درمان شب ادراری کودکان به روش‌های پزشکی، روان‌درمانی و طب سنتی

درمان شب ادراری کودکان راهی برای از بین بردن کابوس خانواده‌ها است. این بیماری طیف درمانی گسترده‌ای از درمان‌های خانگی تا دارو را شامل می‌شود. همچنین برای کودکانی که مشکلات بیشتری دارند گاهی عمل جراحی نیز تجویز می‌شود.

مشکل شب ادراری کودکان بیش از آنکه از نظر پزشکی و جسمی آزار دهنده باشد از لحاظ اجتماعی ناراحت‌کننده است. شب ادراری موجب شرم و اضطراب در کودک می‌شود و گاهی باعث درگیری و اختلاف میان والدین نیز خواهد شد. مهم‌ترین وظیفه‌ی والدین، حمایت از کودک است. آن‌ها باید به او اطمینان خاطر بدهند که همراهش هستند و از سرزنش و تنبیه به خاطر بیماری کودک جدا بپرهیزند. درمان‌های متعددی برای بی‌اختیاری ادراری اولیه وجود دارد.

شب ادراری در کودکان

شب ادراری (NE) یک بیماری شایع که پزشکان اطفال اغلب با آن مواجه می‌شوند. این مشکل به عنوان یک دفع غیرارادی متناوب در طول خواب برای کودکان بالای 5 سال با حداقل 2 مرتبه تکرار در هفته و به مدت بیش از 3 ماه تعریف می‌شود. شب ادراری بر اساس اینکه آیا علائم دستگاه ادراری تحتانی در طول روز وجود دارد یا خیر، به شب ادراری غیر تک علامتی و شب ادراری تک علامتی تقسیم‌بندی شده است.

بیشتر بخوانید: مکیدن انگشت؛ رایج و کم‌خطر برای کودکان زیر 4 سال

درمان شب ادراری کودکان گاهی خود به خود انجام می‌شود، ولی شیوع شب ادراری به تدریج با افزایش سن کاهش می‌یابد. اکثر راه‌های درمان‌ شب ادراری کودکان به میزان بالایی از موفقیت نمی‌انجامند و ممکن است باعث افزایش عود آن نیز شوند. این ناشی از پیچیدگی و عدم قطعیت علت شب ادراری و استفاده از روش‌های نامناسب درمان است.

بیشتر بخوانید: درمان پا درد کودکان؛ معرفی همه راه‌های رفع درد پای خردسالان در خانه

عوامل تاثیر‌گذار در شب ادراری

تنبلی یا رفتار عمدی تقریبا هرگز دلیلی برای از دست دادن کنترل مثانه در کودک نیست.

 شب ادراری ناشی از ترکیبی از موارد زیر است:

1. سابقه خانوادگی (ژنتیک)

شب ‌ادراری می‌تواند ارثی باشد. ژن شب ادراری در بین خانواده‌ها قوی است. نیمی از کودکانی که این مشکل را دارند، والدینی داشتند که با شب ‌ادراری نیز دست و پنجه نرم می‌کردند. اگر هر دو والد شب ادراری داشته باشند، این درصد به 75درصد افزایش می‌یابد. بستگان نزدیک (خاله، عمو، پدربزرگ و مادربزرگ) نیز شاید این ژن را داشته باشند. یک کودک بدون ارتباط خانوادگی تنها 15درصد احتمال شب ادراری دارد.

بیشتر بخوانید: علت بوی بد دهان کودک؛ از التهاب لوزه‌ها تا بیماری لثه

2. توسعه آهسته کنترل مغز-مثانه

کودکانی که تخت خود را خیس می‌کنند اغلب با عنوان خواب عمیق توصیف می‌شوند. خواب عمیق بر نحوه ارتباط مثانه با مغز تاثیر می‌گذارد. به جای بیدار شدن از خواب برای استفاده از توالت، عضلات کف لگن کودک در هنگام خواب شل و خالی می‌شود. این کنترل مغز-مثانه به طور طبیعی در طول زمان درست یا با درمان سرعت می‌یابد.

