سورنجان چیست و چگونه گیاهی سمی قابلیت درمانی دارد
سورنجان یا گل حسرت که در جهان با نام Colchicaceae شناخته می‌شود، یک گیاه علفی بومی است که در آسیا و اروپا می‌روید. ارتفاع این گیاه سمی گاهی تا 40 سانتی‌متر می‌رسد و در درمان عارضه‌هایی نظیر درد مفاصل، نقرس، سیاتیک، سرطان و ضعف قوای جنسی نقش دارد. در ادامه بیشتر در مورد گیاه زیبای سورنجان و خواص آن خواهیم گفت:
سورنجان چگونه گیاهی است؟
سورنجان در چمنزارها و مراتع مرطوب می‌روید و ساقه پیاز و دانه‌های آن، حاوی ترکیبات فعال داروئی مخصوصا آلکالوئیدهای تروپولونی است. سورنجان یا کلشیکوم سرده‌ای از گیاهان گلدار چند ساله است که شامل حدود 160 گونه بوده که از ساقه‌های پیاز مانند رشد می‌کنند.
این گیاه یکی از اعضای خانواده گیاه‌شناسی Colchicaceae و بومی آسیای غربی، اروپا، بخش‌هایی از سواحل مدیترانه، از سواحل شرق آفریقا تا آفریقای جنوبی و کیپ غربی است. در این تیره تخمدان گل زیر زمین است و همه گونه‌های آن، سمی هستند.
نام‌های رایج کروکوس پاییزی و زعفران علفزار ممکن است برای بسیاری از گونه‌های این گیاه به کار رود. این گل‌ها در اواخر تابستان یا پاییز، مدت‌ها قبل از شاخ و برگ‌های بند مانند که در بهار ظاهر می‌شوند، شکوفه می‌کنند.
دوران گل‌دهی گیاه مزبور از مرداد تا اواخر مهر، زمان برداشت پیاز آن از مرداد تا شهریور و زمان برداشت دانه‌ها از خرداد تا پایان تیرماه است. کلشیکوم و کروکوس شبیه هم هستند و مردم عادی ممکن است آن‌ها را اشتباه بگیرند. کروکوس از خانواده زنبق، Iridaceae است.
برگ های عمودی 8 تا 14 اینچی کروکوس پاییزی شبیه به برگ‌های لاله کوتاه یا حتی کاهو است. سه تا هشت برگ از یک ساقه پیازمانند در بهار رشد می‌کنند و سپس در اوایل تابستان به خواب می‌روند.
شمعدانی‌های مقاوم یا سایر گیاهان چند ساله گلدار بهار یا اوایل تابستان می‌توانند برگ‌های زرد شده کلشیکوم را استتار کنند و سپس آن گیاهان را می‌توان در پاییز قیچی کرد تا گل‌های کلشیکو نمایان شوند.
بیشتر بخوانید: قرنفل چیست؟ کاربردها و خواص درمانی گیاه میخک
تاریخچه
نام سورنجان یا کلشیکوم نام یونانی باستان برای منطقه colkhida در گرجستان امروزی (قفقاز) است. کلخیس در اساطیر یونانی به عنوان سرزمینی که آرگونوت‌ها در جست و جوی طلا به آن سفر کردند نام برده می‌شود.
خویشاوندان نزدیک سورنجان، گل‌هایی با ساقه‌های بسیار کوتاه دارند و ممکن است توسط جوندگان گرده افشانی شوند. کلشیکوم‌های معمولاً در باغ‌ها به عنوان گل‌های زینتی رشد می‌کنند.
در اوایل پاییز، ساقه‌ها یک دسته گل تولید می‌کنند که از هر پیاز 1 تا 10 ساقه گل تشکیل می‌شود. هر ساقه بلند 4 تا 6 اینچی یک گل جامی شکل دارد که تا دو هفته دوام می‌آورد.
گل‌های پهن ۲ اینچی مدت‌ها پس از خشک شدن برگ‌ها از زمین بیرون می‌آیند. آن‌ها عمدتا به رنگ صورتی و بنفش روشن هستند، اما برخی از انواع سورنجان، گل‌های سفید دارند. گل‌ها بسیار شبیه به کروکوس شکوفه بهار هستند، با این تفاوت که به جای سه پرچم کروکوس، شش پرچم دارند.
