکان‌پذیر نیست، همان‌طور که در مورد فوبیاهای پیچیده نیز اغلب چنین است. در این موارد، صحبت با یک متخصص اعصاب و روان می‌تواند اولین قدم برای بهبودی باشد. اکثر فوبیاها با درمان مناسب قابل کنترل هستند. هیچ درمان واحدی در دسترس نیست که برای همه افراد مبتلا به فوبیا به یک میزان موثر باشد. درمان باید متناسب با فرد باشد تا بتواند موثر واقع شود.
پزشک، روانپزشک یا روانشناس برای کنترل انواع فوبیا، رفتار درمانی، داروها یا ترکیبی از هر دو را توصیه می‌کنند. هدف درمان کاهش علائم ترس و اضطراب و کمک به افراد برای مدیریت واکنشهای خود به موضوع فوبیا است.
داروهایی برای درمان انواع فوبیا
داروهایی که برای درمان انواع فوبیا در بزرگسالان موثرند و در مجله سلامت سیوطب به آن‌ها اشاره شده است عبارتند از:
- مسدود کننده‌های بتا
این دارو به کاهش علائم فیزیکی اضطراب همراه با فوبیا کمک می‌کند. عوارض جانبی مسدود کننده‌های بتا شامل ناراحتی معده، خستگی، بی خوابی و سردی انگشتان است.
- داروهای ضد افسردگی
مهارکنندههای بازجذب سروتونین (SSRIs) معمولا برای افراد مبتلا به فوبیا تجویز می‌شود. آن‌ها بر سطح سروتونین در مغز تاثیر گذاشته و باعث خلق و خوی بهتر بیمار خواهد شد. SSRIها در ابتدا با تهوع، مشکلات خواب و سردرد همراه هستند.
اگر SSRI تاثیر قابل توجهی نداشته باشد، پزشک یک مهار کننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) را برای فوبیای اجتماعی در دستورهای دارویی بیمار قرار خواهد داد. افرادی که دارای MAOI هستند، مجبورند از انواع خاصی از غذا اجتناب کنند. عوارض جانبی داروهای ضد افسردگی در ابتدا شامل سرگیجه، ناراحتی معده، بی قراری، سردرد و بی خوابی خواهد بود.
مصرف یک ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCA)، مانند کلومیپرامین یا آنافرانیل نیز به کنترل علائم انواع فوبیا کمک می‌کند. عوارض جانبی اولیه این دارو می‌تواند شامل خواب آلودگی، تاری دید، یبوست، مشکلات ادراری، ضربان قلب نامنظم، خشکی دهان و لرزش باشد.
- آرام بخش‌ها
بنزودیازپین‌ها نمونه‌ای از مسکنهایی هستند که امکان دارد برای کنترل ترس‌های ناشی از انواع فوبیا تجویز شوند. این‌ها به کاهش علائم اضطراب کمک می‌کنند. به افرادی که سابقه وابستگی به الکل دارند نباید داروهای آرامبخش داده شود.
در سال 2020، سازمان غذا و دارو (FDA) هشدار خود را در مورد بنزودیازپین‌ها اعلام کرد. استفاده از این داروها می‌تواند منجر به وابستگی فیزیکی شده و ترک آن‌ها ممکن است تهدید کننده زندگی فرد باشد. ترکیب آن‌ها با الکل، مواد مخدر و سایر مواد احتمال مرگ شخص را بالا می‌برد. هنگام استفاده از آرام‌بخش‌ها رعایت دستورات پزشک ضروری است.
رفتار درمانی
تعدادی گزینه درمانی برای درمان انواع فوبیا با تکنیک‌های رفتار درمانی وجود دارد که عبارتند از:
- حساسیت زدایی یا مواجهه درمانی
مواجهه درمانی به افراد مبتلا به فوبیا کمک می‌کند تا پاسخ خود را به منبع ترس تغییر دهند. آن‌ها به تدریج در معرض علت فوبیای خود، طی یک سری مراحل تشدید کننده قرار میگیرند. به عنوان مثال، فردی که به هوا هراسی یا ترس از پرواز در هواپیما مبتلا است، مراحل زیر را تحت راهنمایی انجام دهد:
- آن‌ها ابتدا به پرواز فکر خواهند کرد.
- درمانگر از آن‌ها می‌خواهد که تصاویر هواپیما را ببینند.
- فرد به یک فرودگاه می‌رود.
- ترس آن‌ها با نشستن در یک کابین هواپیمای شبیه‌سازی شده بیشتر تشدید خواهد شد.
- و در نهایت سوار هواپیما می‌شوند.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
پزشک، درمانگر یا مشاور به فرد مبتلا به فوبیا کمک می‌کند تا راه‌های مختلف درک و واکنش نسبت به منبع فوبیای خود را بیاموزد. این شیوه مقابله با ترس را آسان‌تر می‌کند. مهم‌تر از همه، CBT می‌تواند به فرد مبتلا به فوبیا آموزش دهد که احساسات و افکار خود را کنترل کند.
سخن پایانی درباره انواع فوبیا
فوبیا یک ترس طاقت فرسا و ناتوان کننده از یک شی، مکان، موقعیت، احساس یا حیوان است. انواع فوبیا زمانی ایجاد می‌شوند که فرد نسبت به موقعیت یا شیئی احساس خطر اغراق آمیز یا غیر واقعی داشته باشد. فوبیاها بیشتر از ترس‌ها مشخص هستند.
فوبیا گاها منبع ناراحتی واقعی و مداوم برای یک فرد خواهد شد، ولی در بیشتر موارد قابل درمان است. در صورت داشتن هر کدام از انواع فوبیا نباید از کمک گرفتن هراس داشته باشید. اگر علائم باعث ناراحتی عاطفی فرد می‌شود و زندگی روزمره او را تحت تاثیر قرار می‌دهد، صحبت با یک متخصص سلامت روان قدم خوبی است. آن‌ها می‌توانند در کشف علل احتمالی، محرک‌ها و استراتژی‌های مفید برای مدیریت اضطراب، انزجار و سایر احساسات ناخواسته مرتبط با فوبیا کمک کنند.