زنیان؛ 14 خواص از بیماری‌های قلبی تا مشکلات پوست و کلیه را درمان می‌کند
زنیان با خواص بی‌شمار و شگفت‌انگیز خود جایگاه خاصی در درمان و کنترل بیماری‌ها دارد. به عبارتی تنها خواص دارویی آن نیست که آن را در محور توجه قرار داده، بلکه کاربرد آن در ادویه‌ها و طعم‌دهنده‌های غذا نیز اهمیت زیادی دارد و مجموع این دو کاربرد اساسی، زنیان را تبدیل به دانه‌ای پر کاربرد در مصارف روزانه افراد کرده است. بیشترین مصرف این دانه در میان مردم هند قابل مشاهده است.
این دانه ظاهری شبیه به دانه‌های رازیانه و زیره داشته و بسیار معطر با بویی شبیه آویشن است. طعم آن تلخ و قوی، شبیه به پونه کوهی و بادیان است. بیشتر در هند و ایران رشد می‌کند و به ندرت به صورت خام مصرف می‌شود. با توجه به در دسترس بودن آن به دو صورت دانه و پودر، طریقه مصرف زنیان در پخت‌وپز با دانه رایج‌تر است. در این مقاله از مجله سلامت سیوطب به فواید اثرگذار زنیان و همچنین عوارض این گیاه دارویی پرداخته شده است.
توصیف گیاه شناسی زنیان
زنیان همانند گشنیز، زیره و رازیانه از خانواده گیاهان چتری است. به طور گسترده در مناطق خشک و نیمه‌خشک رشد می‌کنند؛ زیرا خاک این مناطق حاوی مقادیر زیادی نمک هستند. زنیان گیاهی یک ساله با شاخه‌های فراوان، به ارتفاع 60 تا 90 سانتی‌متر است. گل گیاه به صورت چتری و عمدتا متشکل از 16 چتر و در هر چتر تقریبا 16 گل دارد. میوه قهوه‌ای مایل به خاکستری، بیضی شکل، فشرده، حدود دو میلی‌متر طول و 1.7 میلی‌متر عرض، پنج برجستگی و شش خط برجسته و مجزا دارد.
بیشتر بخوانید: گلنار فارسی؛ معجزه‌ای برای پیشگیری و درمان بیماری‌های مختلف
در طب سنتی طبع زنیان به عنوان طبعی گرم معرفی می‌شود. دارای مقادیر بالای سدیم، فسفر، تیمول، آنتول، تیامین، نیاسین، کلسیم، پتاسیم، اسیدهای چرب و فیبر است.
گمان می‌رود که این گیاه دارویی از ایران و آسیای صغیر (ترکیه فعلی) منشا گرفته باشد. سپس از آنجا به هند گسترش یافته و اکنون در خاورمیانه و شمال آفریقا نیز کشت می‌شود. نام‌های دیگرش، بسته به اقلیم مورد استفاده در جهان متفاوت است
- نام علمی زنیان: Trachyspermum
- نام فرانسوی: Ajowan_ Ammi des boutiques
- نام انگلیسی: Ajwain seeds
- نام آلمانی: Ammeysamen
- نام عربی: انیسون بری، کمون حبشی
بیشتر بخوانید: قره قاط و معرفی ۱۳ خاصیت دارویی و سنتی این میوه جنگلی
مزایای گیاه زنیان
در ادامه 14 مزیت و کاربرد اصلی دانه زنیان برای سلامتی آورده شده است که عبارتند از:
1. مبارزه با باکتری‌ها و قارچ‌ها
دانه‌های گل زنیان دارای خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی قوی هستند. این خاصیت احتمالا به دو ترکیب فعال آن، تیمول و کارواکرول نسبت داده می‌شود که رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها را مهار می‌کند. مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که این ترکیبات با باکتری‌های بالقوه مضر مانند اشریشیا کلی و سالمونلا (عامل مسمومیت غذایی و سایر شرایط سلامتی) مبارزه می‌کنند.
طبق یافته‌های یک مطالعه آزمایشگاهی دیگر، دانه‌های گل زنیان در برابر سویه‌های مقاوم به چند دارو از باکتری‌ها و قارچ‌ها از جمله کاندیدا آلبیکنس، کاندیدا کروسی و استرپتوکوک موتانس در مقایسه با سایر حلال‌ها موثرتر بودند. تحقیقات بیشتری برای بررسی چگونگی اثر‌بخشی این دانه بر رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها در انسان مورد نیاز است.
