تورم ناحیه شکم، با علل و 9 روش درمان تورم شکم و معده آشنا شوید

تورم ناحیه شکم زمانی اتفاق می‌افتد که این ناحیه بزرگ‌تر از حد طبیعی شده باشد. این اتفاق در اثر علل مختلفی همچون یبوست، نفخ معده یا روده، عدم تحمل لاکتوز، پرخوری، سندروم پیش از قاعدگی و تغییرات هورمونی زنانه رخ می‌دهد.

اما برای تورم ناحیه شکم علل نگران‌کننده‌ای نیز وجود دارد. در مواردی این تورم می‌تواند یکی از علائم بیماری‌های جدی مانند انواع سرطان‌ اندام‌های شکمی (معده، روده و لوزالمعده)، بیماری‌های دستگاه گوارشی (سندروم روده تحریک‌پذیر و سلیاک)، اختلال در انقباضات عضلانی درگیر هضم و ضعف عضلات شکم باشد.

در صورتی که تورم ناحیه شکم در اثر یبوست، پرخوری، نفخ یا عدم تحمل لاکتوز باشد، می‌توان با رعایت رژیم غذایی، عدم مصرف مواد غذایی نفاخ، مصرف سبزیجات یا ورزش تورم را درمان کرد؛ اما در شرایطی که تورم ناحیه شکم از علائم بیماری‌های جدی گفته شده باشد، درمان‌های تخصصی نیاز خواهد بود.

در این مقاله مجله سلامت سیوطب به بررسی علت‌های مختلف تورم ناحیه شکم می‌پردازیم، با ما همراه باشید:

بیشتر بخوانید: درمان حالت تهوع با ۸ روش خانگی از کودکی تا بزرگسالی

چه چیزهایی باعث تورم ناحیه شکم می‌شوند؟ علت ورم شکم چیست؟

امکان دارد که شکم به دلایل مختلف متورم شود. این موارد از خوردن زیاد تا بارداری متغیر هستند. در مواردی فقط پزشک می‌تواند علت دقیق تورم بالای شکم را تعیین کند.

در ادامه با علل مختلف تورم ناحیه شکم آشنا خواهیم شد، با ما همراه باشید:

بیشتر بخوانید: درمان نفخ معده با روش‌های خانگی + داروهای موثر

وجود گاز یا نفخ دستگاه گوارش؛ شایع‌ترین علت بزرگ شدن ناگهانی شکم در طب سنتی

یکی از دلایل رایج تورم شکم گاز یا نفخ در دستگاه گوارشی است. بلعیدن هوا به عنوان بخشی از یک عادت عصبی یا خوردن غذاهای حاوی فیبر بالا می‌تواند منجر به تولید گاز در روده شود. اگر گاز موجود در دستگاه گوارش خارج نشود، منجر به تورم ناحیه شکم می‌شود.

بیشتر بخوانید : عفونت آپاندیس و آشنایی با علائم و نحوه درمان آپاندیسیت در افراد مختلف

سندروم روده تحریک‌پذیر؛ علت درد و ورم بالای شکم

سندروم روده تحریک‌پذیر (Irritable bowel syndrome) یا IBS اختلالی است که در کنار سایر علائم باعث گرفتگی و درد در معده می‌شود. این بیماری همچنین باعث نفخ خواهد شد که می‌تواند گشاد شدن یا تورم شکم را به همراه داشته باشد.

بیشتر بخوانید: درمان سندروم روده تحریک پذیر؛ راه‌هایی برای کاهش درد و دل‌پیچه

عدم تحمل لاکتوز؛ علت ورم شکم و معده

عدم تحمل لاکتوز وضعیتی است که در آن بدن فرد قادر به هضم لاکتوز، قند موجود در محصولات لبنی نباشد. علائم عدم تحمل لاکتوز شامل نفخ شکم و تولید گاز است. این علائم می‌توانند باعث تورم ناحیه شکم شوند.

به طور معمول ظرف دو ساعت پس از مصرف لبنیات افراد دچار تورم شکم می‌شوند. عدم تحمل لاکتوز در افراد آفریقایی، آسیایی، اسپانیایی‌تبار و سرخپوستان آمریکایی بیشتر شایع است.

بیشتر بخوانید: انواع جراحی معده؛ از لاغری تا درمان سرطان معده و گاسترکتومی

بیماری آسیت؛ علت ورم سمت راست شکم یا چپ آن

آسیت (Ascites) وضعیتی است که در آن مایع در داخل شکم جمع می‌شود. این تجمع معمولا به دلیل مشکلات کبدی مانند سیروز رخ می‌دهد. بیماری سیروز زمانی ایجاد می‌شود که کبد به شدت زخمی شده باشد.

