درمان تنبلی چشم بهتر است در دوران کودکی آغاز شود تا بهترین نتیجه را برای فرد فراهم کند. هنگامی که فردی مبتلا به تنبلی چشم یا در اصطلاح پزشکی آمبلیوپی است، مغز روی یک چشم بیشتر از چشم دیگر متمرکز می‌شود و عملا تنبلی چشم را نادیده می‌گیرد. اگر آن چشم تحریک مناسبی دریافت نکند، سلول‌های عصبی مسئول بینایی آن‌طور که باید بالغ نمی‌شوند.
در ایالات متحده تنبلی چشم تقریبا 3درصد از کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد که شایع‌ترین علت نابینایی جزئی یا کامل در یک چشم در دوران کودکی است.
اصطلاح تنبلی چشم گمراه کننده است؛ زیرا چشم تنبل نیست. در واقع این بیماری یک مشکل رشدی در عصب متصل کننده چشم به مغز است، نه مشکلی در خود چشم که به آن نام می‌شناسندش.
نگاهی سریع به تنبلی چشم
- علائم تنبلی چشم شامل تاری دید و درک ضعیف عمق است
- این مشکل در ارتباط بین چشم و مغز است، نه خود چشم
- تعدادی از عوامل می‌توانند باعث آمبلیوپی شوند، از جمله عدم تعادل عضلانی یا بیماری چشم
- درمان می‌تواند موثر باشد، بنابراین هر چه زودتر شروع شود بهتر است
بیشتر بخوانید: آستیگماتیسم؛ معضلی شایع در شکل قرنیه اما قابل درمان
خطر ابتلا به تنبلی چشم چیست؟
تنبلی چشم تقریبا در 2 تا 5درصد از جمعیت کودکان ایران وجود دارد که به درمان تنبلی چشم نیاز پیدا می‌کنند. خطر ابتلا به این بیماری در صورتی افزایش می‌یابد که کودک:
- نارس به دنیا آمده است
- تاخیر رشد را تجربه می‌کند
- سابقه خانوادگی تنبلی چشم دارد
علت تنبلی چشم چیست؟
سه علت شناخته شده تنبلی چشم وجود دارد:
- استرابیسم: با نام آمبلیوپی استرابیسم نیز شهرت دارد. در این بیماری ناهماهنگی چشم‌ها باعث می‌شود مغز ورودی چشم دارای انحراف را نادیده بگیرد تا از سردرگمی دوبینی جلوگیری کند. سپس این چشم کاهش یا از دست دادن کامل در حدت بینایی (وضوح و دقت دید) را تجربه خواهد کرد. زیرا مغز فرمان‌برداری از چشمی که مستقیم است را ترجیح می‌دهد
- عیوب انکساری: به نام آمبلیوپی انکساری نیز شناخته می‌شود. این عارضه به دلیل رشد ضعیف بینایی به علت تفاوت در میزان عیوب انکساری بین چشم‌ها ایجاد می‌شود. اگر چه کودک ممکن است تراز صحیح چشمی داشته باشد، اما احتمالا نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم قابل توجهی را در یک چشم تجربه خواهد کرد. این درحالی است که هیچ یک از این علائم را در چشم دیگر تجربه نمی‌کند
این عارضه هنگامی اتفاق می‌افتد که مغز به چشم سالم وابسته می‌شود، در حالی که تا حد زیادی مسائل مربوط به چشم با عیب انکساری بیشتر را نادیده می‌گیرد. در نتیجه منجر به عدم استفاده و آمبلیوپی در آن چشم می‌شود
- انسداد بینایی: این عارضه به آمبلیوپی محرومیت نیز معروف است. در این بیماری انسداد نور در چشم کودک از ایجاد بینایی مناسب جلوگیری می‌کند که می‌تواند ناشی از:
- آب مروارید (عدسی کدر)
- افتادگی پلک (پتوز)
- اسکار قرنیه
بیشتر بخوانید: آب مروارید و اثرات آن روی نعمت بینایی
علائم و نشانه‌های تنبلی چشم
علائم و نشانه‌هایی که می‌توانند نشان از نیاز به درمان تنبلی چشم باشند:
- ناهماهنگی چشم‌ها یا استرابیسم
- درک ضعیف عمق و دید محیطی
- بسته شدن مکرر چشم یا چروکیدن چشم
- چشم‌هایی که وقتی کودک سعی می‌کند تمرکز کند در یک جهت حرکت نمی‌کند
- چرخش مداوم سر یا کج شدن سر
- لرزش مداوم چشم
درمان تنبلی چشم
تنبلی چشم عموما با وادار کردن چشم غیرفعال به فعالیت درمان می‌شود. تنبلی چشم باید در اوایل کودکی تحت درمان قرار بگیرد تا از دائمی شدن آن جلوگیری شود، اما مطالعات نشان داده است که کودکان بزرگ‌تر نیز ممکن است از درمان سود ببرند.
