قرص گاباپنتین یکی از داروهای پرکاربرد در درمان دردهای عصبی، صرع و اختلالات اضطرابی است. این دارو به ویژه در درمان دردهای عصبی مانند نوروپاتی و دردهای ناشی از آسیب به اعصاب، موثر است. گاباپنتین با تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی، به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی افرادی که از دردهای مزمن رنج میبرند، کمک میکند. این دارو همچنین در درمان اختلالات اضطرابی و حتی برخی مشکلات خواب نیز تجویز میشود.
اگر شما نیز به دنبال پاسخ به سوالاتی مانند گاباپنتین برای چی خوبه؟ یا گاباپنتین برای پا درد خوبه؟ هستید، این مقاله شما را با اطلاعات جامع و دقیق در مورد کاربردهای قرص گاباپنتین، دوزهای مختلف آن، نحوه مصرف، عوارض و تداخلات دارویی آشنا خواهد کرد.
این مقاله به گونهای طراحی شده که تمامی جوانب مربوط به قرص گاباپنتین را بهطور دقیق پوشش دهد تا شما بتوانید با اطلاعات کافی تصمیمگیری کنید. اگر برای شما این سوالات پیش آمده که گاباپنتین برای چه دردهایی موثر است یا اینکه چطور باید این دارو را مصرف کنید، این مقاله از مجله پزشکی سیو طب، پاسخ تمامی سوالات شما خواهد بود.
کاربردهای قرص گاباپنتین
قرص گاباپنتین در درمان طیف گستردهای از مشکلات پزشکی، بهویژه دردهای عصبی و اختلالات مربوط به سیستم عصبی مرکزی، کاربرد دارد. در این بخش، به معرفی اصلیترین کاربردهای این دارو خواهیم پرداخت.
گاباپنتین برای پا درد
یکی از کاربردهای شایع قرص گاباپنتین، درمان دردهای عصبی است که اغلب در پاها و اندامهای تحتانی احساس میشود. این دردها معمولاً ناشی از آسیب به اعصاب است که به نوروپاتی معروف است. گاباپنتین بهویژه برای درمان نوروپاتی دیابتی (دیابت نوع ۲) و دردهای عصبی ناشی از آسیب به اعصاب محیطی، مؤثر است. شایان به ذکر است که این قرص میتواند برای آرتروز زانو نیز کاربردی باشد.
بیشتر بخوانید: ۱۱ علت بی حس شدن پاها از زانو به پایین؛ از سیاتیک یا دیابت
گاباپنتین برای کمر درد
گاباپنتین در درمان کمر درد عصبی که به دلیل مشکلات عصبی یا فشار بر اعصاب ایجاد میشود، بسیار مؤثر است. این دارو بهویژه در مواردی که درد کمر بهعلت آسیب به دیسکهای بین مهرهای یا مشکلات عصبی مانند سیاتیک ایجاد میشود، کمک میکند. سیاتیک، که یک نوع درد عصبی است که از کمر به پاها منتقل میشود، با مصرف گاباپنتین میتواند تا حد زیادی تسکین یابد.
گاباپنتین با تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی، از طریق کاهش فعالیتهای عصبی که باعث درد میشود، به تسکین دردهای کمر و افزایش راحتی بیمار کمک میکند. در بسیاری از بیماران با درد کمر مزمن، گاباپنتین بهعنوان یک داروی مکمل یا درمانی اصلی تجویز میشود.
گاباپنتین برای مشکلات عصبی دیگر
گاباپنتین بهعنوان یک داروی ضدصرع، به درمان بیماریهایی مانند صرع و تشنجهای عصبی نیز کمک میکند. این دارو با تعدیل فعالیتهای غیرطبیعی مغز، از بروز تشنجها جلوگیری میکند. همچنین، گاباپنتین در درمان مشکلات دیگری مانند اضطراب و اختلالات خواب نیز موثر است.
در درمان اختلالات اضطرابی، گاباپنتین بهویژه در کاهش علائم اضطراب و استرس شدید کاربرد دارد. این دارو میتواند به بیمارانی که از حملات اضطراب یا استرس شدید رنج میبرند، کمک کند تا احساس آرامش بیشتری داشته باشند.
