شپش سر انگلی است که روی سر انسان زندگی می‌کند و از طریق تماس سر به سر از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. این انتقال ممکن است از طریق تماس مستقیم با مو اتفاق بیفتد، اما در بیشتر موارد با استفاده مشترک از شانه، برس، کلاه و… مرتبط است.
شپش سر یکی از مشکلات رایج کودکان دبستانی و پیش دبستانی است. با این حال در صورت مبتلا شدن یک فرد، احتمالا همه اعضای خانواده مبتلا شده و همگی باید تحت درمان قرار بگیرند. در واقع به علت سرعت تکثیر این حشره، وجود یک شپش در صورت عدم درمان، به معنای شروع عفونت و آلودگی گسترده است.
به خاطر داشته باشید که استفاده از داروهای ضدشپش با ملاحظات زیادی همراه است. به ویژه در مورد زنان باردار، افراد مسن و کودکان خردسال که باید قبل از شروع مصرف داروها، توسط یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مورد ارزیابی قرار بگیرند.
شپش مو اگرچه شایع است، اما هنوز می‌تواند اکثر والدین، معلمان و کارکنان مراقبت‌های بهداشتی را نگران کند. با این حال خبر خوب آن است که این عفونت معمولا هیچ بیماری جدی‌ای ایجاد نمی‌کند و نه چندان راحت، اما قابل درمان است.
برای آنکه بدانید شپش سر چیست؟ راه‌های انتقال آن کدامند و چگونه می‌توان با آن مقابله کرد، با این مقاله از مجله سیوطب همراه شوید.
شپش سر چیست؟
علت شپش سر معمولی، حشره‌ای کوچک (Pediculus humanus capitis) است که خود را به پوست سر انسان می‌چسباند و از خون او تغذیه می‌کند. تشخیص این حشره کوچک و متحرک معمولا با سختی‌هایی همراه است؛ خصوصا در افرادی که موهای پرپشتی دارند.
شپش‌ها روی ساقه‌های مو تخم می‌گذارند و غالبا همین تخم‌های کوچک و سفیدرنگ هستند که به عنوان اولین نشانه از هجوم آن‌ها دیده می‌شوند. پدیکولوز یا پدیکولوزیس، اصطلاحی برای عفونت با شپش سر است.
بیشتر بخوانید: برای درمان موخوره، راهی جز کوتاه کردن مو وجود دارد؟
شیوع شپش سر چقدر است؟
بر خلاف تصور عموم مردم، آلودگی به شپش سر در سراسر جهان بسیار شایع است. میزبانی انسان از این انگل به گذشته‌های دور برمی‌گردد. با اینکه فراوانی دقیق افراد مبتلا مشخص نیست، اما تخمین‌ها از 6 تا 12 میلیون مورد در سال فقط برای ایالات متحده امریکا، خبر می‌دهند.
چه کسانی به شپش سر دچار می‌شوند؟
به طور کلی می‌توان گفت که همه انسان‌ها ممکن است به شپش سر مبتلا شوند. انتقال شپش ار فردی به فرد دیگر آسان بوده و در واقع هرکسی که در تماس نزدیک با فردی باشد که شپش سر داشته یا دارد، در معرض خطر ابتلا قرار می‌گیرد.
با این حال کودکان خردسال در سن مدرسه، معلمین و مراقبان آن‌ها بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به شپش هستند. استفاده مشترک از کلاه، برس مو و سایر اقلام مرتبط با سر و موها باعث گسترش آلودگی می‌شود.
به طور کلی می‌توان گفت:
- کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی (3 تا 11 سال) بیشتر در معرض خطر هستند
- احتمال ابتلا برای همه اعضای خانواده‌هایی که کودک خردسال دارند، بالا است
- دختران بیشتر از پسران در خطر هستند
- زنان بیشتر از مردان احتمال ابتلا دارند
بیشتر بخوانید: علت آسیب های مو
راه‌های انتقال شپش مو چیست؟
شپش از طریق تماس پخش می‌شود. این حشرات کوچک نمی‌توانند بپرند یا پرواز کنند، بنابراین برای انتقال به تماس مستقیم یا غیرمستقیم سر به سر وابسته هستند. منظور از تماس غیرمستقیم در اینجا، استفاده مشترک از وسایل مرتبط با سر و موها است. شپش‌ها می‌توانند برای مدت کوتاهی روی لباس‌ها، کلاه‌ها و برس‌های مو زنده بمانند و به نفر بعدی منتقل شوند. بنابراین می‌توان گفت این حشرات نقش اصلی را در سرایت و گسترش آلودگی بازی می‌کنند.
