کاربرد اولتراسوند در پزشکی باورنکردنی است
پیشرفت علم و تکنولوژی باعث ایجاد راه‌های نوینی در علوم پزشکی شده که مسیرهای درمان بسیاری از بیماری‌ها را آسان‌تر کرده‌است. اولتراسوند تراپی به عنوان یکی از روش‌های درمانی که در آن از علم فیزیک و دستگاه‌های پیشرفته استفاده می‌شود، کمک قابل توجهی به بهبود و تسهیل فرآیند درمان انواع بیماری‌ها کرده است و کاربرد اولتراسوند در پزشکی را اثبات کرده است.
با توجه به نتایج مطلوبی که این روش در انواع درمان‌های پزشکی داشته، به مرور استفاده از آن در درمان بیماری‌های بیشتری مورد مطالعه قرار گرفته است. امروزه اولتراسوند جزء کاربردی‌ترین روش‌های درمانی محسوب می‌شود.
رایج‌ترین شرایطی که در آن‌ها می‌توان کاربرد اولتراسوند در پزشکی را مشاهده کرد، صدمات بافت‌های نرم بدن است؛ مانند التهاب تاندون‌ها (تاندونیت)، تورم غیر حاد مفاصل و اسپاسم یا گرفتگی عضلات در انواع کمردرد. اولتراسوند درمانی می‌تواند در بهبود اغلب آسیب‌های وارده به عضلات و رباط‌ها مؤثر باشد.
بیشتر بخوانید: کمر درد؛ ۵ درمان قطعی با شناسایی ۹ علت مهم درد کمر در زنان و مردان
کاربرد اولتراسوند در پزشکی و درمان بیماری‌ها
دستگاه اولتراسوند با ارسال امواج و دریافت پژواک آن‌ها عمل می‌کند. این پژواک می‌تواند وضعیت عملکرد اندام‌ها، بافت‌ها و عروق را بررسی کند. همچنین تصویر خروجی از ثبت پژواک این امواج می‌تواند از وجود توده‌های غیرمعمول در اندام‌ها خبر دهد.
برای تشخیص انواع بیماری‌ها می‌توان از اولتراسوند استفاده کرد. از جمله مواردی که برای قلب، عروق خونی، کبد یا کلیه‌ها پیش می‌آید.
سونوگرافی از جنین در حال رشد هم برای مطالعه و بررسی شرایط نوزاد در رحم استفاده می‌شود و وضعیت آن را در نزدیکی زایمان مشخص می‌کند.
یکی از موارد پرکاربرد استفاده از این امواج فراصوت، تسکین و بهبود درد است. بسیاری از انواع کمردرد و بیماری‌های مرتبط با ساختار عصبی-عضلانی، به کمک این روش درمانی بهبود می‌یابند.
همچنین با استفاده از قابلیت‌های درمانی و اثرات اولتراسوند در بعضی بیماری‌ها مانند آرتروز، گرفتگی عروق یا تومورها، می‌توان باعث تسریع روند درمان شد.
به طور مثال اولتراسوند زانو با استفاده از امواج صوتی که گرما را به زانو منتقل می‌کنند و فرکانسی بین 0.8 تا 3 مگاهرتز دارند، برای درمان زانودردهای حاد و مزمن به کار برده می‌شود.
به طور کلی پرکاربردترین موارد اولتراسوند در پزشکی شامل موارد زیر است:
- اولتراسوند تشخیصی یا سونوگرافی برای تصویربرداری از اندام‌های داخلی (مانند قلب، رحم، تخمدان‌ها، کیسه صفرا، غده تیروئید، مثانه، بیضه‌ها، طحال و…)
- سونوگرافی و تشخیص سلامت و جنسیت جنین در حال رشد (وضعیت قلب، رشد اندام‌ها، نحوه قرارگیری در رحم و…)
- تسکین درد و کمک به فرآیند درمانی (مانند اولتراسوندتراپی عروق، فیزیوتراپی برای کمردرد، شاک ویو تراپی و…)
- تشخیص و کمک به درمان تومور و توده‌ها (مانند پروستات یا توده سینه در زنان)
اولتراسوند چگونه باعث درمان می‌شود؟
در فیزیوتراپی از روش‌ها و ابزارهای درمانی مختلفی برای کمک به کاهش درد و التهاب و در نهایت بازیابی عملکرد اندام‌های بیمار استفاده می‌شود. یکی از روش‌های درمانی پرکاربرد در این زمینه، اولتراسوند است. در این روش، از امواج مکانیکی صوت استفاده می‌شود تا در بافت لرزش ایجاد شود.