مقاله مرتبط: ۳ درمان معده درد عصبی در خانه
گاباپنتین برای سر درد
گاباپنتین بهعنوان یک داروی کمکی در درمان انواع سردرد، به ویژه سردردهای میگرنی، استفاده میشود. در بیمارانی که به سردردهای مزمن مبتلا هستند و دیگر داروهای مسکن برای آنها کارآمد نیستند، گاباپنتین میتواند به تسکین درد و کاهش دفعات بروز سردرد کمک کند. این دارو با تاثیر بر سیستم عصبی و مهار سیگنالهای درد، موجب کاهش شدت و طول مدت سردرد میشود.
دوزهای قرص گاباپنتین
قرص گاباپنتین در دوزهای مختلفی موجود است که پزشک بسته به نوع بیماری و شدت علائم، دوز مناسب را تجویز میکند. در این بخش، به معرفی دوزهای مختلف گاباپنتین و توضیح کاربرد هر دوز خواهیم پرداخت.
گاباپنتین 100 میلیگرم
دوز 100 میلیگرم گاباپنتین معمولاً برای شروع درمان در نظر گرفته میشود. این دوز بیشتر برای افرادی تجویز میشود که تازه مصرف دارو را آغاز کردهاند یا به دنبال درمان مشکلات عصبی خفیفتر هستند. همچنین، برای بیمارانی که نیاز به تنظیم تدریجی دوز دارند، گاباپنتین 100 میلیگرم گزینه مناسبی است.
-
کاربرد:
-
درمان دردهای عصبی خفیف (مانند دردهای ناشی از نوروپاتی دیابتی)
-
استفاده در شروع درمان صرع
-
کاهش علائم اضطراب در برخی از موارد
-
دوز 100 میلیگرم بهطور معمول روزانه یک بار یا دو بار تجویز میشود و پس از بررسی پاسخ بدن، دوز ممکن است به تدریج افزایش یابد.
مقاله پیشنهادی: قرص متوکاربامول برای چیست؟
گاباپنتین 300 میلیگرم
دوز 300 میلیگرم گاباپنتین یکی از دوزهای پرکاربرد و معمول در درمان دردهای عصبی شدیدتر و مشکلات خواب است. این دوز برای درمان مشکلات نوروپاتی (مانند دردهای پا و کمر) و اختلالات عصبی شدیدتر تجویز میشود. همچنین، در درمان صرع و پیشگیری از حملات تشنج، این دوز بهطور مکرر استفاده میشود.
-
کاربرد:
-
درمان دردهای شدید عصبی (نوروپاتی)
-
کنترل حملات تشنج در بیماران مبتلا به صرع
-
درمان اضطراب و مشکلات خواب در موارد خاص
-
دوز 300 میلیگرم معمولاً بهصورت سه بار در روز تجویز میشود، اما برای هر بیمار بسته به شرایط، این دوز ممکن است تغییر کند.
گاباپنتین 400 میلیگرم
دوز 400 میلیگرم گاباپنتین معمولاً برای درمان دردهای عصبی شدید و حملات تشنج پیشرفتهتر استفاده میشود. این دوز بهویژه برای بیمارانی که به داروهای کمدوزتر پاسخ ندادهاند، تجویز میشود. گاباپنتین 400 میلیگرم معمولاً در بیمارانی که به درمانهای قبلی پاسخ دادهاند، اما به دوز بالاتری نیاز دارند، استفاده میشود.
-
کاربرد:
-
درمان دردهای عصبی بسیار شدید (مانند دردهای ناشی از آسیبهای جدی به اعصاب)
-
درمان تشنجهای مداوم و سختکننده
-
مدیریت اضطراب در شرایط شدیدتر
-
دوز 400 میلیگرم ممکن است دو یا سه بار در روز تجویز شود، بسته به نیازهای درمانی هر بیمار. پیشنهاد میشود، مقاله کپسول فلکسوم فلکسان برای درد مفاصل و آرتروز را در سیو طب مطالعه فرمایید.
مقایسه بین دوزهای مختلف گاباپنتین
- دوز 100 میلیگرم برای شروع درمان و مشکلات خفیفتر مفید است.
