عفونت واژن و شناخت علائم اختصاصی بیماری
عفونت واژن یکی از مشکلات شایع و در عین حال بسیار ناخوشایندی است که بیشتر بانوان با آن آشنا بوده و احتمالا چندین بار در طول زندگی آن را تجربه می‌کنند. عفونت‌های واژینال معمولا به راحتی درمان می‌شوند و احتمال بروز مشکلات سلامتی جدی در نتیجه آن‌ها کم است.
با این حال، چنانچه این عارضه نادیده گرفته شود و برای درمان آن اقدام موثری صورت نگیرد، ممکن است به علت طولانی شدن عفونت، خطر ابتلا به انواع بیماری زنان افزایش پیدا کند. بیماری‌های التهابی لگن، ناباروری، سقط جنین و خطر زایمان زودرس از جمله عوارض شناخته شده برای عفونت واژینال هستند که باید قبل از تصمیم برای حاملگی، توسط متخصص زنان و زایمان مورد بررسی قرار بگیرند.
همچنین در صورت عدم درمان، احتمال ابتلا به انواع بیماری‌های مقاربتی مانند تبخال تناسلی، عفونت کلامیدیا، سوزاک و اچ‌آی‌وی در مبتلایان به عفونت واژن افزایش می‌یابد. برای اینکه بدانید عفونت واژن چیست، راه‌های درمانی برای انواع آن را بشناسید و با عوارض مختلف آن آشنا شوید با ما در این مطلب سیوطب همراه باشید.
عفونت واژن چیست؟
عفونت واژن که به طور کلی با عنوان علمی «واژینیت» شناخته می‌شود، در واقع توصیف‌کننده گروهی از مشکلات مختلف و متفاوتی است که موجب عفونت یا التهاب در دستگاه تناسلی خارجی زنان اعم از واژن و بخش‌های بیرونی محدوده تناسلی می‌شوند.
به طور کلی عفونت و التهاب واژن ممکن است بر اثر علل مختلفی به‌وجود بیاید، در بعضی موارد جنبه مزمن یا مکرر پیدا کند و در صورت ادامه، تکرار یا طولانی شدن منجر به خطرات جدی‌تری برای دستگاه تناسلی زنان و سلامت عمومی بدن شود.
علت عفونت واژن می‌تواند آلودگی قارچی یا باکتری‌های منتقل‌شونده از راه جنسی (مانند تریکومونیازیس و کلامیدیا) باشد، اما علت‌های دیگری چون بیماری دیابت، سطح پایین بهداشت در ناحیه تناسلی، وجود IUD (ابزار درون زهدانی پیشگیری از حاملگی) نیز می‌توانند زمینه‌ساز تکرار یا علت طولانی شدن عفونت واژن شوند.
علائم عمومی عفونت واژن چیست؟
برخی از عفونت‌های واژن ممکن است عارضه یا نشانه خاصی ایجاد نکنند، اما اگر نشانه‌ای وجود داشته باشد، علائم عمومی آن که در اکثر موارد مشاهده می‌شود، معمولا شامل این موارد است:
- خارش یا سوزش واژن؛ که می‌تواند به علت‌های مختلف (از جمله در برخی موارد در روزهای عادت ماهانه، در آغاز دوران یائسگی یا در اثر بیماری‌های منتقل‌شونده از راه جنسی) اتفاق بیفتد و در بسیاری موارد یکی از اولین نشانه‌های وجود عفونت و التهاب واژن است
- تغییر در مقدار و میزان ترشحات واژن
- تغییر در رنگ ترشحات واژن
- درد یا سوزش در هنگام ادرار
- درد غیرعادی در هنگام مقاربت جنسی (دیسپارونیا)
- خونریزی یا خروج قطرات خون از واژن (لکه بینی) در خارج از محدوده زمانی عادت ماهانه
علاوه برعلائم عمومی، برخی از علائم نیز به صورت اختصاصی و بر اساس علت ایجادکننده بروز پیدا می‌کنند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.