به طور کلی چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد تا بینایی در چشم ضعیف تقویت شود. هنگامی که کودک بینایی بهتری در آن چشم پیدا کرد، ممکن است برای چند سال نیاز به استفاده پاره وقت از چسب چشم داشته باشد، چراکه که احتمال ضعیف شدن مجدد چشم وجود دارد.
بیشتر بخوانید:گل مژه مسری است؟ درمان خانگی و دارویی گل مژه
انواع روش‌های درمان تنبلی چشم
چسب چشم برای درمان تنبلی چشم
در روش استاندارد درمان تنبلی چشم، یک پچ (چسب) چشم روی چشم قوی‌تر قرار می‌گیرد تا توجه مغز را به ورودی بینایی چشم ضعیف‌تر بازگرداند. این عمل اجازه می‌دهد تا رشد بینایی مناسب در چشم ضعیف رخ دهد.
نحوه انتخاب و استفاده از چسب چشم در درمان تنبلی چشم
چسب چشم باید راحت باشد، اما در جای خود محکم بماند. همچنین نباید اجازه دهد کودک به اطراف لبه‌های آن نگاه کند. اکثر داروخانه‌ها اندازه‌ها و انواع مختلفی از چسب‌های چشمی را در اختیارتان قرار می‌دهند.
از چسب‌های چشم مشکی با نوارها یا کش‌ها (مانند چسب‌های دزد دریایی) استفاده نکنید، چراکه برداشتن یا نگاه کردن به اطراف برای کودک بسیار آسان است. برای استفاده از چسب چشم، کافی است آن را به پوست اطراف چشم کودک خود بچسبانید.
اگر کودک شما عینک می‌زند، تکه‌هایی برای اتصال به لنز طراحی شده‌اند. این تکه‌ها ممکن است برای کودکانی که عادت به استفاده از چسب دارند خوب باشند، اما برای کودکانی که تازه درمان تنبلی چشم را شروع کرده‌اند، مناسب نیستند؛ چراکه چسب ممکن است بلغزد یا کودک یاد بگیرد که اطراف آن را زیرچشمی نگاه کند. اگر کودک شما عینک می‌زند و عادت به استفاده از چسب ندارد، بهتر است آن را مستقیما به دور چشم قوی‌تر زیر عینک وصل کنید.
