آزمایش ادرار و 3 جنبه کلی این آزمایش برای شناسایی بیماری
آزمایش ادرار یک آزمایش رایج است که بسیاری از جنبه‌های مختلف سلامتی فرد را با نمونه ادرار ارزیابی می‌کند. پزشک اغلب از آزمایش ادرار برای غربالگری یا نظارت بر برخی شرایط سلامتی و تشخیص عفونت‌های دستگاه ادراری استفاده می‌کند.
آزمایش ادرار چیست؟
آزمایش ادرار آزمایشی است که جنبه‌های بصری، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار را بررسی می‌کند. این بررسی می‌تواند شامل آزمایش‌های مختلفی باشد که ترکیبات بسیاری را با استفاده از یک نمونه ادرار شناسایی و اندازه‌گیری خواهد کرد.
پزشکان اغلب از آزمایش ادرار برای غربالگری یا نظارت بر برخی بیماری‌های رایج سلامت مانند بیماری کبد، بیماری کلیوی و دیابت، و همچنین تشخیص عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) استفاده می‌کنند.
در حالی که چندین جنبه مختلف از سلامت را می‌توان با نمونه ادرار آزمایش کرد، پزشک بسته به علائم و وضعیت شخص، آزمایش‌هایی را که تحت آزمایش ادرار سفارش دهد، انتخاب می‌کند.
بیشتر بخوانید: عدم احساس تشنگی و کم آبی مزمن را با ساده‌ترین راه برطرف کنید
چه آزمایشاتی شامل آزمایش ادرار می‌شود؟
می‌توان چندین آزمایش مختلف را در یک آزمایش ادرار گنجاند که در مجله سلامت سیوطب به آن‌ها خواهیم پرداخت. بسته به علائم، شرایط سلامتی موجود و یا وضعیت، پزشک انتخاب می‌کند که کدام آزمایش را تحت عنوان آزمایش ادرار سفارش دهد.
به طور کلی، یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی یا تکنسین آزمایشگاهی می‌تواند نمونه ادرار آزمایشی را برای جنبه‌های کلی زیر بررسی کند:
- رنگ و ظاهر
- یافته‌های شیمیایی
- یافته‌های میکروسکوپی
بیشتر بخوانید: درمان دیابت نوع دو یا مدیریت و کنترل علائم ؟
رنگ و ظاهر ادرار
برای اکثر آزمایش‌های آنالیز ادرار، یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی، نمونه ادرار را با «چشم غیرمسلح» بررسی می‌کند که آیا شفاف است یا کدر و رنگ‌پریده، زرد تیره یا رنگ دیگری است. رنگ طبیعی ادرار معمولا مقداری سایه زرد است و بسته به میزان غلظت یا رقیق بودن آن از بی رنگ یا زرد کم رنگ تا کهربایی تیره متغیر خواهد بود.
موارد بسیاری بر روی رنگ ادرار تاثیر می‌گذارند، از جمله برخی داروها، مکمل‌ها و غذاهای خاص مانند چغندر. با این حال، رنگ غیرمعمول ادرار نیز می‌تواند نشانه بیماری کلیه و مجاری ادراری باشد. به عنوان مثال، ادرار قرمز رنگ بیانگر وجود خون در ادرار و می‌تواند نشان‌دهنده بیماری یا آسیب به بخشی از سیستم ادراری باشد.
