فوبیا، هراسی بزرگ‌تر از ترس‌های معمولی
فوبیا، نام هراس و ترس‌های غیرمنطقی و ناتوان‌کننده‌ای است که برخی از ما به آن‌ها دچار هستیم. فردی که یکی از انواع فوبیا را داشته باشد، تقریبا هر کاری برای دوری از عامل ایجادکننده ترس خود و مواجه نشدن با آن می‌کند.
برخلاف ترس معمولی که واکنشی گذرا و طبیعی به یک عامل خطرناک است، فوبیا ترسی شدید و غیر معقول از قرار گرفتن در یک موقعیت خطرناک است.
فرد دارای فوبیا می‌داند ترسی غیرمعقول دارد اما نمی‌تواند آن را کنترل کند، همچنین تلاش برای نادیده گرفتن یا سرکوب کردن آن نیز تنها باعث اضطراب بیشتر در او می‌شود.
برای اینکه بدانید فوبیا این بیماری حاضر در دسته بیماری روانی چیست و با انواع فوبیا و راه‌های مدیریت این هراس آشنا شوید، به خواندن این مطلب در سیوطب ادامه دهید.
فوبیا چیست؟
به صورت دقیق، به ترس‌های واکنشی شدید و غیرقابل کنترلی که فرد را در مواجهه با عامل ایجادکننده آن‌ها ناتوان می‌کنند، فوبیا گفته می‌شود. این ترسها موجود در دسته اعصاب و روان ممکن است به دلیلی مشخص ایجاد شده باشند یا دلایل به وجود آورنده آن‌ها روشن نباشد اما معمولا به نحوی ارتباط با یک عامل بیرونی باعث بروز این واکنش می‌شود. برخلاف اختلال اضطراب فراگیر، فوبیا یا اختلال هراس تنها در زمان مواجهه یا تماس با منبع ترس بروز می‌یابد.
شدت و اثرگذاری فوبیا می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد و از احساس ناراحتی تا واکنش‌های شدید جسمی مانند غش و بیهوشی را شامل می‌شود.
بیشتر بخوانید : وسواس و آسیب‌های آن را بشناسید
چه چیزی باعث فوبیا یا اختلال هراس می‌شود؟
این بیماری معمولا از کودکی شروع می‌شود و ریشه در تجربه‌های افراد در سنین پایین دارد. برخی از فوبیاها نتیجه رویدادهای آسیب‌زا هستند که احتمالا به درستی هم مدیریت نشده‌‌اند. مثلا ممکن است شخصی که ترسی غیرمنطقی از سگ‌ها دارد، در کودکی سگ گزیدگی را تجربه کرده باشد یا شاهد ترس شدید والدین خود و ایجاد فضایی وحشت‌آور در این مورد بوده باشد. همچنین تجربه‌هایی چون تصادف یا غرق‌شدگی نیز می‌توانند باعث بروز فوبیا و اختلال هراس در افراد شوند. با این وجود، بیشتر فوبیاها دلیل مشخصی ندارند یا می‌توان گفت دلیل قطعی آن‌ها به سادگی قابل شناسایی نیست.
انواع فوبیا
انجمن روان‌پزشکی امریکا بیش از 100 مورد مختلف از انواع شایع فوبیا را به رسمیت شناخته است. این موارد شامل طیف وسیعی از عواملی است که می‌توانند باعث بروز اختلال هراس در افراد شوند.
افرادی که فوبیای خاصی داشته باشند، ترسی مداوم و غیرمنطقی از اشیا یا موقعیت‌هایی خاص دارند که ممکن است برای دیگران کاملا غیرقابل درک باشد. ترس از هر یک از موارد زیر، جزء فوبیاهای رایج است:
- بادکنک
- حشرات
- دندانپزشکان
- رانندگی
- فضاهای بسته
- جرم و میکروب‌ها
- مکان‌های مرتفع
- مدرسه
- آب
- مارها
- خون
- پرواز کردن
- آسانسورها
این ترسها معمولا مستقیم نیستند. مثلا در مورد کسی که از پرواز می‌ترسد، در حقیقت ترس از اتفاقات بدی مانند سقوط از هواپیما است که باعث وحشت او می‌شود.
