بلوغ زودرس؛ از ریسک ابتلا به برخی بیماری‌ها تا کوتاهی قد
بلوغ زودرس از آن حیث حائز اهمیت است که می‌تواند ریسک ابتلا به برخی بیماری‌ها را افزایش دهد. بلوغ زودرس زمانی رخ می‌دهد که تغییرات هورمونی و نشانه‌های بلوغ جسمی زودتر از زمان طبیعی پدیدار شوند.
نگاهی به مطالب مقاله بلوغ زودرس:
- بلوغ زودرس به چه چیزی اطلاق می‌شود و علائم آن کدام است
- دلایل ایجاد بلوغ زودرس در کودکان و نوجوانان
- انواع بلوغ زودرس چیست
- اقدامات لازم برای پیشگیری از رشد زودهنگام دختران و پسران
- زمان مراجعه به پزشک هنگام مشاهده علائم رشد زودهنگام
در این مقاله از مجله پزشکی سیوطب به بررسی این دوران گذار از کودکی به رشد عقلی و جسمی خواهیم پرداخت.
بلوغ زودرس
بلوغ زودرس معمولا در دختران شایع‌تر از پسران است یعنی در حدود دوسوم موارد رشد زودهنگام، دختران هستند. در مواردی از بلوغ زودرس، کودک از هم‌سن‌وسال‌های خود بلندتر است؛ اما بعد از بلوغ زودرس و توقف رشد استخوان، در سال‌های آینده از هم‌سن‌های خود کوتاه‌تر خواهند بود.
در 2 دهه اخیر با صنعتی شدن و افزایش رفاه، به طور میانگین، سن رشد زودهنگام یک سال کاهش یافته است. درمان رشد زودهنگام می‌تواند به پیشگیری از توقف رشد قد و کوتاه‌قد شدن بچه‌ها در آینده، کمک کند.
رشد زودهنگام موضوعی نیست که خانواده‌ها آن را پشت گوش بیندازند و به توجه بسیار نیاز دارد. وقتی بلوغ قبل از 8 سالگی در دختران و قبل از 9 سالگی در پسران شروع شود، بلوغ زودرس در نظر گرفته می‌شود.
بلوغ شامل رشد سریع استخوان‌ها و عضلات، تغییر در شکل و اندازه بدن و توسعه توانایی بدن برای تولید مثل است. علت رشد زودهنگام را معمولا مشخص نیست.
به ندرت، شرایط خاصی مانند عفونت‌ها، اختلالات هورمونی، تومورها، ناهنجاری‌های مغزی یا برخی صدمات ممکن است باعث بلوغ زودرس شود. درمان رشد زودهنگام معمولا با دارو و برای به تاخیر انداختن رشد بیشتر انجام می‌شود.
بیشتر بخوانید: بلوغ جسمی دختران در چه سنی رخ می‌دهد و تغییرات ظاهری آن‌ها چیست
علائم بلوغ زودرس
همان‌طور که گفته شد، علائم و نشانه‌های رشد زودهنگام شامل ایجاد موارد زیر قبل از 8 سالگی در دختران و قبل از 9 سالگی در پسران است:
- رشد سینه و اولین پریود در دختران
- بزرگ شدن بیضه و آلت تناسلی، موهای صورت و کلفت شدن صدا در پسران
- موهای ناحیه تناسلی یا زیر بغل
- بوی عرق بدن بزرگسالان
بیشتر بخوانید: بلوغ دختران و شناخت علائم و تغییرات جسمی آن‌ها
علل بلوغ زودرس
برای درک اینکه چه چیزی باعث رشد زودهنگام در کودکان می‌شود، دانستن پروسه شروع بلوغ، مفید و الزامی است. مغز، این فرآیند را با تولید هورمونی به نام هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) آغاز می‌کند.
هنگامی که این هورمون به غده هیپوفیز (یک غده کوچک لوبیایی شکل در مغز) می‌رسد، منجر به تولید هورمون‌های بیشتری در تخمدان‌ها برای زنان (استروژن) و بیضه‌ها برای مردان (تستوسترون) می‌شود.