- دوز 300 میلیگرم مناسب برای درمان دردهای متوسط و تشنجهای ملایم است.
- دوز 400 میلیگرم معمولاً برای دردهای شدیدتر و شرایط پیچیدهتر تجویز میشود.
نکته مهم این است که دوزهای مختلف گاباپنتین باید تحت نظر پزشک تنظیم شود و هیچگاه نباید دوز دارو را بدون مشورت با پزشک تغییر داد.
| دوز گاباپنتین | کاربردها | تعداد دفعات مصرف روزانه | توضیحات |
|---|---|---|---|
| 100 میلیگرم | – درمان دردهای عصبی خفیف (نوروپاتی دیابتی) | 1 تا 2 بار در روز | مناسب برای شروع درمان و تنظیم دوز دارو |
| 300 میلیگرم | – درمان دردهای عصبی شدیدتر (کمر درد، پا درد) | 3 بار در روز | درمان مشکلات عصبی متوسط و کنترل حملات تشنج |
| 400 میلیگرم | – درمان دردهای شدید عصبی و کنترل تشنجهای شدید | 2 تا 3 بار در روز | برای بیمارانی که به دوزهای پایینتر پاسخ ندادهاند |
نحوه مصرف قرص گاباپنتین
مصرف صحیح قرص گاباپنتین بسیار مهم است تا از اثرگذاری مطلوب آن بهرهبرداری شود و از عوارض جانبی جلوگیری شود. در این بخش، به نحوه مصرف گاباپنتین، بهترین زمان مصرف، تعداد دفعات مصرف در روز، نحوه برخورد با فراموشی یک دوز و نکات احتیاطی خواهیم پرداخت.
بهترین زمان مصرف قرص گاباپنتین
گاباپنتین بهطور معمول باید همراه با غذا مصرف شود تا از ناراحتیهای گوارشی احتمالی جلوگیری شود. بهترین زمان برای مصرف این دارو معمولاً پس از وعدههای غذایی است، بهویژه برای افرادی که معده حساس دارند. مصرف گاباپنتین قبل یا بعد از غذا تأثیری بر اثربخشی دارو ندارد، اما خوردن آن با غذا میتواند به کاهش عوارض گوارشی کمک کند.
بیشتر بدانید: قرص فلکس اورت برای چیست؟
هر چند ساعت باید مصرف کنیم؟
دوزهای مختلف گاباپنتین معمولاً در ۲ یا ۳ نوبت در روز مصرف میشوند. این به این دلیل است که گاباپنتین نیمهعمر نسبتاً کوتاهی دارد و برای حفظ اثر درمانی باید بهطور مداوم در بدن حضور داشته باشد.
- گاباپنتین 100 میلیگرم: معمولاً یک یا دو بار در روز
- گاباپنتین 300 میلیگرم: معمولاً ۳ بار در روز
- گاباپنتین 400 میلیگرم: معمولاً ۲ یا ۳ بار در روز
پزشک بر اساس وضعیت شما، تعداد دفعات مصرف را تنظیم خواهد کرد. مصرف گاباپنتین باید بهصورت منظم و در زمانهای مشخص انجام شود تا از تاثیر کامل آن بهرهبرداری شود.
در صورت فراموشی یک دوز چه باید کرد؟
اگر مصرف یک دوز گاباپنتین را فراموش کردید، بهتر است که به محض یادآوری، آن را مصرف کنید. اما اگر زمان مصرف دوز بعدی فرا رسیده باشد، از مصرف دوز فراموششده خودداری کرده و دوز معمولی را در زمان خود مصرف کنید. هرگز دو دوز را همزمان مصرف نکنید.
اگر در مورد فراموشی دوزها یا زمانبندی مصرف دارو تردید دارید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. مقاله قرص ناپروکسن برای دیسک کمر را از دست ندهید.
نکات احتیاطی قبل از مصرف گاباپنتین
- مشکلات کلیوی: گاباپنتین بهطور عمده از طریق کلیهها دفع میشود، بنابراین افرادی که مشکلات کلیوی دارند باید تحت نظر پزشک دوز دارو را تنظیم کنند.
- بیماریهای اعصاب: اگر دچار بیماریهای عصبی دیگر مانند صرع یا اختلالات حرکت هستید، باید مصرف گاباپنتین را با دقت بیشتر انجام دهید.