بیشتر بخوانید: افسردگی، بیماری پنهان نیمی از جامعه
آگورافوبیا چیست؟
یکی از دیگر انواع فوبیا که شامل واکنش‌هایی غیرمنطقی در مواجهه با عوامل ایجاد ترس در افراد است، آگورافوبیا نام دارد. اگر کسی Agoraphobia داشته باشد، دارای ترس‌های زیادی در سه زمینه زیر است:
- ترک کردن منزل
- تنها ماندن
- حضور در شرایطی که در آن فرد نمی‌تواند به محضی که خواست محل را ترک کند یا کمک بگیرد و احساس گیر افتادن و درماندگی می‌کند
وقتی ترس در بالاترین حد خود باشد، فرد دارای Agoraphobia ممکن است دست به هر کاری بزند تا از خانه خارج نشود. این نوع فوبیا می‌تواند بعد از حملات پانیک تکرارشونده رخ دهد.
اگر فرد فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی داشته باشد، ترسی مداوم و غیرمنطقی از موقعیت‌های زیر خواهد داشت:
- مورد بررسی قرار گرفتن
- مورد انتقاد قرار گرفتن
- خجالت کشیدن از افراد دیگر
افراد مبتلا به این نوع فوبیا از شرایطی مانند حضور در سخنرانی‌های عمومی، مهمانی‌ها و دستشویی‌های عمومی واهمه دارند و از قرار گرفتن در این موقعیت‌ها دوری می‌کنند. آن‌ها حتی ممکن است از حضور در رستوران نیز اجتناب کنند.
بیشتر بخوانید: ۱۲ درمان استرس مزمن و عوارض وحشتناکی که درمان اضطراب را ضروری می‌سازد
فوبیاها چه علائمی ایجاد می‌کنند؟
در پس انواع فوبیا، احساس اضطراب شدیدی نهفته شده که باعث ایجاد حالت‌هایی آزاردهنده در افراد می‌شود. این اضطراب فزاینده می‌تواند باعث ایجاد علائم زیر گردد:
- خجالت‌زدگی
- احساس ضعف
- ضربان قلب سریع
- لکنت زبان
- تعریق
- لرزش
اگر فوبیایی دارید که با زندگی اجتماعی و کاری شما تداخل ایجاد می‌کند، زمان درمان فرا رسیده است. درمان درست می‌تواند در اغلب موارد اضطراب شما را کاهش دهد و همچنین فوبیای شما را کم‌رنگ کرده یا حتی از بین ببرد.
فوبیاها چگونه درمان می‌شوند؟
با اینکه برخی فوبیاها هیچ وقت به طور کامل درمان نمی‌شوند، اما راه‌هایی وجود دارند که پزشک به کمک آن‌ها می‌تواند به شخص کمک کند تا شرایط او بهتر شود. ارجاع به یک درمان‌گر یا تجویز دارو، نمونه‌هایی از این راه‌ها هستند.
به دنبال کمک بودن و درمان شدن، برای افراد مبتلا به فوبیا بسیار مهم است. فردی که فوبیای او درمان نشود، ممکن است گوشه‌گیر و افسرده شود و قابلیت حضور در موقعیت‌های اجتماعی را از دست بدهد.
اینکه درمان فوبیا چقدر خوب پیش برود، به این بستگی دارد که فوبیا چقدر قوی باشد. درمان می‌تواند به خیلی از افراد کمک کند تا قابلیت‌های خود را با حداکثر کارایی نشان دهند.
بیشتر بخوانید: غمباد یا گلوبوس چیست؟ آسيب های جسمی غم باد ( GLOBUS HYSTERICUS ) و راه های رفع آن
انواع روش‌های درمان
مواجهه درمانی: در این روش پزشک سعی می‌کند واکنش شما را نسبت به چیزی که از آن می‌ترسید، تغییر دهد. این کار با استفاده از مواجهه تدریجی انجام می‌شود. این راه برای انواعی خاص از فوبیا کارآمد است. مثلا اگر شخص از سگ‌ها بترسد، ممکن است مواجهه درمانی را با فکر کردن به سگ‌ها شروع کند، با دیدن عکس سگ‌ها ادامه دهد و در نهایت با گذراندن زمان با یک سگ در یک مکان کنترل شده به پایان برساند.