تفاوت این روش با روش تشخیصی در این است که در دستگاه اولتراسوندتراپی، تصویری ایجاد نمی‌شود، بلکه لرزشی ایجاد می‌شود که به بافت منتقل می‌شود. این لرزش همچنین باعث آزاد شدن انرژی حرارتی در سلول‌ها می‌شود.
امواج صوتی که توسط گوش انسان قابل شنیدن باشند، در فرکانس بین 20 هرتز تا 20 کیلوهرتز عمل می‌کنند؛ در حالی که امواج صوتی اولتراسوند دارای فرکانس لرزشی یک تا سه مگاهرتز هستند.
عمق نفوذ تقریبی این امواج در سه مگاهرتز تا عمق یک الی دو سانتی‌متر است و امواج یک مگاهرتز تا عمق دو الی پنج سانتی‌متر نفوذ می‌کنند.
اولتراسوند می‌تواند از طریق دو مکانیسم متفاوت، تغییرات فیزیولوژیکی متفاوتی در بافت ایجاد کند؛ تاثیرات حرارتی و تاثیرات غیرحرارتی.
این مکانیسم‌های متفاوت حاصل از نفوذ امواج فراصوت به بافت بدن، موارد متنوعی از کاربرد اولتراسوند در پزشکی را ایجاد می‌کنند.
مزایای اولتراسوندتراپی
به‌کارگیری این روش درمانی دارای سه مزیت اصلی است.
- تسریع روند بهبودی از طریق کمک به کلاژن‌سازی و افزایش جریان خون در ناحیه تحت درمان
- کاهش درد از طریق کاهش ورم و خون‌ریزی
- ماساژ ملایم عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها
از دیگر مزایای این روش که باعث محبوبیت آن است:
- به‌طورکلی بدون درد است و نیازی به سوزن، تزریق، یا برش ندارد
- بیماران در معرض پرتوها و تشعشعات مضر قرار نمی‌گیرند، درنتیجه این روش امن‌تر از روش‌های تشخیصی مانند اشعه X و سی‌تی‌اسکن است. درواقع، هیچ اثر مضری بر بدن چه برای بیماران چه کادر درمانی نخواهد داشت.
- امواج فراصوت، می‌توانند تصاویر واضح‌تری از بافت‌های نرم نشان دهند که ممکن است به‌طورمعمول توسط اشعه ایکس نشان داده نشوند.
- اولتراسوند درمانی بیشتر در دسترس بیماران است و هزینه‌های آن مقرون به‌صرفه‌تر از روش‌های دیگر درمانی است.
همین الان با خبر شو : تیلاکس پرو | تاثیر کمربند فراصوت تیلاکس بر روی انواع کمر درد
اثرات حرارتی و غیر حرارتی در اولتراسوندتراپی
حرارتی
اولتراسوند اغلب برای ایجاد حرارت عمیق در بافت‌های بدن استفاده می‌شود. گردش خون در تاندون‌ها، عضلات یا رباط‌ها با گرم کردن بافت افزایش پیدا می‌کند که در فرآیند بهبودی موثر است. همچنین گرمای ایجاد شده در این روش، باعث کاهش درد در اندام‌ها می‌شود.
گرما برای افزایش توان کششی عضلات و تاندون‌هایی که ممکن است تنگ شده باشند نیز استفاده می‌شود.
از روش حرارتی برای بهبود انواع کمردرد، گردن‌درد و زانودرد استفاده می‌شود.
در افرادی که درد شانه دارند و مشکوک به سندرم شانه یخ‌زده هستند، ممکن است پیش از تجویز حرکات ورزشی و کششی، از اولتراسوند برای کمک به بهبود بافت‌های اطراف شانه استفاده شود. این کار می‌تواند به بازگردانی توانایی شانه‌ها و دست‌ها کمک کند.