ادرار کدر همیشه نشان‌دهنده ناسالم بودن ادرار نیست. به عنوان مثال، سلول‌های اسپرم و پوست بی ضرر هستند و ادرار را کدر می‌کنند. سایر موادی که می‌توانند ادرار را کدر کنند، گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و باکتری‌ها، ممکن است نشان‌دهنده چندین بیماری مختلف باشند، از جمله:
- کم آبی بدن
- عفونت دستگاه ادراری (UTI)
- بیماری‌ها و عفونت‌های مقاربتی (STDs و STIs)
- سنگ کلیه
- دیابت
بیشتر بخوانید : درمان عفونت کلیه و بررسی داروهای موثر بر بهبود التهاب کلیه
یافته‌های شیمیایی ادرار
برای بررسی جنبه‌های شیمیایی یک نمونه ادرار، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی یا تکنسین‌های آزمایشگاهی اغلب از نوارهای آزمایش ویژه‌ای به نام دیپ استیک برای آزمایش مواد شیمیایی خاص در نمونه ادرار استفاده می‌کنند. این نوارها دارای پدهایی از مواد شیمیایی هستند که در تماس با مواد خاصی تغییر رنگ می‌دهند.
درجه تغییر رنگ روی میله می‌تواند تخمینی از مقدار ماده موجود را ارائه دهد. به عنوان مثال، یک تغییر رنگ جزئی در پد تست پروتئین نشان‌دهنده مقدار کم پروتئین موجود در نمونه ادرار است، در حالی که تغییر رنگ عمیق حاکی از مقدار زیاد آن خواهد بود.
بیشتر بخوانید: 6درمان عفونت ادراری (UTI) و 10 سوال مهم که باید از پزشک بپرسید
انواع متداول آزمایش‌هایی که از یک عدد سنج برای تعیین میزان مواد موجود در ادرار استفاده می‌کنند عبارت‌اند از:
1. آزمایش ادرار پروتئین:
آزمایش ادرار پروتئینی وجود پروتئین‌هایی مانند آلبومین را در ادرار اندازه‌گیری می‌کند. سطح پروتئین ادرار بالاتر از حد طبیعی می‌تواند نشان‌دهنده چندین بیماری مختلف مانند نارسایی قلبی، مشکلات کلیوی و کم آبی بدن باشد.
2. آزمایش سطح pH ادرار:
آزمایش pH ادرار، سطح اسید و باز (pH) ادرار را اندازه‌گیری می‌کند. PH بالای ادرار گاهی نشان‌دهنده شرایطی از جمله مشکلات کلیوی و عفونت دستگاه ادراری (UTI) خواهد بود. pH پایین ادرار هم می‌تواند نشان‌دهنده شرایطی از جمله کتواسیدوز دیابتی و اسهال باشد.
بیشتر بخوانید: آمادگی قبل از کولونوسکوپی و طریقه مصرف پودر پیدرولاکس برای تخلیه روده
3. آزمایش ادرار کتون:
زمانی که بدن مجبور به تجزیه چربی‌ها و اسیدهای چرب برای استفاده به عنوان سوخت برای انرژی است، کتون‌ها ایجاد می‌شوند. اگر بدن قند یا کربوهیدرات کافی به عنوان سوخت دریافت نکند، به احتمال زیاد این اتفاق می‌افتد. پزشکان اغلب از آزمایش ادرار کتون برای بررسی کتواسیدوز دیابتی استفاده می‌کنند.
4. آزمایش گلوکز ادرار:
این آزمایش میزان قند (گلوکز) در ادرار را اندازه‌گیری می‌کند. در شرایط عادی، نباید گلوکز در ادرار وجود داشته باشد، بنابراین وجود گلوکز می‌تواند نشانه دیابت یا دیابت بارداری باشد.
بیشتر بخوانید: سرطان مقعد و انواع، علائم و روش‌های درمانی سرطان رکتوم
5. آزمایش ادرار بیلی‌روبین:
بیلی‌روبین یک رنگ‌دانه زرد رنگ است که در صفرا (مایعی که توسط کبد تولید می‌شود) یافت می‌شود. وجود بیلی‌روبین در ادرار امکان دارد نشان‌دهنده مشکلات کبد یا مجرای صفراوی باشد.
6. آزمایش ادرار نیتریت:
نتیجه آزمایش نیتریت مثبت می‌تواند نشان‌دهنده عفونت دستگاه ادراری (UTI) باشد. با این حال همه باکتری‌ها قابلیت تبدیل نیترات (ماده‌ای که به طور معمول در ادرار شما وجود دارد) به نیتریت را ندارند، بنابراین با وجود تست نیتریت منفی، همچنان امکان عفونت ادراری دور از ذهن نیست.