در هر مرحله، شخص با خود تمرین می‌کند که آرام بماند. وقتی که اضطراب کمتر می‌شود، شخص برای مواجهه اصلی آماده خواهد بود. تکنیک‌های آرامش‌بخش، در این مرحله هم موثر خواهند بود. حمایت یک دوست مورد اعتماد یا یکی از اعضای خانواده در این مسیر، به شخص کمک زیادی خواهد کرد.
برای فوبیای اجتماعی، درمان‌گر ممکن است مواجهه تدریجی با موقعیت‌های اجتماعی را پیشنهاد داده و هم‌زمان، روش‌هایی مانند نقش بازی کردن و تمرین را نیز مد نظر قرار دهد. او معمولا روش‌هایی را پیشنهاد می‌دهد که اضطراب را کم کرده و شخص را تشویق می‌کنند که کمتر خود را قضاوت کند.
در Agoraphobia فرد به تدریج وارد شرایط و محل‌هایی می‌شود که اضطراب را تحریک می‌کنند. با قدم‌هایی کوچک که هر روز با حضور یک فرد مورد اعتماد برداشته می‌شوند شخص یاد می‌گیرد که چگونه با شرایطی کنار بیاید که زمانی باعث ترسی وحشتناک در او می‌شده است. در این حالت هم درمان‌گر شخص را تشویق می‌کند که خود را کمتر مورد قضاوت قرار دهد.
درمان رفتاری شناختی (CBT):
در کنار مواجهه، شخص می‌تواند یاد بگیرد که چگونه با راه‌هایی جدید، به طرز متفاوتی با ترس‌هایش کنار بیاید. در این درمان شخص در می‌یابد که چگونه به جای اینکه توسط ترس خود کنترل شود، افکار و احساساتش را کنترل کند.
تکنیک‌های آرامش‌بخش، بیوفیدبک، تنفس عمیق و منظم و حمایت، به شخص کمک می‌کنند که طی درمان اضطراب خود را کنترل کند.
حضور در کلینیک‌های فوبیا و گروه‌های حمایتی نیز به بسیاری از افراد کمک کرده تا بتوانند به ترس خود غلبه کنند.
داروها:
برخی اوقات، پزشک ممکن است به این نتیجه برسد که داروها می‌توانند به شخص کمک کنند. در درمان فوبیا، داروها در کنار راه‌های درمانی دیگر استفاده می‌شوند و می‌توانند بخشی از درمان نباشند.
گروهی از داروهای ضد افسردگی که به آن‌ها مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) می‌گویند، می‌توانند به طور مشخص برای درمان فوبیای اجتماعی استفاده شوند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- سیتالوپرام (Celexa)
- اس‌سیتالوپرام (Lexapro)
- فلوکستین (Prozac)
- پاروکستین (Paxil)
- سرترالین (Zoloft, Asentra)
داروهای ضد افسردگی دیگری که مهارکننده‌های MAO نام دارند نیز موثرند؛ اما به دلیل تداخل با برخی داروهای دیگر (مانند دیگر ضد افسردگی‌ها، داروهای ضد احتقان یا داروهای دیگری که می‌توانند فشار خون را بالا ببرند) یا غذاهایی که دارای آمینو اسید تیرامین هستند (مانند گوشت و پنیر کهنه)، مصرف آن‌ها نیاز به نظارت دقیق دارد.
بلاک‌کننده‌های بتا:
تعداد زیادی از نوازندگان، بازیگران یا سخنرانان نشانه‌های ترس از صحنه خود را با این داروها (به خصوص پروپرانولول که معروف‌ترین آن‌ها است) کنترل می‌کنند. این داروها به‌طور موقت نشانه‌های فیزیکی اضطراب را بدون ایجاد خواب‌آلودگی قابل توجه، تسکین می‌دهند. در دوزهای بالاتر، این داروها معمولا برای مشکل فشار خون استفاده می‌شوند، اما دوز پایین آن‌ها می‌تواند اثر هورمون آدرنالین که باعث پاسخ بدن به استرس می‌شود را از بین ببرد.
داروهای آرامبخش – خواب‌آور:
درمان کوتاه‌مدت، می‌تواند شامل استفاده از این داروها هم باشد. مثال‌هایی از این داروها، دیازپام و آلپرازولام هستند. این داروها می‌توانند اضطراب را کاهش دهند، اما ممکن است ایجاد وابستگی کرده و همچنین باعث خواب‌آلودگی شوند.
