خواص خرما و فواید شکت‌انگیز این خوراکی گرمسیری
خواص خرما به قدری زیاد است که این میوه را به یک غذای کامل تبدیل کرده است. خرما یکی از پرمصرف‌ترین و رایج‌ترین میوه‌های شیرین در جهان است که در مناطق گرمسیری خصوصا خاورمیانه و شمال آفریقا کشت می‌شود و بخش زیادی از آن در همین منطقه به مصرف می‌رسد.
در ایران -که با تولید سالانه بالای 2 میلیون تُن، یکی از قطب‌های تولید خرما در جهان به‌شمار می‌رود- نیاز سرانه مصرف خرما حدود 4 کیلوگرم در سال است و خرما سهم مشخصی در خوراک روزمره بسیاری از مناطق کشور دارد.
مصرف خرما به دلیل خواص متعدد، کالری بالا و مواد مغذی موجود در آن، از دیرباز بسیار رایج بوده و در طول بیش از هزار سال، کشت و مصرف خرما از خاورمیانه به سایر نقاط جهان گسترش پیدا کرده است. در سال‌های اخیر خصوصا با گسترش مصرف شیرینی‌های طبیعی و ارگانیک به جای محصولات قندی مصنوعی، مصرف انواع خرما در غرب نیز رواج بسیار بیشتری یافته است.
از خواص خرما به صورت روزمره برای بهبود و درمان مشکلات مختلفی از جمله مشکلات روده و گوارش (مثل یبوست و اسهال)، کم‌خونی، اختلال عملکرد جنسی، کمبود وزن و ضعف عمومی، تقویت بینایی و… استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۱۸ مواد غذایی برای تقویت سیستم ایمنی بدن + معرفی دارو و ویتامین
خواص خرما را بشناسید
انواع خرماهای تازه و خشک اندازه، طعم و رنگ‌های متنوعی از سیاه تا قهوه‌ای روشن و حتی زرد پررنگ دارند. در واقع همه این انواع مختلف و متنوع، در یک چیز مشترک هستند که همان ارزش غذایی بسیار بالا و خواص متعدد خرماست. خواص خرما ناشی از وجود دایره گسترده‌ای از مواد مغذی هم‌چون قندها (کربوهیدرات)، پروتئین و ویتامین‌های مختلف است.
در ادامه با 8 مورد از انواع خواص خرما آشنا می‌شوید.
خرما منبع مهمی از مواد مغذی و مفید است
وقتی محتوا و ارزش غذایی خرما را برای شناسایی خواص خرما بررسی کنیم، همه‌جور مواد مفید و مغذی در آن به چشم می‌خورد.
از آن‌جایی که خرما معمولا به شکل خشک‌شده نگهداری و مصرف می‌شود، کالری موجود در آن به مراتب بیشتر از میوه تازه خرما یا همان رطب تازه است. در واقع از نظر میزان کالری، خرمای خشک مشابه دیگر میوه‌های شیرین خشک‌شده مثل کشمش و انجیر خشک شده است.
بیشتر کالری موجود در خرما را قندها (کربوهیدرات‌ها) تشکیل می‌دهند و بقیه آن نیز شامل مقادیر مختلفی پروتئین است. علاوه بر مواد دارای کالری، در خرما چند ویتامین و ماده معدنی مهم و همچنین مقدار قابل توجهی فیبر وجود دارد.
هر 100 گرم خرما شامل مواد مغذی زیر است:
- میزان کالری: 277
- قندها: 75 گرم
- فیبر: 7 گرم
- پروتئین: 2 گرم
- پتاسیم: 20 درصد از RDI (میزان میانگین مصرف روزانه توصیه شده برای هر نفر)
- منیزیم: 14 درصد RDI
- مس: 18 درصد RDI
- منگنز: 15 درصد RDI
- آهن: 5 درصد RDI
- ویتامین ب 6: 12 درصد RDI
خرما همچنین سرشار از انواع آنتی‌اکسیدان است که فواید بسیاری برای حفظ سلامتی و تندرستی انسان دارند.
خرما سرشار از فیبر است
فیبر یا الیاف خوراکی سلولزی موجود در خوردنی‌های گیاهی، یکی از مهمترین بخش‌های یک رژیم غذایی سالم است.