ویژگی‌های دارویی و سمی
سورنجان حاوی مقادیر سمی آلکالوئید کلشی سین است که به صورت دارویی برای درمان نقرس و تب مدیترانه‌ای استفاده می‌شود. گمان می‌رود استفاده از ریشه و دانه در طب سنتی به دلیل وجود این دارو به وجود آمده باشد.
برگ، ساقه و دانه سورنجان سمی است. گمان می‌رود قاتلِ کاترین ویلسون (عضو جنبش حق رأی زنان در نیوزیلند) از گونه‌ای که حاوی بیشترین میزان کشنده کلشی سین است، برای مسموم کردن تعدادی از قربانیان در قرن نوزدهم استفاده کرده است.
اما سورنجان در کنار ویژگی‌های سمی، خواص درمانی هم دارد. آلکالوئید گیاهی، مشتق شده از گونه Colchicum، برای قرن‌ها جهت درمان نقرس مورد استفاده قرار گرفته است. با این وجود باید کاملا محتاطانه از سورنجان استفاده کرد.
کلشیسین نه تنها بر عملکردهای مبتنی بر میکروتوبول در سلول‌های بالغ تأثیر می‌گذارد، بلکه اثرات مضر روی سلول‌های عصبی در حال رشد دارد. اختلال در دوک میتوزی با کلشیسین باعث مرگ سلولی می‌شود و تعداد سلول‌های پیش‌ساز عصبی را در مراحل اولیه رشد جنین کاهش می‌دهد.
گل حسرت در كشورهای يونان، مجارستان، شمال بالتيك و روسيه به شکل خودرو می‌رويد. گیاه نامبرده در دامنه‌های البرز، شمال کشور و در خراسان هم می‌روید.
بیشتر بخوانید: فواید حجامت برای پوست صورت و بدن
مهمترین ترکیبات شیمیایی
سورنجان گیاهی با طبع گرم و خشک است که مهمترین ترکیبات آن را در ادامه می‌خوانید:
- کلشی سین
- کلشامین
- کلشی سرین
خواص درمانی
یکی از مهمترین خواص سورنجان، استفاده از آن براى کمک به معالجه سیاتیك است. استفاده از سورنجان با زعفران و تخم مرغ به شکل مالیدن موضعی براى تسكین درد استخوان و از بین بردن التهاب موثر است.
از سورنجان برای درمان ورم مفاصل و روماتیسم، یرقان و ورم طحال استفاده می‌شود. یکی دیگر از خواص سورنجان تقویت نیروی جنسی است، مصرف دو گرم از غده سفید سورنجان با زنجبیل، پونه، زیره، شیر تازه و قند تا سه روز برای تحریک و تقویت قوای جنسی تاثیرگذار است.
در ادامه فواید سورنجان را به صورت موردی می‌خوانید:
- ضدالتهاب
- ضدرماتیسم
- ضدتومور
- تقویت‌کننده قوای جنسی
- ضدنفخ
- ادرارآور
- تهوع‌آور
- مسهل
- آرام‌بخش
- ضدتقسیم سلولی و سرطان
نام‌های مختلف
سورنجان نامی مصری برای این گیاه است، اما اگر نام‌های زیر را هم شنیدید بدانید منظور همان سورنجانی است که در این مقاله به آن اشاره کردیم:
- سولنجان
- لعبت بربری
- هومرداکت
- گل حسرت
- اصابع هرمس
- ابراز
- فلجیقن
- عکنه
- گل حضرتی
- پیازسگ
- سورنگان
- بلبوسا
- پیاز حضرتی
- گل حسرت زیبا
- حافرالمهر
- خمل
- سورنجان شیرین
- سورنجان کرمانی
- قلب الارض
- شنبلید
- ضرح الارض
- اصابع مصری
- سورنجان مصری
- مبسشر الشتاد
- فلحیقژ
بیشتر بخوانید: حجامت درمانی و مزاياي درماني آن
نکات مهم
سورنجان مناسب برای نقرس و تب مالت است و یک مقوی جنسی نیز به شمار می‌آید. ولی دقت کنید همان‌طور که گفتیم تمام قسمت‌های این گیاه سمی است و استفاده زیاد یا بدون احتیاط آن موجب مسمومیت حاد به همراه افت فشار خون، تهوع و در بدترین حالت، فلج پیش‌رونده می‌شود.
