اختلالات تخمک گذاری؛ مشکلات هورمونی و معضلات تشکیل لقاح
اختلالات تخمک گذاری زمانی ایجاد می‌شود که تخمک در هر چرخه تخمدانی به صورت ماهیانه آزاد نشود. اختلالات تخمک گذاری مثل تخمدان پلی کیستیک، عامل 25 درصد از موارد ناباروری‌ها است. در این مقاله می‌خواهیم به بررسی علل و عوامل ایجاد اختلالات تخمگ گذاری و درمان آن بپردازیم.
اختلالات تخمک گذاری چیست؟
اختلالات تخمک گذاری یکی از مشکلاتی است که باعث ایجاد ناباروری در زنان می‌شود. همان‌طور که از اسم این بیماری مشخص می‌شود، عارضه‌ای است که در آن تخمک‌گذاری دچار مشکل می‌شود.
تخمک گذاری، آزاد شدن ماهانه تخمک طی هر چرخه تخمدانی است، بدون انجام درست این فرآیند، لقاح انجام نمی‌شود.
اختلالات تخمک گذاری که به دلیل مشکلات تنظیم هورمون‌های تولید مثل به وجود می‌آید، به عنوان اختلال در تولید تخمک در طول چرخه قاعدگی یک زن تعریف می‌شود.
اختلالات اغلب در نتیجه شرایطی مانند موارد زیر روی می‌دهند:
- اختلال عملکرد هیپوتالاموس
- کمکاری یا پرکاری تیروئید
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- نارسایی زودرس تخمدان
- پرولاکتین بیش از حد؛ پرولاکتین هورمونی است که در کنار بسیاری از عملکردهای دیگر، تولید شیر مادر را افزایش می‌دهد
بیشتر بخوانید: عفونت واژن و شناخت علائم اختصاصی بیماری
علائم اختلالات تخمک گذاری
در طول چرخه طبیعی قاعدگی، سیستم غدد درون‌ریز بدن برای بارداری آماده می‌شود و هورمون‌هایی ترشح می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH)، هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینیزه کننده (LH) است.
GnRH و FSH هورمون‌هایی هستند که تا حد زیادی مسئول بلوغ تخمک در تخمدان زن هستند. LH باعث آزاد شدن نهایی یک تخمک بالغ در لوله فالوپ می‌شود، جایی که می‌تواند توسط اسپرم مرد بارور شود.
اگرچه طول چرخه متفاوت است اما زنانی که به طور منظم تخمک گذاری می‌کنند، معمولا سیکل قاعدگی 28 روزه دارند و یک بار در این دوره 28 روزه تخمک گذاری دارند.
زنان با عدم‌تعادل هورمونی یا کمبود هورمون ممکن است تخمک گذاری نادر یا عدم تخمک گذاری را تجربه کنند که منجر به ناباروری می‌شود.
سیستم غدد درون‌ریز نقش مهمی در چرخه قاعدگی و روند لقاح دارند.
مصرف برخی از داروها و اضافه یا کمبود وزن، بر سطح هورمون تأثیر می‌گذارند و می‌توانند باعث تولید غیرطبیعی هورمون یا آسیب به تخمدان‌ها و در نتیجه اختلالات تخمک گذاری شوند.
دو علامت شایع اختلال تخمک گذاری عبارتند از قاعدگی نامنظم یا پریود نشدن و مشکل در باردار شدن. اما بیشتر مبتلایان، مجموعه‌ای از علائم را نشان می‌دهند.
در زیر اختلالات اولیه تخمک گذاری عنوان شده که اغلب آن‌ها درمان‌پذیر است. پس اگر این علائم را دارید اصلا جای نگرانی نیست.
بیشتر بخوانید :تنبلی تخمدان و شناخت عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک
علل اختلالات تخمک گذاری
- اختلال عملکرد هیپوتالاموس
- هیپرپرولاکتینمی
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- کیست‌های تخمدان
- نقص فاز لوتئال
- تومورهای هیپوفیز یا آدرنال
- نارسایی اولیه تخمدان (POF)
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
دانشمندان علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک را نمی‌دانند اما احتمالا به دلیل عدم تعادل هورمونی است که بر سطح آندروژن (تستوسترون) زنان و دریافت انسولین تاثیر می‌گذارد.
