کمبود وزن؛ از ژنتیک و سوءتغذیه تا بیماری‌ها و عوارض داروها
کمبود وزن نیز به اندازه چاقی و اضافه‌وزن خطرناک است و باید درمان شود؛ زیرا عوارض و خطراتی را برای سلامتی فرد به دنبال خواهد داشت. ضررهای از آنجا که معمولا توجه افراد و رسانه‌ها اغلب بر اضافه‌وزن متمرکز است؛ کمبود وزن اغلب مورد توجه قرار نمیگیرد. به همین دلیل در این مقاله از مجله سیوطب به بررسی علل و عوامل کمبود وزن و راه‌های درمان آن خواهیم پرداخت.
کمبود وزن
در دنیای مدرن امروز، چاقی و اضافه‌وزن به معضلی جهانی تبدیل شده است و احتمالا عده‌ای تصور می‌کنند که افراد لاغر در سلامت کامل هستند؛ اما واقعیت این است که به همان اندازه که چاقی مضر است، لاغری نیز می‌تواند برای سلامتی انسان ضرر داشته باشد.
حال سوالی که مطرح می‌شود این است که چه فردی لاغر محسوب می‌شود؟ اگر وزن فردی 15 تا 20درصد پایین‌تر از میزان وزن طبیعی با توجه به سن و قدش باشد، آن شخص کمبود وزن دارد.
تعریفی دیگر از لاغری می‌گوید اگر BMII یا شاخص توده بدنی انسان کمتر از 5/18درصد باشد، آن شخص دچار کمبود وزن است. بی‌ام‌آی را می‌توان با تقسیم وزن بر مجذور قد (قد به توان 2) محاسبه کرد.
بیشتر بخوانید: برنامه رژیم چاقی؛ معرفی ۷ خوراکی از سیب‌زمینی و ماهی تا شیر و برنج
یکی دیگر از معیارهای کم‌وزنی، مقایسه با میانگین وزن گروهی از افراد با سن و قد مشابه است؛ افرادی که حداقل 15 تا 20درصد کمتر از میانگین وزن گروه خود هستند، کم‌وزن به حساب می‌آیند.
در حقیقت، افراد لاغر برخلاف بسیاری از دوستان و آشنایان خود که می‌خواهند وزن کم کنند، دوست دارند چاق باشند. کمبود وزن اغلب به دلیل سوءتغذیه اتفاق می‌افتد و برخلاف آنچه که تصور می‌شود، افزایش وزن راحت‌تر از کاهش وزن نیست.
کمبود وزن به علت کم شدن چربی بدن اتفاق می‌افتد بنابراین درصد چربی بدن نیز به عنوان راه دیگری برای ارزیابی اینکه آیا یک فرد دچار کمبود وزن است یا خیر، پیشنهاد می‌شود.
درصد چربی بدن، تفاوت بین بافت چربی (سلول‌های چربی) و بافت عضلانی و نقش‌های مختلف آن‌ها در بدن را حساب می‌کند. شورای ورزش آمریکا، مقدار چربی ضروری را که کمتر از آن فرد دچار کمبود وزن است، برای زنان 10 تا 13 درصد و برای مردان 2 تا 5 درصد تعریف می‌کند. مقدار بیشتر چربی ضروری بدن در زنان به دلیل عملکرد تولیدمثل است.
بیشتر بخوانید: رژیم چاقی موثر و افزایش وزن همیشگی
کمبود وزن در بزرگسالان
کمبود وزن برای سلامتی خوب نیست. کمبود وزن می‌تواند منجر به ضعیف شدن سیستم ایمنی، استخوان‌های شکننده و احساس خستگی شود.
اگر شاخص بی‌ام‌آی شما گفته حاکی از آن است که شاید کمبود وزن داشته باشید، بهتر است در ابتدا به دلیل آن فکر کنید. مواردی مانند:
- آیا در چند وقت اخیر احساس ناخوشی کرده‌اید؟ شاید یک بیماری زمینه‌ای مانند پرکاری تیروئید برای کمبود وزن شما وجود داشته باشد
- آیا داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل با وعده‌های غذایی منظم، برایتان سخت است؟
- اشتهای خود را از دست داده‌اید؟
- استرس یا نگرانی خاصی دارید؟
- خودتان برای کاهش وزن، اقداماتی انجام داده‌اید؟
بیشتر بخوانید: رژیم چاقی سریع و سالم با رعایت ۷ اصل اساسی
شیوع کمبود وزن
با استفاده از شاخص توده بدنی به‌عنوان معیاری برای سلامت مرتبط با وزن و با توجه به داده‌های سال 2014، شیوع جهانی کمبود وزن بر اساس سن در زنان و مردان به ترتیب 9.7 و 8.8 درصد بود.
این مقادیر کمتر از همین آمار در سال 1975 که به ترتیب 14.6درصد و 13.8درصد بود، به نظر می‌رسید. این تفاوت آمار نشان‌دهنده کاهش جهانی میزان کمبود و سوء تغذیه است.