یک کودک به روشهای مختلفی ممکن است به شپش دچار شود که عبارت‌اند از:
- تماس با فردی که قبلا آلوده شده است: در طول بازی، فعالیت‌های ورزشی، مدرسه، مهمانی، اردو و خوابیدن در خانه فرد مبتلا
- استفاده از لباس یا دیگر اقلام آلوده: شانه، برس، حوله، کلاه، تل سر، کش مو، روبان مو، روسری، مقنعه و…
- تماس سر با محل آلوده: تخت، کاناپه، بالش، فرش، عروسک پارچه‌ای
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد اگر بیش از 48 ساعت از تماس فرد آلوده با موارد ذکر شده گذشته باشد، خطر انتقال بسیار کم است.
علائم شپش سر چیست؟
اگرچه خارش ممکن است نشانه‌ای از آلودگی به شپش سر باشد، با این حال اغلب افراد بدون علامت هستند. در واقع تنها علامت قابل اعتماد برای تشخیص آلودگی، مشاهده یک شپش زنده -در هر مرحله از چرخه زندگی- است. با این حال وجود تخم‌ها (نیتس) نیز می‌تواند نشانه‌ای از وجود یک آلودگی فعال باشد.
به طور کلی علائم شپش سر عبارت‌اند از:
- احساس قلقلک و حرکت کردن چیزی در موها
- خارش (ناشی از واکنش آلرژیک به نیش‌ها)
- زخم روی سر (ناشی از خاراندن جای نیش‌ها)
- زخم‌های روی سر ممکن است عفونی شوند
- تحریک‌پذیری
همچنین برخی از افراد به شپش واکنش آلرژیک نشان می‌دهند و دیدن شواهدی از التهاب در گردن یا پوست سر آن‌ها، غیرمعمول نیست.
بیشتر بخوانید :فواید ماسک شیر و عسل برای پوست و مو
آلرژی به شپش سر
در مورد افرادی که به شپش سر واکنش آلرژیک نشان می‌دهند، به دلیل آسیب‌دیدگی‌های پوست و ایجاد خراش‌هایی روی آن، خطر ابتلا به عفونت باکتریایی نیز وجود دارد.
در این موارد ممکن است برای درمان عفونت پوست به مصرف آنتی‌بیوتیک نیاز باشد؛ بنابراین در صورت افزایش تورم، قرمزی و درد باید سریعا به پزشک مراجعه شود.
شپش سر بیشتر در کدام نواحی یافت می‌شود؟
شپش سر در پوست سر و اغلب در نواحی پشت گوش و همچنین در نزدیکی خط گردن قرار دارد. شپش با چنگال‌های قلاب مانندی که در انتهای هر یک از شش پای آن‌ها یافت می‌شود، به ساقه موها می‌چسبد. شپش سر به ندرت ممکن است که روی بدن، مژه‌ها یا ابروها دیده شود.
تشخیص شپش سر چگونه است؟
شپش سر و تخم‌های آن‌ها معمولا با چشم غیرمسلح قابل مشاهده هستند، با این حال حرکت کردن شپش زنده می‌تواند باعث پنهان ماندن آن‌ها شود. شپش‌ها می‌توانند رنگ‌های متفاوتی داشته باشند و این به سن و میزان تغذیه آن‌ها وابسته است.
در بیشتر موارد به دلیل تشابه رنگ آن‌ها با تارهای مو، تشخیص با مشاهده تخم‌های شپش اتفاق می‌افتد. این تخم‌ها ثابت، گرد و سفید هستند و در نزدیکی پوست سر، به تارهای مو متصل شده‌اند. اگر تخم‌ها بیشتر از 5 میلی‌متر با پوست سر فاصله داشته باشند، این به معنی قدیمی بودن آلودگی است.