بیشتر بخوانید: دانسته‌هایتان در مورد سرطان سینه را تکمیل کنید
آشنایی با علائم اختصاصی عفونت واژن
بخشی از انواع علائم عفونت و التهاب واژن، بر اساس عامل ایجادکننده عفونت طبقه‌بندی می‌شوند:
- در صورت وجود عامل باکتریایی؛ معمولا ترشحات واژن رنگ سفید مایل به طوسی یا زرد پیدا می‌کند و بویی شبیه به بوی ماهی از این ترشحات احساس می‌شود که به راحتی قابل تشخیص است
- عفونت قارچی واژن؛ عمدتا باعث خارش و سوزش و احساس ناراحتی پوستی (itching) در حالت عادی یا هنگام دفع ادرار و آمیزش جنسی می‌شود. در صورت وجود ترشحات نیز، آن‌ها معمولا به‌شکلی خمیری، غلیظ و سفیدرنگ شبیه به پنیر کاتیج (cottage cheese) ظاهر می‌شوند و بوی خفیف ترش و مخمر مانندی از آن‌ها به مشام می‌رسد
- تریکومونا یا تریکومونیازیس (یا تک تارچه زدگی) نیز معمولا باعث خارش و ناراحتی پوستی شده و بوی خاصی در ترشحات واژن ایجاد می‌کند. ترشحات واژن در تریکومونا معمولا زرد مایل به سبزهستند و در برخی موارد به شکل کف‌دار ظاهر می‌شوند
در چه شرایطی مراجعه به پزشک ضروری است؟
عفونت‌های واژن معمولا باعث وضعیت‌های خطرناک، اورژانسی و تهدیدکننده سلامت عمومی بدن نیستند و بسیاری از آن‌ها می‌توانند در خانه نیز مورد مداوا و درمان قرار بگیرند. با این حال در صورت بی‌توجهی به علائم و مزمن و طولانی شدن عفونت واژن، ممکن است ریسک مشکلات پرخطرتر مانند ابتلا به بیماری‌های آمیزشی، عفونت‌های ثانویه در دستگاه تناسلی مانند رحم و تخمدان و برخی موارد دیگر، افزایش پیدا کند.
در صورت مشاهده علائم در کنار وجود این موارد، بهتر است برای معاینه و مشورت به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید:
- اگر پیش از این هرگز سابقه ابتلا به عفونت واژن نداشته‌اید
- اگر در گذشته سابقه داشته‌اید، اما این بار با علائم جدیدی بروز پیدا کرده‌است
- در صورت تغییر شریک جنسی
- در صورت ایجاد تب (حتی بدون وجود علائم ملموس عفونت واژن نیز معمولا ممکن است عفونت‌های واژن یکی از عوامل بالقوه ایجاد تب در زنان باشد.)
- در صورتی که احتمال می‌دهید باردار باشید
- در صورتی که علائمی داشته باشید که بعد از مداوا نیز دوباره بازمی‌گردند (که نشانه‌ای از طولانی شدن عفونت واژن است که دیگر با درمان خانگی قابل کنترل نیست و نیاز به مراجعه به پزشک و بررسی دقیق‌تر دارد.)
چنانچه علائمی از التهاب و حساسیت در ناحیه واژن احساس می‌کنید، اما پیش از این عفونت قارچی واژن در شما تشخیص داده شده، این علائم احتمالا ناشی از عوارض عفونت قارچی است و ممکن است نیازی به مراجعه مجدد به پزشک نباشد.
عفونت‌های قارچی واژن می‌توانند در خانه و با استفاده از داروهای فروشگاهی (بدون نسخه) نیز مداوا و کنترل شوند. اما اگر مطمئن نیستید که عامل ایجاد عفونت، قارچ است یا عوامل دیگر، بهتر است برای تشخیص دقیق به پزشک مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید: آندومتریوز چیست و چه علائمی دارد؟
علل و انواع عفونت واژن
عفونت‌های واژن می‌توانند بر اثر طیفی گسترده از عوامل مختلف ایجاد شوند که در صورت نیاز به مراجعه به پزشک، تشخیص و درمان عفونت واژن، بر اساس بررسی و تشخیص عامل ایجادکننده آن صورت می‌گیرد.