بیشتر بخوانید: تغذیه در ورزش؛ کربوهیدرات یا پروتئین، کدام برای مسابقه مهم‌تر است؟
علل کمبود وزن
یک فرد ممکن است به دلیل ژنتیک، متابولیسم نامناسب، نخوردن مواد مغذی، کمبود غذا (اغلب به دلیل فقر)، مصرف داروهای موثر بر اشتها، بیماری (فیزیکی یا ذهنی)، اختلال خوردن و بی‌اشتهایی عصبی دچار کمبود وزن باشد.
کمبود وزن با بعضی بیماری‌ها از جمله دیابت نوع یک، پرکاری تیروئید، سرطان و سل مرتبط است.
افراد مبتلا به مشکلات گوارشی یا کبدی ممکن است نتوانند مواد مغذی را به اندازه کافی جذب کنند.
افراد مبتلا به برخی اختلالات غذایی نیز احتمالا به دلیل کمبود یک یا چند ماده مغذی یا ورزش بیش‌ازحد دچار کمبود وزن شوند که این امر، خود، کمبود مواد مغذی را تشدید می‌کند.
بیشتر بخوانید: رژیم چاقی در یک هفته | آیا می‌توان ۷ روزه چاق شد؟
اختلالات اشتها
اگر زمانی که به غذا فکر می‌کنید احساس اضطراب یا نگرانی دارید، یا احساس می‌کنید که استرس یا اعتمادبه‌نفس پایین بر نحوه غذا خوردن شما تأثیر می‌گذارد، احتمالا دچار اختلال خوردن هستید.
اگر فکر می‌کنید که شاید اختلال خوردن داشته باشید، با فردی که به آن اعتماد دارید صحبت کنید. صحبت با یک پزشک را در نظر بگیرید و به یاد داشته باشید که درمان کمبود وزن کاملا امکان‌پذیر است.
بیشتر بخوانید: افزایش وزن با رژیم غذایی مناسب
چالش‌ها و مسائل مرتبط با کمبود وزن
کمبود وزن می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای باشد که در این صورت ثانویه است یعنی کمبود وزن در اثر یک بیماری ایجاد شده است و خود، مشکل اصلی نیست. کاهش وزن بدون دلیل معمولا نیاز به تشخیص پزشک متخصص دارد.
کمبود وزن همچنین می‌تواند باعث بیماری‌های دیگر شود. افراد دارای کمبود وزن شدید، معمولا استقامت بدنی کم و سیستم ایمنی ضعیفی دارند و این مورد آن‌ها را در معرض عفونت قرار می‌دهد.
کمبود وزن و ریزمغذی‌ها همچنین باعث کاهش دفاع ایمنی و غیرایمنی فرد می‌شود و حتی می‌تواند به عنوان علل زمینه‌ای مرگ طبقه‌بندی شود. بیماری‌های عفونی علل نهایی مرتبط با کمبود وزن هستند.
افرادی که دچار سوء تغذیه هستند، با نگرانی‌های خاصی روبرو هستند زیرا نه‌تنها دریافت کالری ناخالص آن‌ها ناکافی است؛ بلکه همچنین دریافت و جذب سایر مواد مغذی حیاتی، به ویژه اسیدهای آمینه ضروری و ریزمغذی‌ها مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی هم به میزان کافی دریافت نمی‌شود.
بیشتر بخوانید : ۱۲ پروتئین گیاهی برای گیاهخواران؛ از میوه و سبزیجات تا عدس و لوبیا
در زنان، کمبود وزن زیاد، اگر به دلیل یک اختلال خوردن یا به دلیل ورزش شدید بیش‌ازحد باشد؛ می‌تواند منجر به آمنوره (عدم قاعدگی)، ناباروری یا عوارض دوران بارداری (در صورتی که افزایش وزن بارداری خیلی کم باشد) شود.
سوء تغذیه همچنین می‌تواند کم‌خونی و ریزش مو را به دنبال داشته باشد. از سوی دیگر، کمبود وزن یک عامل خطر برای پوکی استخوان، حتی در افراد جوان به شمار می‌رود.
وقتی اختلال در غذا خوردن یا ورزش بیش‌ازحد باعث آمنوره شود، تغییرات هورمونی در طول تخمک‌گذاری نیز منجر به از دست دادن تراکم معدنی استخوان می‌گردد. سپس پایین بودن تراکم معدنی استخوان باعث اولین شکستگی‌های خود به خودی شده و آسیبی اغلب غیرقابل‌برگشت خواهد داشت.
اگرچه گزارش شده که کمبود وزن باعث افزایش مرگ‌ومیر می‌شود اما این میزان در اشخاص لاغر غیرسیگاری و بدون بیماری قبلی، کمتر است. این نتایج نشان می‌دهد سیگار کشیدن و بیماری با مرگ‌ومیر افراد لاغر رابطه قابل‌توجهی دارد.
