از صرع نترسید | مهم‌ترین چیزهایی که باید در مورد صرع بدانید
صرع یا اپی لپسی یک اختلال مزمن است که باعث تشنج‌های بی‌دلیل و مکرر می‌شود. تشنج هم یک حرکت ناگهانی فعالیت الکتریکی در مغز است که با اتفاقی به نام حمله صرعی شهرت دارد. دو نوع اصلی تشنج وجود دارد. تشنج‌های عمومی بر کل مغز تاثیر می‌گذارند. تشنج‌های کانونی یا جزئی فقط بر یک قسمت از مغز موثر هستند. تشخیص یک تشنج خفیف ممکن است دشوار باشد. این می‌تواند چند ثانیه طول بکشد و در طول آن فرد آگاهی ندارد.
حمله صرعی شدیدتر می‌تواند باعث اسپاسم و گرفتگی‌های غیرقابل کنترل ماهیچه‌ها شود و ممکن است چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد. در هنگام تشنج شدید، برخی از افراد گیج می‌شوند یا هوشیاری خود را از دست می‌دهند و پس از آن ممکن است هیچ خاطره‌ای از وقوع آن نداشته باشند.
این بیماری در دسته‌بندی بیماری‌های اعصاب و روان قرار می‌گیرد. در این مقاله قرار است با این بیماری، درمان صرع، علائم و علت‌های بیشتر آشنا شوید.
دلایل مختلفی وجود دارد که ممکن است باعث تشنج شوند. شامل:
- تب شدید
- ضربه به سر
- قند خون بسیار پایین
- ترک الکل
صرع یا اپی لپسی یک اختلال عصبی نسبتا شایع است که 65 میلیون نفر در سراسر جهان به آن مبتلا هستند. در ایران بر اساس آمار سال 1399 حدود 1.2 میلیون نفر دارای این بیماری هستند. همچنین با توجه به گفته‌های رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، ابتلا به این بیماری در ایران به ازای هر هزار نفر برابر با 17 نفر است که دو تا سه برابر میانگین جهانی به شمار می‌رود.
هرکسی می‌تواند به صرع مبتلا شود، اما در کودکان خردسال و بزرگسالان شایع‌تر است و البته در مردان کمی بیشتر از زنان رخ می‌دهد. هیچ درمانی که قطعی باشد برای صرع وجود ندارد، اما این اختلال را می‌توان با داروها و راه‌کارهای دیگر مدیریت کرد.
علائم صرع چیست؟
تشنج یا حمله صرعی اصلی‌ترین علامت اپی لپسی شناخته می‌شود. علائم در افراد مختلف و با توجه به نوع تشنج متفاوت است.
تشنج کانونی (جزئی)
تشنج جزئی ساده شامل از دست دادن هوشیاری نمی‌شود. علائم آن عبارت‌اند از:
- تغییر در حس چشایی، بویایی، بینایی، شنوایی یا لمس
- سرگیجه
- سوزن سوزن شدن و سفت شدن اندام‌ها
تشنج جزئی پیچیده شامل از دست دادن هوشیاری یا آگاهی است. علائم دیگر عبارت‌اند از:
- خیره شدن
- عدم پاسخگویی
- انجام حرکات تکراری
حمله صرعی یا اپی لپسی عمومی
تشنج‌های عمومی کل مغز را درگیر می‌کند و به شش نوع تقسیم می‌شوند:
حمله اپی لپسی ابسنس
این نوع در گذشته تشنج خاموش نامیده می‌شد که باعث خیره شدن چشم می‌شود. همچنین این نوع تشنج ممکن است باعث حرکات مکرر مانند لب زدن یا پلک زدن شود. اصولا این مدل با علائمی کوتاه مدت از بین می‌رود.
حمله اپی لپسی تونیک
باعث سفت شدن ماهیچه‌ها خواهد شد.
حمله اپی لپسی آتونیک
منجر به از دست دادن کنترل ماهیچه‌ها شده و می‌تواند باعث سقوط ناگهانی بیمار شود.
