سردرد کودکان و توصیه‌هایی برای کنترل و درمان آن
سردرد کودکان یک مشکل شایع است و معمولا جدی نیست. مانند بزرگسالان، کودکان نیز می‌توانند انواع مختلف سردرد از جمله میگرن یا سردردهای ناشی از استرس (تنشی) را تجربه کنند. همچنین امکان دارد سردرد شبانه کودکان هم برای آن‌ها اتفاق بیفتد.
در برخی موارد، سردرد کودکان به دلیل عفونت، سطح بالای استرس یا اضطراب یا ضربه جزئی سر ایجاد می‌شود. مهم است که به علائم آن در کودک توجه داشته باشید و در صورت تشدید یا تکرار با پزشک مشورت کنید.
سردردهای کودکان اصولا با داروهای ضد درد بدون نسخه (OTC) و عادات سالم مانند برنامه منظم برای خواب و غذا درمان می‌شوند.
علائم سردردهای کودکان
کودکان نیز از سردردهای مشابهی مانند بزرگسالان رنج می‌برند، اما علائم آن‌ها ممکن است کمی متفاوت باشد. به عنوان مثال درد میگرن در بزرگسالان اغلب حداقل چهار ساعت طول می‌کشد، اما در کودکان این درد ممکن است چندان طولانی نباشد.
تفاوت در علائم هم امکان دارد تعیین نوع سردرد در کودک را دشوار کند. به ویژه در کودکان کوچک‌تر که نمی‌توانند علائم را توصیف کنند.
انواع سردرد کودکان
میگرن
میگرن کودکان می‌تواند باعث علائم زیر در کودکان شود.
- درد ضربان‌دار
- دردی که با فعالیت بدتر می‌شود
- حالت تهوع
- استفراغ
- درد شکم
- حساسیت شدید به نور و صدا
حتی نوزادان نیز ممکن است دچار میگرن شوند. کودکی که خیلی کوچک است و نمی‌تواند به شما بگوید چه مشکلی دارد، شاید گریه کند یا تکان بخورد و نشان دهد که درد شدیدی در سر او وجود دارد.
بیشتر بخوانید: انواع جراحی دستگاه تناسلی کودکان + مراقبت‌های قبل و بعد از عمل
سردرد تنشی
سردردهای تنشی می‌توانند باعث موارد زیر شوند.
- سفتی و فشار در عضلات سر یا گردن
- درد خفیف تا متوسط و بدون ضربان در دو طرف سر
- دردی که با فعالیت بدنی تشدید نمی‌شود
- دردی که با تهوع یا استفراغ همراه نیست، همان‌طور که اغلب در مورد میگرن اتفاق می‌افتد
کودکان کوچک‌تر ممکن است از بازی معمولی خودداری کرده و بخواهند بیشتر بخوابند. سردردهای تنشی می‌توانند از 30 دقیقه تا چند روز ادامه داشته باشند.
سردرد خوشه‌ای
سردردهای خوشه‌ای در کودکان زیر 10 سال غیر معمول است. علائم و شکل پیدایش آن به شکل زیر است.
- در گروه‌های پنج قسمتی یا بیشتر اتفاق می‌افتند، از یک نوبت حمله در هر روز تا هشت حمله در یک روز
- شامل درد شدید در یک طرف سر است که کمتر از سه ساعت طول می‌کشد
- با آمدن اشک چشم، احتقان، آبریزش بینی یا بی‌قراری یا تحریک همراه است
سردرد مزمن روزانه
پزشکان عبارت «سردرد مزمن روزانه» (CDH) را برای سردردهایی که تنشی و میگرنی هستند و بیش از 15 روز در ماه اتفاق می‌افتند، استفاده می‌کنند. CDH ممکن است در اثر عفونت، صدمه جزئی به سر یا مصرف داروهای مسکن حتی داروهای ضد درد بدون نسخه ایجاد شود.