دریافت میزان فیبر کافی در رژیم غذایی، یکی از عوامل مهم برای سلامت عمومی بدن محسوب می‌شود. خرما با داشتن تقریبا 7 گرم فیبر در هر وعده 100 گرمی، انتخاب بسیار خوبی برای بالا بردن میزان فیبر دریافتی بدن در طول زندگی روزمره است.
فیبر باعث بهبود عملکرد روزانه دستگاه گوارش می‌شود، به فرآیند دفع کمک و از یبوست جلوگیری می‌کند. طبق یک مطالعه علمی، 21 نفر که در مدت 21 روز، روزانه 7 عدد خرما مصرف کردند، تغییرات محسوسی را در نحوه عملکرد دستگاه گوارش خصوصا روده و افزایش میزان کار کردن شکم، نسبت به دیگران (که در همان بازه زمانی خرما مصرف نکردند) گزارش کرده‌اند. بر همین اساس وجود فیبر از جمله خواص خرما برای گوارش است.
علاوه بر این، فیبر موجود در خرما می‌تواند در کنترل قند خون نیز موثر باشد. فیبر سرعت هضم و گوارش غذا را کاهش می‌دهد و از افزایش شدید و ناگهانی سطح قند خون بعد از خوردن غذا، جلوگیری می‌کند. در واقع به همین دلیل خرما از ضریب گلیسمیک (GI) پایینی برخوردار است؛ ضریبی که نشان می‌دهد بعد از خوردن هر ماده غذایی، قند خون چه‌قدر سریع افزایش پیدا می‌کند.
بیشتر بخوانید: ارزش غذایی و خواص بادمجان ( بادنجان )
خرما آنتی‌اکسیدان‌های فراوانی برای مقابله با بیماری‌های مختلف دارد
خرما سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های متنوع و متعدد است که خواص و فواید بسیاری برای سلامت دارند و خصوصا خطر بیماری‌های مشخصی را کاهش می‌دهند.
آنتی‌اکسیدان‌ها در حقیقت سلول‌های بدن را در برابر عملکرد رادیکال‌های آزاد (که به اکسیده‌شدن سلول‌ها منجر می‌شود) محافظت می‌کنند. رادیکال‌های آزاد مولکول‌های بی‌ثبات در ساختار سلولی هستند که ممکن است موجب واکنش‌های مختلفی در بدن و ایجاد بیماری‌ها یا عوارض مختلف شود.
بنابراین می‌توان وجود آنتی‌اکسیدان‌های فراوان را از مهمترین خواص خرما برای درمان به حساب آورد.
بر اساس پژوهش‌ها، در مقایسه با سایر میوه‌های خشک مثل انجیر یا برگه آلو، خرما بالاترین میزان آنتی‌اکسیدان را در خود جای داده‌است.
سه مورد از موثرترین و قدرتمندترین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در خرما عبارت‌اند از:
- فلاونوئیدها: آنتی‌اکسیدان‌های قدرتمندی هستند که به کاهش التهاب و تورم در بافت‌های بدن کمک می‌کنند. همچنین پژوهش‌های مختلفی پیرامون نقش فلاونوئیدها در کاهش خطر بیماری‌هایی چون آلزایمر، دیابت و انواع مشخصی از سرطان انجام شده‌است
- کاروتنوئیدها (شامل کاروتِن‌ها و گزانتوفیل‌ها): گروهی دیگر از آنتی‌اکسیدان‌های موجود در خرما که ثابت شده نقش موثری در بهبود سلامت قلب دارند و خطر ابتلا به انواع مشکلات و بیماری‌های چشم (خصوصا بیماری تباهی لکه زرد یا ماکولا) را نیز کاهش می‌دهند
- اسید فنولیک: که یکی از انواع متابولیت‌ها (واسطه‌های متابولیک یا سوخت و سازی) گیاهی است. شهرت اسید فنولیک بیشتر به دلیل خواص ضد التهاب و ضد تورم آن است و همچنین ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان را نیز کاهش دهد
بیشتر بخوانید: ۴ مورد از خواص شگفت انگیز ماهی
خرما می‌تواند عملکرد مغز را بهبود ببخشد
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌است که خرما نقش موثری در کاهش غلظت شاخص‌های التهابی (Inflammatory Markers) مانند اینترلوکین 6 (IL6) در مغز دارد. این شاخص التهابی در حقیقت نشان‌دهنده خطر بالای عوامل تخریب‌گر مغزی ناشی از بیماری‌هایی چون آلزایمر است.
