آندومتریوز چیست و چه علائمی دارد؟
آندومتریوز (نابه‌جایی آستر رحم) عارضه‌ای خوش‌خیم است که در آن بافت آندومتر در بافت‌ها و اندام‌هایی بیرون از رحم همچون تخمدان و فضای رکتوواژینال به وجود می‌آید. اغلب مبتلایان به آندومتریوز در سنین باروری قرار دارند و نشانه‌های گوناگونی نظیر درد مزمن لگن، دردهای زیاد در زمان قاعدگی و رابطه جنسی و ناباروری را تجربه می‌کنند.
تشخیص آندومتریوز
تشخیص آندومتریوز با حضور غدد و استرومای آندومتر در بیرون از رحم، بیشتر در تخمدان‌ها انجام می‌پذیرد. اصلی‌ترین دلیل آندومتریوز، برگشت جریان خون قاعدگی به داخل حفره لگن و استقرار سلول‌های موجود در خون قاعدگی در نواحی خارج از حفره رحم است. خون قاعدگی حاوی سلول‌های بنیادی با خاصیت رشد و تکثیر فراوان و قدرت تمایزی بالا تحت عنوان سلول‌های بنیادی آندومتر است. این سلول‌ها در بیماران مبتلا به آندومتریوز از نظر عملکردی و بیوشیمیایی با زنان فاقد آندومتریوز متفاوت اند و فنوتیپ تهاجمی‌تر و پتانسیل تکثیری بالاتری از خود نشان می‌دهند.
چرا آندومتریوز ایجاد می‌شود؟
هورمون‌های زنانه موجب ضخیم شدن لایه‌های سلول‌های درون رحمی می‌شوند و در هر دوره قاعدگی این سلول‌ها می‌ریزند. دلیل ایجاد آندومتریوز هنوز دقیقاً مشخص نیست اما عوامل ژنتیکی، محیطی و اختلالات ایمونوروژیک در آن دخیل هستند. از هر ده زن یک نفر دچار این عارضه می‌شود. آندومتریوز موجب بروز چسبندگی و کیست‌های تخمدانی می‌شود. این چسبندگی‌ها به دیواره روده، دیواره تخمدان و روی رحم و کف لگن هم پیشروی می‌کند و نشانه‌های شخص به صورت دردهای قاعدگی، دفع دردناک، دلپیچه و تحریک مثانه نمود می‌یابد. این عارضه برخی اوقات نشانه‌ای ندارد و شخص در سونوگرافی متوجه می‌شود که کیست تخمدانی دارد و کیست او آندومتریوز است.
بیشتر بخوانید : زگیل تناسلی را جدی بگیرید
مکانیسم ابتلا به نابه‌جایی آستر رحم
رحم بانوان یک کیسه عضلانی است که درون آن با یک لایه سلولی به نام آندومتر پوشیده شده است. این لایه سلولی تنها باید در درون رحم وجود داشته باشد، ولی چنانچه به هر علتی این بافت در سایر نواحی همچون تخمدان‌ها یا کف لگن رشد کند، عارضه آندومتریوز بوجود می‌آید.
اهمیت درمان به موقع
چون این عارضه ممکن است موجب نازایی شود، درمان سریع آن حائز اهمیت است؛ هرچند احتمال اینکه ضایعات آندومتریوز تبدیل به سرطان بدخیم شوند کم است. با این وجود، اگر احتمال بروز سرطان تخمدان در سنین باروری در خانمی یک درصد باشد در افراد دچار آندومتریوز این احتمال دو برابر می‌شود. این بیماری درمان ثابتی ندارد. گاهی مسکن‌ها و داروهای هورمونی افاقه می‌کنند و گاهی هم جراحی جواب می‌دهد. درمان‌های هورمونی ممکن است خطر انعقاد خون را افزایش دهند.