هنگامی که آسیت برای اولین بار ایجاد می‌شود، احتمالا بیمار هیچ علامتی را متوجه نخواهد شد. با انباشته شدن مایعات در طول زمان، بیمار می‌فهمد که شکم‌ او بیشتر و بیشتر متورم شده و باعث ناراحتی و درد او می‌شود.

بیشتر بخوانید : علت بی اشتهایی؛ از عوامل ژنتیکی تا دلایل روحی و روانی

بیماری رفلاکس معده به مری یا GERD؛ علت بزرگ شدن معده و شکم

بیماری ریفلاکس معده به مری (Gastroesophageal Reflux Disease) بیشتر به عنوان رفلاکس اسید شناخته می‌شود. این بیماری باعث خواهد شد که محتویات معده به مری فشار وارد کرده و باعث احساس سوزش در این قسمت‌ها شود. یکی از شایع‌ترین عوارض GERD نفخ شکم است. علائم دیگر عبارت‌اند از:

• سرفه خشک
• سوزش سر دل
• سکسکه
• حالت تهوع
• گلودرد

بیشتر بخوانید : سنگ کیسه صفرا؛ ۱۵ عامل خطرساز را بشناسید

تغییرات هورمونی در زنان؛ گاهی علت ورم شکم در زنان به موارد دیگری بستگی دارد

هورمون‌ها پیام‌های مختلفی را در سراسر بدن به عنوان پیام‌رسان‌های شیمیایی سیستم غدد درون‌ریز منتقل می‌کنند. برای زنان تغییرات مکرر هورمونی می‌تواند مشکلاتی را در دستگاه گوارش ایجاد کند، به ویژه در نیمه دوم چرخه قاعدگی. به این صورت که پس از تخمک‌گذاری، کاهش استروژن، علائم گوارشی مانند نفخ، یبوست، اسهال یا درد شکم را بیشتر می‌کند.

به طور معمول نفخ شکم، یکی از علائم رایج کاهش سطح استروژن قبل از قاعدگی زنان است. همچنین بارداری زمان دیگری است که هورمون‌ها در آن نوسان می‌کنند و می‌توانند سیستم گوارشی را دچار اختلال کنند.

بیشتر بخوانید : درمان سیروز کبدی؛ راه‌های مقابله با تنبلی کبد

سرطان‌های اندام‌های ناحیه شکم؛ باد كردن شكم نشانه چيست؟

نفخ یک علامت رایج در سرطان‌هایی است که اندام‌های شکم را درگیر می‌کنند. البته باید گفت که سرطان‌های ناحیه شکم علائم رایج دیگری به جزء نفخ دارند که می‌توانند به تمایز بین هر تشخیص کمک کنند.

علائم بعضی از سرطان‌های اندام‌های شکمی که باعث نفخ و تورم ناحیه شکم می‌شوند عبارت‌اند از:

• علائم سرطان رحم شامل خونریزی غیرطبیعی یا خونریزی شدید پس از یائسگی، ترشحات واژن، تغییر در حرکات روده، کاهش وزن ناگهانی و نفخ شکم است
• علائم سرطان روده بزرگ نیز می‌تواند مبهم یا شبیه به سایر سرطان‌های شکم به نظر برسد. علائم شامل تغییر در عادات روده، از دست دادن اشتها، ناراحتی شکم، حالت تهوع، استفراغ و خستگی است
• سرطان لوزالمعده در مراحل بعدی خود می‌تواند علائم خاص‌تری داشته باشد که شامل زردی (زردی چشم یا پوست)، درد در قسمت بالای شکم که به پشت می‌زند، حالت تهوع، از دست دادن اشتها، استفراغ و کاهش وزن است
• سرطان معده علائم مشابهی از جمله سوءهاضمه، از دست دادن اشتها، سوزش سر دل یا نفخ بعد از غذا خوردن دارد

تشخیص نوع هرکدام از این سرطان‌ها با توجه به علائم و آزمایشات خاصی امکان‌پذیر است.