اگر مطمئن نیستید که فردی شپش دارد یا خیر، تشخیص باید توسط یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی، پرستار مدرسه یا یک متخصص بهداشت محلی انجام شود. گفته می‌شود در صورتی که معاینه سر با شانه کردن موها همراه شود، احتمال تشخیص دقیق‌تر بالا می‌رود.
پیشگیری و محافظت در برابر شپش سر
متاسفانه جلوگیری از شپش سر در کودکان تقریبا غیرممکن است. آن‌ها معمولا فرصت‌های متعددی برای تماس سر با محل‌های آلوده مانند سر و موهای یک هم‌بازی مبتلا دارند.
با این حال می‌توانید به آن‌ها آموزش دهید که از کلاه، شانه و برس دیگران استفاده نکنند و برای بررسی منظم پوست سر آن‌ها برنامه‌ریزی کنید. هرچقدر زودتر متوجه وجود شپش در موهای کودک‌تان شوید، درمان آسان‌تر خواهد بود.
در صورت ابتلا به شپش سر (پدیکولوزیس) چه باید کرد؟
یک آلودگی واقعی به شپش سر، نیاز به درمان دارد. اگر شپش زنده را در هر مرحله‌ای شناسایی کردید، فورا به یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی اطلاع داده و در مورد گزینه‌های درمانی از او راهنمایی بگیرید. فراموش نکنید که با توجه به سهولت انتقال شپش، باید تمام تماس‌های خود و محیط خانه را مورد بررسی قرار داده و از آلودگی پاک کنید.
بیشتر بخوانید: سفیدی مو ، روش های رفع سفید شدن مو با ویتامین ها
درمان شپش سر چگونه است؟
برای از بین بردن موثر و درمان شپش سر، فرد مبتلا، اعضای خانواده درصورتی که آلوده هستند و خانه نیز باید در برنامه درمان قرار بگیرند. به یاد داشته باشید درمان تنها در صورتی باید شروع شود که شپش زنده به وضوح شناسایی شده باشد. طبق گزارش بالینی اخیر آکادمی اطفال آمریکا، درمان ایده‌آل شپش مو باید به صورت ایمن، عاری از مواد شیمیایی سمی به راحتی و بدون نسخه در دسترس همگان باشد و استفاده از آن آسان، موثر و ارزان باشد.
از بین بردن شپش از روی موها
اکثر درمان‌های موضعی شپش مو بدون نسخه در دسترس هستند. با این حال، از آنجایی که برخی از مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها ممکن است برای کودکان با عوارضی همراه باشد، همیشه ابتدا با یک متخصص مشورت کنید.
به طور کلی شامپوهای مورد استفاده برای درمان شپش سر، تاثیر کمی روی تخم‌ها و آلودگی‌های به‌جامانده دارند. برای خارج کردن آن‌ها باید به صورت دستی و با کمک یک شانه دندانه ظریف اقدام کنید. اغلب برای اطمینان از ریشه‌کن شدن کامل، بیش از یک برنامه درمانی مورد نیاز است.
کدام دارو برای درمان شپش مو مناسب‌تر است؟
اگر برای بار اول با این مشکل مواجه شده‌اید، باید با یک داروساز یا متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید. این حساسیت در مورد کودکان زیر دو سال بسیار بالاتر است.
بعضی از انواع داروهای بدون نسخه (OTC) که برای درمان شپش مو مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارت‌اند از:
- پیرترین‌ها (Pyrethrins)
- پرمترین (Permethrins)
- دایمتیکون‌ها (Dimethicones)
داروهای نسخه‌ای برای درمان شپش سر:
- مالاتیون (Malathion)
- الکل بنزیل (Benzyl alcohol)
- اسپینوساد (Spinosad)
- ایورمکتین (Ivermectin)
- لیندان (Lindane)
هرکدام از این داروها اثرگذاری متفاوتی دارند و شرایط مصرف به خصوصی را می‌طلبند. بعضی از این داروها اشتعال‌زا هستند و استفاده همزمان سشوار با آن‌ها خطرناک است. در بعضی درمان‌ها دارو را روی موهای خشک استفاده می‌کنند و در بعضی دیگر موها رو باید قبل از درمان خیس کرد. همچنین در بعضی درمان‌ها تا چندین ساعت بعد از مصرف نباید موها را شست یا از شامپو استفاده کرد. بنابراین برای درمان دارویی شپش سر باید با پزشک یا داروساز مشورت کرده و طریقه مصرف آن‌ها را به طور کامل دریافت کنید.