بیشتر بخوانید: ادرار خونی؛ معرفی ۷ دسته از اشخاصی که در معرض ابتلا به هماچوری قرار دارند
7. تست ادرار لکوسیت استراز:
لکوسیت استراز آنزیمی است که در اکثر گلبول‌های سفید وجود دارد. وقتی این آزمایش مثبت باشد، می‌تواند نشان‌دهنده وجود التهاب در دستگاه ادراری یا کلیه باشد. شایع‌ترین علت وجود گلبول‌های سفید در ادرار، عفونت باکتریایی دستگاه ادراری (UTI) است.
8. آزمایش وزن مخصوص ادرار:
آزمایش وزن مخصوص غلظت تمام ذرات شیمیایی در ادرار را نشان می‌دهد. نتایج غیرطبیعی امکان دارد نشان‌دهنده چندین وضعیت مختلف سلامتی باشد.
بیشتر بخوانید : سرطان پروستات و آشنایی با مراحل مختلف پیشرفت سرطان
یافته‌های میکروسکوپی ادرار
یک تکنسین آزمایشگاه نمونه ادرار را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا به دنبال مواد ریز در ادرار باشد، این مواد عبارت‌اند از:
- سلول‌ها
- قطعات سلولی
- گچ‌های ادراری
- مخاط
- باکتری یا سایر میکروب‌ها.
- کریستال‌ها
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری در زنان؛ معرفی ۷ عامل موثر در ایجاد این بیماری
انواع متداول آزمایش‌های میکروسکوپی ادرار عبارت‌اند از:
1. آزمایش ادرار گلبول قرمز (RBC):
افزایش تعداد گلبول‌های قرمز نشان می‌دهد که در ادرار خون وجود دارد. با این حال، این آزمایش نمی‌تواند تشخیص دهد که خون از کجا می‌آید. به عنوان مثال، آلودگی به خون ناشی از هموروئید یا خونریزی واژینال را نمی‌توان از خونریزی در جایی از سیستم ادراری تشخیص داد. در برخی موارد، سطوح بالاتر از حد طبیعی گلبول‌های قرمز در ادرار مشکلات مثانه، کلیه یا مجاری ادراری را به فرد گوشزد خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: درمان سنگ کلیه؛ از آشامیدن آب و مصرف مسکن تا درمان‌های تهاجمی
2. آزمایش ادرار گلبول‌های سفید (WBC):
افزایش تعداد WBC یا آزمایش مثبت لکوسیت استراز ممکن است نشان‌دهنده عفونت یا التهاب در جایی در دستگاه ادراری باشد.
3. سلول‌های اپیتلیال:
سلول‌هایی هستند که پوششی را بر روی تمام سطوح داخلی و خارجی بدن تشکیل می‌دهند و حفره‌های بدن و اندام‌های توخالی را می‌پوشانند. دستگاه ادراری با سلول‌های اپیتلیال پوشیده شده است. وجود برخی سلول‌های اپیتلیال در ادرار طبیعی است، اما افزایش تعداد این سلول‌ها گاهی نشان‌دهنده عفونت، التهاب یا سرطان در دستگاه ادراری خواهد بود.
بیشتر بخوانید: درمان تکرر ادرار؛ از افزایش فواصل تخلیه ادرار تا اصلاح رژیم غذایی
4. باکتری‌ها، مخمرها و انگل‌ها:
گاهی اوقات، باکتری‌ها وارد مجاری ادراری شده و باعث عفونت دستگاه ادراری (UTI) خواهند شد. نمونه ادرار همچنین می‌تواند به باکتری، مخمر و انگل نیز آلوده شود، این مورد به خصوص برای خانم‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد. مخمر می‌تواند نمونه را برای افرادی که عفونت مخمری واژن دارند آلوده کند. تریکوموناس واژینالیس یک انگل است که در ادرار خانم‌ها یافت می‌شود. این انگل عامل بیماری مقاربتی به نام تریکومونیازیس است.