آندومتریوز عمیق لگنی
این بیماری مزمن است، با گذشت زمان پیشرفت می‌کند و لایه‌های بیشتر و عمیق‌تری را دچار می‌کند. نشانه کلیدی آندومتریوز درد قاعدگی است که با گذشت زمان بیشتر می‌شود. دردی شدید که شخص را از کارهای روزمره بازمی‌دارد.
از درگیری مثانه و کلیه تا ناباروری
اگر آندومتریوز مثانه را درگیر کرده باشد، امکان دارد شخص نشانه‌هایی مانند درد هنگام ادرار یا دفع خون در ادرار داشته باشد. اگر آندومتریوز کلیه‌ها را دچار کرده باشد، امکان دارد سبب درد پهلو شود. نشانه کلیدی دیگر آندومتریوز که به علت التهاب و چسبندگی در لگن ایجاد می‌شود، ناباروری است.
بیشتر بخوانید : اگر فیبروم رحمی شما را نگران کرده است، این مطلب را بخوانید
بهترین راه تشخیص چیست؟
همان‌طور که بیان شد، بهترین راه تشخیص آندومتریوز، انجام لاپاراسکوپی تشخیصی است، اما سونوگرافی ترنس‌واژینال یا ترنس‌رکتال هم می‌تواند تصویر دقیقی از میزان پیشرفت بیماری در اختیار پزشک قرار دهد. ام آر آی هم می‌تواند مفید واقع شود، اما سی‌تی‌اسکن در تشخیص این بیماری کاربردی ندارد. درصد کمی از موارد آندومتریوز می‌تواند تبدیل به بدخیمی شود.
روش‌های تشخیص در دختران
برای این دسته از بیماران انجام سونوگرافی واژینال میسر نیست و سونوگرافی ابدومینال یا شکمی نیز معمولاً خیلی کمک‌کننده نیست، مگر در مواردی که کیست بزرگی وجود داشته باشد. برای دختران سونوگرافی ترنس‌رکتال انجام می‌شود که در آن با یک پروب بسیار ظریف وضعیت لگن و وجود چسبندگی‌ها و ضایعات بررسی می‌شود.
بیشتر بخوانید : علائم و نشانه های بلوغ دختران | بلوغ زودرس دختران
درمان آندومتریوز
آندومتریوز درمان قطعی ندارد. انتخاب روش درمان هم وابسته به نشانه‌ها و وضعیت هر شخص است که طبق عواملی همچون شدت درد، شرایط باروری و وضعیت هر شخص تعیین می‌شود. این درمان می‌تواند دارویی باشد یا از طریق جراحی صورت گیرد. درمان دارویی با استفاده از داروهای هورمونی است که روند تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند. ممکن است از داروهای ضدالتهاب و ضددرد نیز استفاده شود. گاهی ورزش‌های خاص یا حتی درمان‌های گیاهی هم تجویز می‌شوند.
مطالب مفید: اطلاعات کامل در مورد مسائل مربوط به زنان و زایمان
درمان‌های جراحی نابه‌جایی آستر رحم
در صورتی که درمان‌های دارویی درد بیمار را کنترل نکنند، به بیمار جراحی پیشنهاد می‌شود. این جراحی به روش لاپاراسکوپی انجام می‌شود زیرا در این روش به دلیل وجود لنزهای با قدرت بزرگ نمایی بالا، جراح دید بهتر و دقیق‌تری دارد و امکان بزرگ‌نمایی تصاویر به جراح کمک می‌کند تا بتواند با دقت و ظرافت بیشتری ضایعات و چسبندگی‌ها را جدا کند. این روش جراحی برای بیمار هم درد و عوارض کمتری دارد و روند بهبود و بازگشت به زندگی روزمره را برای او سریع‌تر می‌کند.