شایع‌ترین عوامل ایجاد عفونت و التهاب واژن عبارت‌اند از: عوامل باکتریایی، قارچی، آسیب‌های فیزیکی موضعی و حساسیت به عوامل بیرونی.
برهمین اساس، انواع عفونت‌های واژن را نیز می‌توان به این صورت طبقه‌بندی کرد:
عفونت‌های باکتریایی
بسیاری از باکتری‌ها در محیط واژن وجود دارند که در صورت رشد و تکثیر بی‌رویه می‌توانند عامل ایجاد عفونت باکتریایی واژن(واژینوسیس باکتریال) شوند. همچنین برخی باکتری‌ها (مانند باکتری عامل بیماری کلامیدیا) ممکن است از راه آمیزش جنسی منتقل شده و موجب ایجاد عفونت واژن شوند.
عفونت قارچی واژن
این عفونت‌ها معمولا توسط یک عامل قارچی به نام قارچ کاندیدا (Candida Albican) ایجاد می‌شوند. در حالت عادی برخی از باکتری‌های موجود در محیط واژن، از رشد عوامل قارچی جلوگیری می‌کنند. وجود این باکتری‌ها در محیط واژن موجب می‌شود فضا برای رشد قارچ‌ها مهیا نباشد. اما بسیاری موارد چون ضعف سیستم ایمنی (در اثر عوامل مختلف اختلال‌گر در سیستم ایمنی مثل داروهای کورتونی و استروییدی، بیماری‌های خودایمنی و…)، افزایش قند خون، تغییرات هورمونی و خصوصا استفاده مداوم از داروهای آنتی‌بیوتیک، می‌توانند باعث کاهش میزان باکتری‌های ضد قارچ در محیط واژن شوند. در نهایت فضا را برای رشد بی‌رویه قارچ‌ها فراهم کنند که به ایجاد عفونت قارچی واژن منجر می‌شود.
عفونت واژن در نتیجه بیماری تریکومونا یا تریکومونیازیس
عامل ایجاد تریکومونا (که معادل فارسی آن «تک تارچه زدگی» کمتر شناخته شده‌است) یک عامل انگل تک‌سلولی تاژک‌دار (Protozoan Parasite) به نام تریکوموناس واژینالیس (تک‌تارچه واژن) است که از راه آمیزش جنسی منتقل می‌شود. این بیماری معمولا در مردان بدون علامت است و در زنان می‌تواند منجر به افزایش احتمال عفونت واژن شود. کنترل و درمان عفونت ناشی از تریکومونا معمولا با داروهای ضد انگل مانند مترونیدازول انجام می‌شود.
عفونت واژن بر اثر آتروفی (ضعف و التهاب عضلانی)
عارضه آتروفی واژن در حقیقت التهاب ناحیه تناسلی به علت خشکی، نازک‌شدن و تحلیل‌رفتن بافت‌هاست که می‌تواند به التهاب یا عفونت واژن منجر شود. آتروفی واژن معمولا بر اثر کمبود و پایین آمدن سطح هورمون زنانه استروژن به وجود می‌آید و غالبا از پیامدهای دوران یائسگی است. البته در مواردی مانند دوران شیردهی نوزاد نیز -چون سطح استروژن لاجرم کاهش پیدا می‌کند- ممکن است آتروفی واژن رخ دهد.
عفونت واژن بر اثر عوامل حساسیت‌زای بیرونی
صابون‌ها، شامپوها و مواد شوینده‌ی بدن، عطر و اسپری‌های خوشبوکننده، برخی انواع نوار بهداشتی و کاپ قاعدگی و همچنین داروهای جلوگیری از بارداری که به صورت واژینال استفاده می‌شوند، می‌توانند از عوامل بیرونی ایجاد حساسیت و التهاب در محیط واژن باشند. همچنین پوشیدن لباس‌های تنگ می‌تواند باعث عرق‌سوز شدن و ضایعات پوستی در ناحیه واژن شود. مجموع این عوامل در صورت ادامه حساسیت و التهاب و برطرف نشدن عامل ایجادکننده، می‌توانند به ایجاد یا مزمن‌شدن التهاب و عفونت واژن منجر شوند.
