بیماری ویلسون؛ از زرد شدن پوست و تورم پاها تا کبودی و خونریزی طولانی

بیماری ویلسون یا دژنراسیون کبدی و تخریب پیش‌رونده عدسی چشم؛ یک مشکل نادر ژنتیکی است. به همین دلیل اشخاص بسیاری تاکنون نام آن را هم نشنیده‌اند.

بیماری ویلسون در واقع یک عارضه ارثی ناشی از یک ژن معیوب است که از دفع مس از بدن پیشگیری می‌کند. این بیماری پیشرونده است و در صورت عدم درمان ممکن است باعث سیروز کبدی یا انواع دیگر بیماری‌های این اندام، اختلال در عملکرد سیستم عصبی مرکزی و مرگ شود.

تشخیص و درمان به موقع از ناتوانی طولانی‌مدت جدی و عوارض تهدیدکننده زندگی جلوگیری می‌کند. هدف درمان کاهش مقدار مس انباشته‌شده در بدن و پس از آن حفظ سطح طبیعی مس در بدن است.

بیشتر بخوانید: فلج مغزی یا سی پی؛ انواع فلج مغزی کدام است و علائم هر یک چیست؟

بیماری ویلسون

بیماری ویلسون یک اختلال ژنتیکی نادر است که با ذخیره بیش از حد مس در بافت‌های مختلف بدن، به ویژه کبد، مغز و قرنیه چشم مشخص می‌شود.

علائم و نشانه‌های بیماری ویلسون

بیماری ویلسون یک اختلال ژنتیکی نادر است که با اختلال عملکرد کبد شروع می‌شود و آسیب در آن از شش سالگی شروع می‌شود؛ اما معمولا از نظر بالینی در سال‌های نوجوانی یا اوایل دهه بیست ظهور می‌کند.

علائم شایع فیزیکی این بیماری کبدی عبارتند از:

• تغییر رنگ پوست به زرد (یرقان)
• تغییر در غشاهای مخاطی و غشاهای پوشاننده چشم (صلبیه)
• تورم (ادم) پاها و شکم (آسیت) به دلیل احتباس غیرطبیعی مایعات
• وجود رگ‌های خونی غیرطبیعی در مری که احتمالا خونریزی کنند (واریس مری)
• کبودی و خونریزی طولانی‌مدت و خستگی مفرط

بیشتر بخوانید: درمان تشنج، انواع، عوارض و ۴ علت اصلی این اختلال

برخی از افراد مبتلا به بیماری ویلسون امکان دارد که فقط ناهنجاری‌هایی در آزمایش عملکرد کبد داشته باشند و احتمال دارد تا سال‌ها بعد علائم دیگری را نشان ندهند

تعداد کمی از افراد مبتلا ممکن است نارسایی شدید کبدی را تجربه کنند. این بیماری اغلب در افراد مبتلا به بیماری ویلسون در دوران نوجوانی و بیشتر در زنان اتفاق می‌افتد.

این افراد شاید به سرعت، علائم و نشانه‌های بیماری کبدی را بروز دهند که اغلب با کم‌خونی به دلیل تجزیه گلبول‌های قرمز (همولیز) و سردرگمی ذهنی همراه است.

در این بیماران جوان، شاید هنوز رسوبات مشخص قهوه‌ای زنگ‌زده در قرنیه چشم (حلقه‌های Kayser-Fleischer) وجود نداشته باشد. در برخی از بیماران، بیماری کبد خود را نشان نمی‌دهد و بیمار علائم عصبی (مرتبط با مغز) را بروز می‌دهد.

بیشتر بخوانید: آزمایش اوتیسم چیست و چرایی نیاز به انجام تست غربالگری

علائم عصبی رایج بیماری ویلسون که ممکن است ظاهر شوند و با گذشت زمان پیشرفت کنند عبارتند از:

• لرزش
• حرکات غیرارادی
• اشکال در بلع (دیسفاژی)
• مشکل در تکلم و تکلم ضعیف
• عدم هماهنگی اندام‌ها
• اسپاستیسیته (اختلالات شایع حرکتی)
• وضعیت‌های دیستونیک (انقباض غیرارادی مکرر و طولانی در یک عضله یا در گروهی از عضلات یا)
• سفتی عضلات

تقریبا همه افراد مبتلا به علائم عصبی بیماری ویلسون دارای حلقه‌های Kayser-Fleischer در چشم خود هستند که توسط چشم پزشک قابل شناسایی است. علائم روحی و روانی بیماری ویلسون امکان دارد از بیماری به بیمار دیگر متفاوت باشد.

