معاینات دوره‌ای سالمندان؛ معجزه در پیشگیری و درمان سرطان تا سکته قلبی
معاینات دوره‌ای سالمندان ضروری است، چون احتمال ابتلا به بیماری‌های گوناگون که برخی از آن‌ها ممکن است خطرناک و نیاز به درمان جدی داشته باشند، در سنین میانسالی و کهنسالی افزایش پیدا می‌کند. اهمیت معاینات دوره‌ای سالمندان از آنجا است که بسیاری از بیماری‌های خطرناک با تشخیص زودهنگام علائم، قابل پیشگیری یا درمان بهتر هستند. در این مقاله می‌خواهیم به طور مفصل به بررسی همه جوانب معاینات دوره‌ای سالمندان بپردازیم.
آشنایی با معاینات دوره‌ای سالمندان
معاینات دوره‌ای سالمندان به سلامت، طول عمر و افزایش کیفیت زندگی میانسالان و کهنسالان کمک شایانی می‌کند.
معاینات دوره‌ای سالمندان از آن روی حائز اهمیت است که بدن انسان در این مقطع زمانی، توانایی‌های کمتری برای تجدید قوای خود دارد.
همین کاهش توان تجدید قوا ممکن است سبب بروز بیماری‌هایی شود که نیاز به درمان دارند و در صورتی که درمان به موقع انجام نشود، ممکن است حیات سالمند را تهدید کنند.
معاینات دوره‌ای سالمندان شامل کنترل و بررسی قند و فشارخون، داروهای مصرفی، معاینه دندان و اصلاح وضعیت تغذیه است.
این کنترل‌ها باعث اطمینان سالمندان و فرزندان‌شان از وضعیت سلامتی آن‌ها است و در صورت مشاهده بیماری‌ها نیز اگر معاینات به صورت منظم و دوره‌ای انجام شوند اغلب در مراحل اولیه و قابل درمان بیماری، تشخیص و رفع می‌شوند.
دلیل معاینات دوره‌ای سالمندان در این مقطع از زندگی انسان این است که در این مرحله نیاز است تا تغییرات بدن خود را به صورت منظم، دقیق و مستمر اندازه‌گیری کرده تا از سلامت خود اطمینان حاصل کنیم.
همان‌طور که گفتیم، خیلی از عارضه‌های شایع و خطرناک مثل اقسام سرطان و اختلال‌های قلبی عروقی اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شوند؛ به راحتی قابل پیشگیری و رفع هستند.
هرچند که انسان در همه سنین نیاز به چکاب دارد، اما معاینه از سنین میانسالی به بعد اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد.
این معاینات کمک می‌کند تا اگر موادی در بدن ما کم شده این کمبود را جبران کنیم و اگر فاکتورهایی بیش از حد بالا رفته است، با مصرف دارو یا تغییر رژیم غذایی و انجام برخی پرهیزها یا مصرف بیشتر برخی خوراکی‌ها و مواد غذایی، آن را تعدیل کنیم.
هرچند که امروزه اغلب منظور از سالمندی، سنین 65 سال به بالا در نظر گرفته می‌شود، اما بهتر است این معاینات از سن کمتر آغاز شوند.
دلیل این امر آن است که هرچه بیماری‌ها در سنین پایین‌تر و در مراحل اولیه تشخیص داده شوند، قابل درمان‌تر و رفع آن‌ها هم آسان‌تر است.
همچنین زمان و هزینه کمتری می‌برد و شخص هم کمتر اذیت خواهد شد.
همان‌طور که اشاره کردیم، معاینات دوره‌ای سالمندان رابطه مستقیمی با افزایش کیفیت زندگی و طول عمر آن‌ها دارد.
بیشتر بخوانید: امنیت سالمندان وظیفه مهم فرزندی و اجتماعی
پژوهش‌ها در ارتباط با معاینات دوره‌ای سالمندان
پژوهش‌ها نشان داده که افرادی که دارای درآمد بالا و بیمه خصوصی هستند، می‌توانند به راحتی به خدمات بهداشتی پیشگیرانه دسترسی داشته باشند.
برخی از مطالعات همچنین نشان داده‌اند که مردان کمتر از زنان از خدمات بهداشتی پیشگیرانه استفاده می‌کنند.
دو پژوهشگر به نام‌های گرین و پوپ (1999) اشاره می‌کنند که دو دیدگاه برای توضیح اینکه چرا زنان بیشتر از خدمات بهداشتی پیشگیرانه استفاده می‌کنند وجود دارد.