استروژن در رشد و توسعه خصوصیات جنسی زنان نقش دارد. تستوسترون مسئول رشد و توسعه خصوصیات جنسی مردانه است. اینکه چرا این فرآیند در برخی از کودکان زود شروع می‌شود، بستگی به این دارد که آیا بلوغ زودرس مرکزی دارند یا بلوغ زودرس محیطی.
بیشتر بخوانید: بلوغ پسران چیست و از چه علائمی می‌توان بلوغ جسمی و جنسی را شناخت؟
بلوغ زودرس مرکزی
علت این نوع رشد زودهنگام اغلب قابل شناسایی نیست. در بلوغ زودرس مرکزی، فرآیند بلوغ خیلی زود شروع می‌شود. برای اکثر کودکان مبتلا به این بیماری، هیچ مشکل پزشکی زمینه‌ای و هیچ دلیل قابل شناسایی برای رشد زودهنگام وجود ندارد.
در موارد نادر، بلوغ زودرس مرکزی می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- تومور در مغز یا نخاع (سیستم عصبی مرکزی)
- نقصی در مغز که در بدو تولد وجود دارد، مانند تجمع مایع اضافی (هیدروسفالوس) یا تومور غیرسرطانی (هامارتوما)
- آسیب به مغز یا نخاع
- سندرم مک‌کون آلبرایت؛ یک بیماری ژنتیکی نادر که بر استخوان‌ها و رنگ پوست تأثیر می‌گذارد و باعث مشکلات هورمونی می‌شود
- هایپرپلازی مادرزادی آدرنال؛ گروهی از اختلالات ژنتیکی شامل تولید غیرطبیعی هورمون توسط غدد فوق کلیوی
- کم‌کاری تیروئید؛ وضعیتی که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند
بیشتر بخوانید: تن مالی یا پارافیلیا و ۸ نوع خطرناک این انحراف جنسی
بلوغ زودرس محیطی
استروژن یا تستوسترون در بدن کودک شما باعث این نوع رشد زودهنگام می‌شود. بلوغ زودرس محیطی معمولا رواج کمتری دارد و بدون دخالت هورمون در مغز رخ می‌دهد که معمولا شروع بلوغ را آغاز می‌کند.
در عوض، علت ترشح استروژن یا تستوسترون در بدن مشکلات مربوط به تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز است. در دختران و پسران، موارد زیر شاید منجر به بلوغ زودرس محیطی شود:
- تومور در غدد فوق کلیوی یا در غده هیپوفیز که استروژن یا تستوسترون آزاد می‌کند
- سندرم مک‌کون آلبرایت، یک اختلال ژنتیکی نادر که بر رنگ پوست و استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث مشکلات هورمونی می‌شود
- قرار گرفتن در معرض منابع خارجی استروژن یا تستوسترون، مانند کرم‌ها یا پمادها
در دختران به طور خاص بلوغ زودرس محیطی احتمالا با موارد زیر در ارتباط است:
- کیست‌های تخمدان
- تومورهای تخمدان
در پسران به طور خاص بلوغ زودرس محیطی می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- تومور در سلول‌های سازنده اسپرم (سلول‌های زاینده) یا در سلول‌های سازنده تستوسترون (سلول‌های لیدیگ)
- یک اختلال نادر به نام بلوغ زودرس جنسی مستقل از گنادوتروپین که به دلیل نقص در یکی از ژن‌ها ایجاد می‌شود، می‌تواند منجر به تولید زودرس تستوسترون در پسران، بین سنین یک تا 4 سال شود
بیشتر بخوانید: تخیلات جنسی و آشنایی با مزایا و عوارض این تصورات جنسی
عوامل مرتبط با بلوغ زودرس
عواملی که خطر رشد زودهنگام کودک را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- جنسیت: احتمال بلوغ زودرس در دختران بسیار بیشتر است
