انسداد مجاری ادرار؛ 12 علت شایع انسداد ادرار و راه های درمانی
انسداد مجاری ادرار یکی از شایعترین علل نارسایی برگشتپذیر کلیه است. علائم بالینی انسداد مجاری ادرار به سطح و درجه انسداد، میزان گشاد بودن آن، یک طرفه یا دوطرفه بودن انسداد و عوارض، به ویژه عفونت بستگی دارند.
انسداد مجاری ادرار گاهی کاملا بدون علامت است اما معمولا علائم و نشانههایی کم و بیش (به ویژه دفع غیرطبیعی، تغییر حجم ادرار، یا درد) را با خود به همراه دارد. تغییر دفع ادرار نتیجه قابل پیش بینی انسداد مکانیکی یا عملکردی خروجی مثانه است.
ویژگی اصلی فاز پس از انسداد مجاری ادرار، غلظت ادرار و نقص در اسیدی شدن است. انسداد مجاری ادرار میتواند نشان دهنده یک وضعیت خوش خیم یا جدی باشد. فرد مبتلا به این عارضه باید تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد؛ زیرا در صورت عدم درمان، ابتلا به نارسایی کلیه دور از ذهن نخواهد بود.
بیشتر بخوانید: درمان دیابت نوع۱ به شیوههای پزشکی و طب سنتی
انسداد مجاری ادرار در هر جایی از دستگاه ادراری امکانپذیر است:
- کلیهها
- حالب (لوله بین کلیه و مثانه)
- مثانه
- پروستات (در مردان)
- مجرای ادرار (لوله بین مثانه و خارج)
در این مقاله از مجله سلامت سیوطب به معرفی، علل، علائم و راههای درمان انسداد مجاری ادرار پرداخته شده است. با ما همراه باشید.
علائم و نشانههای انسداد مجاری ادرار در مردان
- ناتوانی در دفع ادرار (احتباس ادرار)
- جریان ضعیف ادرار
- قطع جریان ادرار
- خون در ادرار
- درد در پهلو ( پهلو) یا پشت
- درد یا تورم شکم
بیشتر بخوانید : آزمایش ادرار ۲۴ ساعته و اطلاع از سلامت کلیهها+تفسیر آزمایش
علل انسداد مجاری ادرار
- بزرگ شدن پروستات (در مردان) که ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشد
- سنگ (میتواند در کلیهها، حالب یا مثانه باشد)
- تومور (میتواند در هر جایی در داخل یا خارج از دستگاه ادراری باشد و آن را فشرده کند)
- عفونت
- لخته شدن خون
- بزرگ شدن رحم در زنان باردار
- مثانه ضعیفی که نتواند ادرار را به بیرون هل دهد (به دلیل برخی داروها یا شرایط عصبی)
- ساختارهای مادرزادی غیر طبیعی (بافت غیر طبیعی رابط بین کلیه و حالب که موجب انسداد مجاری ادرار میشود)
- جسم خارجی
- تروما همراه با شکستگی لگن
- اورتروسل
اگر حالب خیلی باریک باشد و اجازه ندهد ادرار به طور کامل جریان یابد، ممکن است یک برآمدگی کوچک در حالب (اورتروسل) ایجاد شود. معمولا در نزدیکترین قسمت حالب به مثانه رخ میدهد. اورتروسل موجب انسداد مجاری ادرار و باعث برگشت آن به کلیه خواهد شد و احتمالا آسیب کلیه را به دنبال دارد.
- فیبروز خلفی صفاقی
این اختلال نادر زمانی رخ میدهد که بافت فیبری در ناحیه پشت شکم رشد میکند. این فیبرها در نتیجه تومورهای سرطانی یا در اثر مصرف برخی داروهای مورد استفاده برای درمان میگرن رشد میکنند. فیبرها با احاطه کردن مجاری، موجب انسداد مجاری ادرار و باعث بازگشت ادرار به کلیهها خواهد شد.