برخی بر این باورند که این امر به خاطر آن است که زنان نرخ ابتلا به بیماری بالاتری دارند، در حالی که برخی دیگر معتقدند به این دلیل است که آن‌ها نسبت به علائم حساس‌تر هستند و بیشتر به سلامت خود اهمیت می‌دهند.
یک پژوهش در چین نشان داد که سن، درآمد و بیماری‌های مزمن نیز از عوامل تاثیرگذار در استفاده از خدمات سلامت جامعه توسط اشخاص مسن به شمار می‌رود.
این به آن معنا است که کسانی که سن بالاتر و درآمد بیشتری هم دارند و از بیماری‌های مزمن نیز رنج می‌برند، احتمال بیشتری برای استفاده از خدمات بهداشتی جامعه را دارا هستند.
در مطالعات دیگر مشخص شد که افراد مسنی که تنها زندگی می‌کنند، از خدمات بهداشتی کمتری استفاده می‌کنند.
ارتباطات سالم اجتماعی می‌تواند به سالمندان در ایجاد الگوهای رفتاری سالم و عادات زندگی کمک کند که این امر خود می‌تواند در پیشگیری و کنترل بروز انواع بیماری‌های مزمن موثر باشد.
ویژگی‌های معاینات دوره‌ای سالمندان
معاینات دوره‌ای سالمندان معمولا با یک ارزیابی پزشکی استاندارد متفاوت است. برای بیماران مسن‌تر به ویژه آن‌هایی که بسیار مسن یا ضعیف هستند، گرفتن شرح حال و معاینه فیزیکی ممکن است در زمان‌های مختلف انجام شود و معاینه فیزیکی امکان دارد به دو جلسه نیاز داشته باشد زیرا بیماران دچار خستگی می‌شوند.
همچنین افراد مسن گاهی دارای مشکلات مختلف مراقبت‌های بهداشتی و پیچیده هستند. مانند اختلالات متعدد که ممکن است نیاز به استفاده از بسیاری از داروها داشته باشد و بنابراین احتمال بیشتری برای تجویز یک داروی پرخطر وجود دارد.
تشخیص ممکن است پیچیده باشد و در نتیجه تشخیص‌های دیرهنگام، نادرست یا اشتباه، امکان دارد منجر به استفاده نامناسب از داروها شود.
تشخیص زودهنگام مشکلات منجر به مداخله زودهنگام می‌شود که می‌تواند از بدتر شدن کیفیت زندگی از طریق مداخلات نسبتا جزئی و ارزان مثلا تغییر سبک زندگی، جلوگیری کند.
بنابراین برخی از بیماران مسن‌تر، به ویژه بیماران ضعیف یا مزمن با استفاده از یک ارزیابی جامع سالمندی که شامل ارزیابی عملکرد و کیفیت زندگی است، به بهترین شکل توسط یک تیم متخصص، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
بیشتر بخوانید: استقلال سالمندان و روش‌های توانمند شدن برای زندگی شخصی
اختلالات متعدد
به طور متوسط، بیماران مسن دارای شش اختلال قابل تشخیص هستند و پزشک مراقبت‌های اولیه یا عمومی اغلب از برخی از آن‌ها بی‌اطلاع است.
اختلال در یک سیستم یا یک اندام می‌تواند سیستم دیگر را ضعیف کند و منجر به بدتر شدن هر دو یا سبب ناتوانی، وابستگی به دیگران شود که بدون درمان ممکن است باعث مرگ شود.
اختلالات متعدد، تشخیص و درمان را پیچیده می‌کنند و اثرات این اختلالات با آسیب اجتماعی به عنوان مثال، انزوا، فقر و مشکلات عملکردی و مالی تشدید می‌شود.
پزشکان همچنین باید به برخی از علائم رایج سالمندی مانند هذیان، سرگیجه، سنکوپ، افتادن، مشکلات حرکتی، کاهش وزن یا کاهش اشتها و بی‌اختیاری ادرار توجه ویژه‌ای داشته باشند؛ زیرا ممکن است ناشی از اختلالات سیستم‌های چندگانه اندام باشد.
اگر بیماران چندین اختلال دارند، درمان‌ها مثلا استراحت در بستر، جراحی و داروها باید به خوبی ادغام شوند. درمان یک اختلال بدون درمان اختلالات مرتبط ممکن است روند زوال را تسریع کند.
همچنین نظارت دقیق برای جلوگیری از عواقب ناخوشایند مورد نیاز است. به عنوان مثال با استراحت کامل در بستر، بیماران مسن ممکن است روزانه 1 تا 3 درصد از توده عضلانی و قدرت خود را از دست بدهند که باعث سارکوپنی و کاهش شدید تحرک می‌شود.
اثرات استراحت در بستر ممکن است سبب زخم بستر و در حالات حاد و شدید، منجر به مرگ شود.