بیشتر بخوانید: درمان تب کودکان و تاثیر شگفت انگیز مایعات و خوابیدن و گلاب

3. ظرفیت مثانه کوچک‌تر از حد انتظار

برخی از کودکانی که دچار مشکل شب ادراری هستند مثانه‌ آن‌ها مقدار کمی ادرار را در خود نگه می‌دارد. این وضعیت احتمال اینکه کودک خود را در هنگام خواب خیس کند بالا می‌برد.

بیشتر بخوانید : درمان زردی نوزاد در خانه با لامپ مخصوص

4. ادرار بیش از حد در هنگام خواب

کلیه‌های کودک شما احتمال دارد در شب، ادرار زیادی تولید کنند و مثانه نتواند همه آن را نگه دارد. به طور معمول در مغز هورمونی به نام هورمون آنتی دیورتیک (ADH) تولید می‌شود که به درمان شب ادراری کودکان در شب کمک می‌کند. تولید ناکافی این هورمون در مغز باعث تولید ادرار بیشتری می‌شود و کودک مجبور است چندین بار در طول شب برای ادرار کردن از خواب بیدار شود یا تخت را خیس کند. نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار درمان شب ادراری کودکان 12 ساله را مختل می‌کند و این نوشیدنی‌ها باعث تولید ادرار بیشتر در کلیه‌ها می‌شوند.

بیشتر بخوانید: واکسن آبله مرغان و ضرورت تزریق آن

5. دیابت نوع یک (دیابت قندی وابسته به انسولین یا دیابت قندی)

 به دلیل کمبود هورمون انسولین ایجاد می‌شود. این هورمون به دریافت مدیریت قندی غذا و نوشیدنی کمک می‌کند. در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، قند در ادرار از بین می‌رود. این منجر به از دست دادن آب زیادی خواهد شد. برخی از کودکان مبتلا به دیابت نوع یک باید شب ادراری را به عنوان یک علامت در شروع بیماری خود بدانند.

بیشتر بخوانید :درمان آبله مرغان و پیشگیری از آن به کمک واکسیناسیون

6. اختلالات خواب

برخی از کودکان اختلالات خواب مانند راه رفتن در خواب یا آپنه انسدادی خواب (OSA) دارند. آپنه خواب یا وقفه تنفسی خواب به شرایطی گفته می‌شود که فرد در هنگام خواب دچار وقفه تنفسی می‌شود. در آپنه انسدادی تنفس شما کم عمق یا حتی در خواب متوقف می‌شود. علت اصلی آن ناقص بودن یا مسدود بودن مجرای هوایی فوقانی است و باعث می‌شود دیافراگم و عضلات قفسه سینه به سختی عمل کنند و هوا نیز به سختی وارد ریه شود.

تنفس معمولا با صدای بلند خرناس و حرکات تند و سریع بدن همراه است و شاید شما هنگام خواب متوجه آن نشوید؛ اما این وضعیت باعث کاهش جریان اکسیژن به اندام‌های حیاتی شده و ریتم قلب را نامنظم می‌کند. با کاهش اکسیژن ناشی از تنفس ضعیف، مغز ماده‌ای تولید می‌کند که باعث تولید ادرار اضافی کلیه‌ها در شب خواهد شد.

بیشتر بخوانید: درمان عفونت گوش کودکان؛ از تجویز آموکسی‌سیلین تا قطره گوش

7. یبوست

راست روده در پشت مثانه قرار دارد. اگر یبوست باعث ذخیره مدفوع در رکتوم شود، به مثانه فشار می‌آورد. این روش توان مثانه را برای نگه داشتن ادرار محدود و می‌تواند مانع درمان شب ادراری کودکان چهار ساله ‌شود.

بیشتر بخوانید: علت عفونت گوش کودکان؛ پشت پرده چه خبر است؟

8. فشار

هر نوع استرس می‌تواند منجر به مشکلات شب ادراری شود. اگر استرس ناشی از شب ادراری بر کودک یا خانواده شما تاثیر بگذارد، اوضاع را بدتر می‌کند. کودکانی که رختخواب را خیس می‌کنند، اغلب ترس اذیت شدن توسط دوستان یا خواهر و برادرشان را دارند. از نظر عاطفی کودک گوشه‌گیر و عصبی می‌شود. درمان شب ادراری کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری عموما بیشتر از سایرین است. استرس‌های اجتماعی که می‌تواند بر شب ادراری تاثیر بگذارد:

بیشتر بخوانید: اوریون، ویروسی با عوارضی ساده تا احتمال خطر ناشنوایی و مرگ

• یک برادر یا خواهر جدید
• تنها خوابیدن
• شروع یک مدرسه جدید
• یک بحران خانوادگی
• یک تصادف یا تروما

بیشتر بخوانید:شب ادراری کودکان و 6 دلیل اصلی این ماجرا

انواع شب ادراری کودکان

شب ادراری اولیه: کودک هرگز کنترلی روی مثانه‌ی خود نداشته و همواره رختخواب خود را خیس می‌کند.