بیشتر بخوانید: جاوشیر چیست، بررسی فواید آن بر اعصاب و بیماری های سرد بلغمی
2. بهبود سطح کلسترول قلب
پژوهش‌های انجام شده بر روی حیوانات نشان داد که دانه‌های زنیان سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید را کاهش می‌دهد. سطوح بالای کلسترول و تری‌گلیسیرید از عوامل خطرساز بیماری قلبی هستند. در خرگوش، پودر آن باعث کاهش کلسترول تام، کلسترول LDL (بد) و تری گلیسیرید شد.
به طور مشابه، اثر این گیاه روی موش‌ها نشان داد که عصاره آن در کاهش کلسترول تام، تری گلیسیرید و کلسترول بد (LDL) و همچنین افزایش سطح کلسترول HDL (خوب) در محافظت از قلب تاثیر قابل توجهی دارد.
در هر دو مطالعه، پودر دانه زنیان تنها زمانی در درمان سطوح کلسترول بالا موثر بود که در دوزهای بالا استفاده شد. این میزان با خوردن دانه‌ها از طریق یک رژیم غذایی معمولی دریافت نمی‌شد. برای ارزیابی اینکه چگونه دانه این گیاه دارویی بر سطح کلسترول در انسان تاثیر بگذارد، مطالعات بیشتری نیاز است.
بیشتر بخوانید: خواص اسپند| آشنایی با مهمترین فواید و عوارض آن
3. کمک به کاهش فشار خون
فشار خون بالا یا پُرفشاری خون، یک بیماری شایع است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته را افزایش می‌دهد.
کنترل فشار خون در طب سنتی با استفاده از داروهایی مانند مسدودکننده‌های کانال کلسیم است. این مسدودکننده‌ها از ورود کلسیم به سلول‌های قلب جلوگیری می‌کنند و با شل و منبسط ساختن رگ‌های خونی به کاهش فشار خون کمک خواهند کرد. تیمول (از اجزای اصلی دانه‌های زنیان) اثرات مسدودکننده کانال کلسیم دارد و به کاهش سطح فشار خون کمک می‌کند.
مطالعات نشان می‌دهد که خواص زنیان (تیمول) سطح فشار خون را در موش‌ها کاهش می‌دهد. تحقیقات در مورد خواص زنیان در کاهش سطح فشار خون هنوز محدود است. مطالعات بیشتری برای درک اینکه این دسته از مفردات دارویی چگونه بر کاهش فشار خون در انسان تاثیر می‌گذارند، مورد نیاز است.
بیشتر بخوانید: فلوس و روش استفاده برای درمان یبوست، نقرس و درد مفاصل
4. تسکین علائم یائسگی
یائسگی کاهش طبیعی هورمون‌های تناسلی زنان در طول پیری است که منجر به علائمی مانند گُرگرفتگی، خستگی و خشکی پوست خواهد شد. تصور می‌شود که خواص زنیان اثرات استروژن را در بدن تقلید و به طور بالقوه علائم یائسگی را کاهش می‌دهد.
در یک مطالعه چهار هفته‌ای، 72 زن مبتلا به گرگرفتگی سه بار در روز یک دارونما یا یک کپسول حاوی 330 میلی‌گرم دانه زنیان مصرف کردند. کسانی که زنیان مصرف می‌کردند تقریبا 75درصد کاهش در شدت و دفعات گرگرفتگی را تجربه کردند.
برخی از ترکیبات موجود در دانه ممکن است به جلوگیری از تحلیل استخوان، یکی از علائم بارز یائسگی که در نتیجه کاهش سطح استروژن در بدن رخ می‌دهد، کمک کند. یک مطالعه نشان داد که یک اسانس حاوی 81 درصد آنتول، ماده فعال موجود در آن، به جلوگیری از تحلیل استخوان و محافظت در برابر پوکی استخوان در موش‌ها کمک می‌کند.
علیرغم نتایج امیدوارکننده تحقیقات بیشتری برای تعیین چگونگی اثرگذاری این گیاه بر علائم یائسگی در زنان نیاز است.
بیشتر بخوانید: ریحان، ریحان مقدس، ریحان تایلندی و تمامی خواص جادویی این گیاهان
5. بهبود جریان هوا و جلوگیری از سرفه
برخی شواهد حاکی از تسکین سرفه با مصرف دانه‌های زنیان است. اگرچه تحقیقات ناچیز است، اما یک مطالعه روی خوکچه هندی نشان داد که خواص آن بیشتر از کدئین (داروی رایج برای درمان سرفه) اثر ضد سرفه ایجاد می‌کند.