حمله اپی لپسی کلونیک
با حرکات تکان دهنده و مکرر صورت، گردن و بازوها مشخص می‌شود.
حمله اپی لپسی میوکلونیک
باعث لرزش شدید و سریع خود به خودی بازوها و پاها می‌شود.
حمله اپی لپسیتونیک-کلونیک
قبلا «تشنج گرندمال» نامیده می‌شد. علائم آن عبارت‌اند از:
- سفت شدن بدن
- لرزش شدید
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده
- گاز گرفتن زبان
- از دست دادن هوشیاری
پس از تشنج یا حمله صرعی ممکن است چیزی را به یاد نیاورید یا امکان دارد برای چند ساعت به مقدار اندکی احساس بیماری کنید.
بیشتر بخوانید: درمان سردرد با روش‌های معالجه فوری دارویی و خانگی
چه چیزی باعث تشنج صرعی می‌شود؟
برخی از افراد قادر به شناسایی موارد یا موقعیت‌هایی هستند که می‌توانند باعث تشنج شوند.
برخی از رایج‌ترین محرک‌های گزارش شده عبارت‌اند از:
- کمبود خواب
- بیماری یا تب
- فشار
- چراغ‌های روشن، چراغ‌های چشمک زن یا الگوها
- کافئین، الکل، داروها یا مواد مخدر
- حذف وعده‌های غذایی، پرخوری یا مواد غذایی خاص
تشخیص عوامل محرک همیشه آسان نیست. یک حادثه واحد همیشه به این معنی نیست که یک محرک باشد. اغلب ترکیبی از عوامل ایجاد کننده تشنج هستند.
یک راه خوب برای یافتن عوامل محرک، تهیه یک دفترچه ثبت وقایع تشنج است. پس از هر حمله به موارد زیر توجه کنید:
- روز و ساعت
- در چه فعالیتی شرکت داشتید
- آنچه در اطراف شما اتفاق می‌افتاد
- مناظر، بوها یا صداهای غیرمعمول
- عوامل استرس‌زا غیرمعمول
- چه چیزی می‌خورید یا چه مدت از زمانی که غذا نخورده‌اید می‌گذرد
- میزان خستگی شما و اینکه چه مقدار شب قبل خوب خوابیده‌اید
همچنین می‌توانید از دفترچه ثبت وقایع حملات صرعی خود برای تعیین تاثیر داروهای استفاده کنید. به احساسی که قبل و بلافاصله بعد از حمله صرعی داشتید و عوارض جانبی آن توجه کنید.
هنگام مراجعه به پزشک دفترچه ثبت وقایع تشنج را همراه داشته باشید. ممکن است در تنظیم داروهای شما یا بررسی سایر درمان‌ها مفید باشد.
آیا صرع یا اپی لپسی ارثی است؟
500 ژن مرتبط با این بیماری وجود دارد و ژنتیک ممکن است «آستانه تشنج» طبیعی را برای شما فراهم کند. اگر شما آستانه تشنج پایینی را به ارث برده‌اید، بیشتر در برابر عوامل تشنج آسیب‌پذیر هستید. آستانه بالاتر به این معنی است که احتمال تشنج کمتر است.
صرع گاهی در خانواده‌ها دیده می‌شود. با این حال خطر به ارث بردن این بیماری نسبتا کم است. اکثر والدین مبتلا به اپی لپسی فرزندان مبتلا ندارند.
به طور کلی خطر ابتلا به صرع در 20 سالگی حدود یک درصد یا یک نفر در هر 100 نفر است. اگر والدینی به دلایل ژنتیکی به این بیماری مبتلا هستند، خطر برای فرزند آنان بین 2 تا 5 درصد افزایش می‌یابد. اگر والدین به علت دیگری مانند سکته مغزی یا آسیب مغزی دچار صرع شده‌اند، این موضوع بر احتمال ابتلا به اپی لپسی تاثیر نمی‌گذارد.
برخی از شرایط نادر مانند اسکلروز سل و نوروفیبروماتوز می‌تواند باعث تشنج شود. این موارد شرایطی است که می‌تواند در خانواده‌ها وجود داشته باشد.