غیر حرارتی یا مکانیکی
اولتراسوندتراپی به بدن انرژی مکانیکی وارد می‌کند. این انرژی باعث ارتعاش و ایجاد حباب‌های میکروسکوپی گازی در اطراف بافت‌ها می‌شود. حباب‌های ایجادشده یک نوع حرکت انقباضی و انبساطی در بافت به وجود می‌آورند و باعث سرعت بخشیدن به فرآیند ترمیم و التیام آسیب‌دیدگی‌ها و زخم‌ها می‌شوند.
به این پدیده حفره‌زایی یا کاویتاسیون گفته می‌شود. به طور کلی دو نوع کاویتاسیون می‌تواند در بدن رخ دهد: کاویتاسیون پایدار و ناپایدار.
کاویتاسیون پایدار زمانی که فیزیوتراپیست از دستگاه اولتراسوندتراپی روی بدن استفاده می‌کند رخ می‌دهد و کنترل‌شده است.
کاویتاسیون ناپایدار، کنترل‌نشده است و می‌تواند برای بدن خطرناک باشد. همین موضوع نشان‌دهنده حساسیت انجام یک فیزیوتراپی حرفه‌ای است که توسط متخصص صورت می‌گیرد.
از این روش می‌توان برای تسکین دردهای مفاصل، به ویژه در پشت و شانه استفاده کرد.
امواج اولتراسوند چگونه به بیمار کمک می‌کنند؟
به‌طورمعمول امواج اولتراسوند با استفاده از سر کوچک فلزی دستگاه ایجاد می‌شوند که به آن پروب می‌گویند. پروب امواج مافوق صوت را از خود ساطع می‌کند. به‌طور مداوم و حدود 3 الی 5 دقیقه، پروب را بر روی پوست بیمار حرکت می‌دهند. اگر صدمات حاد باشند، ممکن است 1 الی 2 بار در روز از این روش استفاده گردد، در موارد مزمن و خفیف تعداد جلسات درمان کمتر است. شدت یا فرکانس امواج اولتراسوند قابل تنظیم است و می‌تواند برای موارد و افراد مختلف، متفاوت باشد.
دامنه تاثیر امواج اولتراسوند
اگر بخواهیم به زبان ساده بیان کنیم، امواجی که فرکانس پایین‌تری دارند، می‌توانند به عمق بیشتری از بافت نفوذ پیدا کنند، بنابراین برای صدماتی مناسب هستند که در قسمت‌های عمیق بافتی قرار دارند.
در مقابل، امواجی که فرکانس بالاتری دارند، برای ساختارهایی استفاده می‌شوند که به سطح پوست نزدیک‌ترند.
امواج اولتراسوند از طریق افزایش جریان خون موضعی، تورم و التهابات مزمن را کاهش می‌دهند. همچنین بر اساس برخی از مطالعات، در بهبودی و التیام سریع‌تر شکستگی استخوان‌ها نیز مؤثر هستند. شدت یا قدرت دانسیته امواج اولتراسوندتراپی را می‌توان بسته به شرایط بیمار تنظیم نمود. دانسیته انرژی بیشتر (که برحسب وات بر سانتی مترمربع محاسبه می‌شود) اغلب برای درمان بافت‌های اسکار و آسیب‌دیده استفاده می‌شود.
کاربردهای اولتراسوندتراپی
ار این روش در موارد زیر استفاده می‌شود:
- برطرف کردن جای جوش‌خوردگی زخم‌ها (بافت اسکار) و رفع چسبندگی آن‌ها به بافت‌های زیرین
- کاهش التهاب، ورم و رسوبات کلسیم
- ایجاد حرارت عمقی متمرکز در یک ناحیه، جهت شل کردن عضلات دچار اسپاسم (بسیار عمیق‌تر از آنکه بتوان با استفاده از یک کیسه داغ آن را تحت تاثیر قرار داد؛ یعنی تا عمق پنج سانتی‌متری)
- افزایش قابلیت کشش بافت‌های نرم، پیش از انجام حرکات کششی فیزیوتراپی یا تمرینات ورزشی
- کمک به بهبود در سطح سلولی
- سرعت بخشیدن به سوخت‌و‌ساز و بهبود جریان خون
- کاهش تحریک ریشه‌های عصبی
- سرعت بخشیدن به ترمیم و بهبود استخوان‌ها
- افزایش میزان جذب دارو از طریق پوست، با استفاده از روش فونوفورزیس
بیشتر بخوانید: درمان کمردرد چیست؟ روش های معالجه درد کمر
نحوه اولتراسوندتراپی
اولتراسوندتراپی، با یک دستگاه دارای مبدل اولتراسوند (پروب یا همان دسته تولیدکننده امواج) انجام می‌شود. روش کار به این شکل است که ابتدا مقدار کمی ژل به ناحیه تحت درمان بدن مالیده می‌شود، سپس فیزیوتراپیست به آرامی پروب را به شکل دایره‌های کوچکی روی بدن بیمار حرکت می‌دهد. از طریق تغییر تنظیمات دستگاه اولتراسوند، عمق نفوذ امواج یا شدت آن‌ها تغییر می‌یابد. در هر مرحله از درمان از تنظیمات متفاوتی استفاده می‌شود. مساحت عضو مورد نظر در زمان تراپی موثر است اما معمولا اولتراسوندتراپی بین سه تا پنج دقیقه زمان می‌برد.