دانه‌های این گیاه همچنین جریان هوا را به ریه‌ها بهبود می‌بخشد. در یک مطالعه بر روی افراد مبتلا به آسم، درمان با عصاره دانه این گیاه باعث افزایش جریان هوا به ریه‌ها 30 تا 180 دقیقه پس از تجویز شد. این خواص زنیان با اثر تئوفیلین (داروی رایج آسم) قابل مقایسه بود.
به نظر می‌رسد ترکیب عصاره آن و زنجبیل برای درمان بیماری‌های تنفسی مانند آسم و برونشیت موثرتر باشد. در نهایت، تحقیقات بیشتری برای درک بهتر اثر دانه این گیاه بر سرفه و سایر علائم تنفسی در انسان مورد نیاز است.
بیشتر بخوانید: سورنجان چیست و چگونه گیاهی سمی قابلیت درمانی دارد
6. اثرات ضد التهابی
التهاب می‌تواند خوب یا بد باشد. التهاب کوتاه مدت راه طبیعی بدن برای محافظت در برابر بیماری یا آسیب است. از سوی دیگر، التهاب مزمن اثرات منفی بر بدن دارد و خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها را افزایش خواهد داد.
نشان داده شده است که دانه‌های زنیان دارای اثرات ضد التهابی هستند و امکان دارد التهاب را در بدن کاهش دهند. یک مطالعه آزمایشگاهی بر روی چند موش نشان داد که عرق آن اثرات ضد التهابی قابل توجهی از خود نشان داده است.
موش‌های مبتلا به آرتریت که به مدت 21 روز عرق زنیان دریافت کردند، بهبودی التهابی مانند کاهش سطح الاستاز (آنزیمی مرتبط با التهاب) را از خود نشان دادند. در حالی که تحقیقات بیشتری مورد نیاز است، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که عصاره دانه آن امکان داشتن پتانسیل درمانی برای بیماری‌های التهابی را بالا برده است.
مصرف دانه‌های زنیان برای اکثر مردم بی‌خطر است. به یاد داشته باشید که گزارش‌های حاکی از حالت تهوع پس از مصرف دوزهای بالای آن نیز ذکر شده است. به همین دلیل دانه‌ها را باید به مقدار کم مصرف کرد. زنان باردار یا شیرده باید از مصرف دانه‌های این گیاه اجتناب کنند، زیرا اثرات سمی آن بر روی جنین نشان داده شده است.
بیشتر بخوانید: قرنفل چیست؟ کاربردها و خواص درمانی گیاه میخک
7. رفع درد گوش و دندان
برای تسکین دنداندرد وحشتناک، غرغره مخلوطی از آب ولرم، یک قاشق چای‌خوری عرق زنیان و نمک کافی است. استنشاق دود حاصل از سوزاندن دانه‌های آن می‌تواند برای دندان دردناک معجزه کند. علاوه بر این، عرق آن به عنوان یک دهان شویه عالی نیز عمل می‌کند و بهداشت دهان و دندان را حفظ می‌کند. برای تمیز کردن زخم‌ها، تیمول موجود در دانه‌های زنیان به عنوان یک میکروب‌کش و قارچ‌کش قوی عمل می‌کند؛ بنابراین، دانه‌های آن را می‌توان له کرد و روی پوست برای درمان عفونت‌ها یا بریدگی‌ها قرار داد.
بیشتر بخوانید: فواید حجامت برای پوست صورت و بدن
8. خواص زنیان در لاغری
از جمله خواص مهم دیگر عرق این گیاه دارویی، پیشگیری و درمان گاز معده و سوء‌هاضمه مزمن است. سوء‌هاضمه به عنوان درد و ناراحتی مداوم در قسمت بالایی معده طبقه‌بندی می‌شود. تاخیر در تخلیه معده یکی از دلایل سوء‌هاضمه است.
جایگاه خواص زنیان در طب اسلامی راهگشای استفاده از آن به عنوان یک درمان خانگی برای مشکلات گوارشی خواهد بود. برخی از مطالعات، بیانگر تاثیر عرق آن بر مقابله با زخم‌های گوارشی مانند زخم‌های مری، معده یا روده کوچک هستند.