زمان مراجعه به پزشک
اکثر سردردها جدی نیستند، اما در صورت بروز علائم خاص در سردردهای کودکتان به دنبال مراقبت‌های پزشکی سریع باشید. در ادامه، این علائم را می‌خوانید:
- کودک شما را از خواب بیدار می‌کند
- سردرد بدتر یا مکرر می‌شود
- شخصیت فرزندتان تغییر کرده است
- سردرد به دنبال آسیب‌دیدگی مانند ضربه به سر ایجاد شده است
- سردرد همراه با استفراغ مداوم یا تغییرات بینایی است
- سردرد با تب و گردن درد یا سفتی همراه است
اگر نگران هستید یا در مورد سردردهای کودکتان سوالی دارید با پزشک او صحبت کنید.
علل سردرد کودکان
عوامل متعددی می‌توانند باعث ایجاد درد در کودک شما شوند. این عوامل به شرح زیر هستند.
بیماری و عفونت
بیماری‌های شایع مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا و عفونت گوش و سینوس از شایع‌ترین علل سردرد کودکان هستند. در موارد بسیار نادر، مننژیت یا انسفالیت ممکن است باعث این درد شود.
بیشتر بخوانید: گلودرد کودکان را جدی بگیرید |سرماخوردگی یا کووید 19
ضربه به سر
برآمدگی و کبودی می‌تواند باعث چنین دردهایی شود. اگرچه بیشتر آسیب‌های سر جزئی هستند، اما اگر فرزند شما ضربه سر شدیدی خورده است، به دنبال مراقبت‌های فوری پزشکی باشید. همچنین اگر درد کودک پس از آسیب‌دیدگی سر بدتر شد، با پزشک تماس بگیرید.
عوامل عاطفی
استرس و اضطراب شاید ناشی از مشکلات با همسالان، معلمان یا والدین باشد. این موارد می‌توانند در سردردهای کودکان نقش داشته باشند. کودکان مبتلا به افسردگی ممکن است از درد شکایت کنند به ویژه اگر در تشخیص احساس غم و تنهایی مشکل داشته باشند.
استعداد ژنتیکی
سردرد، به ویژه سردرد ناشی از میگرن معمولا در بین اعضای خانواده وجود دارد و وراثتی به شمار می‌رود.
برخی غذاها و نوشیدنی‌ها
نیترات که یک نگهدارنده غذایی در گوشت‌های پخته شده مانند بیکن، بولونیا و هات داگ است، می‌تواند باعث ایجاد سردرد شود.
افزودنی غذا
مصرف کافئین زیاد، نوشابه، شکلات و نوشیدنی‌های ورزشی می‌تواند باعث سردرد شود.
مشکلات در مغز
به ندرت تومور مغزی، آبسه یا خونریزی در مغز می‌تواند بر نواحی مختلف مغز فشار بیاورد و باعث سردرد مزمن شود. به طور معمول در این موارد علائم دیگری مانند مشکلات بینایی، سرگیجه و عدم هماهنگی وجود دارد.
دیگر عوامل مهم
هر کودکی ممکن است دچار سردردهایی بشود، اما این مشکل بیشتر در موارد زیر رایج است.
- دختران پس از بلوغ
- کودکانی که سابقه خانوادگی سردرد یا میگرن دارند
- نوجوانان
جلوگیری از ایجاد درد در ناحیه سر
موارد زیر ممکن است به شما در جلوگیری از انواع سردرد یا کاهش شدت سردرد کودکان کمک کند.
رفتارهای سالم را تمرین کنید
رفتارهایی که سلامت عمومی را افزایش می‌دهند ممکن است به جلوگیری از سردرد فرزند شما کمک کند. این معیارهای شیوه زندگی شامل خواب زیاد، فعال ماندن جسمانی، خوردن غذاها و میان وعده‌های سالم، نوشیدن حداکثر هشت لیوان آب در روز و محدود کردن کافئین است.