بیشتر بخوانید: آزمایش ادرار و ۳ جنبه کلی این آزمایش برای شناسایی بیماری
علل انسداد مجاری ادرار در کودکان
دلایل انسداد خروجی ادرار در کودکان امکان دارد برخواسته از موارد زیر باشد:
- ناهنجاری در مجرای ادرار
- اختلال کروموزومی
- سندرم ایگل-بارت (همچنین به عنوان سندرم شکم آلو شناخته میشود)
- فتق
- تومور لگن
- دریچه خلفی مجرای ادرار (یک ناهنجاری مجرای ادرار در کودکان و مردان که در آن دریچه تا حدی یا به طور کامل جریان ادرار را مسدود میکند)
بیشتر بخوانید: تفسیر آزمایش پروستات و تحلیل مقدار نامتعارف psa
انسداد حالب چیست و چقدر شایع است؟
انسداد حالب، گرفتگی یک یا هر دو حالب است. حالب لولههایی هستند که ادرار را از کلیهها به مثانه منتقل میکنند. انسداد مجاری ادرار در لولههای حالب مانع از حرکت ادرار به داخل مثانه و خارج شدن از بدن میشود. عدم درمان گرفتگی حالب به کلیهها آسیب میرساند و علاوه بر درد، کلیهها را در معرض خطر عفونت قرار میدهد. در موارد شدید، انسداد حالب، نارسایی کلیه و سپسیس (عفونت تهدید کننده زندگی) به دنبال دارد.
انسداد حالب نسبتا شایع و در مردان بالای 60 سال بیشتر دیده میشود؛ زیرا پروستات (غدهای که فقط مردان دارند و در اطراف خروجی مثانه قرار دارد) با افزایش سن بزرگ میشود. پروستات بزرگ شده منجر به انسداد مجاری ادرار و موجب تجمع ادرار در مثانه خواهد شد. بزرگ شدن پروستات، حالب را تحت فشار قرار داده و باعث انسداد مجاری ادرار در لوله حالب میشود.
بیشتر بخوانید: عدم احساس تشنگی و کم آبی مزمن را با سادهترین راه برطرف کنید
دلایل اصلی مسدود شدن حالب موارد زیر هستند:
- بزرگ شدن پروستات، وضعیتی به نام هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH)
- بارداری، اندومتریوز یا افتادگی رحم
- بافت اسکار، تومور یا کیست در ناحیه شکم
- بیماری عروقی (رگ خونی) و لخته شدن خون
- مشکلات گوارشی (GI) مانند بیماری کرون، دیورتیکولیت یا آپاندیس متورم
- سنگهای حالب، که سنگهای کلیه در حال حرکت به سمت حالب هستند
- اختلالات ژنتیکی که باعث تنگی حالب یا سایر ناهنجاریهای کلیه و مجاری ادراری میشود. یکی از این اختلالات، انسداد محل اتصال حالب لگنی است که انسداد حالب در محل اتصال آن به کلیه شکل میگیرد
بیشتر بخوانید: درمان دیابت نوع دو یا مدیریت و کنترل علائم ؟
تشخیص انسداد مجاری ادرار
تشخیص انسداد مجاری ادرار اغلب با یک مطالعه رادیولوژیک (اشعه ایکس) مشخص خواهد شد. این مطالعات انسداد ادراری عبارتند از:
- اشعه ایکس ساده کلیه
- سونوگرافی: سونوگرافی ناحیه پشت اندامهای شکمی به پزشک اجازه میدهد کلیهها و حالبها را مشاهده کند
- اسکن CAT
- پیلوگرام داخل وریدی (IVP) (مجموعهای از اشعه ایکس به خصوص است که برای تست کلیهها، مثانه و میزنای (لولهای که از کلیه ها به مثانه میرود) استفاده میشود)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- برخی از این مطالعات نیاز به تجویز کنتراست خوراکی یا داخل وریدی (رنگ) دارند
- تشخیص بزرگی پروستات یا تنگی مجرای ادرار
بیشتر بخوانید : درمان عفونت کلیه و بررسی داروهای موثر بر بهبود التهاب کلیه
آزمایشاتی که در تشخیص دقیق انسداد مجاری ادرار به پزشکان کمک میکنند عبارتند از:
- سیستوسکوپی: عبور یک اسکوپ از مجرای ادرار به مثانه
- اورودینامیک: تستهای تامین عصب به مثانه و فشار داخل مثانه
- مطالعات Uroflow: آزمایش فشار و جریان ادرار از مثانه
- سونوگرافی: اندازه گیری میزان ادرار باقیمانده در مثانه پس از اینکه بیمار احساس کرد مثانه خالی شده است
- آزمایش خون و ادرار: پزشک، نمونههای خون و ادرار شما را برای علائم عفونت و وجود کراتینین بررسی میکند که نشان میدهد کلیههای شما به درستی کار نمیکنند
- کاتتریزاسیون مثانه: برای آزمایش انسداد مجاری ادرار، پزشک یک لوله کوچک (کاتتر) را از طریق مجرای ادرار وارد میکند، رنگ را به مثانه تزریق میکند. قبل از ادرار، حین ادرار از کلیهها، حالب، مثانه و مجرای ادرار عکسبرداری میکند
- اسکن هستهای کلیه: تکنسین یک ردیاب حاوی مقدار کمی مواد رادیواکتیو را به بازوی فرد تزریق میکند. یک دوربین مخصوص، رادیواکتیویته را تشخیص داده و تصاویری تولید میکند که ارائه دهنده اطلاعات برای ارزیابی سیستم ادراری خواهند بود.