این علائم احتمال دارد با سایر اختلالات از افسردگی گرفته تا اسکیزوفرنی اشتباه گرفته شود که اغلب به اشتباه به عنوان مصرف مواد تشخیص داده می‌شود. ممکن است تغییراتی در شخصیت یا رفتار شخص مبتلا به بیماری ویلسون رخ دهد.

اغلب افراد مبتلا به علائم روانپزشکی، علائم عصبی را هم‌زمان یا در عرض سه سال به همراه حلقه کایزر فلاشر در قرنیه چشم خود دارند. در دختران جوان، قاعدگی شاید شروع نشود یا تا زمان درمان بیماری، متوقف گردد.

این امر به دلیل اختلالات کلی در متابولیسم هورمون‌ها ناشی از بیماری ویلسون است. قاعدگی نامنظم، از دست دادن قاعدگی (آمنوره)، سقط جنین و ناباروری نیز در افراد مبتلا شایع است.

سایر علائم و نشانه‌های بیماری ویلسون امکان دارد که شامل سنگ‌های کلیه و آسیب لوله‌های کلیوی، آرتریت زودرس و سایر درگیری‌های مفصلی و استخوانی از جمله نازک شدن استخوان‌ها (پوکی استخوان) و ظهور برآمدگی‌های استخوانی (استئوفیت) در مفاصل بزرگ باشد.

همچنین ممکن است فضاهای مفصلی ستون فقرات و اندام‌ها کاهش یابد.

بیشتر بخوانید: درمان لکنت زبان در کودکان و بزرگسالان با روش‌ها و تکنیک‌ها استاندارد

علل بیماری ویلسون

بیماری ویلسون به عنوان یک صفت اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد. بیماری‌های ژنتیکی توسط دو ژن مشخص می‌شوند، یکی از پدر و دیگری از مادر. اختلالات ژنتیکی مغلوب زمانی اتفاق می‌افتند که فردی دو نسخه از یک ژن غیرطبیعی را برای یک صفت به ارث می‌برد، یکی از هر والدین.

اگر فردی یک ژن طبیعی و یک ژن بیماری را به ارث ببرد، فرد ناقل بیماری است اما معمولا علائمی از خود نشان نخواهد داد. خطر این که دو والدین ناقل هر دو ژن تغییریافته را منتقل کنند و فرزندی مبتلا داشته باشند در هر بارداری 25 درصد است.

خطر داشتن فرزندی که مانند والدین ناقل است، در هر بارداری 50 درصد است. ریسک دریافت ژن‌های طبیعی از هر دو والدین در کودک 25 درصد است. این خطر برای مردان و زنان یکسان است.

والدینی که از خویشاوندان نزدیک هستند (فامیل) ریسک بیشتری نسبت به والدین غیر خویشاوند دارند که هر دو دارای ژن غیرطبیعی مشابهی باشند که خطر بچه‌دار شدن با اختلال ژنتیکی مغلوب را افزایش می‌دهد.

محققان تشخیص داده‌اند که بیماری ویلسون در اثر اختلال یا (جهش) ژن ATP7B است که نقش مهمی در حرکت مس اضافی از کبد به صفرا دارد تا در نهایت از طریق روده‌ها از بدن دفع شود. بیش از 300 جهش مختلف در ژن ATP7B شناسایی شده است.

بیشتر بخوانید: درمان سندروم داون از دوران جنینی تا بزرگسالی با کاردرمانی

جمعیت‌های تحت تاثیر بیماری ویلسون

بیماری ویلسون یک اختلال نادر است که مردان و زنان را به تعداد مساوی درگیر می‌کند. این بیماری در همه نژادها و اقوام دیده می‌شود. اگرچه برآوردها متفاوت است، اعتقاد بر این است که بیماری ویلسون تقریبا در یک نفر از هر 30 هزار تا 40 هزار نفر در سراسر جهان رخ می‌دهد.

تقریبا از هر 90 نفر یک نفر ممکن است ناقل ژن بیماری باشد. اگرچه تنها حدود 2 هزار تا 3 هزار مورد در ایالات‌متحده تشخیص داده شده، سایر افراد مبتلا شاید به اشتباه با سایر اختلالات اعصاب و روان، کبدی یا روانی تشخیص داده شوند.

بر اساس یک برآورد، ممکن است حدود 9 هزار نفر در ایالات‌متحده تحت تاثیر بیماری ویلسون باشند.