بیشتر بخوانید : علائم کبد چرب، علت‌ها و درمان این بیماری مرموز

دیگر دلایل تورم ناحیه شکم؛ علت ناگهانی بزرگ شدن شکم چیست؟

از دیگر علل موجود برای تورم ناحیه شکم می‌توان موارد زیر را نام برد:

• بارداری
• قاعدگی زنان که باعث حبس شدن آب می‌شود، می‌تواند علت ورم ناگهانی شکم در زنان باشد
• انسداد روده کوچک یا بزرگ که باعث تجمع گاز و مواد زائد خواهد شد
• افزایش قابل‌توجه وزن که تمایل دارد به عنوان چربی داخل شکمی ذخیره شود و ممکن است هضم را محدود کند
• فلج جزئی معده (گاستروپازیس) که باعث تجمع محتویات گوارشی می‌شود
• التهاب پوشش داخلی شکم (پریتونیت)
• بزرگ شدن اندام‌های شکمی در اثر التهاب یا رشد
• برخی از بیماری‌های گوارشی که باعث ایجاد گاز و نفخ می‌شوند، از جمله رشد بیش‌ازحد باکتری‌های روده کوچک (SIBO)، بیماری سلیاک، نارسایی پانکراس برون‌ریز (EPI) و بیماری‌های التهابی روده (IBD)
• خونریزی داخلی (خونریزی در داخل شکم)

بیشتر بخوانید : جراحی سرطان معده؛ درمان بیماری که اغلب دیر تشخیص داده می‌شود

از دیگر علل تورم ناحیه شکم می‌توان به مواردی اشاره کرد که باعث تجمع گاز یا محتویات در دستگاه گوارش می‌شوند، برخی از این موارد عبارت‌اند از:

• گاز ناشی از سوءهاضمه، عدم تحمل غذای مصرفی یا سندروم روده تحریک‌پذیر
• یبوست که باعث تجمع مدفوع و عدم خروج محتویات گوارشی می‌شود. یبوست یکی از دلایل متداول تورم و نفخ شکم است و بسیاری از افراد گاهی اوقات آن را تجربه می‌کنند. علائم دیگر یبوست عبارت‌اند از:
• کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته
• زور زدن زیاد برای خروج مدفوع
• مدفوع سفت
• یبوست می‌تواند به دلیل تغییر در رژیم غذایی، دارو، بارداری یا دلایل مختلف ایجاد شود.
• احتباس ادرار در مثانه
• اختلال در انقباضات عضلانی درگیر در هضم (انسداد کاذب روده) که باعث برگشت محتویات گوارشی خواهند شد
• ضعف عضلات شکم که باعث افتادگی محتویات شکم به سمت بیرون و پایین می‌شود که به آن انتروپتوز (enteroptosis) می‌گویند
• یکی از علل کمتر رایج برای تورم ناحیه شکم وجود سنگ‌های صفراوی در کیسه صفرا است. این سنگ‌‌های صفراوی توده‌های سختی هستند که می‌توانند در کیسه صفرا جمع شده و باعث تورم ناحیه شکم شوند
• پانکراتیت التهاب پانکراس است که می‌تواند عاملی برای تورم شکم باشد

بیشتر بخوانید: درمان زخم معده؛ درمان دیرهنگام مساوی با جراحی

چگونگی تشخیص علت تورم ناحیه شکم؛ اولین اقدام برای شروع درمان

برای تشخیص علت تورم ناحیه شکم پزشک موارد زیر را بررسی می‌کند:

• سوابق پزشکی بیمار و خانواده او
• بررسی علائم و معاینه فیزیکی
• سؤالاتی در مورد دوره قاعدگی، غذاهای مصرفی در یکی دو روز گذشته و دفع مواد (ادرار و مدفوع)

 بیشتر بخوانید : درمان کبد چرب با روش پزشکی و خانگی و تغییر سبک زندگی

آزمایشاتی که ممکن است انجام شود عبارت‌اند از:

• سی‌تی‌اسکن شکم
• سونوگرافی شکم
• آزمایشات خون
• کولونوسکوپی (بررسی دستگاه گوارشی با فرستادن دوربین از طریق مقعد)
• ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپی (Esophagogastroduodenoscopy) یا EGD همان آندوسکوپی بالای شکم است که برای بررسی دستگاه گوارشی فوقانی انجام می‌شود
• پاراسنتز (برداشتن مایعات از شکم)
• سیگموئیدوسکوپی (به آزمایشاتی به منظور بررسی کولون – روده بزرگ- می‌گویند)
• تجزیه و تحلیل مدفوع
• اشعه ایکس از شکم

بیشتر بخوانید : درمان خانگی مسمومیت غذایی؛ درمان سریع مسمومیت غذایی در 10 دقیقه!