- نژاد آفریقایی-آمریکایی: بلوغ زودرس بیشتر از سایر نژادها بر آمریکایی‌های آفریقایی تبار تاثیر می‌گذارد
- اضافه وزن: کودکانی که به طور قابل‌توجهی اضافه وزن دارند، بیشتر در معرض خطر بلوغ زودرس هستند
- قرار گرفتن در معرض هورمون‌های جنسی؛ تماس با کرم یا پماد استروژن یا تستوسترون یا سایر مواد حاوی این هورمون‌ها مانند داروهای بزرگسالان یا مکمل‌های غذایی می‌تواند خطر بلوغ زودرس کودک را افزایش دهد
- داشتن سایر شرایط پزشکی بلوغ زودرس احتمال دارد که یک عارضه از سندرم مک کیون آلبرایت یا هایپرپلازی مادرزادی آدرنال باشد: شرایطی که شامل تولید غیرطبیعی هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) می‌شود. در موارد نادر، بلوغ زودرس احتمال دارد که با کم‌کاری تیروئید همراه باشد
- پرتودرمانی سیستم عصبی مرکزی: پرتودرمانی برای تومورها، لوسمی یا سایر شرایط می‌تواند خطر بلوغ زودرس را افزایش دهد
بیشتر بخوانید: خصومت با زنان؛ از آزار کلامی تا خشونت فیزیکی و جنسی
عوارض بلوغ زودرس
عوارض احتمالی رشد زودهنگام عبارتند از:
قد کوتاه
کودکان مبتلا به رشد زودهنگام ممکن است در ابتدا به سرعت رشد کنند و در مقایسه با همسالان خود قد بلندی داشته باشند؛ اما از آنجایی که استخوان‌های آن‌ها سریع‌تر از حد معمول بالغ می‌شوند، رشد آن‌ها معمولا زودتر از حد معمول متوقف می‌شود.
این پدیده می‌تواند باعث شود که آن‌ها در بزرگسالی کوتاه‌تر از حد متوسط باشند. درمان زودهنگام بلوغ زودرس، به ویژه زمانی که در کودکان بسیار کم سن رخ می‌دهد، می‌تواند به رشد قد آن‌ها نسبت به کودکان بدون درمان، کمک کند.
بیشتر بخوانید: ۳ جراحی فتق بیضه؛ لاپاراسکوپی یا جراحی باز، کدام بهترین است؟
مشکلات اجتماعی و عاطفی
دختران و پسرانی که خیلی زودتر از همسالان خود به بلوغ می‌رسند می‌توانند به شدت خودآگاه باشند. این امر ممکن است بر عزت نفس تأثیر بگذارد و خطر افسردگی یا مصرف مواد مخدر را افزایش دهد.
پیشگیری
برخی از عوامل خطر رشد زودهنگام، مانند جنسیت و نژاد، قابل اجتناب نیستند. با این حال کارهایی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش ریسک بلوغ زودرس کودکتان انجام دهید، از جمله:
- دور نگه داشتن فرزندتان از منابع خارجی استروژن و تستوسترون مانند داروهای تجویزی برای بزرگسالان در خانه یا مکمل‌های غذایی حاوی استروژن یا تستوسترون
- تشویق فرزندتان به حفظ وزن مناسب
بیشتر بخوانید: بهداشت جنسی آقایان با ۹ نکته کلیدی و راهکارهایی برای تقویت عملکرد جنسی با روش های طبیعی و بدون دارو
بلوغ زودرس چگونه بر کودکان تأثیر می‌گذارد؟
وقتی بلوغ به پایان می‌رسد، رشد قد متوقف می‌شود. از آنجا که اسکلت‌های آن‌ها بالغ می‌شود و رشد استخوان‌ها در سنین پایین‌تر از حد طبیعی متوقف می‌گردد؛ بچه‌هایی که رشد زودهنگام دارند و درمان نمی‌شوند معمولا به پتانسیل کامل قد خود نمی‌رسند.
جهش رشد اولیه آن‌ها ممکن است در مقایسه با همسالان خود در ابتدا آن‌ها را قد بلند کند؛ اما شاید رشد آن‌ها خیلی زود متوقف شود و در نهایت در ارتفاع کوتاه‌تری نسبت به حالت قبلی قرار بگیرند.