بیشتر بخوانید: انواع لکنت زبان و آشنایی با علل پیدایش لکنت کودکان و بزرگسالان

اختلالات مرتبط

علائم اختلالات زیر می‌تواند مشابه علائم بیماری ویلسون باشد. مقایسه شاید برای تشخیص افتراقی مفید باشد:

• اگر بیمار با بیماری خفیف کبدی مراجعه کند، شایع‌ترین تشخیص اشتباه، هپاتیت ویروسی است. مطالعات آنتی‌ژن ویروسی و مس باید متمایز شوند. اگر سیروز به خوبی ثابت شده باشد و بیمار الکل بنوشد، اغلب تشخیص نادرست سیروز الکلی داده می‌شود.
• اگر بیمار با لرزش مراجعه کند، احتمالا تشخیص نادرست بیماری پارکینسون اولیه داده شود. اگر علائم روانپزشکی مشخص شود، ممکن است تشخیص نادرست مصرف مواد مخدر داده شود.

سایر اختلالات که گهگاه با ویلسون اشتباه گرفته می‌شود به شرح زیر است:

• ورم کره Sydenham؛ یک بیماری عصبی نادر

یک اختلال حاد و معمولا خودمحدودشده که پس از حدود 5 تا 10 درصد موارد تب روماتیسمی رخ می‌دهد. این اختلال معمولا با حرکات عضلات تند، غیرقابل کنترل و غیرتکراری در یک یا هر دو طرف بدن شروع می‌شود.

بیماران، حرکات سریع و غیرارادی دارند که می‌تواند بر نحوه یا سبک راه رفتن، حرکات بازو و گفتار تاثیر بگذارد. کلافگی و اخم کردن صورت نیز رایج است.

• کلانژیت صفراوی اولیه

کلانژیت صفراوی اولیه یک بیماری مزمن و پیشرونده کبدی است که تصور می‌شود با ناهنجاری‌های سیستم ایمنی مرتبط باشد. علائم اولیه این اختلال معمولا شامل خارش مداوم، عمومی، ادرار تیره، مدفوع کم‌رنگ و یرقان است.

در نهایت، مقادیر بیش از حد مس در کبد تجمع می‌یابد و سخت شدن فیبری یا دانه‌ای در بافت نرم کبد رخ می‌دهد. مسمومیت با فلزات سنگین عموما در اثر مواجهه صنعتی با انواع سموم مانند مس، آلومینیوم، آرسنیک یا جیوه ایجاد می‌شود.

بسته به نوع و مدت قرار گرفتن در معرض، آسیب امکان دارد که در ریه‌ها، سیستم عصبی، پوست یا دستگاه گوارش رخ دهد. علائم مسمومیت بسته به نوع فلزی که در مواجهه بیش از حد دخیل بوده، متفاوت است.

این عوامل عبارتند از:

• سردرد
• حالت تهوع
• سرگیجه
• مفاصل و عضلات دردناک
• هذیان
• تشنج و طیف وسیعی از علائم دیگر

بیشتر بخوانید: درمان اوتیسم؛ بازی اثرگذارترین شیوه درمان

• نوروآکانتوسیتوز

نوروآکانتوسیتوز یک اختلال ژنتیکی بسیار نادر در سیستم عصبی عضلانی و خونی است. در این بیماری، سلول‌های خونی غیرطبیعی (آکانتوسیتوز) تولید می‌شوند و عضلات تحلیل می‌روند (آتروفی).

علامت اصلی این اختلال حرکات سریع عضلانی کنترل نشده (کره آمیوتروفیک) است. در ابتدا حرکات غیرارادی ظریف (تیک) صورت، دهان و زبان وجود دارد. این حرکات به آرامی به سمت حرکات شدید، کنترل نشده و سریع تنه و اندام‌ها پیش می‌روند.

تقریبا 50 درصد از افراد مبتلا به سندرم لوین کریچلی تشنج دارند.

• هانتینگتون

بیماری هانتینگتون (Huntington’s Chorea) یک اختلال عصبی ارثی است که به تدریج دژنراتیو می‌شود. در ابتدا تغییرات شخصیتی و حرکات سریع عضلانی غیرارادی وجود دارد.

به مرور زمان گفتار و حافظه دچار اختلال می‌شوند و حرکات غیرارادی عضلات، مکرر و واضح‌تر می‌شوند. با پیشرفت بیماری هانتینگتون، ناتوانایی‌های شناختی و زوال عقل بیشتر می‌شود. علائم این اختلال معمولا در بزرگسالی و به طور کلی پس از 40 سالگی شروع می‌شود.