همان‌طور که در موضوع خانواده و تغذیه سالم، به چاقی اعضای خانواده توجه ویژه‌ای می‌شود، کمبود وزن کودکان و بزرگسالان نیز باید به همان اندازه مورد توجه قرار بگیرد.
با رژیم غذایی و داروهای تحریک اشتها می‌توان لاغری غیرطبیعی کودکان را درمان کرد.
درمان کمبود وزن
در ادامه به معرفی راه‌هایی برای درمان لاغری زیاد خواهیم پرداخت:
رژیم غذایی برای جبران کمبود وزن
ممکن است به افراد کم‌وزن توصیه شود که با افزایش کالری دریافتی، وزن خود را افزایش دهند. این کار را می‌توان با خوردن حجم کافی از غذاهای مغذی دارای کالری بالا انجام داد. وزن بدن می‌تواند از طریق مصرف مکمل‌های غذایی نوشیدنی نیز افزایش یابد.
ورزش برای از بین بردن کمبود وزن
یکی دیگر از راه‌های افزایش وزن افراد لاغر، ورزش است زیرا هایپرتروفی عضلانی (افزایش اندازه عضلات اسکلتی از طریق رشد در اندازه سلول‌ها) باعث افزایش توده بدن می‌شود.
تمرینات وزنه‌برداری نیز به بهبود شرایط عضلانی و افزایش وزن بسیار کمک می‌کنند. همچنین نشان داده شده که وزنه‌برداری، تراکم مواد معدنی استخوان که احتمال کمبود آن در افراد کم‌وزن بیشتر است؛ را بهبود می‌بخشد.
جبران لاغری شدید می‌تواند از طریق افزایش پروتئین‌های ماهیچه‌ای یا افزایش ذخیره گلیکوژن در عضلات اتفاق بیفتد. ورزش همچنین می‌تواند به تحریک اشتهای فردی که تمایلی به خوردن ندارد کمک کند.
بیشتر بخوانید: ۱۵ غذای کم چرب برای سرماخوردگی و تاثیر مصرف آن‌ها در بهبودی و تقویت بدن بیمار
محرک‌های اشتها
برخی از داروها شاید به عنوان اثر اولیه یا یک عارضه جانبی، اشتها را افزایش دهند. داروهای ضدافسردگی، مانند میرتازاپین یا آمی تریپتیلین و داروهای ضد روان‌پریشی، به ویژه کلرپرومازین و هالوپریدول و همچنین تتراهیدروکانابینول (از مخدرها استخراج می‌شود)، همگی افزایش اشتها را به عنوان یک عارضه جانبی به همراه دارند.
سایر داروها یا مکمل‌هایی که شاید اشتها را افزایش دهند عبارتند از:
آنتی‌هیستامین‌ها مانند دیفن‌هیدرامین، پرومتازین یا سیپروهپتادین.
عوارض کمبود وزن
لاغری بیش از حد می‌تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:
کمبودهای تغذیه‌ای
اگر دچاری لاغری بیش از اندازه هستید، احتمالاً از رژیم غذایی سالم و متعادلی پیروی نمی‌کنید که این مساله می‌تواند منجر به کمبود مواد مغذی مورد نیاز بدن برای عملکرد درست آن شود.
به عنوان مثال، کلسیم برای حفظ استخوان‌های قوی و سالم مهم است. اگر کلسیم کافی دریافت نکنید، در خطر ابتلا به پوکی استخوان (بیماری استخوان شکننده) هستید. اگر آهن کافی دریافت نکنید ممکن است دچار کم‌خونی شوید که باعث ایجاد احساس خستگی در شما می‌شود.
ضعف سیستم ایمنی
سیستم ایمنی بدن شما در صورت لاغری زیاد، کارایی 100 درصد ندارد بنابراین احتمال ابتلا به سرماخوردگی، آنفولانزا یا سایر عفونت‌ها بیشتر است.
مشکلات هورمونی
زنانی که لاغر هستند ممکن است با مسائلی مانند توقف دوره قاعدگی و یا نامنظم شدن آن روبرو شوند.
یادداشت پایانی
فرد کم وزن، شخصی است که وزن بدن او برای سالم بودن کمتر از میزان طبیعی آن است. شاخص توده بدنی که نسبت وزن یک فرد به قد او است به طور سنتی برای ارزیابی سلامت یک فرد از نظر وزنی استفاده می‌شود.
BMI کمتر از 18.5 برای یک فرد، به عنوان کمبود وزن در نظر گرفته می‌شود. بی‌ام‌آی، تقسیم وزن بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد (عدد قد ضربدر عدد قد) بر حسب متر و یا وزن بر حسب پوند ضربدر 703، تقسیم‌بر قد بر حسب اینچ، مربع می‌باشد.