التهاب غیرمشخص واژن
در بعضی موارد نیز پزشک ممکن است قادر به تشخیص دقیق عامل ایجاد عفونت واژن نباشد. چنین شرایطی معمولا وقتی اتفاق می‌افتد که التهاب وجود دارد اما اثر چندانی از عامل ایجادکننده آن به جا نمانده است. این‌گونه موارد تحت عنوان التهاب غیرمشخص ناحیه واژن (nonspecific vulvovaginitis) طبقه‌بندی می‌شوند. التهاب غیرمشخص واژن معمولا در همه سنین رخ می‌دهد، اما بیشتر دختران جوانی که به بلوغ نرسیده‌اند را درگیر می‌کند.
بیشتر بخوانید: اگر فیبروم رحمی شما را نگران کرده است، این مطلب را بخوانید
درمان عفونت واژن چیست؟
برای کنترل و درمان عفونت واژن راه‌های مختلفی از جمله درمان دارویی، درمان‌های خانگی، سنتی و گیاهی و یا اصلاح عوامل حساسیت‌زای بیرونی وجود دارد. در واقع چگونگی درمان بیشتر به عامل ایجادکننده آن بستگی دارد و انواع مختلف درمان بر اساس تشخیص این عامل، انتخاب و استفاده می‌شود. برای مثال می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- داروهای ضد انگل خانواده ایمیدازول؛ مانند کلوتریمازول، تینیدازول و مترونیدازول، که معمولا برای درمان عفونت واژن ناشی از تریکومونا و سایر عفونت‌های باکتریایی واژن به شکل قرص، کرم یا ژل استفاده می‌شوند
- داروهای آنتی‌بیوتیک باکتریواستاتیک مانند کلیندامایسین که به صورت کرم و ژل برای درمان عفونت‌های شدید باکتریایی واژن استفاده می‌شود
- داروهای ضد قارچ به شکل کرم یا شیاف که معمولا برای درمان عفونت قارچی واژن تجویز می‌شوند مانند اسید بوریک، فلوسیتوزین
- درمان با مکمل‌های پروبیوتیک به صورت شیاف واژینال؛ که با جایگزینی باکتری‌های از بین رفته در محیط واژن موجب بهبود و درمان عفونت‌های قارچی می‌شود
- کرم یا قرص استروژن برای بالا بردن سطح این هورمون و کنترل آتروفی واژن و عفونت ناشی از آن
- تغییر و اصلاح عوامل حساسیت‌زای بیرونی مانند مواد شوینده، مواد آرایشی و عطرها، لباس‌ها، نوار بهداشتی و… در صورتی که عامل ایجاد عفونت و التهاب باشند
راه‌های پیشگیری از عفونت واژن
راه‌های مختلفی برای کاهش احتمال ابتلا به عفونت واژن وجود دارد و البته همه عفونت‌های واژن قابل پیشگیری نیستند. استفاده از کاندوم در هنگام آمیزش جنسی می‌تواند از بسیاری از بیماری‌های قابل انتقال از راه جنسی -که موجب عفونت‌های مختلف در واژن می‌شوند- تا حد بسیار زیادی جلوگیری کند.
همچنین رعایت اصول بهداشت و سبک زندگی سالم در زندگی روزمره می‌تواند احتمال ابتلا به برخی از انواع التهابات و عفونت‌های واژن را کاهش دهد.