به عنوان مثال، یک مطالعه دو هفته‌ای روی موش‌ها نشان داد که درمان با عرق این گیاه باعث بهبود زخم معده ناشی از ایبوپروفن می‌شود. این بررسی با اثر یک داروی رایج مورد استفاده برای درمان زخم معده قابل مقایسه است.
جالب اینجاست که ادویه زنیان روند عبور غذا از معده را در موش‌ها تسریع می‌کند که به بهبود سوء‌هاضمه کمک خواهد کرد. با این حال، این موضوع در مطالعات انسانی هنوز به اثبات نرسیده است. نوشیدن منظم عرق آن برای افزایش سرعت متابولیسم مفید است و به سوزاندن چربی بدن کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: حجامت درمانی و مزاياي درماني آن
9. متعادل سازی سطح قند خون
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که آنتول، ماده فعال دانه زنیان، سطح قند خون را در صورت همراه شدن با یک رژیم غذایی سالم کنترل می‌کند. در یک مطالعه 45 روزه روی موش‌های دیابتی، آنتول با تغییر سطوح چندین آنزیم کلیدی به کاهش قند خون بالا کمک کرد. آنتول همچنین عملکرد سلول‌های لوزالمعده که انسولین تولید می‌کنند را افزایش داد.
به خاطر داشته باشید که این مطالعات از دوز غلیظ آنتول استفاده می‌کنند؛ دوزی بسیار بیشتر از آنچه در یک وعده معمولی دانه زنیان یافت می‌شود. برای ارزیابی اینکه چگونه خواص این گیاه دارویی بر سطح قند خون در انسان تاثیر می‌گذارد، به مطالعات بیشتری نیاز است.
بیشتر بخوانید: آنغوزه گیاهی با ۸ خواص از کنترل سرطان، دیابت تا بیماری‌های گوارشی
10. فعالیت ضد سنگ و ادرارآور
اثرات ضد سنگ و ادرارآور در داخل بدن توسط عرق زنیان در موش نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. در یک مطالعه بیشتر در مورد یک اثر ادرارآور احتمالی، مشخص شد که زنیان در افزایش تولید ادرار 24 ساعته موثر نیست. بر اساس یافته‌ها محققین به این نتیجه رسیدند که استفاده سنتی از این گیاه در درمان سنگ کلیه توسط شواهد تجربی آن‌ها تایید نشده است.
بیشتر بخوانید: زنجبیل| ۶ خاصیت مهم این گیاه و فواید درمانی آن را بشناسید
11. خواص زنیان برای پوست و مو
قبل از استفاده از هر ماده‌ای چه شیمیایی و چه گیاهی باید آن را در قسمت کوچکی از پوست امتحان کرد تا از نداشتن حساسیت نسبت به آن ماده اطمینان حاصل شود. زمان مورد نیاز برای بروز حساسیت 20 دقیقه است که با قرمزی و التهاب پوست خود را نشان خواهد داد.
زنیان به دلیل خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی تاثیر عجیبی در پاکسازی پوست و رفع جوش و آکنه دارد. ویژگی ضد التهابی آن نقش مهمی در درمان اگزما، جوش و قرمزی پوست دارد.
نقش این گیاه با داشتن آنتی‌اکسیدان‌های بالا در جلوگیری از سفید شدن مو آشکار است. سفید شدن موها عمدتا از 40 سال به بالا با فرایندهای اکسیداتیو خاصی در سلول‌ها به وجود می‌آید و به همین دلیل برخی از افراد دچار سفیدی موی زودرس خواهند شد.
بیشتر بخوانید: مریم گلی | یک ادویه با ۵ خاصیت دارویی فوق‌العاده
12. اقدامات سقط جنین و کهکشانی
طبق یک گزارش در مورد خواص زنیان در 14 گیاه دارویی بومی، از آن برای سقط جنین در برخی از مناطق اوتار پرادش (هند) در سال 1987 استفاده می‌شده است. به طور خاص، 50 نفر از 75 زن بارداری که از دانه این گیاه برای سقط جنین استفاده کردند، مورد بررسی قرار گرفتند (از مجموع 155 زن در دوره باروری). این گیاه 100درصد موثر نبود و بنابراین احتمال ایجاد نقایص مادرزادی موجب نگرانی شد. بر اساس تراتوژنیسیته (عامل ایجاد کننده ناهنجاری در جنین) مشاهده شده در جنین موش، خطر بالایی از سمیت جنینی ده گیاه از جمله زنیان وجود داشت.