بیشتر بخوانید: 6درمان عفونت ادراری (UTI) و 10 سوال مهم که باید از پزشک بپرسید
علائم انسداد مجاری ادرار در زنان
انسداد ادرار در زنان گاهی فاقد هر گونه علامت و در پارهای از اوقات با نشانههایی همراه است. نشانههای انسداد به این بستگی دارد که در کجای کلیه و دستگاه ادراری رخ میدهد، جزئی یا کامل بودن آن، سرعت پیشرفت آن و اینکه آیا یک یا هر دو کلیه را تحت تأثیر قرار میدهد حائز اهمیت است.
علائم و نشانه ها شامل موارد زیر است:
- درد
- تغییرات در میزان تولید ادرار (برون ده ادرار)
- مشکل در ادرار کردن
- خون در ادرار
- عفونت های دستگاه ادراری
- فشار خون بالا (فشار خون بالا)
بیشتر بخوانید: آمادگی قبل از کولونوسکوپی و طریقه مصرف پودر پیدرولاکس برای تخلیه روده
علائم انسداد مجاری ادرار در جنین
اوروپاتی انسدادی (انسداد مجاری ادرار در کلیه جنین) یک مشکل در جنین متولد نشده است. یکی از نشانههای انسداد مجاری ادرار در نوزاد متولد نشده، سطح پایینتر از حالت طبیعی مایعات آمنیوتیک در رحم است. ادرار یکی از اجزای تشکیل دهنده مایع آمنیوتیک است.
جنین مبتلا به اوروپاتی انسدادی توان ادرار در خارج از بدن خود را ندارد و این عدم توان، منجر به کاهش حجم مایع آمنیوتیک خواهد شد که عوارضی در جنین یا زایمان را ایجاد خواهد کرد.
انسداد مجاری ادرار ناشی از اوروپاتی انسدادی در هر بخشی از کلیههای جنین تا مجرای ادرار رخ میدهد. انسداد دو طرفه به دلیل گرفتگی در خروجی مثانه یا مجرای ادرار(ناشی از دریچههای خلفی مجرایی)در جنین پسر ایجاد میشود. آترزی کلواکال یا گرفتگی مجرای ادرار به ندرت باعث انسداد دو طرفه در جنین دختر میشود. این انسداد معمولا زود اتفاق میافتد. اگر طولانی و شدید باشد، میتواند منجر به گشاد شدن مجاری دستگاه ادراری شود.
بیشتر بخوانید: سرطان مقعد و انواع، علائم و روشهای درمانی سرطان رکتوم
بیماری کلیه پلی کیستیک نوزادی (IPCK) یک اختلال کلیوی دوطرفه، یک ناهنجاری اتوزومال مغلوب است که معمولا در اواخر بارداری خود را نشان میدهد.
پلی کیستیک برای این اصطلاح توصیفی، کافی نیست؛ زیرا ناهنجاری کلیوی در بیماری IPCK مانند بیماری کلیوی پلی کیستیک بزرگسالان نیست، بلکه نشان دهنده گشاد شدن لولهای است. کلیهها در بیماری IPCK به تدریج بزرگ شده و با پیشرفت بارداری عملکرد آنها کاهش مییابد. با این حال، کلیهها و حجم مایع آمنیوتیک اغلب در سه ماهه دوم نسبتا طبیعی هستند و بیشتر موارد گفته شده در سه ماهه سوم رخ میدهد.