چه زمانی باید برای تورم ناحیه شکم به دنبال مراقبت پزشکی باشیم؟

به طور معمول تورم ناحیه شکم نتیجه یک بیماری جدی نیست، اما افرادی که سابقه بیماری‌های گوارشی دارند باید به این نوع علائم دقت کنند. همچنین در صورتی که تورم شکم به مرور زمان بزرگ‌تر شود یا علائم دیگری مانند تب، حالت تهوع با آن همراه باشد، باید سریعا به پزشک مراجعه شود.

همچنین در صورتی که تورم ناحیه شکم با علائم زیر همراه باشد، حتما باید به پزشک اطلاع دهید:

• اسهال شدید
• خون در مدفوع
• بیش از هشت ساعت قادر به خوردن و نوشیدن نباشید

بیشتر بخوانید: سرطان روده بزرگ؛ هر علائم و نشانه‌ای را جدی بگیرید

چه زمانی باید نگران تورم ناحیه شکم باشیم؟ بزرگ شدن معده نشانه چیست؟

در صورت بروز علائم زیر همراه با تورم شکم به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید:

• تورم ایجادشده بدتر می‌شود و از بین نمی‌رود
• تورم همراه با درد شدید شکم
• تورم همراه با علائم بیماری مانند تب، استفراغ یا خونریزی است

بیشتر بخوانید: سرطان معده، علائم، تشخیص و هفت نوع درمان استاندارد

برای جلوگیری از تورم ناحیه شکم در خانه چه کار کنیم؟ برای ورم شکم چی خوبه؟

اگر علت تورم شکم مشخص باشد می‌توان با پیشگیری‌های ساده از بروز آن جلوگیری کرد. به عنوان مثال برای جلوگیری از تورم ناحیه شکم به دلیل غذا خوردن زیاد، نفخ یا یبوست می‌توان عادات غذایی را تغییر داد. به عنوان مثال:

• حساسیت‌های غذایی خود را شناسایی کنید و رژیم غذایی خود را متناسب با آن تغییر دهید
• غذای خود را آهسته‌تر بخورید و بین وعده‌های غذایی بیشتر صبر کنید
• آب بیشتری بنوشید و فیبر بیشتری بخورید تا از تجمع مواد زائد جلوگیری کنید
• آنزیم‌های گوارشی و پروبیوتیک‌ها را قبل از غذا امتحان کنید

بیشتر بخوانید: ریفلاکس معده چیست و چه علائمی دارد

گزینه‌های درمانی برای تورم ناحیه شکم چیست؟ درمان ورم ناگهانی شکم با روش‌های خاص

درمان تورم ناحیه شکم بستگی به علل ایجادکننده آن دارد. برای درمان هرکدام از آن‌ها روش‌های مختلفی توصیه می‌شود که چند نمونه از آن‌ها را معرفی خواهیم کرد:

1. درمان بیماری آسیت؛ ورم بالای ناف و دیگر قسمت‌های شکم با داروهای خاص

اولین اقدام برای درمان و رفع علائم آسیت (تورم شکم) استراحت و کاهش میزان مصرف سدیم در رژیم غذایی است. اگر این موارد تاثیری نداشته باشند سپس پزشک از دیورتیک‌ها استفاده می‌کند.

دیورتیک‌ها به کلیه‌ها کمک می‌کنند تا مقدار بیشتری از مایعی که باعث تورم می‌شود را خارج کنند. در موارد نادر، عفونت ممکن است در مایع آسیت ایجاد شود. اگر این اتفاق بیافتد، بیمار باید تحت درمان شدید با آنتی‌بیوتیک‌ها قرار بگیرید.

2. درمان سندروم روده تحریک‌پذیر و رفع ورم شکم و معده

درمان‌های دارویی زیادی برای تسکین تورم ناحیه شکم به دلیل IBS و عدم تحمل لاکتوز وجود ندارد. علائم این نوع بیماری‌ها با رعایت رژیم غذایی مخصوص قابل‌کنترل است.

3. خارج کردن مایعات از شکم؛ درمان ورم شکم توسط پزشک

در مواردی که مایعات زیادی در ناحیه شکم جمع شده باشند (به دلیل مشکلات گوارشی یا خونریزی داخلی) علاوه بر درمان علت ایجادکننده، این مایعات باید خارج شوند. روش حذف مایع یا پاراسنتز از نظر مدت زمان متفاوت است، زیرا بستگی به مقدار مایعی دارد که باید برداشته شود.