مقدار مصرف خوراکی سورانجان نباید از ۸ میلی گرم بیشتر شود. دقت کنید اگر در طبیعت سورنجان را پیدا کردید به هیچ عنوان بدون مشورت با یک متخصص طب گیاهی یا سنتی آن را مصرف نکنید. نکته حائز اهمیت مصرف این است که زنان باردار و شیرده نباید از سورنجان استفاده کنند.
همان‌طور که در بخش‌های قبلی این مقاله نیز در مورد ویژگی‌های سورنجان اشاره کردیم؛ بوئیدن گل سورنجان بازکننده گرفتگی بینی، از بین برنده نفخ و سردرد و دافع سم است. خوردن آن ایجاد مسمومیت می‌کند که با شیر تازۀ گاو و پادزهر باید علاج شود.
طریقه نگهداری
سورنجان در خاک غنی و با زهکشی خوب و نیمه سایه یا آفتاب کامل رشد می‌کند. محل کاشت نیمه‌سایه را برای بهترین رشد انتخاب کنید. این گیاه از ساقه پیازهای بزرگ و سنگین رشد می‌کند.
به دلیل اندازه آن‌ها، این گیاه در مقایسه با بسیاری از پیازهای بهاری گران‌تر است.. اما سال به سال چند برابر می‌شود. گفتنی است که سورنجان ضدآفات است و در واقع مقاومت بالایی دارند.
پیاز لعنت بربری هنگام خرید باید بزرگ، سنگین و عاری از قالب یا رطوبت باشد. در اوایل پاییز، پیازها را به عمق 3 تا 4 اینچ بکارید، آن‌ها را طوری جهت دهید که سمت نوک تیز بالا باشد. روی آن‌ها را با خاک باغچه بپوشانید و به خوبی آبیاری کنید.
همان‌طور که گفتیم این گیاه در بهار برگ‌های بزرگ می‌دهد که مواد مغذی برای پیاز تولید می‌کند. در اوایل تا اواسط تابستان شاخ و برگ زرد می‌شود و در باغ محو می‌گردند.
در اوایل پاییز، کلشیکوم ساقه می‌دهدکه گل‌های صورتی مایل به اسطوخودوس تا صورتی یاسی از آن بیرون می‌آیند (یک عدد در هر ساقه). در اوایل بهار هنگامی که شاخ و برگ به طور فعال رشد می‌کنند و دوباره در پاییز زمانی که ساقه دراز می‌شود و گل‌ها شکوفا می‌گردند آن‌ها را آبیاری کنید.
بیشتر بخوانید: رایحه درمانی چیست؟ کاربردها و مزایای روغن درمانی
طریقه استفاده روغن سورنجان
این روغن را هر 12 ساعت یک بار روی محل مورد نظر بمالید و خوب ماساژ دهید و تا یک ساعت از شستن آن بپرهیزید. اگر به نقرس مبتلا هستید این روغن می‌تواند برای درمان شما معجزه کند.
بوییدن این گیاه هم مفید است که در قسمت‌های قبلی مقاله به آن اشاره کردیم. اگر روماتیسم دارید نیز این گیاه به تسکین درد شما کمک شایانی می‌کند. از این روغن به شکل صابون نیز می‌توانید استفاده کنید.
خلاصه
نام سورنجان یا کروکوس معمولاً تصاویری از گل‌های کوچک شاد را که از برف و یخ بیرون می‌آیند به عنوان اولین منادی بهار تداعی می‌کند. اما چند گونه از جنس Crocus، بخشی از خانواده زنبق (Iridaceae) وجود دارد که در پاییز شکوفا می‌شوند.
از دیگر نام‌های رایج این گیاهان می‌توان به زعفران علفزار و کلشیکوم اشاره کرد. دامنه پراکنش سورنجان از شرق اروپا تا شمال آفریقا و از شرق تا چین گسترش می‌یابد.
به طور معمول، گل‌ها در پاییز، قبل از شاخ و برگ، با گل‌های زیبا، در رنگ‌های صورتی و سفید ظاهر می‌شوند که در زمستان یا اوایل بهار توسط برگ‌ها به هم می پیوندند.
اگرچه تمام قسمت‌های گیاهان سمی هستند، اما این گیاهان پیشرفت‌های پزشکی را ارائه کرده‌اند و منبع کلشیسین هستند، دارویی که در درمان سرطان استفاده می‌شود. سورنجان همچنین کاربردهای دارویی دیگری نیز دارند. کاربردهای سورنجان در طب سنتی گاهی در طبقه مفردات دارویی دسته‌بندی می‌شود.