توجه: معمولا بیمار در حین اولتراسوندتراپی چیزی حس نمی‌کند. البته در مواردی ممکن است احساس گرما یا خارش در ناحیه تحت درمان وجود داشته باشد. به هر حال جز کمی احساس ناراحتی حاصل از تماس پروب با بدن، احساس درد در هنگام اولتراسوندتراپی طبیعی نیست.
بیشتر بخوانید: درمان دیسک کمر با روش های سریع و جدید
نحوه عملکرد اولتراسوند در درمان بیماری‌ها
تاثیر عملکرد اولتراسوند در درمان بیماری‌های مختلف، متفاوت است. بدن در واکنش به امواج تایید شده برای هر کدام از بیماری‌ها، واکنش‌های متفاوتی از خود بروز می‌دهد.
آنژیوژنز یا رگ‌زایی
اثر مکانیکی امواج متمرکزشده، در سلول‌های اندوتلیال اثر متقابل ایجاد کرده و باعث رگ‌زایی می‌شود. فرآیندی که در آن عروق خونی جدیدی، از عروق موجود در اندام، شکل می‌گیرد. این روند در ترمیم و بهبودی اندام موثر است.
انسداد و انعقاد رگ‌های خونی
با استفاده از امواج متمرکز شده با قدرت و انرژی بالا، می‌توان عروق خونی را با استفاده از حرارت، منعقد یا مسدود کرد.
از بین بردن لخته خون
انرژی مکانیکی ناشی از دستگاه اولتراسوند، می‌تواند باعث ایجاد لرزش در اطراف لخته خون شود. این لرزش می‌تواند باعث شکست لخته شود یا آن را برای واکنش بهتر به درمان‌های دارویی آماده کند.
ایمونومدولاسیون
اولتراسوند می‌تواند فعالیت‌های عصبی را بدون آسیب دیدن ساختارهای عصبی، تحریک یا قطع کند. با استفاده از اولتراسوند پالسی کم‌انرژی، می‌توان پالس‌های عصبی را تحریک کرده یا آن‌ها را معکوس و قطع کرد. این روش می‌تواند باعث تحریک انقباضات عضلانی شود یا حملات صرع را متوقف کند.
حساسیت‌زایی نسبت به شیمی‌درمانی
با حرارت دادن به تومورها می‌توان آن‌ها را برای شیمی‌درمانی آماده کرد. به این عمل، حساسیت‌زایی گفته می‌شود.
حساسیت‌زایی می‌تواند انتقال عامل‌های شیمیایی تومور را افزایش داده و اثر موضعی آن‌ها را بهبود دهد. این عمل با کاهش دوز مورد نیاز برای اثربخشی داروها، آسیب‌دیدگی سیستماتیک بد را کاهش می‌دهد.
سونوداینامیک‌تراپی
برخی عوامل شیمیایی داخل سلولی، باعث مرگ سول‌هایی می‌شوند که در معرض طول موج‌های نوری یا اولتراسوند قرار می‌گیرند. اولتراسوند طی مکانیزمی، با تولید نوعی اکسیژن واکنشی در سلول‌های حساس به نور، سبب بازسازی آن‌ها می‌شود.
کاشت سلول‌های بنیادی
اثر مکانیکی اولتراسوند متمرکزشده، قابلیت بهبود لانه‌گزینی، نفوذپذیری و حفظ سلول‌های بنیادی در ناحیه هدف را دارد. این اقدام از طریق افزایش حالت چسبندگی سلولی مولکول‌ها و ترشح جذب‌کننده‌های شیمیایی انجام می‌شود.