استرس را کاهش دهید
استرس و برنامه‌های شلوغ ممکن است تعداد سردردها را افزایش دهد. مراقب مواردی باشید که امکان دارد باعث ایجاد استرس در زندگی کودکان شود. مانند مشکل در انجام تکالیف مدرسه یا روابط تیره با همسالان که تاثیرگذار هستند. اگر سردردهای کودک شما با اضطراب یا افسردگی ارتباط دارند، با یک مشاور صحبت کنید.
دفتر خاطرات سردرد داشته باشید
یک دفتر خاطرات می‌تواند به شما در تعیین علت درد کمک کند. توجه داشته باشید که سردرد از چه زمانی شروع می‌شود، چه مدت طول می‌کشد و در هر صورت چه چیزی باعث تسکین آن می‌شود. همچنین داشتن یک جدول انواع سردرد هم مفید خواهد بود.
پاسخ فرزند خود به مصرف هرگونه دارو را ثبت کنید. با گذشت زمان، مواردی که در دفتر خاطرات سردرد ذکر می‌کنید باید به شما در درک علائم فرزندتان کمک کند تا بتوانید اقدامات پیشگیرانه خاصی را انجام دهید.
از عوامل تحریک کننده سردرد اجتناب کنید
از مصرف هرگونه غذا یا نوشیدنی مانند نوشیدنی‌های کافئین دار که باعث ایجاد درد در ناحیه سر می‌شوند، خودداری کنید. دفتر خاطرات سردرد می‌تواند به شما کمک کند تا تعیین کنید که چه چیزی باعث ایجاد درد در ناحیه سر فرزند شما می‌شود. بنابراین می‌دانید از چه چیزی باید اجتناب کنید.
تشخیص سردرد کودکان
برای آگاهی از ماهیت درد کودک، پزشک احتمالا موارد زیر را بررسی می‌کند.
سابقه سردرد
پزشک از شما و کودکتان می‌خواهد که سردردها را با جزئیات شرح دهید تا ببیند آیا الگو یا محرک رایجی در آن مشاهده می‌کند یا خیر. همچنین ممکن است پزشک از شما بخواهد اگر دفترچه خاطرات سردرد دارید آن را با او به اشتراک بگذارید. بنابراین او می‌تواند جزئیات بیشتری در مورد سردردهای فرزند شما مانند تکرار، شدت درد و محرک‌های احتمالی را ببیند.
معاینه بدنی
پزشک معاینه فیزیکی از جمله اندازه‌گیری قد، وزن، دور سر، فشار خون و نبض و بررسی چشم‌ها، گردن، سر و ستون فقرات کودک را انجام می‌دهد.
معاینه مغز و اعصاب
پزشک مشكلات حرکتی، هماهنگی یا حسی را بررسی می‌كند. اگر کودک در نتیجه معاینه‌ها سالم باشد و درد تنها علامت و مشکل موجود است، معمولا نیازی به آزمایش بیشتر ندارد. با این حال در برخی موارد اسکن تصویربرداری و ارزیابی‌های دیگر می‌تواند به تشخیص دقیق بیماری کمک کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
ام آر آی از یک آهنربای قوی برای ایجاد نمای دقیق از مغز استفاده می‌کند. اسکن MRI به پزشکان در تشخیص تومورها، سکته مغزی، آنوریسم، بیماری‌های عصبی و سایر ناهنجاری‌های مغزی کمک خواهد کرد. از MRI می‌توان برای بررسی رگ‌های خونی تامین کننده موارد مورد نیاز مغز نیز سود برد.
اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)
در این روش تصویربرداری از یک سری اشعه ایکس با هدایت رایانه استفاده می‌شود که نمای مقطعی از مغز کودک را ارائه دهند. این کار به پزشکان در تشخیص تومورها، عفونت‌ها و سایر مشکلات پزشکی که می‌توانند باعث سردرد شوند کمک می‌کند.
آزمایش مایع نخاعی
اگر پزشک شما مشکوک است که یک بیماری زمینه‌ای مانند مننژیت باکتریایی یا ویروسی، باعث ایجاد سردرد در کودک شده است، ممکن است آزمایش مایع نخاعی را توصیه کند. در این روش، یک سوزن نازک بین دو مهره در قسمت پایین کمر وارد می‌شود تا نمونه‌ای از مایع نخاعی برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی استخراج شود.