سطوح پایین دریافت انسولین می‌تواند منجر به افزایش سطح گلوکز خون و در نتیجه افزایش تستوسترون شود.
اگرچه زنان به طور طبیعی مقداری تستوسترون تولید می‌کنند؛ اما سطوح بالای تستوسترون مرتبط با سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) ممکن است دوره‌های نامنظم یا عدم تخمک گذاری را تجربه کنند و ممکن است کیست تخمدان ایجاد کند.
تولید کیست‌های متعدد در طول زمان می‌تواند فولیکول‌های تخمدان را از تولید تخمک‌های بالغ باز دارد. آندروژن تستوسترون اضافی می‌تواند تخمک گذاری را مختل کرده و باعث ناباروری شود.
سایر علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک شامل موهای زائد در صورت، سینه، شکم و بالای ران، افزایش وزن، آکنه شدید و پوست چرب و طاسی با الگوی مردانه است.
بیشتر بخوانید: سرطان تخمدان | در این مورد حتی جوانان هم باید علائم را جدی بگیرند
آمنوره هیپوتالاموس
هورمون آزادکننده گنادوتروپین و هورمون محرک فولیکول، برای بارداری ضروری هستند. در طول چرخه قاعدگی، غده هورمون محرک فولیکول را آزاد می‌کند تا به تخمدان‌ها سیگنال دهد که فولیکول برای بالغ شدن به تخمک نیاز دارد.
با افزایش سطح هورمون لوتئینیزه کننده، سطح FSH شروع به کاهش می‌کند که نشان‌دهنده آزاد شدن یک تخمک تازه بالغ شده از فولیکول است.
زنان مبتلا به آمنوره هیپوتالاموس ممکن است تخمک گذاری نامنظم یا عدم تخمک گذاری را تجربه کنند؛ زیرا بدن آن‌ها مواد مغذی یا محتوای چربی لازم برای ترشح و انتقال هورمون به تخمدان‌ها را ندارد.
استرس بیش از حد، وزن کم یا زیاد بدن و افزایش یا کاهش بیش از حد وزن می‌تواند از عوامل موثر باشد. آمنوره هیپوتالاموس در ورزشکاران حرفه‌ای، رقصنده‌ها و زنان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی شایع است.
یائسگی زودرس
نارسایی زودرس تخمدان، شروع یائسگی قبل از 40 سالگی است. در طول نارسایی زودرس تخمدان و یائسگی، تخمدان‌ها تولید استروژن را متوقف می‌کنند.
نارسایی زودرس تخمدان معمولا به این دلیل رخ می‌دهد که فولیکول‌های تخمدان (کیسه‌هایی که به تخمک تبدیل می‌شوند) در بدن کار نمی‌کنند یا فولیکول‌های تخمدان به درستی فعالیت ندارند.
بدن یک زن با افزایش سن، استروژن کمتری تولید می‌کند اما دلایل نارسایی زودرس تخمدان هنوز تا حد زیادی ناشناخته است.
زنان مبتلا به اختلالات خودایمنی که شیمی درمانی یا پرتودرمانی دریافت کرده‌اند یا دارای اختلالات ژنتیکی خاصی هستند، بیشتر احتمال دارد نارسایی زودرس تخمدان را تجربه کنند.
بیشتر بخوانید :علت کمردرد در زنان یائسه چیست؟
عدم‌تعادل هورمونی
مصرف بیش از حد برخی از هورمون‌ها عامل ایجاد ناباروری در حوزه زنان و زایمان تلقی می‌شود. به عنوان مثال، پرولاکتین بیش از حد، هورمونی که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود، می‌تواند باعث هیپرپرولاکتینمی شود.
در مشکل هیپرپرولاکتینمی، پرولاکتین بیش از حد باعث کاهش سطح استروژن و ناباروری می‌شود.
نقص فاز لوتئال (LFD)
نقص فاز لوتئال اغلب تا زمانی که شخص در تلاش برای باردار شدن با چالش مواجه نشود، مورد توجه قرار نمی‌گیرد. فاز لوتئال تا حد زیادی تحت تاثیر سلامت در دوران بلوغ است.
اگر زنی مبتلا به عارضه مذکور باشد؛ پوشش رحم در هر ماه به علت ناکافی بودن هورمون پروژسترون برای بارداری آماده نمی‌شود. این پدیده باعث می‌شود که باردار شدن خانم‌ها دشوار شود.