بیشتر بخوانید: اوتیسم یا اختلال درخودماندگی چیست؟

• سندرم تورت

سندرم تورت یک اختلال حرکتی عصبی است که با تیک‌های حرکتی و صوتی تکراری مشخص می‌شود. اولین علائم در دوران کودکی معمولا، پلک زدن سریع چشم است.

علائم همچنین می‌تواند شامل حرکات غیرارادی اندام‌ها، شانه‌ها، صورت و عضلات ارادی باشد. برخی از افراد مبتلا به سندرم تورت امکان دارد که به طور غیرارادی صداها یا کلماتی نامفهوم ایجاد کنند. سندرم تورت یک اختلال پیشرونده یا دژنراتیو نیست. علائم معمولا متغیر بوده و به دنبال یک دوره درمان بلندمدت، کاهش می‌یابند.

شروع آن معمولا قبل از سن 16 سالگی رخ می‌دهد.

• فلج مغزی

فلج مغزی یک اختلال عصبی عضلانی است که در نتیجه آسیب مغزی در مراحل اولیه رشد یا هنگام تولد ایجاد می‌شود. علامت اصلی این اختلال، عدم‌کنترل و هماهنگی عضلات است.

فلج مغزی یک اختلال پیشرونده نیست. معمولا نوزادان احتمال دارد که در طول سال اول یا دوم اختلالات رشدی داشته و یا ضعف عضلانی غیرطبیعی را تجربه کنند. مشکلات هماهنگی و گفتار مرتبط با بیماری ویلسون می‌تواند شبیه علائم فلج مغزی باشد.

بیشتر بخوانید: سندروم داون یا نشانگان داون چیست؟ آیا سندروم داون ارثی است؟

تشخیص بیماری ویلسون

بیماری ویلسون احتمالا بر اساس ارزیابی کامل بالینی، شرح حال کامل بیمار و آزمایش‌های تخصصی، تشخیص داده شود. چنین آزمایش‌هایی می‌تواند شامل معاینه چشم‌ها با لامپ شکافی باشد که وجود حلقه‌های Kayser-Fleischer را نشان می‌دهد.

آزمایش‌های قسمت مایع خون (سرم) که سطوح پایین سرلوپلاسمین، پروتئین مس را نشان می‌دهد و آزمایش‌هایی که سطوح بالای غیرطبیعی مس دفع شده از طریق ادرار را نشان می‌دهد هم جزو دیگر راه‌های تشخیص بیماری ویلسون هستند.

در برخی بیماران، بیوپسی کبد برای آنالیز مس امکان دارد که برای تایید تشخیص بیماری ویلسون ضروری باشد. مطالعات ژنتیکی مولکولی، از DNA سلول‌های خون برای جستجوی الگوی تفاوت‌ها یا شباهت‌ها استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید: درمان کبد چرب با روش پزشکی و خانگی و تغییر سبک زندگی

روشی به نام آنالیز هاپلوتیپ احتمال دارد مشخص کند که آیا خواهر یا برادر بیمار مبتلا به بیماری ویلسون، ناقل ژن بیماری ویلسون است یا خیر.

این تجزیه و تحلیل‌ها برای اعضای خانواده افرادی که دارای بیماری ویلسون هستند در دسترس است. تجزیه و تحلیل DNA همچنین ممکن است برای تشخیص بیماران مبتلا استفاده شود.

در بیش از نیمی از بیماران، تجزیه و تحلیل DNA جهش‌هایی را نشان می‌دهد که باعث بیماری ویلسون می‌شوند. مهم است که بیماری ویلسون را در اسرع وقت تشخیص دهید. شاید با تشخیص و درمان به موقع از اختلال عملکرد عصبی دائمی و بیماری جدی کبد جلوگیری شود.

بیشتر بخوانید: علائم کبد چرب، علت‌ها و درمان این بیماری مرموز

درمان بیماری ویلسون

درمان بیماری ویلسون مادام‌العمر است و با هدف کاهش سطح مس به سطوح غیرسمی و جلوگیری از پیشرفت بیماری و تلاش برای معکوس کردن علائم و نشانه‌هایی که به دلیل تجمع مس در بدن ظاهر شده‌اند، انجام می‌شود.

درمان شاید به 3 بخش تقسیم شود: اول، درمان بیماران علامت دار، دوم، درمان نگهدارنده پس از کاهش مس در بافت‌های آسیب‌دیده و سوم، در بیماران بدون علامت، درمان نگهدارنده احتمالا از ابتدا استفاده شود.