بیشتر بخوانید: درمان آبله مرغان و پیشگیری از آن به کمک واکسیناسیون
از برداشتن چسب چشم کودک خود جلوگیری کنید
- بچه‌ها دوست ندارند چشم قوی‌ترشان پوشیده یا تار شود. با این حال، باید به فرزندتان کمک کنید در غیر این صورت، درمان موثر نخواهد بود
- سعی کنید حواس کودک را پرت کنید یا به خاطر پوشیدن وصله به کودک جایزه بدهید
- ممکن است مدتی طول بکشد تا کودک شما به قرار دادن چسب عادت کند. به یاد داشته باشید که تقویت چشم ضعیف تنها راه برای ایجاد بینایی سالم و طبیعی است
- اگر کودک شما همچنان چسب را برمی‌دارد، به عنوان آخرین راه حل، دست‌های او را با دستکش یا جوراب بپوشانید
به کودک خود در مورد چسب چشم آموزش دهید
- کودکان پیش دبستانی یا مدرسه‌ای ممکن است مایل به استفاده از چسب چشم یا استفاده از قطره‌های چشمی تار نباشند. برای کمک، والدین باید توضیح دهند که چقدر این درمان‌ها برای دیدن خوب اهمیت دارند و به آن‌ها اطمینان دهید که بسیاری از کودکان به همین دلیل از چسب‌های چشم استفاده می‌کنند
- برای یک کودک خیلی خردسال تمرین گذاشتن چسب چشم روی عروسک را در نظر بگیرید یا اجازه دهید کودک چسب خود را با مداد رنگی یا نشانگرها تزئین کند
- درمان تنبلی چشم را برای معلم کودک توضیح دهید. از معلم بخواهید که از کودک بابت استفاده از چسب تعریف کند. چراکه کودکان با بازخورد مثبت معلمان خود رشد می‌کنند
بیشتر بخوانید: درمان عفونت گوش کودکان؛ از تجویز آموکسی‌سیلین تا قطره گوش
مواردی که باید در درمان تنبلی چشم در نظر گرفت
- در موارد بسیار نادر ممکن است استفاده بیش از حد از چسب یا قطره‌های چشمی برای درمان تنبلی چشم، چشم قوی را تار کند. این موضوع می‌تواند بینایی در چشم قوی‌تر را تحت تاثیر قرار دهد. حتما قرار ملاقات‌های کودک با چشم پزشک را رعایت کنید تا بتواند دید هر دو چشم را به دقت کنترل کرد
- پوست اطراف چشم کودک شما ممکن است تحریک شود. برای کمک، اندازه یا نوع چسب متفاوتی را امتحان کنید و هر روز زاویه متفاوتی را برای قرار دادن چسب انتخاب کنید
- کودک شما ممکن است در ابتدا هنگام استفاده از چسب درمان تنبلی چشم ناتوان باشد. سعی کنید هنگام بالا رفتن از پله‌ها یا فعالیت کودک مراقب او باشید
- در برخی موارد، چشم پزشک جراحی را برای اصلاح برخی از مشکلات چشمی که باعث آمبلیوپی می‌شوند توصیه می‌کند. پس از جراحی، کودک ممکن است نیاز داشته باشد تا زمانی که بینایی خود را بهبود بخشد، به استفاده از چسب چشم قوی‌تر ادامه دهد
- می‌توان از کاهش بینایی ناشی از آمبلیوپی جلوگیری کرد. اما درمان فقط در صورتی جواب می‌دهد که کودک شما فقط از چشم ضعیف‌تر برای دیدن استفاده کند
بیشتر بخوانید: خارش چشم | درمان، پیشگیری و علت خارش چشم
لنز و عینک اصلاحی
هنگام مواجهه با تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری، ترمیم بینایی را می‌توان با عینک‌های اصلاح کننده بینایی یا لنزهای تماسی به دست آورد.
قطره چشمی آتروپین برای درمان تنبلی چشم
مشابه روش چسب چشم، این درمان به صورت قطره چشمی در چشم قوی‌تر تزریق می‌شود که به طور موقت بینایی آن را ضعیف می‌کند. از این رو ارتباط بین مغز و چشم ضعیف‌تر را بازیابی می‌کند تا ورودی بینایی آن تقویت شود.
این درمان شامل اتساع مداوم چشم قوی است که می‌تواند حساسیت به نور و مشکل در دیدن واضح اشیا نزدیک را در طول درمان ایجاد کند. این شکل از درمان بیشتر برای نسخه‌های دور بین مفید است.