استفاده از لباس زیرهای پنبه‌ای (در مقایسه با دیگر انواع پارچه‌های الیاف طبیعی و مصنوعی) می‌تواند به میزان قابل توجهی ریسک التهاب و حساسیت واژن را کاهش دهد و احتمال وقوع عفونت را نیز کم کند. استفاده از لباس زیر نامناسب و غیر راحت، خصوصا پارچه‌هایی که مانع از تنفس لازم برای پوست و جریان هوا می‌شود (چه به علت تنگ بودن و چه به دلیل جنس الیاف پارچه) از جمله شایع‌ترین علت‌های ایجاد التهاب در واژن هستند
بیشتر بخوانید: کیست تخمدان چیست و در چه صورتی خطرناک می‌شود؟
عوارض ثانویه عفونت واژن
در صورتی که با عفونت‌های واژن با بی‌تفاوتی و بی‌توجهی برخورد شود و علائم آن نادیده گرفته شود، طولانی شدن عفونت واژن می‌تواند به عوارض ثانویه و بالا رفتن ریسک دیگر مشکلات و بیماری‌ها منجر شود. عدم درمان این عفونت‌ها در بلند مدت می‌تواند به درگیر شدن اعضای دیگر مانند رحم و مجراهای آن بیانجامد.
برخی از این موارد عبارت‌اند از:
- افزایش نسبی احتمال آلوده شدن به ویروس‌هایی چون HIV
- افزایش احتمال ایجاد التهاب لگن
- مشکلات باروری و بارداری؛ از جمله احتمال نازایی به دلیل عدم فراهم بودن شرایط زنده ماندن اسپرم
- بالا رفتن احتمال سقط جنین
- افزایش احتمال ابتلا به سرویسیت یا التهاب گردن رحم (سرویکس)
مهم‌ترین راه‌های درمان خانگی عفونت واژن
برای درمان خانگی عفونت واژن راه‌های مختلفی اعم از دارویی (داروهای قابل تهیه بدون نسخه پزشک)، درمان‌های سنتی و گیاهی شناخته شده است که برخی از مهم‌ترین موارد آن عبارت‌اند از:
- شست‌وشوی واژن و اطراف آن با مخلوط سرکه و آب
- نشستن در لگن حاوی سرکه و آب به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه
- شست‌وشوی واژن با محلول عسل و آب ولرم
- نوشیدن دم نوش‌های نعنا، آویشن، پونه کوهی (مرزنگوش) هرکدام به تنهایی و یا در ترکیب با عسل
- درمان عفونت قارچی واژن با استفاده از اسید بوریک. اسید بوریک یک ضدعفونی کننده قوی است که می‌تواند در درمان خانگی عفونت واژن، به صورت شیاف واژینال مورد استفاده قرار گیرد. البته باید این نکته را در نظر گرفت که مصرف دوزهای بالای اسید بوریک -که یک ماده سمی است- ممکن است به کلیه‌ها آسیب وارد کند و در ادامه با ایجاد نارسایی حاد در سیستم گردش خون، در نهایت به مرگ منجر شود. در نتیجه لازم است هنگام استفاده از آن دقت بسیاربالایی صورت بگیرد. همچنین استفاده از اسید بوریک برای درمان خانگی عفونت واژن در زنان باردار به هیچ وجه توصیه نمی‌شود
- روغن درخت نارگیل؛ استفاده از روغن نارگیل از جمله رایج‌ترین روش‌های درمان خانگی عفونت واژن است که در بسیاری موارد در کنترل عوارض این عفونت‌ها موثر است. برای به دست آمدن بهترین نتیجه، لازم است روغن نارگیل خالص و ارگانیک باشد. این روغن معمولا به صورت موضعی به تنهایی یا در ترکیب با دیگر داروهای گیاهی مثل روغن درخت چای استفاده می‌شود
خلاصه
عفونت واژن در واقع توصیف‌کننده گروهی از مشکلات مختلف و متفاوتی است که به عفونت و التهاب در اندام‌های جنسی و بخش‌های خارجی دستگاه تناسلی زنان منجر می‌شود.
به طور کلی عفونت و التهاب واژن ممکن است بر اثر علل مختلفی به‌وجود بیاید، در بعضی موارد جنبه مزمن یا مکرر پیدا کند و به علت طولانی شدن عفونت واژن منجر به خطرات جدی‌تری برای دستگاه تناسلی زنان و سلامت عمومی آن‌ها شود. بنابراین در صورت مشاهده علائم و نشانه‌ها به پزشک مراجعه کنید و علت به وجود آورنده و درمان مناسب را بیابید.