همچنین برخی از مواردی که به طور کلی رعایت آن‌ها در درمان شپش مو مهم هستند، عبارت‌اند از:
- دارو را به همان میزان توصیه شده استفاده کرده و از مصرف بیشتر اجتناب کنید
- یک دارو را در صورتی که نتیجه نداشت، بیشتر از دو بار امتحان نکنید
- داروهای مختلف شپش سر را با هم ترکیب نکنید
- استفاده از داروها را با دوش گرفتن همراه نکنید. تلاش شما باید در راستای هر چه کمتر کردن تماس این مواد شیمیایی با پوست دیگر نواحی بدن باشد
- از تماس داروهای ضد شپش با دهان، بینی و چشم‌ها جلوگیری کنید
شانه‌های دندانه‌ریز
علاوه بر شامپودرمانی، استفاده از شانه‌های دندانه‌ریز هم توصیه می‌شود. این کار باعث می‌شود تا آلودگی‌های باقی‌مانده (مانند تخم‌های شپش) از موها خارج شوند. این کار اغلب یک فرآیند طولانی و خسته‌کننده است، اما در نهایت به نتیجه بهتری منجر می‌شود.
حذف شپش از خانه
سعی کنید همه ملافه‌ها و لباس‌هایی را که در معرض آلودگی به شپش مو قرار داشته‌اند را بشویید. اگرچه که شپش‌ها نمی‌توانند بدون تغذیه، برای مدت طولانی زنده بمانند، با این حال از بین بردن آن‌ها می‌تواند سطح دیگری از امنیت را فراهم کند.
برای این منظور احتمالا لازم نیست که تمام موجودات عروسکی فرزندتان را بشویید، اما پاک کردن «همدم مورد علاقه او برای خواب» یکی از مراحل اصلی در این ماموریت است.
وسایلی که نمی‌توانید بشویید را داخل یک کیسه پلاستیکی ریخته و برای دو هفته آن‌ها را رها کنید تا هر شپشی که زنده مانده از بین برود. شپش‌های تازه از تخم درآمده یا جوان، بدون منبع تغذیه زنده نمی‌مانند.
جاروبرقی کف، فرش‌ها و مبلمان برای رفع آلودگی‌ها کافی است.
درمان خانگی شپش مو
از قدیم برای درمان شپش مو از روشهای خانگی استفاده می‌کرده‌اند، اما شواهد کمی مبنی بر موثر بودن این موارد وجود دارد. انسداد درمانی، شانه کردن و حذف موها از جمله روشهای قدیمی برای درمان شپش سر هستند. بعضی از متخصصان اطفال، استفاده از این روش‌ها را بدون ضرر تشخیص داده‌اند.
این موارد شامل استفاده از راه‌حل‌های ایجاد مانع، مانند غوطه‌ور شدن طولانی مدت در آب یا آغشته کردن موها به روغن، الکل، سس مایونز و سرکه هستند. پایه اصلی در این روش‌ها، همان درمان‌های پزشکی مبتنی بر پرمترین یا پیرترین (مانند Nix یا Rid) است.
در بسیاری موارد این اقدامات باعث از بین رفتن شپش‌ها نمی‌شوند و این به نحوه تنفس انگل‌ها مرتبط است. در واقع درمان شپش نیاز به صبر، دقت و حوصله دارد.
اثربخشی حذف موها نیز هرگز به طور کامل ثابت نشده است. با این حال انتظار می‌رود از آنجایی که شپش برای تخم‌گذاری به ساقه مو نیاز دارد، این کار از تکثیر شپش‌ها جلوگیری کند. این راه به علت اثرات روحی همراه با آن، معمولا برای کودکان گزینه مطلوبی در نظر گرفته نمی‌شود. با این حال بهتر است همیشه گزینه‌های درمانی مورد نظر را با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی در میان بگذارید.