هر بیمار لزوماً نیازی به جراحی ندارد
تنها در مواردی که بیماری کارکرد ارگان‌های داخلی را تهدید می‌کند، مثلاً باعث بروز هیدرونفروز در کلیه یا انسداد در روده‌ها می‌شود و همچنین در وضعیت جواب نگرفتن از دارو یا بدخیمی، جراحی توصیه می‌شود. روش‌های کمک درمانی شامل طب سوزنی، مراقبت‌های کایروپراکتیک، دارو درمانی درد، استفاده از ریشه شیرین بیان و مکمل‌های حاوی ویتامین ب1، منیزیم و اسیدهای چرب امگا 3 هم مفید هستند.
اهمیت حفظ باروری مبتلایان
باید پیش از جراحی به این موضوع توجه شود که آیا خانم در آینده قصد بارداری دارد یا خیر؛ زیرا هرگونه دستکاری در کف لگن و تخمدان‌ها باعث کاهش ذخیره تخمدان می‌شود. اگر خانمی قصد بارداری در آینده دارد، باید اقدامات لازم برای حفظ باروری، یعنی فریز تخمک را انجام دهد.
آندومتریوز بیشتر در کدام نواحی بروز می‌کند؟
- تخمدان‌ها
- لوله‌های فالوپ
- بافت‌هایی که رحم را در جای خود نگه می‌دارند
- سطح بیرونی رحم
- واژن، دهانه رحم، سرویکس، روده، مثانه و راست‌‌‌روده
روش های درمان
- داروهای مسکن
مسکن های معمولی شامل داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا مسکن های قوی‌تر با تجویز پزشک.
- هورمون‌ها
درمان می‌تواند شامل هورمون درمانی مانند قرص‌های ضد بارداری، هورمون آزادکننده گونادوتروپین و موارد دیگر باشند. گاهی جایگذاری آیودی‌های هورمونی نیز توصیه می شوند.
- جراحی
جراحی اولیه تنها سعی در برداشتن نواحی مبتلا به آندومتریوز دارد اما هیسترکتومی همراه با برداشتن هر دو تخمدان نیز ممکن است لازم شود. جراحی از روش‌هایی است که در صورت جواب نگرفتن از درمان‌های دیگر در نظر گرفته می‌شود. درمان ناباروری ناشی از آندومتریوز معمولا با استفاده از آی وی اف IVF توصیه می‌شود. آی وی اف نوعی از روش‌های پیشرفته کمک باروری است که برای درمان ناباروری استفاده می شود. ناباروری به دلیل اختلال اسپرم، آندومتریوز، اختلال تخمک گذاری و بسته بودن لوله های فالوپ به روش لقاح ازمایشگاهی یا آی وی اف قابل درمان است.
رابطه جنسی برایتان دردناک است؟
درد عمومی در هر نقطه از واژن ممکن است تنها سرنخ از ابتلای شما به آندومتریوز باشد. این وضعیت زمانی رخ می دهد که لایه داخلی رحم به خارج رحم منتقل شده و در سایر قسمت های بدن رشد کند، مثل تخمدان‌ها یا لوله فالوپ. این بافت مانند چسب به سایر اندام ها می‌چسبد و در آنجا ثابت می‌شود. این عدم انعطاف پذیری می تواند باعث درد آن عضو هنگام رابطه جنسی شود. با استفاده از دارو می‌توان رشد بافت را تحت کنترل نگه داشت و درد را به حداقل رساند. عمل جراحی هم برای برداشتن بافت غده کمک کننده است.
بیشتر بخوانید : لوبریکانت چه اثری روی رابطه جنسی می گذارد
عوارض احتمالی نابه‌جایی آستر رحم
آندومتریوز ممکن است عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:
- آلرژی، آسم و حساسیت‌های شیمیایی
- بیماری‌های خود ایمنی شامل ام اس، لوپوس و برخی از انواع کم کاری تیروئید
- سندرم خستگی مزمن و فیبرومیالژیا
- سرطان‌های خاص مانند سرطان تخمدان و سینه