رشد زودهنگام همچنین می‌تواند برای بچه‌ها از نظر عاطفی و اجتماعی سخت باشد. برای مثال، دخترانی که دچار رشد زودهنگام هستند، معمولا از پریود شدن یا بزرگ شدن سینه‌های خود قبل از هر یک از همسالانشان گیج شده یا خجالت می‌کشند. امکان دارد به دلیل اینکه بزرگ‌تر به نظر می‌رسند با آن‌ها متفاوت رفتار شود.
حتی احتمال دارد که احساسات و رفتار در کودکان با رشد زودهنگام تغییر کند. دختران می‌توانند بدخلق و تحریک‌پذیر شوند. پسرها ممکن است که تهاجمی‌تر شوند و همچنین میل به مسائل جنسی نامناسب برای سنشان در آن‌ها ایجاد شود.
بیشتر بخوانید: بهداشت واژن و تمامی نکاتی که باید در خصوص آن بدانید!
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما هر یک از علائم یا نشانه‌های رشد زودهنگام را دارد، به پزشک کودک خود برای ارزیابی مراجعه کنید.
درمان بلوغ زودرس
درمان رشد زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از توقف رشد قد و کوتاه‌قد شدن بچه‌ها در آینده، کمک کند. درمان بلوغ زودرس معمولا شامل دارو برای به تاخیر انداختن رشد بیشتر است.
اگر بلوغ زودرس خفیف باشد، نیازی به درمان ندارد. در مواقعی که به درمان نیاز است بسته به نوع بلوغ زودرس، از روش‌های مختلف استفاده می‌شود. گاهی درمان به دنبال توقف هورمون لوتئین‌ساز و هورمون محرک فولیکولی در غده هیپوفیز است.
گاهی نیز شاید داروهای متوقف‌کننده استروژن برای دخترها و تستسترون برای پسرها تجویز شود.
بیشتر بخوانید: کاپ قاعدگی و طریقه استفاده از این محصول دوست‌داشتنی
یادداشت پایانی
بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که بدن کودک خیلی زود به بدن بزرگسالان (بلوغ) تبدیل شود. شروع بلوغ معمولا توسط هیپوتالاموس آغاز می‌شود. این ناحیه از مغز به غده هیپوفیز (غده‌ای به اندازه نخود در نزدیکی قاعده مغز) سیگنال می‌دهد تا هورمون‌هایی ترشح کند که تخمدان‌ها (در دختران) یا بیضه‌ها (در پسران) را برای تولید هورمون‌های جنسی تحریک کند.
در بیشتر موارد، به ویژه در دختران، رشد زودهنگام به این دلیل است که مغز سیگنال‌ها را زودتر از آنچه باید، ارسال می‌کند. هیچ مشکل پزشکی یا محرک دیگری وجود ندارد.
در موارد کمتر، رشد زودهنگام ناشی از یک مشکل جدی‌تر، مانند تومور یا آسیب است. مشکلات تیروئید یا تخمدان نیز می‌تواند باعث رشد زودهنگام شود. در این موارد، علائم دیگری معمولا رخ می‌دهد که به مشکل جدی‌تری اشاره می‌کند.
رشد زودهنگام در پسران کمتر شایع است و بیشتر به مشکل پزشکی دیگری مربوط می‌شود. برای حدود 5 درصد از پسران، این بیماری ارثی است. برخی از دختران بسیار جوان (معمولاً از 6 ماهگی تا 3 سالگی) شاید رشد سینه را نشان دهند که بعدا ناپدید می‌شود یا احتمالا بدون سایر تغییرات فیزیکی بلوغ ادامه یابد.
این حالت معمولا مشکلات پایداری ایجاد نمی‌کند. به طور مشابه، برخی از دختران و پسران امکان دارد که رشد اولیه موهای ناحیه تناسلی یا زیر بغل یا بوی عرق بدن داشته باشند که به سایر تغییرات در رشد و بلوغ جنسی مرتبط نباشد.
اکثر آن‌ها نیازی به درمان بلوغ زودرس ندارند و سایر علائم مورد انتظار بلوغ را در سن معمول نشان می‌دهند. سپاس از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید. سوالات خود را با ما در میان بگذارید.