بیشتر بخوانید: خواص پوست سیب زمینی برای رشد مو و رفع سفیدی مو
آیا باید نگران آلودگی مجدد باشم؟
بله، بازگشت آلودگی پس از درمان، یکی از رایج‌ترین دلایل ابتلا به شپش سر است. برای جلوگیری از عود آلودگی توصیه می‌شود که به مدت دو تا سه هفته پس از درمان نیز پوست سر را مورد بررسی قرار داده و اطمینان حاصل کنید که هیچ اثری از شپش‌ها یا تخم‌های آن‌ها باقی نمانده است.
افسانه‌های مرتبط با شپش مو
همه کودکان در معرض خطر ابتلا به شپش هستند. این موضوع برخلاف تفکر عموم به بهداشت شخصی، درآمد یا دیگر مسائل خانوادگی مرتبط نیست. شپش سر برای هزاران سال است که وجود دارد و شواهدی از هجوم آن در مقبره‌های مصر باستان پیدا شده است. در واقع تا زمانی که ما موجودات اجتماعی باقی بمانیم، شپش سر نیز همچنان وجود دارد.
شپش سر را با شوره سر اشتباه نگیرید
در بسیاری موارد، ممکن است شپش سر را با شوره سر که یکی از مشکلات مرتبط با مو و زیبایی است، اشتباه بگیرند. با این حال برای اطمینان باید بدانید که شوره سر به راحتی و با حرکت دادن یا شانه کردن، از موها خارج می‌شود؛ اما شپش سر محکم به ساقه مو می‌چسبد.
شپش سر و مدرسه
با اینکه شپش سر بسیار ناخوشایند است، اما نمی‌توان آن را یک خطر جدی برای سلامتی دانست. از آنجایی که احتمال انتقال شپش به افراد دیگر بالا است، در بیشتر موارد کودک مبتلا را از حضور در مدرسه معاف می‌کنند. با این حال بسیاری از متخصصان معتقد هستند این کار در تمام موارد ضروری نیست، توصیه‌ای که از نظر بسیاری افراد ترسناک است. برای جلوگیری از انتقال به سایرین، معمولا کودک مبتلا باید تا از بین رفتن آخرین شپش، در منزل بماند.
آیا حیوانات خانگی نیز باید برای شپش درمان شوند؟
خیر. خوشبختانه شپش سر انسان، روی حیوانات خانگی زندگی نمی‌کند.
بیشتر بخوانید: رزماری و 13 خاصیت از رشد مو تا تسکین درد
خلاصه
شپش سر اگر به سرعت درمان نشود، ممکن است تمامی اطرافیان فرد مبتلا را درگیر کند. برای درمان شپش راه‌های متفاوتی وجود دارد که شامل استفاده از داروها، محلول‌ها و شامپوهای ضدشپش است. تاثیر این داروهای مختلف برای از بین بردن شپش موی سر متفاوت است و می‌تواند قوی یا ضعیف باشد. استفاده از شامپوها و داروهای ضدشپش باید بعد از آغشته کردن سر با آن‌ها، برای رسیدن به نتیجه بهتر با شانه کردن موها همراه باشد.
ترکیبات داروهای ضدشپش بسیار قوی هستند و نباید بیش از حد از آن‌ها استفاده کرد. مصرف خودسرانه داروها و استفاده ناصحیح از آن‌ها می‌تواند عوارض خطرناکی مانند تشنج به همراه داشته باشد.
همچنین استفاده از اغلب داروهای ضدشپش برای کودکان، نوزادان، افراد مسن، زنان باردار، کسانی که سابقه تشنج دارند و همچنین افرادی که پوست حساسی دارند، اکیدا ممنوع است.
به خاطر داشته باشید که اگر از یک روش درمانی شپش سر نتیجه مطلوب نگرفتید، باید با مشورت پزشک، از روش درمانی دیگری استفاده کنید.