شب ادراری ثانویه: کودک برای مدت کوتاهی ( در حدود ۶ ماه ) روی مثانه‌ خود کنترل دارد و بعد از آن کنترل خود را از دست داده و رختخواب خود را خیس می‌کند.

بیشتر بخوانید: آبله مرغان کودکان و بیش از 10 علامت تشخیص بیماری

علائم شب ادراری چیست؟

علائم اصلی شب ادراری عبارتند از:

• خیس کردن مکرر رختخواب
• خیس شدن لباس

حداقل دو بار در هفته به مدت تقریبا سه ماه خیس می‌کنند.

بیشتر بخوانید: عفونت گوش کودکان و علت عفونت گوش میانی، خارجی و داخلی کودکان

درمان شب ادراری کودکان

اروتراپی

طبق اصطلاحات استاندارد شده در سال 2006 در مورد عملکرد دستگاه ادراری تحتانی، اروتراپی به عنوان یک درمان غیرجراحی و غیردارویی برای اختلال عملکرد شب ادراری تعریف شده است. اروتراپی شامل درمان استاندارد، مداخلات خاص، مداخلات رفتاری ساده و مداخلات رفتاری پیچیده می‌شود:

بیشتر بخوانید: سرماخوردگی کودکان؛ چرا بچه ها بیشتر مریض می‌شوند؟

درمان استاندارد

درمان استاندارد معمولا دارای اجزای زیر است:

• آموزش سلامت

 آموزش بهداشت در درمان شب ادراری کودکان به ارائه اطلاعات اولیه به والدین در مورد درمان‌های مختلف و اجرای آن‌ها اشاره دارد. والدین باید به جای اینکه شب ادراری را شرم‌آور بدانند، نگرش مثبت داشته باشند. زیرا این امر به کودکان کمک می‌کند تا انگیزه خود را برای مشارکت فعال شکل دهند. همچنین آسیب به عزت نفس آن‌ها کاهش پیدا می‌کند و این کلید درمان است.

بیشتر بخوانید: پماد هیدروکورتیزون نوزادان از فواید تا جایگزین آن

• عادات سالم نوشیدن و خوردن را ایجاد کنید

از خوردن غذاها یا نوشیدنی‌هایی که دارای اثر ادرارآور هستند، مانند کافئین اجتناب کنید. حداقل 2 ساعت قبل از رفتن به رختخواب دیگر از آب یا غذا و میوه‌های غنی از مایع استفاده نکنید. برای کودکان مبتلا به MNE محدودیت مایعات خطر کاهش ظرفیت مثانه را در پی دارد.

MNE یک اختلال نادر که موجب ایجاد تومورهایی در غدد درون‌ریز و بخش‌هایی در روده کوچک و شکم می‌شود. این عارضه منجر به کاهش نسبت ظرفیت مثانه به خروجی ادرار شبانه خواهد شد و بنابراین شب ادراری شبانه افزایش می‌یابد.

بیشتر بخوانید: گلودرد کودکان را جدی بگیرید |سرماخوردگی یا کووید 19

• ایجاد عادت‌های منظم دفع ادرار و اجابت مزاج

کودکان باید عادت خوبی به ادرار کردن منظم در طول روز داشته باشند. قبل از رفتن به رختخواب و صبح زود پس از بیدار شدن از خواب، برای ادرار کردن برنامه‌ریزی کنند. برنامه روزانه دفع ادرار باید یک بار در صبح، حداقل دو بار در طول ساعات مدرسه، یک بار بعد از مدرسه، هنگام شام و قبل از رفتن به رختخواب باشد.