کیست‌های تخمدان
کیست‌های تخمدان کیسه‌های کوچک پر از مایع روی تخمدان هستند. نوع کیست می‌تواند متفاوت باشد و اغلب هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. گاهی اوقات آن‌ها می‌توانند تولید مثل را مختل کنند.
عوامل موثر در اختلالات تخمک گذاری
برخی از عوامل سبک زندگی مانند سطح فعالیت، وزن و مصرف دارو در زنان می‌توانند بر سطح هورمون‌ها تاثیر بگذارند و باعث ناباروری شوند.
زنانی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند، ممکن است دچار عدم تعادل هورمونی شوند که بر توانایی آن‌ها برای باردار شدن تاثیر می‌گذارد.
داروهایی مانند داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن می‌توانند در صورت مصرف طولانی‌مدت بر تخمک‌گذاری تاثیر بگذارند.
استروئیدها، حتی آن‌هایی که توسط پزشک برای مصارف پزشکی تجویز می‌شوند مانند برخی از داروهای صرع با هورمون‌های مورد نیاز برای تخمک گذاری تداخل پیدا می‌کنند.
بسیاری از روش‌های کنترل بارداری از هورمون‌ها برای تداخل در توانایی تخمدان‌ها برای تولید و آزادسازی تخمک استفاده می‌کنند.
اگرچه دارو می‌تواند تخمک گذاری را تغییر دهد؛ اما مهم است که قبل از حذف داروها با پزشک تجویز کننده در مورد حذف آن‌ها صحبت کنید.
عوارض اختلالات تخمک گذاری
- مشکلات در بارداری
- چالش در تعیین بارورترین زمان
- تخمک‌ها از فولیکول آزاد نمی‌شوند
- عدم انجام لقاح
بیشتر بخوانید :سرطان رحم + مواردی که خانم‌ها باید به آن‌ها توجه کنند
تشخیص اختلالات تخمک گذاری
برخی از اختلالات تخمک گذاری را می‌توان با معاینه، سابقه پزشکی و سابقه قاعدگی تشخیص داد. اما سایر اختلالات برای تشخیص دقیق نیاز به آزمایش خون دارند.
بر اساس علائمی که یک زن نشان می‌دهد، پزشکان سطوح مختلف هورمونی را آزمایش می‌کنند. برای مثال، اگر زنی علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک را داشته باشد، پزشک احتمالا سطح تستوسترون و انسولین را آزمایش می‌کند تا وضعیت سلامتی او را تعیین کند.
پس از تشخیص، اکثر اختلالات تخمک گذاری را می‌توان با تغییر سبک زندگی یا دارو درمان کرد. پزشک ممکن است تنظیم تغذیه، داروهای محرک باروری یا کاهش استرس را توصیه کند.
زنانی که قاعدگی نامنظم یا عدم پریود دارند، در صورتی که نتوانند در عرض 12 ماه با داشتن رابطه جنسی و عدم استفاده از روش‌های جلوگیری، باردار شوند، باید به متخصص زنان مراجعه کنند.
مراجعه به پزشک
زمان مراجعه به پزشک به سن شما بستگی دارد. تا سن 35 سالگی، اکثر پزشکان توصیه می‌کنند که حداقل یک سال قبل از انجام آزمایش یا درمان اقدام به بارداری کنید.
اگر بین 35 تا 40 سال دارید، پس از شش ماه تلاش، نگرانی‌های خود را با پزشک در میان بگذارید. اگر بیش از 40 سال سن دارید، ممکن است پزشک آزمایش یا درمان را فورا پیشنهاد دهد.
همچنین اگر شما یا همسرتان مشکلات باروری شناخته شده دارید یا اگر سابقه قاعدگی نامنظم یا دردناک، بیماری التهابی لگن، سقط‌های مکرر، درمان سرطان یا اندومتریوز دارید، ممکن است پزشک بخواهد بلافاصله آزمایش یا درمان را آغاز کند.
درمان اختلالات تخمک گذاری
درمان اختلالات تخمک گذاری بر بهبود کیفیت و دفعات تخمک گذاری متمرکز است. برخی از درمان‌ها عبارتند از:
داروهای باروری
هر دو داروی باروری خوراکی و تزریقی می‌توانند تخمدان‌ها را برای تولید و آزادسازی تخمک تحریک کنند. اکثر زنان به یک داروی خوراکی پاسخ می‌دهند که به حداقل نظارت نیاز دارد.