انقباض عروقی
زمانی که اولتراسوند متمرکزشده در عروق خونی با ارسال پالس‌های کوتاه اختلال ایجاد می‌کند، قطر عروق خونی به طور موقتی کاهش می‌یابد. همچنین اثر حرارتی اولتراسوند، با ایجاد انقباضات عروقی، در درمان بیماری‌های مرتبط با آن، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید: راهنمای کامل حرکات فیزیوتراپی برای کمر+عکس و فیلم
کاربردهای درمانی اولتراسوند
موارد متنوعی از کاربرد اولتراسوند در پزشکی وجود دارد که برپایه تاثیرات مختلف آن بر بافت‌ها بنا شده‌اند. بعضی از این موارد عبارت‌اند از:
جوان‌سازی پوست
با توجه به تاثیر این روش در بازسازی سلول‌ها، می‌توان از آن برای شاداب‌سازی پوست استفاده کرد.
آسیب‌های تاندونی
آسیب‌های تاندونی یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه به فیزیوتراپیست است. این روش برای سرعت بخشیدن در فرآیند بهبودی بسیار موثر است.
جذب کلسیم
کلسیم اضافی در بدن رسوب می‌کند و می‌تواند باعث بروز عوارضی از جمله درد شدید در اندام‌ها شود. این روش در کاهش درد، جذب کلسیم رسوب کرده و بهبود عملکرد اندام موردنظر موثر است.
کنترل درد
دستگاه اولتراسوند می‌تواند سبب افزایش گردش خون یا تسریع روند بهبود التهاب و ترمیم بافت‌های درگیر شود. بسیاری از بیماران مبتلا به کمردرد، برای درمان و تسکین درد، از انواع روش‌های فیزیوتراپی از جمله اولتراسوندتراپی استفاده می‌کنند.
میخچه
اولتراسوند برای درمان بیماری‌های کف پا استفاده می‌شود و در بهبود عوارض بیماری‌هایی چون التهاب فاشیای پلانتار، میخچه و متاتارسالژیا موثر است.
ترمیم شکستگی‌ها
اولتراسوندتراپی در دو هفته اول بعد از آسیب به استخوان، می‌تواند باعث افزایش سرعت جوش‌خوردگی آن شود.
کشش بافت نرم کوتاه‌شده
برای افزایش توان کششی بافت عضله، از اولتراسوند و گرمای عمقی ایجاد شده توسط آن استفاده می‌شود. استفاده از این روش در کنار کشش دستی و مکانیکی، می‌تواند فرآیند درمان را بهبود ببخشد.
بسیاری از کمردردها با کمک گرفتن از این کاربرد اولتراسوند در پزشکی، درمان و بهبود می‌یابند.
زخم‌های پوستی
از اولتراسوند برای ترمیم زخم‌های پوستی استفاده می‌شود. نفوذ امواج در پوست سالم اطراف زخم طی چند نوبت، باعث افزایش توان ترمیم سلولی در این ناحیه و در نتیجه تسریع بهبود زخم می‌شود.
بیشتر بخوانید: کمربند طبی، پیشنهادی برای کاهش کمردرد
کاربرد اولتراسوند درپزشکی و نوع اولتراسوند درمانی که پزشک برای معالجه بیمار استفاده می‌کند، بستگی به شرایط او و نوع بیماری متفاوت است. درموارد تنش‌های عضلانی یا رگ به رگ شدن عضلات که به سادگی بهبود پیدا نمی‌کنند، به‌احتمال زیاد از اولتراسوند حرارتی استفاده خواهد شد.
اگر درد در اثر جراحت‌های بافتی یا تورم ایجاد شده باشد (مانند بیماری سندرم تونل مچ دست)، ممکن است از اولتراسوند مکانیکی بیشتر استفاده شود.
کاربرد اولتراسوند در پزشکی را می‌توان برای درمان بیماری پارکینسون مفید دانست. همچنین در مورد آسیب‌دیدگی‌های زانو که شایع‌ترین انواع آسیب‌دیدگی و جراحات به خصوص در هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی هستند استفاده می‌شود. این آسیب‌دیدگی‌ها اگر تحت درمان قرار نگیرند ممکن است برای مدت‌های طولانی در بدن باقی بمانند.