همچنین مطالعات بر روی حیوانات نشان داده‌است که خرما می‌تواند به کاهش فعالیت پروتئین‌های آمیلویید بتا -که باعث شکل‌گیری ضایعات یا پلاک‌ها در مغز می‌شود- کمک کند. هنگامی که این پلاک‌ها در مغز تشکیل می‌شوند، ارتباط عادی بین سلول‌های مغزی را مختل می‌کنند که در نهایت منجر به مرگ سلولی در بافت مغز و بیماری‌هایی مانند آلزایمر می‌شود.
تحقیقات دیگری بر روی حیوانات نشان می‌دهند وجود خرما در رژیم غذایی روزانه، می‌تواند عملکرد یادگیری و حافظه را به صورت چشمگیری بهبود ببخشد. همچنین این نمونه‌ها در مقایسه با آن‌هایی که خرما مصرف نکرده‌اند، رفتارهای مرتبط با اضطراب و اختلالات اضطرابی کمتری نشان داده‌اند.
در حقیقت مهمترین خواص خرما در ارتباط با بهبود عملکرد مغز، وجود آنتی‌اکسیدان‌های قوی چون فلاونوییدهاست که انواع التهاب‌ها و تورم‌ها را کاهش می‌دهند و موجب حفظ سلامتی و بهبود عملکرد سلول‌های مغزی می‌شوند.
خرما یکی از مناسب‌ترین شیرین‌کننده‌های طبیعی است
خرما منبع غنی فروکتوز یا قند طبیعی میوه است که در انواع میوه‌های ترش و شیرین یافت می‌شود. با توجه به شیرینی قابل توجه خرما و طعم کارامل مانندی که در کنار شیرینی دارد، می‌توان از آن به عنوان یکی از بهترین جایگزین‌های سالم و طبیعی برای شِکر سفید حتی به عنوان شیرین‌کننده در تهیه خوراکی‌ها و غذاها بهره گرفت.
با توجه به مضرات شکر سفید که روز به روز بر اساس تحقیقات علمی آشکارتر می‌شود، استفاده از شیرین‌کننده‌های جایگزین مثل خرما هم برای افراد عادی و هم برای کسانی که در خطر بیماری‌هایی چون کبد چرب و دیابت هستند، توصیه می‌شود.
برای این کار می‌توان خرما را له کرد و در ترکیب با مقدار مشخصی آب، به شکل پوره (مانند رُب) درآورد. برای دانستن مقیاس استفاده از این ترکیب، هر فنجان رُب خرما را معادل یک فنجان شکر سفید در نظر بگیرید.
البته باید در نظر گرفت که با وجود این که خرما حاوی مقدار قابل توجهی فیبر است، اما همچنان کالری بالایی دارد و یکی از غنی‌ترین منابع قندی در میوه‌جات محسوب می‌شود؛ در نتیجه باید حد اعتدال را در مصرف آن رعایت کرد.
خواص خرما در تقویت انرژی و بهبود عملکرد استخوان‌ها و عضلات
خرما یک منبع بسیار مناسب برای دریافت انواع مواد معدنی مختلف و ویتامین‌هایی است که بدن به صورت روزانه به آن‌ها نیازدارد. مواد معدنی ضروری مانند کلسیم، آهن، سدیم، پتاسیم، منیزیم، فسفر، منگنز و علاوه بر این‌ها ویتامین‌های مختلفی مانند ب 1 (تیامین)، ب 2 (ریبوفلاوین)، ب 3 (نیاسین)، اسید فولیک (ب 9)، ویتامین A، و ویتامین K همگی در ایجاد خواص خرما موثرند.
وجود این مواد مفید و ضروری، در مجموع باعث می‌شود خرما نقش مهمی در بهبود مکانیسم‌های مختلف عملکرد بدن، از جمله افزایش یا کاهش وزن، عضله‌سازی، بهبود عملکرد استخوان‌ها، تقویت انرژی و غلبه بر ضعف عمومی داشته باشد.
خرما با توجه به دارا بودن مواد معدنی ضروری برای ساختار استخوانی و مفصلی مانند سلنیوم، منگنز، منیزیم و مس، در حقیقت یک منبع فوق‌العاده برای تقویت رشد استخوان‌ها، بالارفتن تراکم استخوان، جلوگیری از پوکی استخوان خصوصا در سنین بالا و کاهش خطرات بیماری‌هایی است که باعث فرسودگی و تخریب استخوان‌ها، غضروف‌ها و مفاصل می‌شوند.