تشخیص دیرهنگام عوارض
اختلالاتی که بین افراد مسن شایع است، اغلب نادیده گرفته می‌شوند یا تشخیص آن به تاخیر می‌افتد.
پزشکان باید از شرح حال، معاینه فیزیکی و تست‌های آزمایشگاهی ساده برای غربالگری فعالانه از نظر اختلالاتی که فقط یا بیشتر در بیماران مسن رخ می‌دهند؛ استفاده کنند.
در صورت تشخیص زودهنگام این اختلالات اغلب به راحتی قابل درمان هستند. تشخیص زودهنگام اغلب به آشنایی پزشک با رفتار و تاریخچه بیمار از جمله وضعیت روانی او بستگی دارد.
معمولا نشانه‌های اختلال جسمانی، رفتاری، ذهنی یا عاطفی است. اگر پزشکان از این احتمال بی‌اطلاع باشند و این علائم را به زوال عقل نسبت دهند، تشخیص و درمان می‌تواند به تعویق بیفتد.
بیشتر بخوانید: بحران تنهایی سالمندان
بررسی میزان تجویز و مصرف داروهای بدون نسخه
تجویز و مصرف داروهای بدون نسخه باید به طور مکرر بررسی شوند. به ویژه برای تداخلات دارویی و استفاده از داروهایی که برای بیماران مسن‌تر نامناسب در نظر گرفته می‌شوند.
هنگامی که چندین دارو استفاده می‌شود، مدیریت مبتنی بر پرونده پزشکی، کارآمدتر است.
مشکلاتی که به مراقب، پرستار یا فرزندان سالمندان مربوط می‌شود
گاهی مشکلات بیماران مسن به بی‌توجهی یا بدرفتاری توسط مراقب آن‌ها مربوط می‌شود. پزشکان باید احتمال سواستفاده از بیمار و سومصرف دارو توسط مراقب را در نظر بگیرند.
برخی از الگوهای آسیب یا رفتارهای بیمار شامل موارد زیر است:
- کبودی مکرر در قسمت‌های غیرعادی مثل وسط کمر
- کبودی‌های بالای بازو
- کبودی اندام تناسلی
- سوختگی
- ترس غیرقابل توضیح از یک مراقب یا پرستار
زمان معاینات دوره‌ای سالمندان
اغلب زمان بیشتری برای معاینه و ارزیابی بیماران مسن‌تر مورد نیاز است به این دلیل که آن‌ها امکان دارد ویژگی‌هایی داشته باشند که در ارزیابی اختلال ایجاد کند. موارد زیر باید در نظر گرفته شود:
بیشتر بخوانید :تغذیه سالمندان با چه موادی بهتر است؟
توجه به نقص‌ها
دندان مصنوعی، عینک یا سمعک، در صورت استفاده، باید برای تسهیل ارتباط بهتر با پزشک در طول معاینه استفاده شود. نور کافی و حذف عوامل ایجادکننده حواس پرتی مثل عوامل سمعی و بصری نیز کمک می‌کند.
یعنی عواملی که سالمند با دیدن آن‌ها دچار حواس‌پرتی شود یا صداهایی که تمرکز او را بر هم بزند تا نتواند به درستی به سوالات پزشک پاسخ دهد.
فاکتورهای ایجادکننده حواس‌پرتی در سالمندان در حین معاینه ممکن است باعث شوند فرد مسن نتواند به درستی با سوالات پزشک پاسخ دهد.
این عوامل همچنین امکان دارد سبب این امر شوند که شخص میانسال در حین معاینه دچار استرس شود و ممکن است همه مسائل را به پزشک نگوید یا به اشتباه، اطلاعات غلط در مورد علائم و وضعیت خود در پاسخ به سوال‌های پزشک بدهد.
معضل عدم گزارش علائم در معاینات دوره‌ای سالمندان
بیماران مسن ممکن است علائمی را که به نظرشان بخشی از پیری طبیعی است مانند تنگی نفس، نقص شنوایی یا بینایی، مشکلات حافظه، بی‌اختیاری، اختلال در راه رفتن و یبوست را گزارش نکنند.
با این حال، هیچ علامتی را نباید به پیری طبیعی نسبت داد، مگر اینکه ارزیابی کامل انجام شود و سایر علل احتمالی از بین رفته باشند.
علائم غیراختصاصی
در بزرگسالان مسن‌تر، علائم یک اختلال ممکن است وجود نداشته باشد. در عوض، بیماران مسن امکان دارد با علائم غیراختصاصی مانند خستگی، گیجی و کاهش وزن مراجعه کنند.