پیشگیری و درمان سردرد کودکان
برنامه‌ریزی برای سبک زندگی درست
معمولا می‌توانید سردرد کودک را در خانه با استراحت، کاهش سر و صدا، مایعات فراوان، وعده‌های غذایی متعادل و مسکن‌های بدون نسخه (OTC) درمان کنید. اگر فرزند شما بزرگ است و سردردهای مکرر دارد، یادگیری آرامش و مدیریت استرس از طریق روش‌های مختلف برای درمان سردرد نیز ممکن است مفید باشد.
انواع داروها
داروهای مسکن بدون نسخه (OTC)
استامینوفن یا ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و…) به طور معمول می‌توانند سردردهای کودک را تسکین دهند. آن‌ها باید در اولین علائم سردرد مصرف شوند.
کودکان و نوجوانانی که از بیماری آبله مرغان یا علائم شبیه آنفولانزا بهبود می‌یابند، هرگز نباید آسپرین مصرف کنند. استفاده از آسپیرین در چنین کودکانی با سندرم «ری» که یک بیماری نادر اما تهدید کننده زندگی است، ارتباط دارد. اگر در این مورد نگرانی دارید، با پزشک کودک صحبت کنید.
داروهای تجویزی
تریپتان‌ها و داروهای تجویزی که برای درمان میگرن استفاده می‌شوند، موثر هستند و می‌توانند در کودکان بالای 6 سال با خیال راحت استفاده شوند.
اگر کودک با میگرن حالت تهوع و استفراغ را تجربه کرد، پزشک شما ممکن است داروی ضد تهوع تجویز کند. با این حال استراتژی دارودرمانی در کودکان مختلف متفاوت است. از پزشک یا داروساز کودک خود در مورد تسکین حالت تهوع سوال کنید.
احتیاط در مصرف دارو
مصرف بیش از حد داروها خود عامل موثر در ایجاد سردرد است (سردردهای استفاده بیش از حد از داروها). با گذشت زمان، مسکن‌ها و سایر داروها ممکن است اثر خود را از دست بدهند. علاوه بر این همه داروها عوارض جانبی دارند. اگر فرزند شما به طور مرتب از داروهای OTC استفاده می‌کند، خطرات و مزایای آن را از پزشک بپرسید.
درمان سردرد کودکان
در حالی که به نظر نمی‌رسد استرس باعث سردرد شود، اما می‌تواند به عنوان محرک درد عمل کرده یا درد را بدتر کند. افسردگی نیز این قابلیت را دارد. در این موارد پزشک ممکن است یک یا چند تکنیک رفتار درمانی را به شما پیشنهاد دهد.
آموزش آرامش
تکنیک‌های آرامش شامل تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و آرامش پیش‌رونده ماهیچه‌ها است که در آن شما هر یک از ماهیچه‌ها را منقبض می‌کنید. سپس تنش را کاملا رها خواهید کرد تا زمانی که همه ماهیچه‌های بدن شل شوند. یک کودک بزرگ‌تر می‌تواند تکنیک‌های آرامش را در کلاس‌ها یا در خانه با استفاده از کتاب یا فیلم یاد بگیرد.
آموزش بیوفیدبک
بیوفیدبک به کودکان می‌آموزد که برخی واکنش‌های بدن را که به کاهش درد کمک می‌کند، کنترل کنند. در طول جلسه بیوفیدبک، فرزند شما به دستگاه‌هایی متصل است که عملکردهای بدن مانند تنش عضلانی، ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌کنند و بازخورد می‌دهند.
سپس فرزند شما یاد می‌گیرد که چگونه تنش عضلانی را کاهش داده و ضربان قلب و تنفس خود را کندتر کند. هدف از بیوفیدبک این است که به فرزند خود کمک کنید تا در حالت آرامش قرار گیرد و بتواند بهتر با درد کنار بیاید.