به همین جهت، این داروها برای روندهای طولانی درمانی مناسب نیستند و همچنین مصرف آن‌ها هنگام انجام کارهایی که نیاز به هوشیاری کامل و دقت بالا دارند (مانند رانندگی یا کار کردن با ماشین‌آلات) نیز مناسب نیست.
داروهای ضد تشنج:
این داروها که می‌توان از بین آن‌ها به Neurontin و Lyrica اشاره کرد، در تحقیقات و مطالعات اولیه نشان داده‌اند که می‌توانند برای درمان انواع مختلفی از اختلال اضطراب مورد استفاده قرار بگیرند. اضطراب ناشی از فوبیای اجتماعی نیز در این دسته قرار می‌گیرد.
مهم است بدانیم که اگر دوز مصرفی برخی از این داروها به آرامی بالا و پایین نرود یا مصرف آن‌ها به طور ناگهانی متوقف شود، ممکن است اضطراب به وجود بیاید یا با عوارضی همراه باشد. متخصصین معمولا پیشنهاد می‌دهند که مصرف این داروها با دوز پایین شروع شده و هنگام درمان فوبیا، دوز مصرف به آرامی بالا رفته و مجددا برای قطع مصرف کاهش پیدا کند.
همچنین باید مطمئن شد که پزشک تاریخچه پزشکی، بیماری‌ها و داروهای مصرف شده در گذشته و حال بیمار را می‌داند. به این ترتیب است که پزشک می‌تواند امن‌ترین گزینه را از بین داروهای موجود پیشنهاد دهد.
بیشتر بخوانید: افسردگی پس از زایمان | نشانه ها و دلایل افسردگی پس از زایمان
10 راه موثر برای رویارویی با انواع فوبیا
کمی فاصله بگیرید:
این غیرممکن است که بتوانید به درستی فکر کنید، در حالی که غرق در ترس و اضطراب هستید. به همین خاطر، بهترین کار این است که در ابتدا به جایی بروید یا شرایطی برای خودتان ایجاد کنید که بتوانید از نظر فیزیکی و روحی در آرامش باشید. برای 15 دقیقه پیاده‌روی کنید، یک لیوان چای برای خودتان درست کنید یا به حمام بروید.
در حملات پانیک، نفس بکشید:
اگر ضربان قلب‌تان بالا رفت و شروع به عرق کردن کردید، بهترین راه، این است که با این نشانه‌ها نجنگید. هرجایی که هستید بایستید و دست‌تان را روی شکم‌تان قرار دهید. سپس به آرامی و عمیق، نفس بکشید. هدف این است که به ذهن کمک کنیم تا با ترس کنار بیاید. این کار ترس را از بین می‌برد.
با ترس رو به رو شوید:
اجتناب از ترسها، فقط آن‌ها را ترسناک‌تر می‌کند. ترس شما هرچه که باشد، وقتی با آن رو به رو می‌شوید شروع به محو شدن می‌کند. اگر یک روز در آسانسور دچار حمله پانیک شدید، بهترین کار این است که روز دیگر دوباره سراغ همان آسانسور بروید و از آن استفاده کنید.
بدترین را تصور کنید:
تصور کردن بدترین، همیشه نتیجه‌بخش است. مثلا فرد می‌تواند فکر کند که با حضور در آسانسور دچار حمله قلبی خواهد شد یا اینکه آسانسور سقوط خواهد کرد. حالا شخص می‌تواند موقع حضور در آسانسور تمام تلاشش را بکند تا به حمله قلبی مبتلا شود یا آسانسور سقوط کند، در حالی که چنین چیزی اتفاق نمی‌افتد! هرچقدر بیشتر به دنبال ترس برویم، بیشتر از آن دور خواهیم شد.
به شواهد نگاه کنید:
برای مثال اگر شخصی از ماندن در آسانسور و خفه شدن می‌ترسد، بهتر است به این فکر کند که آیا این موضوع قبلا اتفاق افتاده است؟ یا اینکه اگر دوستی همین‌گونه فکر می‌کند، به او چه می‌توان گفت؟
سعی نکنید بی‌نقص باشید:
زندگی پر از استرس است، با این حال خیلی از ما فکر می‌کنیم که زندگی باید بی‌نقص باشد. اتفاقات بد و مسائلی که ما دوست‌شان نداریم، به هر حال اتفاق می‌افتند و این موضوع اجتناب‌ناپذیر است.