علاوه بر خواص خرما در حفظ سلامت روزمره انسان، کسانی که به دنبال تناسب اندام هستند مانند ورزشکاران و بدنسازها توجه ویژه‌ای به خرما در رژیم روزانه خود دارند. خرما نه تنها منبع غنی از قندهای سالم و انرژی‌زا محسوب می‌شود بلکه با وجود موادی چون پتاسیم، خرما موجب جلوگیری از گرفتگی عضلات می‌شود. همچنین وجود آهن در خرما، به خون‌سازی و حفظ شادابی بدن در هنگام ورزش و جلوگیری از کم‌خونی کمک می‌کند. بنابراین از خواص خرما در بدنسازی و ورزش استفاده می‌شود تا انرژی لازم برای انجام حرکات سنگین فیزیکی فراهم گردد.
همچنین یکی از دلایل توصیه به مصرف خرما در مورد خانم‌ها نیز به خاصیت خون‌سازی که یکی از خواص خرما در پریودی است برمی‌گردد.
بیشتر بخوانید: آیا در مورد خواص آب انار چیزی می‌دانید؟
خواص خرما، بارداری و بهبود عملکرد زایمان طبیعی
تحقیقات نشان می‌دهند مصرف خرما احتمالا می‌تواند در بهبود و تسهیل روند زایمان طبیعی زنان باردار (خصوصا در سن‌های بالاتر) موثر باشد. خوردن خرما به خصوص در هفته‌های پایانی بارداری می‌تواند به روند بازشدن دهانه رحم کمک کند و نیاز به جلو انداختن غیرطبیعی یا تلقین زایمان (induced labor) را کاهش دهد.
همچنین تحقیقات مختلفی نشان داده‌است که مصرف خرما می‌تواند در کاهش مدت زمان انجام زایمان نیز موثر باشد.
بر اساس این پژوهش‌ها، خواص خرما در دوران بارداری به دلیل وجود ترکیباتی است که به دریافت‌کننده‌های اکسی‌توسین (یکی از مهمترین هورمون‌های موثر در مغز) می‌چسبند و نقشی مشابه اکسی‌توسین در بدن ایفا می‌کنند. این عامل موجب منظم‌شدن روند نهایی بارداری و زایمان طبیعی می‌شود؛ زیرا اکسی‌توسین هورمونی است که در هنگام نزدیکی زایمان، انقباض‌ها و دردهای زایمان را ایجاد می‌کند.
همچنین خرما حاوی ترکیب شیمیایی تَنین (مشهور به جوهر مازو) است که بر اساس تحقیقات، روند انقباض‌ها و انبساط‌های هنگام زایمان را تسهیل می‌کند.
دیگر خواص خرما
خرما با توجه به ترکیب کم‌نظیرش از مواد قندی، معدنی، ویتامین، پروتئین و فیبر، می‌تواند در بسیاری از موارد به سلامتی انسان کمک کند. خواص خرما برای درمان می‌توانند خطر ایجاد بسیاری از عوارض و بیماری‌ها را کاهش دهند. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
- کنترل قند خون در مبتلایان به دیابت: با توجه به درصد پایین ضریب گلیسمیک (سرعت بالا رفتن قند خون پس از مصرف ماده قندی یا GI) خرما می‌تواند به مدیریت و تنظیم قند خون در بیماران دیابتی کمک کند
- مقابله با کم‌خونی: سطح بالای آهن و اسید فولیک (ویتامین ب 9) موجب می‌شود خرما یکی از دشمنان درجه یک کم‌خونی باشد و خطر آن را در بلندمدت نیز کاهش دهد. همچنین با بهبود وضعیت خون، سطح انرژی و قدرت عضلات را نیز افزایش می‌دهد و احساس خستگی، سستی و فرسودگی در بافت‌ها را برطرف می‌کند
- تامین کننده انرژی رژیمی: خرما می‌تواند منبع انرژی مفید و مطمئنی برای کسانی باشد که رژیم غذایی معینی دارند (مانند ورزشکان یا کسانی که به دنبال تناسب اندام و کاهش وزن هستند) زیرا هم راحت هضم و جذب می‌شود، هم موجب جهش ناگهانی در سطح قند خون نمی‌شود و حتی در صورت مصرف محدود، انرژی مورد نیاز فرد را نیز تامین می‌کند. بر همین اساس این مورد از خواص خرما در بدنسازی به حساب می‌آید