بیشتر بخوانید: درمان وبا با ۳ راهکار ساده و پیشنهاداتی برای پیشگیری از ابتلا

درمان خانگی ورم شکم؛ از درمان ورم شکم بعد از غذا خوردن تا نفخ و یبوست

بسته به علت تورم شکم، ممکن است افراد بتوانند علائم خود را به راحتی در خانه درمان کنند. در ادامه چند نمونه از مواردی که باعث تورم شکم می‌شوند و می‌توان آن‌ها را با راهکارهای خانگی درمان کرد آورده شده است:

4. درمان تورم شکم به دلیل پرخوری؛ شایع‌ترین علت ورم شکم کودکان

اگر تورم ناحیه شکم به دلیل پرخوری ایجاد شده باشد، کافی است که منتظر هضم مواد غذایی خورده شده باشید. همچنین برای جلوگیری از این اتفاق پیشنهاد می‌شود که در خوردن مراعات کرده و وعده‌های غذایی خود را به چندین وعده کوچک‌تر تقسیم کنید.

5. درمان نفخ و گاز در خانه با درمان ورم شکم در طب سنتی

در صورتی که تورم شکم به دلیل نفخ کردن و گاز در معده یا روده‌ها است، باید سعی کنید از غذاهایی که باعث ایجاد گاز می‌شود اجتناب کنید. بعضی از این غذاها شامل حبوبات و سبزیجات (کلم بروکلی و کلم) هستند.

همچنین مصرف نوشیدنی‌های گازدار را به حداقل برسانید و از نی برای نوشیدن استفاده کنید. آهسته غذا خوردن نیز می‌تواند به کاهش بلعیدن هوا کمک کند. باید اشاره کرد که عرق نعنا برای دفع و رفع نفخ بسیار مفید است.

6. کاهش مصرف لبنیات برای افرادی که به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند

کاهش یا پرهیز از لبنیات می‌تواند به تسکین علائم تورم ناحیه شکم در این افراد کمک کند.

7. کاهش استرس و افزایش مصرف فیبر؛ علت ورم سمت چپ شکم یا راست

کاهش اضطراب و استرس و همچنین بیشتر استفاده کردن موادغذایی حاوی فیبر به کاهش علائم افراد مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر کمک می‌کند.

8. استراحت در بستر و کاهش مصرف سدیم

رعایت این موارد می‌تواند به بدن کمک کند تا از شر مایعات اضافی در اثر بیماری آسیت خلاص شود.

9. درمان یبوست در خانه به راحتی؛ درمان ورم روده و یبوست با آب و ملین‌ها

برای درمان یبوست خفیف تا شدید باید از غذاهای نرم و آبکی و مواد غذایی ملین استفاده کنید. این نوع غذاها شامل سوپ، خوراک همراه با سبزیجات فراوان می‌شود. همچنین مصرف انجیر (خشک یا تازه)، قیسی، آلو و روغن‌زیتون می‌تواند به سیستم گوارشی کمک کند.

همچنین ماساژ ناحیه شکم در جهت خلاف عقربه‌های ساعت می‌تواند در حرکت روده‌ها و خروج مواد زائد موثر باشد.

یادداشت پایانی

یکی از شرایطی که همه افراد آن را تجربه می‌کنند، تورم ناحیه شکم است. این حالت در بیشتر موارد یک بیماری جدی به شمار نمی‌رود و در اثر عوامل مختلفی همچون یبوست، نفخ، پرخوری، عدم هضم غذا، تورم پیش از قاعدگی زنان و حساسیت به بعضی مواد غذایی (عدم تحمل لاکتوز) رخ می‌دهد.

این نوع حالات را می‌توان با رعایت چندین نکته در خانه به راحتی درمان و در مواردی حتی از بروز آن‌ها جلوگیری کرد. به عنوان مثال از راهکارهای درمان خانگی نفخ می‌توان به رعایت رژیم غذایی، اجتناب از مصرف مواد غذایی نفاخ، مصرف عرق نعنا یا قرص نعنا اشاره کرد.

زمانی تورم ناحیه شکم جدی است که جزئی از علائم یک بیماری دیگر مانند سندروم روده تحریک‌پذیر، بیماری آسیت، سرطان‌های ناحیه شکم و التهاب پوشش داخلی شکم باشد. در چنین مواقعی مراجعه به پزشک و درمان علت اصلی بسیار مهم است.

سوالات متداول در مورد تورم ناحیه شکم