5. گچ‌گیری ادرار:
گچ‌ها ذرات ریز لوله مانندی هستند که گاهی اوقات در ادرار دیده می‌شوند. آن‌ها از پروتئین آزاد شده توسط سلول‌های کلیه تشکیل خواهند شد. انواع خاصی از گچ‌گیری امکان دارد نشان‌دهنده مشکلات کلیوی باشد، در حالی که برخی دیگر کاملا طبیعی هستند.
بیشتر بخوانید: درمان بی اختیاری ادرار؛ از تقویت مثانه تا تمرینات عضلات لگن
دلایل نیاز به آزمایش ادرار
ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی به دلایل مختلفی آزمایش‌های ادرار را سفارش می‌دهند زیرا نمونه ادرار می‌تواند بینش‌های زیادی را در مورد سلامت فرد ارائه دهد. پزشک به یک یا چند مورد از دلایل زیر برای شخص آزمایش ادرار تجویز خواهد کرد:
- به عنوان بخشی از معاینه پزشکی معمول برای غربالگری علائم اولیه برخی از بیماری‌ها
- داشتن علائم بیماری‌های خاصی مانند دیابت یا بیماری کلیوی
- برای نظارت بر برخی شرایط سلامتی مانند دیابت یا بیماری کلیوی
- برای تشخیص عفونت دستگاه ادراری (UTI)
- در صورت بستری در بیمارستان
- به عنوان یک چکاپ مقدماتی برای جراحی
بیشتر بخوانید: درمان درد سنگ کلیه با استفاده از دارو روش‌های خانگی
آزمایشات ادرار چقدر رایج است؟
آزمایش‌های ادرار بسیار رایج هستند. آن‌ها یک راه ساده و غیرتهاجمی برای بررسی چندین جنبه مختلف سلامتی فرد به شمار می‌روند.
تفاوت بین آزمایش ادرار و کشت ادرار چیست؟
کشت ادرار شامل رشد باکتری از نمونه ادرار در آزمایشگاه برای تشخیص عفونت‌های دستگاه ادراری و سایر عفونت‌ها است. کشت ادرار بخشی از آزمایشات معمول آنالیز ادرار نیست. مانند آزمایش ادرار، نمونه کشت ادرار باید با روش تمیز کردن یا با وارد کردن کاتتر از طریق مجرای ادرار به مثانه گرفته شود.
اگر نتایج آزمایش ادرار نشان دهد که احتمال عفونت ادراری وجود دارد، امکان دارد پزشک کشت ادرار را برای آزمایشگاه تجویز کند تا نمونه ادراری که برای آزمایش اصلی داده‌اید خارج شود. کشت ادرار نوع باکتری عامل عفونت ادراری را مشخص خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: درمان عفونت ادراری در زنان؛ از مصرف آنتی‌بیوتیک تا شیوه‌های خانگی
مراحل آزمایش ادرار
در ادامه به نکات و مواردی که قبل، در حین و بعد از آزمایش ادرار در انتظار شماست و یا باید انجام دهید می‌پردازیم.
قبل از آزمایش ادرار
قبل از آزمایش ادرار، باید مطمئن شوید که مایعات کافی مانند آب مصرف کرده‌اید تا بتوانید به دستشویی بروید و نمونه ادرار تولید کنید. بسته به دلیل آزمایش ادرار، پزشک احتمال دارد بخواهد نمونه، اولین باری باشد که در صبح ادرار می‌کنید. پزشک در صورت وجود این موضوع به شما اطلاع خواهد داد.
برخی از داروها رنگ ادرار را تغییر می‌دهند. در صورت نیاز پزشک اعلام می‌کند مصرف داروهای خاص تاثیر گذار بر نتایج آزمایش ادرار را متوقف کنید. اگر قاعدگی دارید مهم است که قبل از جمع‌آوری نمونه ادرار به پزشک اطلاع دهید. خون قاعدگی و همچنین ترشحات واژن، می‌تواند با برخی از آزمایشات ادرار تداخل داشته باشد.