بیشتر بخوانید: بیماری‌های طبع سرد؛ از ام اس تا کم‌شنوایی
13. ضد تجمع پلاکتی
آزمایش‌های ضد پلاکتی در شرایط آزمایشگاهی با خون داوطلبان انسانی، نشان داد که یک عصاره خشک شده از دانه‌های زنیان، تجمع پلاکت‌های ناشی از اسید آراشیدونیک، کلاژن و اپی نفرین را مهار می‌کند. مطالعه پژوهشی برای حمایت از استفاده سنتی از زنیان در زنان پس از زایمان انجام شد.
بیشتر بخوانید : اصلاح مزاج سرد و خشک؛ به جنگ غلبه سودا بروید
14. خواص زنیان برای رحم
از جمله خواص این گیاه در خانم‌ها، پاکسازی و جلوگیری از ایجاد بوی بد رحم است. ترکیب دانه آن با رازیانه امکان این جلوگیری را ساده‌تر خواهد کرد. علاوه بر پاکسازی رحم، با ایجاد حس آرامش در کمتر کردن درد و مشکلات قاعدگی زنان نیز مفید خواهد بود. مصرف جوشانده این گیاه گرفتگی و نامنظمی قاعدگی را کاهش می‌دهد. روغن زنیان نیز در کاهش درد عضلات و کمر اثرگذار است.
بیشتر بخوانید : درمان مزاج گرم و خشک؛ صحرای تن صفراوی‌ها درمان می‌شود؟
عوارض جانبی زنیان
فارغ از خواص بسیار زیاد این گیاه دارویی، مصرف بیش از حد آن منجر به تولید گاز در معده خواهد شد و اسیدیته و رفلاکس را به دنبال دارد. برخی از مردم به دانه آن به دلیل وجود تیمول حساسیت دارند که امکان دارد باعث سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ شود.
برخی از ترکیبات دانه‌های زنیان قوی هستند. التهاب در دهان و در نتیجه احساس سوزش و زخم‌های دهان ممکن است از عوارض آن باشد. زنان باردار به دلیل اثرات نامطلوب احتمالی بر رشد جنین باید از مصرف بیش از حد آن اجتناب کنند. مقادیر بیشتری از مصرف خوراکی دانه‌های زنیان، خاصیت سمی در بدن به وجود می‌آورد و ممکن است منجر به مسمومیت کشنده شود.
مصرف مکمل‌های زنیان خطر خونریزی در حین و بعد از جراحی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین توصیه می‌شود دو هفته قبل از جراحی مصرف آن قطع شود.
بیشتر بخوانید : مزاج گرم و تر، دلیلی برای چاقی و پرخوری؟
یادداشت پایانی
زنیان ادویه‌ای است که همه خانواده‌های هندی با آن آشنا بوده و بخشی از غذاهای هندی بدون آن ناقص هستند. بر اساس تحقیقات گیاه‌شناسی منشا رشد این گیاه علفی کشور ایران بوده است. رنگ‌دانه‌های آن از سبز زیتونی تا قهوه‌ای متفاوت و تمام قسمت‌های این گیاه رایحه‌ای بسیار قوی دارند.
دانه‌ها شبیه زیره و رازیانه بوده و طعمی تلخ و تند دارند که مزه آن تا حدودی شبیه پونه کوهی است. به دلیل ماهیت معطر قوی، اغلب در ادویه کاری و ترشی کاربرد فراوانی دارد. پودر زنیان از آن ادویه‌های کمیاب است که هدف دوگانه افزودن طعم و مزه و مفید بودن برای سلامتی را برآورده می‌کند.
یک متخصص طب سنتی در هند دلیل استفاده گسترده از آن در خانواده‌های هندی را حفظ سلامت دستگاه گوارش می‌داند. زنیان در واقع هر نوع ناراحتی شکمی ناشی از سوء‌هاضمه مانند درد معده یا احساس سوزش را درمان می‌کند و نیز اشتها را برای کسانی که از بی اشتهایی رنج می‌برند افزایش می‌دهد.
دانه‌های زنیان سرشار از فیبر، مواد معدنی، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند. برای استفاده حداکثر از خواص زنیان می‌توان آن‌ها را به صورت برشته در روغن یا کره، خام یا به آب یا چای اضافه کرد. افزودن طعم و عطر به وعده‌های غذایی تنها هدف استفاده از زنیان نیست. خواص زنیان بسیار زیاد بوده و باید آن‌ها را شناخت تا از آن‌ها به خوبی استفاده کرد. سپاس از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید. سوالات خود را با ما در میان بگذارید.