بیشتر بخوانید: ادرار خونی؛ معرفی ۷ دسته از اشخاصی که در معرض ابتلا به هماچوری قرار دارند
درمان انسداد مجاری ادرار
درمان انسداد مجاری ادرار به علت آن بستگی دارد. عبور یک کاتتر در مثانه ممکن است تمام چیزی باشد که برای رفع انسداد مجاری ادرار لازم است. روشهای درمان عبارتند از:
1. کاتتر
لولهای نرم و لاستیکی که از طریق مجرای ادرار وارد میشود تا مثانه را به کیسه تخلیه خارجی متصل کند. پزشک روش یا ترکیبی از روشها را برای بهترین درمان تجویز خواهد کرد. بسته به شرایط، معمولا روشهای زهکشی، بیشتر مسکن موقت هستند.
بیشتر بخوانید: سرطان پروستات و آشنایی با مراحل مختلف پیشرفت سرطان
انواع کاتترهایی که برای رفع انسداد مجاری ادرار به کار میروند عبارتند از:
کاتترهای ساکن
کاتتر ساکن در مثانه قرار میگیرد و گاهی به عنوان کاتتر فولی نیز شناخته میشود. این نوع کاتتر برای دورههای زمانی کوتاه و طولانی مفید خواهد بود. پرستار معمولا کاتتر ساکن را از طریق مجرای ادرار برای رفع انسداد مجاری ادرار وارد مثانه میکند. گاهی اوقات، کاتتر از طریق یک سوراخ کوچک در شکم وارد مثانه خواهد شد. کاتتر ساکن به عنوان کاتتر سوپراپوبیک شناخته میشود.
برای جلوگیری از سُر خوردن کاتتر از داخل بدن، بالون کوچکی در انتهای کاتتر با آب باد میشود. سپس هنگام برداشت کاتتر بالون تخلیه میگردد.
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری در زنان؛ معرفی ۷ عامل موثر در ایجاد این بیماری
کاتترهای خارجی (کاتترهای کاندوم)
نوعی از کاتتر که در خارج از بدن قرار میگیرد و برای افراد فاقد مشکلات احتباس ادراری، اما دارای ناتوانیهای عملکردی یا ذهنی جدی مانند زوال عقل، کاربرد دارد.
دستگاهی شبیه کاندوم که سر آلت تناسلی را میپوشاند. سپس، یک لوله از دستگاه کاندوم به کیسه زهکشی هدایت میشود. این کاتترها عموما راحتتر بوده و خطر عفونت کمتری نسبت به کاتترهای ساکن دارند. کاتترهای کاندوم نیاز به تعویض روزانه دارند، اما برخی از مارکها برای استفاده طولانیتر طراحی شدهاند.
بیشتر بخوانید: درمان سنگ کلیه؛ از آشامیدن آب و مصرف مسکن تا درمانهای تهاجمی
کاتترهای کوتاه مدت یا متناوب
برای مدت کوتاهی پس از جراحی تا زمانی که مثانه خالی شود، از این نوع کاتتر استفاده خواهد شد. پس از تخلیه مثانه، برداشتن کاتتر کوتاه مدت ضروری است.
اگر انسداد مجاری ادرار به دلیل عفونت، بزرگ شدن پروستات و دارو باشد کاتتر راه مناسبی برای درمان خواهد بود.