بیشتر بخوانید: سردرد کودکان و توصیه‌هایی برای کنترل و درمان آن

• دفتر خاطرات دفع ادرار یا خاطرات مثانه

یک دفترچه یادداشت روزانه باید حداقل شامل زمان مصرف مایعات، زمان ادرار، حجم مایعات مصرفی، حجم ادرار و بروز بی اختیاری ادرار باشد. زمان ضبط باید حداقل 3 یا 4 روز متوالی در نظر گرفته شود. در دفتر خاطرات روزانه، مهم‌ترین چیزی که توجه پزشکان را می‌طلبد بیشترین حجم ادرار تولیدی که بیانگر ظرفیت مثانه کودک است.

بیشتر بخوانید: سرخک در کودکان، زمان واکسیناسیون و تفاوتش با سرخجه

مداخلات خاص

مداخلات خاص شامل اصلاح رفتاری و راهبردهای غیررفتاری از جمله تمرین عضلات کف لگن، تحریک الکتریکی و غیره است. همچنین مداخلات رفتاری را می‌توان بر اساس اینکه یک اقدام واحد یا ترکیبی است به استراتژی‌های ساده و پیچیده تقسیم کرد.

بیشتر بخوانید: کم خوابی کودکان، مشکلی غم‌انگیز که کودکان را آزار می‌دهد

مداخلات رفتاری ساده

بیشتر مداخلات رفتاری ساده در ابتدا در برخی از متون اولیه ارائه شد، زیرا اثرات درمان شب ادراری کودکان هنوز در آن زمان مشخص نشده بود. آن‌ها اغلب در درمان بالینی استفاده می‌شوند، اما اثربخشی آن بحث برانگیز است. چون شواهد کیفی بالایی در آن ارائه نمی‌شود. یک بررسی سیستماتیک در مورد اثربخشی و ایمنی مداخلات رفتاری ساده برای درمان شب ادراری کودکان در کتابخانه کاکرین (کتابخانه کاکرین یک پایگاه آنلاین بهبود یافته برای هدایت تصمیم‌گیری در حوزه سلامت در سراسر دنیا) منتشر شده است.

بیشتر بخوانید: درمان کوچکی اندام تناسلی در کودکان و ضرورت جراحی فالوپلاستی

متاسفانه، تنها شواهد محدودی در دسترس قرار دارد. برای اکثر مداخلات تنها یک کارآزمایی بالینی منفرد گنجانده شده است. علاوه بر این، برخی محدودیت‌های مهم دیگر در مورد کارآزمایی‌های بالینی در این مرور مورد بحث قرار گرفت. برای کودکان مبتلا به شب ادراری که در کارآزمایی‌ها وارد شده بودند، نوع اولیه و ثانویه از هم متمایز نشدند.

آموزش مثانه یک رفتار درمانی با هدف افزایش ظرفیت مثانه و تقویت کنترل مثانه در کودکان است. تمرین مثانه نسبت به شیوه‌های غیردارویی در درمان شب ادراری کودکان موفقیت بیشتری داشته است. بر اساس یافته‌های پزشکان اثرات آموزش مثانه عمدتا پس از ماه سوم برای کودکانی که هیچ درمانی از قبل دریافت نکرده‌اند، آشکار می‌شود.

بیشتر بخوانید:سردرد کودکان همراه تب، می‌تواند دلایلی جدی داشته باشد

مداخلات رفتاری پیچیده

آموزش تخت خشک قدیمی‌ترین مداخلات رفتاری پیچیده است. این مداخلات شامل برنامه بیداری شبانه، آموزش پاکیزگی، تکنیک‌های تقویتی و سایر مداخلات است. تمرین خانگی، طیف ترکیبی با زنگ هشدار، تمرین تمیزی و تمرین کنترل حفظ در طول روز است. برای درمان شب ادراری کودکان مداخلات رفتاری پیچیده باید بیش از حد آموخته شود.

بیشتر بخوانید: علت بی خوابی نوزاد را برطرف و زندگی خود را زیباتر کنید!