برای خودتان، یک جای شاد را تصویرسازی کنید:
چشم‌هایتان را ببندید و جایی را تصور کنید که آن را دوست دارید و در آن راحت هستید. بگذارید احساسات مثبت شما را فرا بگیرند تا بیشتر احساس راحتی کنید.
در مورد آن حرف بزنید:
حرف زدن و به اشتراک گذاشتن ترسها، می‌تواند از میزان ترسناک بودن آن‌ها کم کند. برای این منظور می‌توانید با خانواده، شریک زندگی یا دوستان نزدیک و صمیمی‌تان صحبت کنید.
به مسائل پایه‌ای برگردید:
خیلی از مردم برای رفع اضطراب رو به الکل یا مواد مخدر می‌آورند. این کار تنها شرایط را بدتر می‌کند. چیزهای ساده و روزمره‌ای مثل یک خواب خوب در شب، یک وعده غذای درست و حسابی یا پیاده‌روی، بهترین راه‌های از بین بردن اضطراب هستند.
به خودتان پاداش دهید:
برای خودتان یک هدف تعیین کنید و با رسیدن به آن، به خودتان پاداش دهید. این پاداش می‌تواند از جنس یک ماساژ، یک پیاده‌روی در طبیعت، یک وعده غذای بیرون، یک کتاب، یک دی وی دی یا هر چیز کوچک دیگر باشد.
بیشتر بخوانید: پرخوری عصبی چیست ؟ هر آنچه لازم است در مورد Bulimia Nervosa بدانید!
یک مثال
بیایید فکر کنیم شما ترس از پرواز دارید، اما باید برای سفری کاری سوار هواپیما شوید و هیچ راهی هم برای سفر زمینی و دریایی وجود ندارد. در این صورت شما ابتدا می‌پذیرید که فوبیا دارید و این امری طبیعی است. سپس به این نتیجه می‌رسید که مجبور هستید با ترس‌تان رو به رو شوید. برای این موضوع، شما ابتدا خودتان را در هواپیما تصور می‌کنید. پس از مدتی، می‌توانید نگاه کردن به عکس‌های هواپیما، آسمان، ابرها، کابین خلبان و غیره را شروع کنید. شاید بهتر باشد در این بین سری هم به فرودگاه بزنید و پرواز چند هواپیما را از نزدیک ببینید و کمی با فضای ترمینال فرودگاه آشنا شوید. دیدن ویدئوهای پرواز قدم بعدی خواهد بود و در نهایت، به کمک تکنیک‌های آرامش‌بخش، کنترل اضطراب و غیره می‌توانید سوار هواپیما شوید و به سفر خود برسید.
اولین باری که با ترس‌تان رو به رو می‌شوید، کار آسانی پیش رو ندارید. بنابراین احتمالا از اولین پروازتان لذتی نخواهید برد. اما کافی است این مواجهه را چند بار دیگر در طول زمان تکرار کنید تا به جایی برسید که عاشق پرواز شوید و راه‌های دیگر سفر را خسته‌کننده بدانید.
کلام آخر
غلبه بر فوبیا با دشواری‌هایی همراه است، به زمان نیاز دارد و با قدم‌های کوچک پیش می‌رود. با این حال می‌توان گفت که بیشتر افرادی که فوبیا دارند با استفاده از روش‌های درمانی مختلف، آرام آرام اضطراب خود را کاهش می‌دهند و در بسیاری از موارد، به طور کامل از دست فوبیا راحت می‌شوند.
موفقیت در این مورد می‌تواند بسیار شیرین باشد، بنابراین اگر شما هم فوبیا دارید از یک درمان‌گر یا یک دوست کمک بگیرید و قدم‌های لازم برای مقابله با آن را به آرامی ولی مصمم بردارید.
مهم‌ترین مرحله از درمان فوبیا، خواستن و گرفتن یک تصمیم جدی برای مواجهه با این اختلال آزاردهنده است و طی کردن مراحل بعدی با صبر و پایداری در این تصمیم است که میسر می‌شود.