بیشتر بخوانید: درمان سیروز کبدی؛ راه‌های مقابله با تنبلی کبد

درمان بیماری ویلسون شامل سه نوع دارو است. اول آن‌هایی که مس را از طریق دفع ادرار از بدن خارج می‌کنند مانند پنی‌سیلامین (Cuprimine) و تریانتین دی هیدروکلراید (Syprine)، دوم، نمک‌های روی، برای جلوگیری از جذب مس از روده از رژیم غذایی و سوم، تتراتیومولیبدات که هر دو مانع جذب می‌شوند. این داروها مس و مس سمی را در خون می‌چسباند و آن را غیرسمی می‌کنند.

بیمارانی که با نارسایی خفیف تا متوسط ​​کبدی مراجعه می‌کنند، می‌توانند به طور موثر با ترکیبی از تریانتین و روی به مدت 6-4 ماه درمان شوند و سپس درمان نگهدارنده با روی یا تریانتین به تنهایی انجام شود.

انتخاب دوم پنی‌سیلامین و روی است اما پنی‌سیلامین عوارض جانبی بیشتری نسبت به روی دارد. بیماران مبتلا به نارسایی شدید کبد امکان دارد که به پیوند کبد نیاز داشته باشند.

بیمارانی که به علائم معضلات عصبی مراجعه می‌کنند می‌توانند با تتراتیومولیبدات به بهترین شکل درمان شوند اما هنوز به صورت تجاری در دسترس نیست.

انتخاب دوم، روی به تنهایی است. روی نسبتا کند عمل می‌کند اما باعث بدتر شدن کاتالیزور دارو نمی‌شود که در مورد تری‌انتین و پنی‌سیلامین رایج است. ترینتین و پنی‌سیلامین گزینه‌های ضعیفی برای درمان بیمارانی هستند که مشکلات سیستم عصبی دارند.

بیشتر بخوانید: هپاتیت C را جدی بگیرید؛ خطر ابتلا به سیروز و سرطان کبد

استات روی (Galzin) برای درمان نگهدارنده برای بیماران تایید شده است. برای افراد مبتلا بدون علائم یا برای افرادی که در ابتدا با عوامل کیلیت درمان شده‌اند، از استات روی (Galzin) برای جلوگیری از جذب مس از روده استفاده می‌شود.

زینک درمانی اغلب در کودکان و زنان باردار به دلیل عوارض جانبی محدود ترجیح داده می‌شود. برای برخی از بیمارانی که به دلیل تحریک معده نسبت به روی حساس نیستند، درمان نگهدارنده با تریانتین احتمال دارد که ارجح باشد.

نظارت بر دارودرمانی مزمن شامل معاینات فیزیکی بعدی، اندازه‌گیری مس و روی برای کسانی که روی‌تراپی کرده‌اند، در جمع‌آوری ادرار 24 ساعته، آزمایش خون برای تعیین میزان مس متصل نشده به سرولوپلاسمین (مس آزاد) و اندازه‌گیری دوره‌ای است.

عملکرد کبد و شمارش خون برای کسانی که از عوامل کیلیت استفاده می‌کنند، باید آزمایش دوره‌ای ادرار نیز برای بررسی وجود سلول‌ها یا پروتئین در ادرار انجام شود.

بیوپسی‌های مکرر کبد معمولا برای پیگیری پیشرفت درمان دارویی ضروری نیست. قطع دارو برای بیماری ویلسون می‌تواند باعث تجمع سریع مس و حوادث تهدیدکننده زندگی شود.

مهم است که بیمارانی که استات روی مصرف می‌کنند از نوع نسخه‌ای این دارو (Galzin) استفاده کنند زیرا مکمل‌های غذایی ممکن است بی‌اثر باشند. پیوند کبد شاید برای افرادی که با نارسایی شدید کبدی مراجعه می‌کنند، نجات‌دهنده باشد.

یادداشت پایانی

بیماری ویلسون یک اختلال ارثی نادر است که باعث تجمع مس در کبد، مغز و سایر اندام‌های حیاتی می‌شود. اکثر افراد مبتلا به بیماری ویلسون در سنین 5 تا 35 سالگی تشخیص داده می‌شوند؛ اما می‌تواند افراد جوان‌تر و مسن‌تر را نیز تحت تاثیر قرار دهد. سپاس از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید. سوالات خود را با ما در میان بگذارید.