درمان شناختی رفتاری
این درمان می‌تواند به فرزند شما کمک کند تا استرس را مدیریت کند و دفعات و شدت سردردها را کاهش دهد. در طول این نوع گفتگو درمانی، یک مشاور به او کمک می‌کند تا روش‌های مثبت نگاه کردن و کنار آمدن با رویدادهای زندگی را بیاموزد.
8 نکته مهم در زمان سردرد کودکان
با توجه به این نکات می‌توانید بهترین رفتار و عملکرد را در زمان بیماری کودک خود داشته باشید.
- هنگامی که سردردهای کودکان با تب و سفتی گردن همراه باشد. فرزند شما باید بتواند به سقف نگاه کند، چانه خود را به سینه خود برساند و سر خود را به جلو و عقب تکان دهد. اگر نمی‌تواند باید او را به اورژانس ببرید تا مطمئن شوید مننژیت ندارد.
- وقتی درد با وجود مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن شدید و تسکین‌ناپذیر است، باید سراغ پزشک بروید.
- هنگامی که سردرد کودکان با استفراغ مکرر یا مداوم همراه است به ویژه در غیاب علائم دیگر بیماری مانند تب یا اسهال توجه خود را بیشتر کنید. چون ممکن است با یک سردرد خطرناک روبه‌رو باشید. البته امکان دارد فقط یک ویروس باشد یا کودکان بعد از ضربه به سر دچار استفراغ شوند، اما این موضوع ارزش تماس با پزشک را دارد. زیرا استفراغ می‌تواند نشانه فشار بر مغز باشد.
- وقتی همراه با درد، کودک شما به طور غیرمعمول خواب‌آلود است یا در راه رفتن، صحبت کردن و انجام سایر فعالیت‌های عادی دچار مشکل می‌شود. باز هم ممکن است فقط تحت تأثیر یک ویروس دچار این مشکلات شده باشد، اما به هر حال در این موقعیت نیز باید با پزشک مشورت کنید.
- هنگامی که درد کودک شما را از خواب بیدار می‌کند، باید دقت عمل بیشتری داشته باشید. گاهی اوقات کودکان به دلایل دیگر بیدار می‌شوند و حس می‌کنند که سردرد دارند، در این صورت نباید نگران نباشید. ولی اگر درد کودک را از خواب بیدار کرده است، باید بدانید که این اتفاق ناشی از یک سردرد معمولی نیست و باید با پزشک او تماس بگیرید.
- هنگامی که درد با دراز کشیدن بدتر می‌شود باید شرایط را بررسی کنید. روشی که معمولا متوجه آن می‌شوید این است که درد در صبح بدترین حالت خود را ارائه می‌دهد و با گذشت روز بهتر می‌شود. این برعکس حالت عادی است و می‌تواند نشانه افزایش فشار بر مغز باشد. اگر متوجه شدید که این الگو برقرار است، با پزشک تماس بگیرید.
- اگر کودک شما دو یا چند بار در هفته دچار حمله و درد می‌شود یا انجام تکالیف، بازی و زندگی عادی برای او سخت شده است، با پزشک تماس بگیرید.
این موارد لزوما به این معنا نیستند که اتفاقی جدی در حال رخ دادن است، اما برای اطمینان باید راه‌هایی برای مدیریت و پیشگیری از درد پیدا کنید. این امر به ویژه در زمانی که به طور مکرر به کودک خود دارو می‌دهید، صادق است. به نظر می‌رسد که مصرف مکرر داروها می‌تواند باعث بیشتر شدن حملات شود.
همان‌طور که بیان کردیم، سردرد کودکان مشکل بزرگی نیست و به کرات برای کودکان در تمامی سنین اتفاق می‌افتد. اما گاهی همین بیماری کوچک با علائمی ظاهر می‌شود که توجه بیشتری را طلب می‌کند. سردرد میگرنی یا انواع سردرد عصبی شاید در نگاه اول بی‌خطر باشند، ولی تکرار و شدت آن‌ها می‌تواند باعث آزار و خلل در زندگی کودکان شود.