- تقویت قوای جنسی و باروری در آقایان: خرما حاوی مواد معدنی مهمی چون روی (زینک)، فسفر، فروکتوز و پروتئین است که نقش اساسی در ساخت و شکل‌دهی اسپرم‌های آقایان ایفا می‌کنند. همچنین مصرف خرما -به دلیل وجود آنتی‌اکسیدان‌های فلاونویید- می‌تواند به بالا رفتن میل و استقامت جنسی کمک کند و تعداد و کیفیت باروری اسپرم‌ها را نیز افزایش دهد
- جلوگیری از پوسیدگی دندان: بر اساس تحقیقات، مصرف خرما می‌تواند در پیشگیری از رشد باکتری استرپتوکوک میوتانس (عامل اصلی پوسیدگی دندان) موثر باشد؛ همچنین عصاره خرما را نیز می‌توان برای این منظور استفاده کرد
- مقابله با آلرژی، مشکلات تنفسی و عوارض خودایمنی مفاصل، پوست و چشم: ماده دیوستولنس (Diostulence) که به تازگی در خرما یافت شده‌است نوعی کورتیزون (استروئید) گیاهی است که می‌تواند در درمان و مقابله با آلرژی‌های مختلف یا دیگر بیماری‌های ناشی از نقص سیستم ایمنی مثل بیماری‌های خانواده روماتیسم موثر باشد. همچنین به دلیل همین خواص ضد التهاب، مصرف خرما و دم‌نوش عصاره خرما برای درمان سرفه، مشکلات ریه، برونشیت و آسم مورد توجه قرار گرفته است
بیشتر بخوانید : آيا تا به حال كاربرد پزشكي فلفل قرمز را مي دانستيد؟
مصرف بی‌رویه خرما و عوارض احتمالی
خواص خرما نباید باعث مصرف بی‌رویه آن شود. با اینکه خرما یکی از کم‌نظیرترین مواد خوراکی از نظر تنوع فواید و خواص است؛ اما مثل هرچیز دیگر، زیاده‌روی در مصرف آن ممکن است به عوارض مختلفی منجر شود.
برای مثال فیبر که از خواص خرما برای گوارش به حساب می‌آید در صورتی که به میزان بالایی وارد بدن شود می‌تواند نوعی واکنش معکوس در دستگاه گوارش ایجاد کند؛ یعنی نه تنها باعث بهبود گوارش و رفع مشکلاتی چون یبوست نمی‌شود بلکه نفخ شدید و یبوست ایجاد می‌کند.
همچنین معمولا در فرآیند خشک کردن و نگهداری خرما، برای جلوگیری از هجوم باکتری‌ها ترکیبات شیمیایی سولفات را به آن اضافه می‌کنند. بنابراین مصرف زیاد آن می‌تواند به حساسیت‌های پوستی منجر شود.
علاوه بر این خرما سرشار از پتاسیم است و کسانی که سطح پتاسیم خونشان در حد استاندارد یا بالاتر است باید از مصرف بی‌رویه آن صرف نظر کنند. در این شرایط ممکن است با بالا رفتن شدید پتاسیم در خون دچار پدیده هایپرکالمی شوید. این پدیده می‌تواند منجر به عوارضی چون خستگی و ضعف عضلانی، کاهش هوشیاری، آپنه (ایست تنفسی در خواب) و برادی کاردی (کند شدن ضربان قلب) شود.
خواص خرما برای ریه و مشکلات تنفسی، دستگاه گوارش و اختلالات خونی از مهمترین ویژگی‌های این میوه شگفت‌انگیز است. طب سنتی از خواص خرما برای درمان انواع بیماری‌ها استفاده می‌کند و جایگاه ویژه‌ای برای آن در رژیم غذایی روزانه قائل است. همچنین خواص خرما در پریودی باعث شده تا یکی از توصیه‌های اصلی تغذیه‌ای بانوان در این دوران باشد.
با شناخت خواص خرما و مشورت با پزشک می‌توانید از این میوه مفید در رژیم غذایی خود استفاده کنید و سطح سلامتتان را بالاتر ببرید.