اگر بیمار به داروهای خوراکی پاسخ ندهد، داروهای تزریقی را شروع می‌کند که نیاز به نظارت دقیق‌تر توسط پزشک دارد.
تغییرات سبک زندگی
علاوه بر دارو برای بیماری‌های تیروئید، بیماران تشویق می‌شوند تا سبک زندگی خود را تغییر دهند. حفظ وزن در حد مطلوب، ورزش منظم و روش‌های کاهش استرس پیشنهاد می‌شود.
درمان جایگزینی هورمون تیروئید
برای بیماران مبتلا به کمکاری یا پرکاری تیروئید، تیروکسین (T4) به بازگرداندن سطح تیروئید به محدوده سالم کمک می‌کند.
پزشکان بیمارانی را که این داروها را اغلب به صورت خوراکی مصرف می‌کنند، تحت نظر می‌گیرند تا مطمئن شوند که زیاد یا خیلی کم مصرف نمی‌کنند.
بیشتر بخوانید : دانسته‌هایتان در مورد سرطان سینه را تکمیل کنید
سخن آخر
دلایل مختلفی برای اختلالات تخمک گذاری وجود دارد. برخی از آن‌ها به دلیل مشکلات هورمونی ایجاد می‌شوند، زمانی که مغز یا غده هیپوفیز به درستی هورمون‌ها را ترشح نمی‌کنند یا سطح هورمون‌ها نامتعادل است.
این امر می‌تواند ناشی از استرس، رژیم غذایی و ورزش، تشعشعات یا وضعیتی به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) باشد و می‌تواند نتیجه‌ای مانند آزاد شدن تخمک‌ها در فواصل نامنظم یا اصلا آزاد نشدن آن‌ها داشته باشد.
سایر اختلالات تخمک گذاری، به دلیل مشکلات مربوط به تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، برخی از زنان اصلا بدون تخمدان به دنیا می‌آیند یا تخمدان‌هایی دارند که زودتر از موعد طبیعی زنان از کار می‌افتند (یائسگی زودرس).
برخی دیگر تخمدان‌هایی دارند که مقابل اثرات هورمون‌ها مقاوم هستند و تخمک‌ها رشد نمی‌کنند (سندرم تخمدان) یا تخمدان‌هایی که توسط دارو، اشعه یا جراحی آسیب دیده‌اند.
تخمک گذاری مختل شده یا عدم تخمک گذاری به این معنی است که تخمک به ندرت آزاد می‌شود یا اصلا رها نمی‌شود؛ بنابراین از بارداری جلوگیری می‌کند.
چرخه‌های قاعدگی غیرطبیعی که با دوره‌های غیرمعمول مکرر یا نادر یا طول سیکل نامنظم مشخص می‌شوند، معمولا واضح‌ترین نشانه وجود اختلال تخمک‌گذاری هستند.
پزشک معمولا می‌تواند اختلالات تخمک‌گذاری را با بحث در مورد جزئیات سیکل‌های قاعدگی قبلی بیمار تشخیص دهد.
همچنین می‌توان از آزمایش‌های خون و مطالعات اولتراسوند تخمدان‌ها برای روشن شدن اینکه آیا تخمک‌گذاری رخ می‌دهد یا خیر، استفاده کرد.
اختلالات تخمک گذاری را با استفاده از دارو برای تنظیم چرخه قاعدگی درمان می‌کنند. درمان مناسب به ماهیت دقیق اختلال تخمک گذاری بستگی دارد و شما می‌توانید این موضوع را با یکی از پزشکان متخصص زنان در میان بگذارید که می‌تواند یک برنامه درمانی خاص را طراحی کند.
برای زنانی که تخمک گذاری می‌کنند، بسته به شرایط، درمان ارائه می‌شود. این زنان اغلب به درمان‌های خفیف با عوارض کم نیاز دارند.
برای زنانی که تخمک گذاری ندارند، درمان اهدای تخمک در دسترس است. این امر می‌تواند با اهداکننده شناخته شده یا اهداکننده ناشناس برای درمان اختلالات تخمک گذاری همراه باشد.