صرع یا اپی لپسی بر توانایی افراد برای بچه‌دار شدن تاثیر نمی‌گذارد. اما برخی از داروهای صرع می‌توانند نوزاد متولد نشده را تحت تاثیر قرار دهند. مصرف داروها را نباید متوقف کرد، اما قبل از باردار شدن یا به محض اطلاع از بارداری باید با پزشک مشورت شود.
علت صرع چیست؟
برای 6 نفر از 10 نفر مبتلا، علت آن مشخص نمی‌شود. اما موارد مختلف می‌تواند منجر به تشنج شود.
علل احتمالی عبارت‌اند از:
- آسیب تروماتیک مغز
- زخم روی مغز پس از آسیب مغزی (اپی لپسی پس از سانحه)
- بیماری جدی یا تب بسیار بالا
- سکته مغزی که عامل اصلی صرع در افراد بالای 35 سال است
- سایر بیماری‌های عروقی
- کمبود اکسیژن در مغز
- تومور یا کیست مغزی
- زوال عقل یا بیماری آلزایمر
- استفاده مادر از مواد مخدر، آسیب قبل از تولد، ناهنجاری مغزی یا کمبود اکسیژن در هنگام تولد
- بیماری‌های عفونی مانند ایدز و مننژیت
- اختلالات ژنتیکی یا رشدی یا بیماری‌های عصبی
وراثت در برخی از انواع صرع نقش دارد. در جمعیت عمومی، یک درصد احتمال ابتلا به اپی لپسی قبل از 20 سالگی وجود دارد. اگر والدینی هستند که صرع آن‌ها با ژنتیک مرتبط است، این خطر را به 2 تا 5 درصد افزایش می‌دهد.
ژنتیک همچنین ممکن است برخی افراد را مستعد تشنج ناشی از عوامل محیطی کند. صرع یا اپی لپسی در هر سنی امکان دارد ایجاد شود. تشخیص معمولا در اوایل دوران کودکی یا بعد از 60 سالگی رخ می‌دهد.
صرع چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر فکر می‌کنید دچار حمله شده‌اید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. تشنج می‌تواند علامت یک مشکل جدی پزشکی باشد. سابقه پزشکی و علائم شما به پزشک کمک می‌کند تا تصمیم بگیرد، کدام آزمایش‌ها مفید خواهند بود. احتمالا برای آزمایش توانایی‌های حرکتی و عملکرد ذهنی خود یک معاینه عصبی خواهید داشت.
آزمایش خون
به منظور تشخیص اپی لپسی سایر شرایطی که باعث تشنج می‌شوند باید منتفی باشد. پزشک احتمالا آزمایش کامل خون را تجویز می‌کند.
آزمایش خون ممکن است برای بررسی موارد زیر استفاده شود:
- علائم بیماری‌های عفونی
- عملکرد کبد و کلیه
- سطح گلوکز خون
الکتروانسفالوگرام (EEG)
الکتروانسفالوگرام رایج‌ترین آزمایشی است که در تشخیص صرع مورد استفاده قرار می‌گیرد. ابتدا الکترودها با خمیر به پوست سر وصل می‌شوند. این یک آزمایش غیرتهاجمی و بدون درد است. ممکن است از فرد خواسته شود کار خاصی را انجام دهد. در برخی موارد، آزمایش هنگام خواب انجام خواهد شد. الکترودها فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند. صرف نظر از اینکه بیمار دچار تشنج شده یا خیر، تغییرات در الگوهای طبیعی موج مغزی در اپی لپسی رایج است.
آزمایش‌های تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری می‌توانند تومورها و سایر ناهنجاری‌هایی که می‌توانند باعث تشنج شوند را نشان دهند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سی تی اسکن
- MRI
- توموگرافی گسیل پوزیترون (PET)
- توموگرافی کامپیوتری انتشار تک فوتونی
صرع معمولا در صورتی تشخیص داده می‌شود که شما بدون هیچ دلیل آشکار یا برگشت‌پذیر تشنج داشته باشید.