ضعف فیزیکی
اختلالات ممکن است صرفا به صورت اختلال در عملکرد ظاهر شوند. در چنین مواردی، امکان دارد سوالات استاندارد اعمال نشوند.
برای مثال، هنگامی که از بیماران مبتلا به آرتریت شدید هستند و از آن‌ها سؤال می‌شود؛ ممکن است درد، تورم یا سفتی را گزارش نکنند؛ اما اگر در مورد تغییرات در فعالیت‌ها سوال شود برای مثال ممکن است گزارش دهند که دیگر قدم نمی‌زنند.
سوالات در مورد مدت زمان افت عملکرد به عنوان مثال اینکه چه مدت است که نمی‌توانید خرید خود را انجام دهید، می‌تواند اطلاعات مفیدی را به دست آورد.
شناسایی افرادی که به تازگی در انجام فعالیت‌های اساسی زندگی روزمره دچار مشکل شده‌اند، می‌تواند فرصت‌های بیشتری برای مداخلات برای بازگرداندن عملکرد یا جلوگیری از پیشرفت بیماری بیشتر و در نتیجه حفظ استقلال فراهم کند.
بیشتر بخوانید: آنچه یک پرستار سالمندان باید بدانند
مشکلات حافظه
بیماران ممکن است بیماری‌های گذشته، بستری شدن در بیمارستان، عمل‌های جراحی و مصرف مواد مخدر را به درستی به یاد نیاورند.
پزشکان امکان دارد مجبور شوند این داده‌ها را در جای دیگری مثلا از اعضای خانواده، یک پرستار در خانه یا سوابق پزشکی به دست آورند.
ترس
افراد مسن احتمال دارد تمایلی به گزارش علائم نداشته باشند، زیرا از بستری شدن در بیمارستان می‌ترسند که ممکن است این تاخیر برای آن‌ها خطر مرگ داشته باشد.
اختلالات و مشکلات مرتبط با سن
افسردگی که میان افراد مسن آسیب‌پذیر و اشخاص بیمار شایع است، عوارض انباشته کهولت سن است و ناراحتی ناشی از یک اختلال ممکن است افراد مسن را مستعد معضلات عدیده‌ای کند.
بیماران مبتلا به اختلال شناختی ممکن است در توصیف بیماری‌ها مشکل داشته باشند که مانع ارزیابی پزشک می‌شود.
چگونگی انجام معاینات دوره‌ای سالمندان توسط پزشک
پزشک با توجه به نگرانی‌های روزمره بیمار مسن‌تر، شرایط اجتماعی، عملکرد ذهنی و وضعیت عاطفی او معاینات را انجام می‌دهد.
درخواست از بیماران برای توصیف یک روز معمولی، اطلاعاتی در مورد کیفیت زندگی و عملکرد ذهنی و جسمی آن‌ها به دست می‌دهد.
این رویکرد به ویژه در اولین جلسه مفید است. باید به بیماران فرصت داده شود تا در مورد مسائل مهم شخصی صحبت کنند.
پزشکان همچنین باید بپرسند که آیا بیماران نگرانی‌های خاصی مانند ترس از افتادن دارند یا خیر.
ارتباط حاصل می‌تواند به پزشک کمک کند تا با بیماران و اعضای خانواده آن‌ها ارتباط بهتری برقرار کند.
معاینه وضعیت روانی ممکن است در اوایل مصاحبه برای تعیین قابلیت اطمینان به پاسخ‌های بیمار ضروری باشد. این معاینه باید با احترام انجام شود تا بیمار دچار ناراحتی روحی نشود.
بیشتر بخوانید: چک آپ بدن چیست و چکاپ منظم چه فوایدی دارد؟
سخن آخر
معاینات دوره‌ای سالمندان یک اقدام مهم و موثر در پیشگیری از بیماری و ارتقای سلامت تلقی می‌شود.
علاوه بر این، چنین اقداماتی فرصتی را برای ارزیابی وضعیت سلامت، مشاوره سلامت پیشگیرانه و ارتقای ارتباط پزشک و بیمار فراهم می‌کند.
در برخی شرایط، مانند غربالگری سرطان، معاینه فیزیکی دوره‌ای بسیار مهم است.
سلامتی برای سالمندان در راستای حفظ سبک زندگی مستقل و کمک به خانواده و جوامع ضروری است. این در حالی است که سالمندان اغلب از بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های مزمن مانند فشار خون، دیابت و دیس‌لیپیدمی رنج می‌برند و این بیماری‌ها بار اقتصادی سنگینی برای مراقبت سالمندان به همراه دارد.
بنابراین انجام معاینات دوره‌ای سالمندان ضروری و بسیار مفید است.