- مصرف داروهای دیگر: اگر همزمان داروهای دیگری مصرف میکنید، بهویژه داروهای آرامبخش، مسکنها یا داروهای ضد اضطراب، باید مصرف گاباپنتین را با احتیاط انجام دهید زیرا ممکن است تداخلات دارویی رخ دهد.
- حساسیت به گاباپنتین: در صورت داشتن هر گونه حساسیت به گاباپنتین یا هر یک از اجزای تشکیلدهنده آن، از مصرف دارو خودداری کنید.
عوارض قرص گاباپنتین
قرص گاباپنتین مانند هر داروی دیگری ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. اکثر عوارض گاباپنتین موقت و خفیف هستند، اما در برخی موارد میتوانند جدیتر شوند. در این بخش، به عوارض شایع و نادر این دارو، همچنین عوارض ناشی از قطع ناگهانی آن و منع مصرف آن برای برخی افراد پرداخته خواهد شد.
- خوابآلودگی و سرگیجه
یکی از شایعترین عوارض گاباپنتین، خوابآلودگی است. بسیاری از افرادی که این دارو را مصرف میکنند، در ابتدای مصرف ممکن است احساس خوابآلودگی یا سرگیجه داشته باشند. این علائم معمولاً در روزهای اول مصرف دارو رخ میدهند و پس از چند روز بهبود مییابند. مقاله درمان سرگیجه را در سیو طب مطالعه فرمایید. - اختلالات گوارشی
مصرف گاباپنتین ممکن است باعث مشکلات گوارشی مانند تهوع، استفراغ، یا یبوست شود. این علائم معمولاً خفیف بوده و با مصرف دارو همراه با غذا یا کاهش دوز دارو، کاهش مییابند. - کاهش تمرکز و حافظه
برخی از بیماران ممکن است احساس کاهش تمرکز یا حافظه ضعیفتر داشته باشند. این علائم معمولاً در دوزهای بالاتر دارو مشاهده میشوند و بهطور معمول با تنظیم دوز دارو یا مصرف طولانیمدت کاهش پیدا میکنند. - مشکلات تنفسی
اگر شما یا کسی که دارو مصرف میکند، دچار مشکلات تنفسی یا تنگی نفس شدید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. این علامت میتواند نشانهای از واکنش آلرژیک یا اثرات جانبی جدی دارو باشد. - افسردگی و افکار خودکشی
برخی از افراد ممکن است در حین مصرف گاباپنتین دچار تغییرات روحی و روانی شوند. در موارد نادر، این دارو میتواند باعث ایجاد افسردگی، افکار خودکشی یا رفتارهای خطرناک گردد. اگر این علائم را تجربه کردید، باید فوراً مصرف دارو را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید. - تورم و درد در پاها یا دستها
در موارد نادر، مصرف گاباپنتین میتواند باعث تورم غیرطبیعی در پاها یا دستها شود. این علائم باید جدی گرفته شوند و پزشک باید برای بررسی علت آنها اقدام کند.
عوارض قطع ناگهانی قرص گاباپنتین
قطع ناگهانی گاباپنتین میتواند منجر به علائم ناخوشایندی شود، بهویژه در بیمارانی که برای درمان صرع یا دردهای مزمن از آن استفاده میکنند. عوارض قطع ناگهانی عبارتند از:
- افزایش خطر تشنج
یکی از عوارض اصلی قطع ناگهانی گاباپنتین، افزایش احتمال حملات تشنج است. در بیماران مبتلا به صرع، قطع ناگهانی دارو میتواند باعث بروز تشنجهای مکرر و شدید شود. - افزایش دردهای عصبی
در بیمارانی که برای درمان دردهای عصبی از گاباپنتین استفاده میکنند، قطع دارو بهطور ناگهانی میتواند باعث تشدید دردهای عصبی شود.