بیشتر بخوانید: ۱۵ درمان خانگی واریکوسل؛ از کمپرس یخ تا عسل و سیاه دانه
1. استنت حالب
اگر انسداد مجاری ادرار در کلیه یا حالب باشد، لوله استنت در حالب بین کلیه و مثانه قرار داده میشود تا به رفع انسداد مجاری ادرار کمک کند. قرار دادن این لولهها باعث تسکین موقت انسداد مجاری ادرار در ناحیه حالب میشود. معمولا بعد از تسکین درد حالب، روش دوم برای از بین بردن کامل علت انسداد مجاری ادرار به کار گرفته خواهد شد. (استنت: لوله توری از جنس فلز، که در یک گذرگاه یا مجرای طبیعی بدن، برای جلوگیری از انسداد و انقباض موضعی جریان درون آن مجرا است)
بیشتر بخوانید: درمان تکرر ادرار؛ از افزایش فواصل تخلیه ادرار تا اصلاح رژیم غذایی
2. نفروستومی از راه پوست
طی این روش، پزشک لولهای را از پشت وارد میکند تا کلیه مستقیما تخلیه شود. قرار دادن یک اسکوپ (لولهای که ادرار را از مثانه به کلیه منتقل کند) در کلیه از طریق پشت، یا داخل حالب از طریق مثانه، به پزشک اجازه میدهد تا ضایعات انسدادی مانند سنگها (یا گاهی اوقات تومورها) را بردارد. این روش برای خروج سنگکلیه شکسته شده توسط موج الکتریکی از کلیه و حالب راه مناسبی است.
بیشتر بخوانید: درمان بی اختیاری ادرار؛ از تقویت مثانه تا تمرینات عضلات لگن
عوارض لوله نفروستومی
قرار دادن لوله نفروستومی به طور کلی یک روش بیخطر است. شایعترین عارضهای که احتمال دارد فرد با آن مواجه شود عفونت است. در صورت مشاهده علائم زیر باید فورا با پزشک تماس گرفت، زیرا امکان دارد نشان دهنده عفونت باشد:
- تب بیش از 101 درجه فارنهایت (38.3 درجه سانتیگراد)
- درد در پهلو یا کمر
- تورم، قرمزی یا حساسیت در محل پانسمان
- لرز
- ادرار بسیار تیره، کدر یا بدبو
- ادرار صورتی یا قرمز
بیشتر بخوانید: درمان درد سنگ کلیه با استفاده از دارو روشهای خانگی
3. جراحی رفع انسداد مجاری ادرار
گاهی اوقات جراحی باز برای رفع انسداد مجاری ادرار ضروری است. جراحی معمولا برای سنگهای کلیه بسیار بزرگ و همچنین برای بزرگی پروستات کاربرد دارد. انسداد مجاری ادرار در حالب بعضی اوقات تنگیهایی هستند که توسط بافت فیبری ایجاد شده و با جراحی باز ترمیم میشوند. مشکلات مادرزادی باریک شدن محل اتصال کلیه و حالب اغلب نیاز به یک برش باز کوچک در کودکان دارد تا به درستی ترمیم شود.
تعدادی از روشهای جراحی برای اصلاح انسداد مجاری ادرار استفاده میشود که نوع آن بستگی به شرایط فرد دارد. برخی از آنها عبارتند از:
بیشتر بخوانید: درمان عفونت ادراری در زنان؛ از مصرف آنتیبیوتیک تا شیوههای خانگی
جراحی آندوسکوپی
این روش کم تهاجمی، شامل عبور دادن دستگاهی از یک محدوده مشخص و از طریق مجرای ادرار به مثانه و سایر قسمتهای دستگاه ادراری است. جراح در قسمت آسیب دیده یا مسدود شده حالب برشی ایجاد میکند تا ناحیه را باز کرده و سپس لوله توخالی (استنت) برای باز نگه داشتن حالب در آن قرار دهد. این روش هم برای تشخیص و هم درمان بیماری به کار میرود.
جراحی باز
جراح برای رفع انسداد مجاری ادرار و ترمیم حالب برشی در شکم به وجود میآورد.
جراحی لاپاروسکوپی
جراح یک یا چند برش کوچک روی پوست ایجاد کرده و یک لوله کوچک همراه با نور، دوربین و سایر ابزارهای مورد نیاز برای عمل وارد میکند. جراح از یک سیستم رباتیک برای انجام روش لاپاراسکوپی بهره میبرد. تفاوت اصلی بین روشهای جراحی، زمان بهبودی پس از جراحی، تعداد و اندازه برشهای مورد استفاده برای عمل است.