بیشتر بخوانید: درمان میگرن با روش های دارویی و خانگی
درمان صرع یا اپی لپسی
اکثر مردم می‌توانند صرع را مدیریت کنند. برنامه درمانی بر اساس شدت علائم، سلامت و میزان پاسخ به درمان طرح‌ریزی می‌شود.
برخی از گزینه‌های درمانی عبارت‌اند از:
داروهای ضد صرع (ضد حمله، ضد تشنج)
این داروها می‌توانند تعداد تشنج‌ها را کاهش دهند. در برخی افراد، تشنج را از بین می‌برند. برای اثربخشی، دارو باید دقیقا طبق دستور پزشک مصرف شود.
محرک عصب واگ
این دستگاه با جراحی زیر پوست، روی سینه قرار می‌گیرد و به طور الکتریکی عصبی را که از گردن عبور می‌کند تحریک خواهد کرد. دستگاه محرک عصب واگ می‌تواند به جلوگیری از تشنج کمک کند.
رژیم کتوژنیک
بیش از نیمی از افرادی که به داروها پاسخ نمی‌دهند از این رژیم غذایی پرچرب و کم کربوهیدرات سود می‌برند.
جراحی مغز
ناحیه‌ای از مغز که باعث ایجاد تشنج می‌شود را می‌توان حذف کرد یا تغییر داد.
تحقیقات در مورد درمان‌های جدید ادامه دارد. یکی از درمان‌هایی که ممکن است در آینده در دسترس باشد، تحریک عمیق مغز است. این روشی است که در آن الکترودها در مغز شما کاشته می‌شوند. سپس ژنراتوری در قفسه سینه کاشته می‌شود. ژنراتور تکانه‌های الکتریکی را به مغز می‌فرستد تا به کاهش تشنج کمک کند.
یکی دیگر از راه‌ها شامل دستگاهی مانند ضربان‌ساز است. این دستگاه الگوی فعالیت مغز را بررسی و یک بار الکتریکی یا دارو برای جلوگیری از تشنج ارسال می‌کند. جراحی‌های کم‌تهاجمی و جراحی رادیویی نیز در حال بررسی است.
داروهای صرع
اولین خط درمان صرع، داروهای ضد تشنج است. این داروها به کاهش دفعات و شدت حملات کمک می‌کنند. داروها نمی‌توانند تشنجی را که در حال پیشرفت است متوقف کنند و همچنین درمانی برای اپی لپسی نیستند.
دارو جذب معده می‌شود. سپس جریان خون آن را به مغز می‌رساند. بر انتقال دهنده‌های عصبی به گونه‌ای تاثیر می‌گذارد که فعالیت الکتریکی منجر به تشنج را کاهش می‌دهد. داروهای ضد تشنج از طریق دستگاه گوارش عبور کرده و از طریق ادرار بدن را ترک می‌کنند.
داروهای ضد تشنج زیادی در بازار وجود دارد. بسته به نوع حمله، پزشک می‌تواند یک دارو یا ترکیبی از داروها را تجویز کند.
داروهای رایج صرع عبارت‌اند از:
- levetiracetam (Keppra)
- لاموتریژین (Lamictal)
- توپیرامات (توپاماکس)
- والپروئیک اسید (دپاکین)
- کاربامازپین (Tegretol)
- اتوسوکسیمید (زارونتین)
این داروها به اشکال مختلف در دسترس هستند و یک یا دو بار در روز مصرف می‌شوند. فرد با کمترین دوز ممکن شروع می‌کند. این داروها باید به طور مداوم و طبق تجویز پزشک مصرف شوند.
برخی از عوارض جانبی احتمالی مصرف دارو ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- سرگیجه
- بثورات پوستی
- ضعف هماهنگی
- مشکلات حافظه
عوارض جانبی نادر اما جدی شامل افسردگی و التهاب کبد یا سایر اندام‌ها می‌شود.
صرع برای همه متفاوت است، اما اکثر مردم با داروهای ضد تشنج بهبود می‌یابند. برخی از کودکان مبتلا به صرع دچار تشنج نمی‌شوند و می‌توانند مصرف دارو را قطع کنند.