ممنوعیت مصرف گاباپنتین برای برخی افراد
- افراد با مشکلات کلیوی
گاباپنتین عمدتاً از طریق کلیهها دفع میشود. بنابراین، افراد با مشکلات کلیوی باید مصرف گاباپنتین را با دقت انجام دهند و دوز دارو ممکن است نیاز به تنظیم داشته باشد. پزشک باید دوز دارو را با توجه به وضعیت عملکرد کلیوی بیمار تنظیم کند. - حساسیت به گاباپنتین یا اجزای تشکیلدهنده آن
افرادی که به گاباپنتین یا هر یک از اجزای تشکیلدهنده آن حساسیت دارند، باید از مصرف این دارو خودداری کنند. - دوران بارداری و شیردهی
گاباپنتین در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط مصرف شود. در دوران بارداری، این دارو تنها در صورت تجویز پزشک و در مواقع ضروری مصرف میشود. در دوران شیردهی نیز ممکن است گاباپنتین وارد شیر مادر شود و برای نوزاد مضر باشد. مقاله مرتبط (دیسک کمر در بارداری) را از دست ندهید.
تداخلات دارویی گاباپنتین
گاباپنتین ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد و بر اثرگذاری آنها یا گاباپنتین تاثیر بگذارد. شناخت تداخلات دارویی برای اطمینان از مصرف ایمن و موثر گاباپنتین بسیار مهم است. در این بخش، به تداخلات دارویی مهم با گاباپنتین پرداخته میشود.
گاباپنتین و داروهای مسکن
گاباپنتین ممکن است با داروهای مسکن و آرامبخشها تداخل داشته باشد. داروهایی مانند مورفین، ترامادول، و سایر مسکنهای اپیوئیدی ممکن است اثرات خوابآور و آرامبخش گاباپنتین را تشدید کنند. ترکیب این داروها میتواند منجر به افزایش خوابآلودگی، سرگیجه، و مشکلات تنفسی شود.
-
نکته: اگر شما از داروهای مسکن یا داروهای آرامبخش استفاده میکنید، باید مصرف گاباپنتین را تنها تحت نظر پزشک آغاز کنید. پزشک ممکن است دوز داروها را تنظیم کند تا از عوارض جانبی جلوگیری کند.
گاباپنتین و داروهای ضد اضطراب
گاباپنتین ممکن است با داروهای ضد اضطراب مانند دیازپام و آلپرازولام تداخل داشته باشد. این داروها بهطور مشابه اثرات آرامبخشی دارند و ترکیب آنها با گاباپنتین میتواند باعث خوابآلودگی و کاهش سطح هوشیاری شود. استفاده همزمان از این داروها ممکن است عملکرد ذهنی را تحت تاثیر قرار دهد.
-
نکته: اگر شما داروهای ضد اضطراب مصرف میکنید، باید با پزشک خود درباره مصرف همزمان گاباپنتین مشورت کنید.
گاباپنتین و داروهای ضد تشنج
گاباپنتین برای درمان صرع و حملات تشنج تجویز میشود. در برخی موارد، ممکن است با داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین (phenytoin) یا کاربامازپین (carbamazepine) تداخل داشته باشد. این داروها میتوانند تاثیر گاباپنتین را کاهش دهند و بالعکس، گاباپنتین ممکن است اثرات داروهای ضد تشنج را تقویت کند.
-
نکته: در صورت مصرف داروهای ضد تشنج، پزشک باید دوز مناسب گاباپنتین را تنظیم کند تا از تداخلات دارویی جلوگیری شود.
بیشتر بخوانید: خواص دارچین برای زانو درد
گاباپنتین و داروهای کاهشدهنده فشار خون
مصرف گاباپنتین همراه با داروهایی که برای کاهش فشار خون تجویز میشوند، مانند مهارکنندههای ACE (مانند انالاپریل) یا مسدودکنندههای کانال کلسیم (مانند آملودیپین)، ممکن است خطر افت فشار خون را افزایش دهد. گاباپنتین ممکن است باعث ایجاد اثرات آرامبخش و کاهش فشار خون شود که در ترکیب با داروهای فشار خون پایین، احتمال بروز سرگیجه و افت شدید فشار خون را افزایش میدهد.
-
نکته: اگر شما داروهایی برای فشار خون مصرف میکنید، باید با پزشک خود در مورد مصرف گاباپنتین مشورت کنید تا از کاهش ناگهانی فشار خون جلوگیری شود.