بیشتر بخوانید: تغذیه کودکان رفلاکسی| غذا خوردن مناسب کلید کنترل رفلاکس معده است
عمل جراحی
درمان تنبلی چشم استرابیسم اغلب شامل جراحی استرابیسم برای همراستایی چشم‌ها می‌شود. این جراحی معمولا با روش‌های درمانی اضافی مانند استفاده از چسب چشم در چشم قوی‌تر، قطره چشمی آتروپین به چشم قوی‌تر یا تمرینات چشم درمانی برای تقویت چشم ضعیف‌تر دنبال می‌شود. در برخی موارد، ممکن است برای درمان تنبلی چشم بیش از یک عمل جراحی استرابیسم مورد نیاز باشد.
درمان تنبلی چشم محرومیتی معمولا به یک اتاق عمل مانند جراحی آب مروارید، جراحی افتادگی پلک یا برداشتن جای زخم قرنیه نیاز دارد.
بیشتر بخوانید: شب ادراری کودکان و 6 دلیل اصلی این ماجرا
تنبلی چشم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پیش از درمان تنبلی چشم به تشخیص به موقع و درست نیازمندیم. تنبلی چشم از طریق معاینه معمولی چشم تشخیص داده می‌شود. اولین معاینه چشم کودک باید بین 6 تا 12 ماهگی انجام شود. پزشکان اطفال به طور معمول مشکلات کلی چشم را بررسی می‌کنند.
چشم پزشکان با بررسی اینکه آیا بینایی بین دو چشم متفاوت است یا خیر، آمبلیوپی را تشخیص می‌دهند. برای بررسی دید نوزاد یا کودک خردسال، چشم‌پزشک ممکن است یکی از چشم‌های کودک را بپوشاند و ببیند که چقدر می‌توانند یک شی متحرک را دنبال کنند. پزشک همچنین امکان دارد به نحوه واکنش کودک در هنگام پوشاندن یک چشم توجه کند. اگر یک چشم مبتلا به آمبلیوپی باشد و دیگری پوشیده شود، کودک ممکن است سعی کند به بالا یا پایین چسب نگاه کند، آن را بکشد یا گریه کند.
چشم پزشک معاینه کامل چشم پزشکی را انجام می‌دهد و به دنبال سایر مشکلات چشمی است که می‌تواند بینایی را تحت تاثیر قرار دهد. بینایی ضعیف در یک چشم همیشه به این معنی نیست که کودک آمبلیوپی دارد. در برخی موارد، استفاده از عینک برای اصلاح عیب انکساری یک چشم می‌تواند بینایی را بهبود بخشد.
بیشتر بخوانید: جراحی هموروئید کودکان سرپایی است؟ نگاهی به انواع درمان و عوارض‌ها
چه زمانی باید بینایی کودک را آزمایش کرد؟
همه کودکان باید بینایی خود را در روز تولد 4 سالگی یا قبل از آن توسط متخصص اطفال، پزشک خانواده یا چشم پزشک بررسی کنند. اگر سابقه خانوادگی ناهماهنگی چشم‌ها، آب مروارید دوران کودکی یا بیماری جدی چشمی وجود داشته باشد، چشم پزشک باید در دوران نوزادی چشمان آن‌ها را بررسی کند.
اکثر پزشکان بینایی را به عنوان بخشی از معاینه پزشکی کودک آزمایش می‌کنند. در صورت مشاهده علائمی از مشکلات چشمی، ممکن است کودک را برای آزمایشات بیشتر نزد چشم پزشک بفرستند.
بیشتر بخوانید: جراحی فتق کودکان، علل عمل فتق اینگوینال
یادداشت پایانی
همان‌طور که اشاره شد، در درمان تنبلی چشم تقویت بینایی در چشم ضعیف بسیار مهم است. حتی اگر مشکلات چشمی که باعث آمبلیوپی می‌شود با عینک یا جراحی اصلاح شود، خود آمبلیوپی نیز باید درمان شود. در غیر این صورت، کودک ممکن است مادام‌العمر مشکلات بینایی داشته باشد.