آیا جراحی گزینه‌ای برای مدیریت صرع است؟
اگر دارو نتواند تعداد تشنج‌ها را کاهش دهد، گزینه دیگر جراحی است. رایج‌ترین عمل درمانی این بیماری، جراحی مغز است. این کار شامل برداشتن قسمتی از مغز می‌شود که شروع تشنج از آنجا است. اغلب، لوب گیجگاهی در روشی که به لوبکتومی تمپورال شهرت دارد، برداشته می‌شود. در مواردی، این کار می‌تواند فعالیت تشنج را متوقف کند.
در برخی موارد فرد در طول این عمل جراحی به هوش خواهد ماند. به این ترتیب پزشکان می‌توانند با بیمار صحبت کنند و از برداشتن قسمتی از مغز که عملکردهای مهمی مانند بینایی، شنوایی، گفتار یا حرکت را کنترل می‌کند، اجتناب کنند.
اگر ناحیه مغز برای برداشتن بیش از حد بزرگ یا مهم باشد، روش دیگری وجود دارد که به آن ترانس سکشن زیر جلدی متعدد یا قطع ارتباط می‌گویند. جراح برش‌هایی را در مغز ایجاد می‌کند تا مسیر عصبی را قطع کند. این باعث می‌شود تشنج به سایر مناطق مغز سرایت نکند.
پس از جراحی، گروهی از افراد می‌توانند داروهای ضد تشنج را کاهش داده یا حتی مصرف آن‌ها را متوقف کنند.
هرگونه جراحی عوارضی دارد و در این جراحی واکنش بد به بیهوشی، خونریزی و عفونت ممکن است رخ دهد. جراحی مغز گاهی اوقات می‌تواند منجر به تغییرات شناختی شود. مزایا و معایب روش‌های مختلف را از جراح خود بپرسید.
توصیه‌های رژیم غذایی برای افراد مبتلا به صرع
رژیم کتوژنیک اغلب برای کودکان مبتلا به صرع توصیه می‌شود. این رژیم دارای کربوهیدرات کم و چربی زیادی است. رژیم غذایی بدن را مجبور می‌کند تا از چربی برای انرژی به جای گلوکز استفاده کند، فرایندی که به نام کتوز شهرت دارد.
رژیم غذایی به تعادل دقیق بین چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین نیازمند است. به همین دلیل بهتر خواهد بود با یک متخصص تغذیه یا رژیم درمانی کار کنید. کودکانی که این رژیم را رعایت می‌کنند باید تحت نظر پزشک باشند.
رژیم کتوژنیک به نفع همه نیست. اما وقتی به درستی دنبال شود، اغلب در کاهش دفعات تشنج موفق می‌شود. این رژیم برای برخی از انواع صرع بهتر از بقیه عمل می‌کند.
برای نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به صرع، رژیم غذایی اتکینز اصلاح شده شاید بهتر عمل کند. این رژیم همچنین دارای چربی زیادی است و شامل مصرف کربوهیدرات کنترل شده می‌شود.
تقریبا نیمی از بزرگسالانی که رژیم اتکینز اصلاح شده را امتحان می‌کنند تشنج کمتری را تجربه خواهند کرد. نتایج ممکن است به سرعت در چند ماه مشاهده شود. از آنجا که این رژیم‌ها فیبر کم و چربی زیادی دارند، یبوست یک عارضه جانبی شایع است.
قبل از شروع رژیم غذایی جدید با پزشک خود مشورت کنید و مطمئن شوید که مواد مغذی حیاتی را دریافت می‌کنید. در هر صورت، نخوردن غذاهای فرآوری شده می‌تواند به بهبود سلامت شما کمک کند.
صرع و رفتار، آیا ارتباطی وجود دارد؟
كودكان مبتلا به صرع یا اپی لپسی بيشتر از كسانی كه این بیماری را ندارند مشكلات يادگيری و رفتاری را تجربه می‌کنند. البته فقط گاهی اوقات بین آن‌ها ارتباط وجود دارد و این مشکلات همیشه ناشی از اپی لپسی نیست. حدود 15 تا 35 درصد از کودکان دارای معلولیت ذهنی نیز مبتلا به صرع هستند. اغلب هر دو مشکل از یک علت ناشی می‌شوند.