گاباپنتین و داروهای ضدافسردگی
گاباپنتین ممکن است با برخی از داروهای ضدافسردگی مانند SSRIs (مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین) تداخل داشته باشد. این داروها اثرات گاباپنتین را ممکن است تقویت کنند و در برخی از افراد باعث افزایش خوابآلودگی و کاهش هوشیاری شوند.
مقایسه قرص گاباپنتین با داروهای مشابه
مقایسه گاباپنتین با داروهای مشابه بهطور کلی نشاندهنده تفاوتها و شباهتهای این دارو با سایر داروهای مسکن و ضد تشنج است. گاباپنتین بیشتر برای درمان دردهای عصبی مزمن و صرع استفاده میشود، در حالی که داروهای دیگری مانند آمیتریپتیلین، دیلوکسی، و فنیتوئین بهطور خاص برای درمان مشکلات روانی، دردهای شدیدتر و تشنجهای عصبی کاربرد دارند. در این جدول، تفاوتها و کاربردهای این داروها بهطور خلاصه مقایسه شده است:
| دارو | کاربرد اصلی | تفاوتها |
|---|---|---|
| گاباپنتین | درمان دردهای عصبی مزمن، صرع، اضطراب، مشکلات خواب | مناسب برای دردهای عصبی و درمان طولانیمدت، عوارض جانبی کمتر نسبت به داروهای دیگر |
| آمیتریپتیلین | درمان افسردگی، اضطراب، دردهای عصبی | بیشتر برای درمان افسردگی و اضطراب موثر است، عوارض گوارشی بیشتر نسبت به گاباپنتین |
| دیلوکسی | تسکین دردهای شدید، دردهای عصبی | مسکن قویتر برای دردهای شدیدتر، ممکن است عوارض جانبی شدیدتری مانند افت فشار خون داشته باشد |
| فنیتوئین | درمان صرع و کنترل تشنج | تنها برای کنترل تشنج استفاده میشود، عوارض جدیتر از گاباپنتین، مثل مشکلات قلبی و کبدی |
سوالات متداول درباره قرص گاباپنتین
1. آیا قرص گاباپنتین خوابآور است؟
بله، یکی از عوارض جانبی رایج گاباپنتین خوابآلودگی است. این دارو میتواند احساس خوابآلودگی و خستگی را در روزهای اول مصرف ایجاد کند. بسیاری از افراد این دارو را برای مشکلات خواب و اضطراب مصرف میکنند، زیرا میتواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.
2. آیا قرص گاباپنتین مسکن است؟
گاباپنتین یک داروی مسکن برای دردهای عصبی است، بهویژه دردهای ناشی از نوروپاتی (آسیب به اعصاب) و مشکلات عصبی مزمن. بنابراین، میتوان گفت که این دارو بهعنوان مسکن برای دردهای عصبی عمل میکند، اما مانند مسکنهای معمولی برای دردهای فوری عمل نمیکند.
3. آیا قرص گاباپنتین فشار خون را بالا میبرد؟
گاباپنتین معمولاً اثر زیادی بر فشار خون ندارد. با این حال، در برخی از افراد که دچار عوارض جانبی مانند سرگیجه یا خوابآلودگی میشوند، ممکن است احساس کاهش فشار خون داشته باشند. اگر دچار تغییرات در فشار خون خود شدید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
4. آیا قرص گاباپنتین مورفین دارد؟
گاباپنتین حاوی مورفین یا مواد مخدر مشابه نیست. این دارو برای درمان دردهای عصبی و مشکلات عصبی طراحی شده است و هیچ ارتباطی با داروهای اوپیوئیدی (مورفین) ندارد. اگر به دنبال مسکنهای قویتری هستید، پزشک ممکن است داروهای دیگری تجویز کند.
5. گاباپنتین برای چه نوع دردهایی مناسب است؟
گاباپنتین عمدتاً برای درمان دردهای عصبی مزمن مانند نوروپاتی دیابتی (درد ناشی از آسیب به اعصاب در بیماران دیابتی)، دردهای ناشی از آسیبهای عصبی (مثل درد کمر یا پا) و دردهای نوروپاتیک استفاده میشود. این دارو برای دردهایی که به دلیل مشکلات اعصاب ایجاد میشود، بسیار موثر است.