بیشتر بخوانید: درمان خانگی سنگ مثانه: وقتی سنگها مهمان مثانه میشوند
درمان برای کودکان متولد نشده
پزشک در برخی موارد، قادر به درمان انسداد مجاری ادرار جنین در رحم خواهد بود. او یک شانت یا لوله را در مثانه جنین قرار میدهد. شانت ادرار را به داخل کیسه آمنیوتیک تخلیه میکند.
درمان انسداد مجاری ادرار جنین معمولا زمانی قابلیت انجام دارد که کلیههای نوزاد به طور جبران ناپذیری آسیب دیده باشند. در اغلب موارد پزشکان عملکرد کلیه و حالبهای مسدود شده را پس از تولد نوزاد ترمیم میکنند.
بیشتر بخوانید: ۱۰ درمان خانگی نارسایی کلیه،نابودی تجمع سموم در بدن
چگونه میتوان از انسداد حالب جلوگیری کرد؟
هیچ راهی برای جلوگیری از انسداد حالب ناشی از موارد زیر وجود ندارد:
- یک بیماری ژنتیکی
- تومور
- بیماری عروقی
- مسائل GI
- پروستات بزرگشده
برای جلوگیری از ایجاد سنگ حالب که یکی از دلایل انسداد مجاری ادرار است، باید مصرف نمک را محدود کرده و مقدار زیادی آب بنوشید.
بیشتر بخوانید : درمان ادرار خونی در صورت تشخیص سریع، به راحتی انجام میشود
یادداشت پایانی
انسداد مجاری ادرار به آسیب کلیه و تخلیه نشدن ادرار بستگی دارد. اگر پزشکان انسداد مجاری ادرار را قبل از آسیب جدی کلیه برطرف کنند، اثرات طولانی مدت جدی ندارد. عدم درمان انسداد حالب، نارسایی کلیه و گاهی امکان مرگ فرد را نیز محتمل خواهد کرد.
انسداد مجاری ادرار یک کلیه معمولا به دلیل درد و عفونت آن تشخیص داده میشود و در صورت طبیعی بودن کلیه دیگر، عملکرد کلی کلیه را تهدید نمیکند. انسداد هر دو کلیه به طور همزمان، باعث نارسایی کلیه خواهد شد و یک اورژانس پزشکی است. اغلب چنین انسدادی به دلیل بزرگ شدن پروستات، نارسایی مثانه یا سایر دلایل انسداد مجاری ادرار رخ میدهد.
بیشتر بخوانید: علائم بواسیر؛ از خارش مقعد تا نشت مدفوع
درمان اولیه معمولا شامل قرار دادن کاتتر مثانه برای تخلیه و درمان بیماری انسداد مجاری ادرار پس از تثبیت وضعیت است.
انسداد مجاری ادرار از طریق مکانیسمهای مختلفی در توانایی کلیه برای تمرکز در تخلیه ادرار اختلال ایجاد میکند. افزایش حجم ادرار نیز کاملا مشخصه انسداد نسبی مزمن است. درد ناشی از انسداد مجاری ادرار امکان دارد به دلیل گشاد شدن سیستم جمع کننده یا مجاری انتقالی ایجاد شود. شدت درد نشان دهنده سرعت و نه درجه گشادی مجرا است.
بیشتر بخوانید: بواسیر یا هموروئید، رگهای متورم شده دردناک راست روده
به عنوان مثال، در حالی که گشاد شدن آهسته اما زیاد دستگاه ادراری معمولا دردی به همراه ندارد؛ انسداد حاد حالب توسط یک سنگ، مشخصا با درد طاقتفرسایی همراه است، بهویژه زمانی که انسداد حاد حالب منجر به درد پهلو شده و این درد به قسمت تحتانی شکم، ناحیه فوق عانه یا اندام تناسلی سرایت میکند.
بسته به سطح عملکرد کلیه تحت تاثیر، رویکردهای مختلفی برای تشخیص علت انسداد مجاری ادرار استفاده میشود. تصویربرداری معمولا با سونوگرافی انجام میپذیرد. اگر عملکرد کلیوی طبیعی باشد یا به طور خفیف و متوسط فعالیت کلیه کاهش یابد، احتمال دارد اوروگرافی دفعی با توموگرافی با پیلوگرافی به عنوان روشهای تشخیصی علت انسداد مجاری ادرار توصیه شود. سپاس از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید. سوالات خود را با ما در میان بگذارید.