برخی از افراد در چند دقیقه یا چند ساعت قبل از تشنج دچار تغییر رفتار می‌شوند. این تغییر می‌تواند مربوط به فعالیت غیرطبیعی مغز قبل از تشنج باشد و ممکن است شامل موارد زیر شود:
- بی‌توجهی
- تحریک‌پذیری
- بیش‌فعالی
- پرخاشگری
کودکان مبتلا به صرع امکان دارد عدم اطمینان در زندگی خود را تجربه کنند. چشم‌انداز تشنج ناگهانی در حضور دوستان و همکلاسی‌ها می‌تواند استرس‌زا باشد. این احساسات باعث می‌شود که کودک از موقعیت‌های اجتماعی خارج شده یا از موقعیت خود کناره‌گیری کند.
بیشتر کودکان با گذشت زمان سازگاری را یاد می‌گیرند. اما برای گروهی اختلال عملکرد اجتماعی می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. بین 30 تا 70 درصد از افراد مبتلا به صرع نیز افسردگی، اضطراب یا هر دو را دارند.
داروهای ضد تشنج می‌توانند بر رفتار تاثیر بگذارند. تغییر یا تنظیم داروها ممکن است کمک کننده باشد. مشکلات رفتاری باید در زمان مراجعه به پزشک حل شود. درمان بستگی به ماهیت مشکل دارد. همچنین امکان دارد در مسیر درمان از درمان فردی، خانواده درمانی یا پیوستن به یک گروه حمایتی برای مقابله با چنین مشکلاتی سود برده شود.
زندگی با صرع: آنچه انتظار می‌رود
صرع یک اختلال مزمن است که می‌تواند بخش‌های زیادی از زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. از آنجا که فرد هرگز نمی‌داند چه موقع تشنج رخ می‌دهد، بسیاری از فعالیت‌های روزمره مانند عبور از یک خیابان شلوغ می‌تواند خطرناک شود. این مشکلات شاید منجر به از دست دادن استقلال فرد شود.
برخی دیگر از عوارض صرع یا اپی لپسی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خطر آسیب دائمی یا مرگ ناشی از حمله صرعی شدید که بیش از پنج دقیقه طول می‌کشد
- خطر تشنج‌های مکرر بدون به هوش آمدن در این بین
- مرگ ناگهانی بدون دلیل در اپی لپسی که فقط حدود یک درصد از افراد مبتلا را درگیر می‌کند
علاوه بر ویزیت منظم پزشک و پیروی از برنامه درمانی، موارد زیر را می‌توان برای مقابله با حمله صرع انجام داد:
- برای کمک به شناسایی محرک‌های احتمالی، یک دفترچه ثبت وقایع حملات صرعی داشته باشید تا بتوانید از حملات دوری کنید
- به افراد نزدیک خود در مورد تشنج و اقدامات لازم در مواقع اضطراری آموزش دهید
- برای علائم افسردگی یا اضطراب از متخصص کمک بگیرید
- به گروه‌های پشتیبانی افراد مبتلا به اختلالات تشنجی بپیوندید
- با رعایت رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم، مراقب سلامتی خود باشید
در این مقاله به بررسی بیماری صرع یا اپی لپسی که در دسته بیماری عصبی قرار دارند و علت و علائم آن پرداختیم. در حالی که بیان کردیم هیچ درمانی که قطعی باشد برای این بیماری وجود ندارد، ولی راه‌های برای کنترل و پیشگیری از حمله صرعی را مطرح کردیم. روش‌های مختلفی برای درمان صرع بررسی شدند که رژیم غذایی از مناسب‌ترین آن‌ها به شمار می‌رفت. صرع در سراسر جهان وجود دارد و استفاه از کمک‌های پزشکی می‌تواند شرایط بهتری را برای بیمار به وجود بیاورد.