بیشتر بخوانید : درمان خانگی سنگ مثانه: وقتی سنگ‌ها مهمان مثانه می‌شوند
در طول آزمایش ادرار
در بیشتر موارد با استفاده از روش “Clean Catch” در مطب یا در آزمایشگاه، آزمایش ادرار انجام می‌دهید که در نظر گرفته شده برای کمک به جلوگیری از آلودگی نمونه ادرار با سلول‌های دستگاه تناسلی است.
برای نمونه‌برداری صحیح ارائه‌دهنده یک ظرف مخصوص نمونه، دستمال مرطوب استریل و دستورالعمل‌های خاصی برای جمع‌آوری نمونه ادرار به شما می‌دهد. ارائه‌دهنده می‌گوید که پس از جمع‌آوری نمونه ادرار با آن چه کاری انجام دهید. شستن دست‌ها با آب و صابون قبل از جمع‌آوری نمونه بسیار مهم است.
بیشتر بخوانید : ۱۰ درمان خانگی نارسایی کلیه،نابودی تجمع سموم در بدن
نمونه‌گیری ادرار با کاتتر
می‌توان با استفاده از مراحل زیر نمونه ادرار را با کاتتر جمع‌آوری کرد:
- اطراف دهانه مجرای ادرار باید با یک محلول کشنده میکروب (ضدعفونی‌کننده) به طور کامل تمیز شود.
- یک لوله لاستیکی نازک به نام کاتتر از طریق مجرای ادرار فرد وارد شود.
- سپس ادرار در یک ظرف استریل تخلیه و کاتتر برداشته شود
بیشتر بخوانید: درمان ادرار خونی در صورت تشخیص سریع، به راحتی انجام می‌شود
بعد از آزمایش ادرار
هنگامی‌که نمونه ادرار جمع‌آوری شد، ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی آن را برای آزمایش و مشاهده زیر میکروسکوپ، به آزمایشگاه می‌فرستد. در برخی موارد، ارائه‌دهنده امکان دارد فورا نمونه را بررسی کرده و آزمایش‌های دیپ استیک را روی آن اجرا کند.
آیا آزمایش ادرار خطر دارد؟
روش تمیز جمع‌آوری نمونه ادرار برای آزمایش ادرار هیچ خطری ندارد. این یک آزمایش بدون درد و غیرتهاجمی است. استفاده از کاتتر برای جمع‌آوری نمونه ادرار خطر عفونت را بالا می‌برد و امکان دارد باعث درد یا ناراحتی شود.
بیشتر بخوانید: علائم بواسیر؛ از خارش مقعد تا نشت مدفوع
نتیجه آزمایش ادرار
بسته به آزمایش‌هایی که ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی برای آزمایش ادرار سفارش داده است، چند اندازه‌گیری در نتایج آزمایش وجود خواهد داشت. گزارش‌های آزمایش ادرار، معمولا اطلاعات زیر را ارائه می‌دهند:
- نام آزمایش ادرار یا آنچه در ادرار اندازه‌گیری شده است
- تعداد، اندازه‌گیری یا ارزیابی نتیجه آزمایش ادرار
- نتیجه طبیعی، محدوده اندازه‌گیری یا ارزیابی برای آن آزمایش
- اطلاعاتی که نشان می‌دهد نتیجه طبیعی است یا غیرطبیعی
- شفافیت ادرار به میزان شفافیت نمونه ادرار اشاره دارد
اکثر آزمایشگاه‌ها شفافیت ادرار را به عنوان یکی از موارد زیر طبقه‌بندی می‌کنند:
- شفاف
- نسبتا نیمه شفاف
- نیمه شفاف
- کدر (مادر یا غلیظ با مواد معلق)
اگر آزمایش ادرار شیمیایی انجام داده‌اید، مانند آزمایش ادرار گلوکز یا آزمایش ادرار نیتریت، نتایج ممکن است به عنوان منفی یا مثبت طبقه‌بندی شوند یا میزان ماده را نشان دهند.