شیوه درمان دارویی

تنها دو گروه دارویی برای درمان شب ادراری کودکان تایید شده است:

ایمی‌پرامین (imipramine) این دارو به خوبی در برخی از کودکان مبتلا عمل می‌کند. خطر اوردوز در صورت مصرف این دارو وجود دارد، بنابراین والدین باید میزان مصرف و زمان مصرف آن را به دقت کنترل کنند. با وجود اینکه مشکلات قلبی در صورت مصرف این دارو گزارش نشده، ولی بهتر است که قبل از مصرف آن یک نوار قلب گرفته شود. کودکانی که در نوار قلب آن‌ها اختلالی وجود دارد، نباید ایمی‌پرامین مصرف کنند.

دسموپرسین (Desmopressin) این دارو میزان ادرار تولید شده توسط بدن را کاهش داده و قادر به بهبود شب ادراری در ۴۰ تا ۶۰درصد کودکان است. این دارو به شکل اسپری بینی و قرص خوراکی در بازار موجود است و پیش از خواب مصرف می‌شود. داروهای کمکی مانند اکسی‌بوتینین (oxybutynin) هم در درمان شب ادراری کودکان موثر است، خصوصا برای کودکانی که به دسموپرسین به تنهایی پاسخ نمی‌دهند، می‌توان از این دو دارو به صورت ترکیبی استفاده کرد.

بیشتر بخوانید: کم خوابی نوزاد؟ آیا چنین چیزی ممکن است؟

درمان شب ادراری کودکان در طب سنتی با استفاده از گیاهان

دارچین: دارچین بدن را گرم نگاه می‌دارد و یکی از ساده‌ترین روش‌های درمان شب ادراری کودکان است.

آب زغال اخته: اگر علت شب ادراری کودک عفونت مجاری ادرار است به کودک خود در روز نصف لیوان آب ذغال اخته بدهید.

هل: استفاده از 2/1 قاشق غذاخوری دانه‌های هل شکسته شده در داخل یک لیوان آب جوش و دم نمودن آن به مدت 20 دقیقه در کنترل ادرار به کودک کمک می‌کند.

روغن سیاه دانه: درمان شب ادراری کودکان با روغن سیاه دانه یکی از روش‌های کارساز و متداول در جوامع سنتی است. قبل از خواب کمر را با روغن سیاه دانه ماساژ دهید و سپس کمر کودک خود را با پارچه یا روسری ببندید.

پیاز: درمان شب ادراری کودکان با پیاز از شیوه‌های مرسوم در طب سنتی است. به منظور خلاص شدن از شب ادراری کودک معجونی حاوی یک قاشق عسل، یک قاشق چای‌خوری فلفل و زردچوبه به همراه پیاز رنده شده تهیه کنید. سپس آن را به مدت 15 دقیقه روی شکم کودک قرار دهید.

سرکه سیب: همان‌طور که می‌دانید سرکه سیب فواید شگفت‌انگیزی بر سلامت بدن دارد و برای رفع شب ادراری کودکان گزینه بسیار مناسبی است. فقط نیاز دارید به یک لیوان آب، دو قاشق چای‌خوری سرکه سیب بیفزایید. سپس به آن کمی عسل اضافه کرده و هر روز صبح از این نوشیدنی به کودک‌تان بدهید.

بیشتر بخوانید: سردرد شبانه کودکان، مشکلی که نباید به سادگی از آن گذشت

نتیجه گیری

درمان شب ادراری کودکان در اولین مراجعه به کلینیک به روش استاندارد اعمال می‌شود. سپس پزشکان نمودار تشخیص را برای تعیین زیر گروه کودک دنبال می‌کنند. پزشکان معتقدند که درمان استاندارد به عنوان موثرترین راه درمانی با میزان عود کمتر است و برای اکثر مبتلایان به این بیماری کارایی دارد. افزودن بیش از حد یادگیری می‌تواند میزان عود را کاهش دهد. درمان‌های رفتاری پیچیده همراه با زنگ هشدار موثرتر از هشدار هستند و می‌توانند میزان عود را کاهش دهند.

برای درمان شب ادراری کودکان مقاوم به درمان، پزشکان باید ناهنجاری‌های فیزیولوژیکی و بیماری‌های مثانه کودکان را با استفاده از شیوه‌های تشخیص ارزیابی کنند. به طور خلاصه، پس از تشخیص دقیق، ارزیابی و درمان مناسب با شواهد کافی، اکثر کودکان می‌توانند تسکین یا حتی درمان بزرگی دریافت کنند.