اگر آزمایش میکروسکوپی ادرار انجام گرفته باشد، مانند آزمایشی که گلبول‌های قرمز خون (RBC) یا باکتری را بررسی می‌کند، آزمایشگاه احتمالا تعداد (نتایج) ماده را به عنوان یکی از موارد زیر طبقه‌بندی می‌کند:
- تعداد کمی
- در حد متوسط
- زیاد
بیشتر بخوانید: بواسیر یا هموروئید، رگ‌های متورم شده دردناک راست روده
نتایج آزمایش ادرار به چه معناست؟
نتایج آزمایش ادرار به دلیل انواع آزمایش‌ها می‌تواند تفسیرهای مختلفی داشته باشد. نتایج غیرطبیعی می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک مشکل پزشکی باشد اما لزوما تضمین نمی‌کند. در اکثر موارد نتایج غیرطبیعی آزمایش ادرار، به آزمایش‌های بیشتری مانند آزمایش خون یا آزمایش‌های تصویربرداری نیاز خواهد داشت تا پزشک یک بیماری را به درستی تشخیص دهد.
به طور کلی، هر چه غلظت یا سطح ماده غیرمعمول، مانند سطوح بالای گلوکز یا گلبول‌های قرمز خون بیشتر باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که فرد یک بیماری پزشکی نیاز به درمان داشته باشد. به صورت کلی ارائه‌دهندگان به‌ندرت از آزمایشات آنالیز ادرار به تنهایی برای تشخیص بیماری استفاده می‌کنند. نتایج آنالیز ادرار بینش مفیدی به پزشکان در جهت تشخیص درست ارائه می‌دهد.
بیشتر بخوانید: نارسایی کلیه و شناخت کامل مراحل پنجگانه این بیماری
آیا نتیجه غیرطبیعی آزمایش ادرار نگران‌کننده خواهد بود؟
اگر یکی از نتایج آزمایش ادرار غیرطبیعی است، لزوما به این معنی نیست که مبتلا به یک بیماری پزشکی هستید. عوامل متعددی می‌توانند بر نتایج آزمایش ادرار تاثیر بگذارند یا با آن تداخل داشته باشند، از جمله:
- برخی داروها و مکمل‌ها مانند مترونیدازول و مکمل‌های ویتامین C
- آلودگی میکروب‌ها یا مواد دیگر، مانند ترشحات واژن یا خون قاعدگی، در هنگام جمع‌آوری نمونه ادرار
- خطا در پردازش آزمایش ادرار
ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی سابقه پزشکی، داروهای فعلی و نتایج را در نظر می‌گیرد و در صورت نیاز به تکرار آزمایش یا انجام آزمایشات بیشتر به فرد اطلاع می‌دهد.
بیشتر بخوانید : انواع سنگ کلیه به همراه علائم، تشخیص، درمان
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- در صورت وجود تغییرات شدید در ادرار، مانند تغییر مداوم رنگ، بو یا قوام، باید به پزشک مراجعه کرد
- علائم عفونت دستگاه ادراری (UTI) مانند میل شدید و مداوم برای ادرار کردن یا احساس سوزش هنگام ادرار
یادداشت پایانی
آزمایش ادرار یک آزمایش مفید و رایج است که می‌تواند بینشی در مورد چندین جنبه از سلامتی به فرد ارائه دهد. داشتن یک نتیجه غیرطبیعی برای یکی از آزمایشات ادرار لزوما به این معنی نیست که یک بیماری پزشکی دارید. عوامل زیادی می‌توانند بر نتایج تاثیر بگذارند. ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی اطلاع می‌دهد که آیا نیاز به انجام آزمایشات بیشتر برای تعیین علت سطح غیرطبیعی هست یا خیر.