ترک کلونازپام و کنترل علائم خطرناک قطع ناگهانی کلونوپین با 3 مرحله اصلی
ترک کلونازپام که از دسته داروهای تضعیف‌کننده و آرام‌بخش سیستم عصبی مرکزی به شمار می‌رود نیازمند برنامه‌ای زیر نظر پزشک، برای جلوگیری از وقوع خطرات احتمالی خواهد بود. علائم حاد ترک کلونازپام دو هفته پس از قطع مصرف آن به اوج خود می‌رسد. سازمان غذا و داروی ایالات متحده یا FDA هشدار می‌دهد که مصرف کلونوپین باعث ایجاد عادت می‌شود و مصرف‌کنندگان از نظر جسمی، اعصاب و روان به دارو وابسته خواهند شد. بنابراین مصرف‌کنندگان نباید به دلیل عوارض جانبی خطرناک یا علائم ترک که پس از قطع دارو رخ می‌دهد، مصرف کلونازپام را به طور ناگهانی و بدون نظارت پزشکی قطع کنند.
مواردی که این مقاله به آن‌ها اشاره می‌کند عبارتند از:
- کلونازپام چیست و چه زمانی مورداستفاده قرار می‌گیرد؟
- ترک کلونازپام باعث بروز چه علائمی خواهد شد؟
- مراحل ترک کلونازپام و موارد موثر بر این روند
- درمان مطمئن و امن برای ترک کلونازپام
در این مقاله از مجله سلامت سیوطب به علائم، عوارض احتمالی و راه‌های درست ترک کلونازپام خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
کلونازپام چه زمانی تجویز می‌شود؟
کلونازپام با نام تجاری کلونوپین یک داروی ضد اضطراب است که برای درمان اختلالات تشنج و همچنین اختلالات هراس تجویز می‌شود. این دارو با کند کردن برخی از عملکردهای بدن و مغز مرتبط با اضطراب و استرس ایفای نقش می‌کند. تصور می‌شود که کلونازپام حضور گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA) را در مغز افزایش می‌دهد. GABA به کاهش ضربان قلب و فشارخون و آرام‌کردن اختلالات عاطفی کمک می‌کند.
کلونوپین و سایر بنزودیازپین‌ها اغلب مورد سوءاستفاده قرار گرفته و حتی با سایر داروها یا الکل نیز مصرف می‌شوند. این سوءرفتار عوارض جانبی ترک کلونازپام را به‌شدت افزایش می‌دهد. بر اساس گزارشی از شبکه هشدار سوءمصرف مواد مخدر (DAWN)، در سال 2011 بیش از 61000 نفر به دلیل عوارض مصرف کلونازپام به دنبال درمان بخش اورژانس بودند.
بیشتر بخوانید: ۲۱ جایگزین سیگار برای جلوگیری از سرطان‌ریه + معجون‌های خانگی
مصرف کلونازپام برای مدت‌زمان طولانی موجب وابستگی و ایجاد تغییرات شیمیایی در مغز خواهد شد. بخش‌هایی از مغز که معمولا توسط دارو سرکوب می‌شوند به تداخل دارو عادت و بدون آن عملکرد طبیعی خود را متوقف می‌کنند. هنگام ترک کلونازپام، عملکردهای در حال تعدیل ناگهان از بین نمی‌روند. علائمی که با مصرف کلونوپین مدیریت شده‌اند مانند اضطراب، وحشت، تشنج و بی خوابی، امکان دارد بدتر شوند.
گاهی اوقات اضطراب بر شخص غلبه می‌کند و ترس از علائم ترک بیشتر از میل فرد برای هوشیاری به نظر می‌رسد.
بیشتر بخوانید: ترک قلیان، عوارض احتمالی و فواید بسیار عدم مصرف تنباکو
علائم ترک کلونازپام
مصرف دارو نباید به طور ناگهانی یا بدون نظارت و راهنمایی مستقیم پزشک متخصص قطع شود. ترک کلونازپام به صورت ناگهانی امکان دارد منجر به تشنج کشنده یا کما شود. ترک کلونازپام گاهی اوقات خطرناک و حتی تهدیدکننده زندگی خواهد بود.
علائم کلی ترک کلونازپام شامل موارد زیر می‌باشد:
- سردرد و دل‌درد
- حالت تهوع
- لرزش
- تعریق
- توهمات
- گیجی و سرگیجه
- خستگی
- اضطراب
- افسردگی
- تشنج
- افکار خودکشی
بیشتر بخوانید: آدامس ترک سیگار؛ قبل از مصرف، همه عوارض آن را بدانید
علائم ترک حاد دو هفته پس از ترک کلونازپام به اوج خود می‌رسد، اما نشانه‌های خفیف از یک هفته تا یک ماه ادامه خواهد داشت. همان‌طور که در مجله Psychosomatics اشاره شده است، کاتاتونیا یک عارضه جانبی نادر، اما مرتبط با ترک کلونازپام است.
علائم حیاتی مانند فشارخون، ضربان قلب، سطح تنفس و دمای بدن باید در طول قطع دارو مشاهده شوند، زیرا امکان دارد به سرعت به سطوح ناسالم جهش کنند. مغز و بدن در تلاش برای بازگرداندن نظم به حالت عادی بدون کلونازپام هستند.
علائم فیزیکی ترک کلونازپام عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- لرزش
- ازدست‌دادن حافظه کوتاه‌مدت
- بی خوابی ناشی از ترک کلونازپام
- ضربان قلب نامنظم یا تپش قلب
- افزایش فشارخون
- اختلال در تنفس
- تاری دید
- اسپاسم و گرفتگی عضلات
- اختلال در هماهنگی و عملکرد حرکتی
- اسهال ناشی از ترک کلونازپام
- احساس سبکی سر
- تشنج
بیشتر بخوانید: عوارض آدامس ترک سیگار را با رعایت این نکات محدود کنید
شاید یکی از جدی‌ترین عوارض جانبی عاطفی استفاده از کلونوپین، افزایش خطر افکار و اعمال خودکشی باشد، زیرا FDA حتی در سال 2009 علائم هشدار دهنده‌ای در مورد خطرات احتمالی افزایش افکار خودکشی به منابع اضافه کرد. علائم روانی ترک کلونازپام شامل موارد زیر است:
- قطع ارتباط با واقعیت، توهم و کابوس دیدن
- سردرگمی ذهنی
- ازبین‌رفتن حافظه کوتاه‌مدت
- مشکلات تمرکز
- تحریک‌پذیری
- نوسانات خلقی شدید، خشم و خصومت
- مشکل در احساس لذت
- اضطراب و وحشت
- افسردگی و کمبود انگیزه
- هوس مواد مخدر
بیشتر بخوانید: ترک تریاک، سخت ولی ممکن
مراحل ترک کلونازپام
به طور کلی سه مرحله اصلی برای ترک کلونازپام وجود دارد: ترک زودهنگام، قطع حاد و قطع طولانی یا دیررس.
ازآنجایی‌که کلونوپین یک بنزودیازپین با عمر طولانی 18 تا 50 ساعت است، معمولا مراحل ترک 1 تا 3 روز پس از مصرف آخرین دوز یا زمان توقف اثر دارو شروع می‌شود. ترک زودهنگام معمولا حدود 2 تا 4 روز طول می‌کشد و احتمالا شامل علائم بازگشت مانند اضطراب و بی‌خوابی خواهد بود.
بخش عمده‌ای از عوارض جانبی ترک کلونازپام احتمالا در طول ترک حاد رخ می‌دهد. ترک طولانی‌مدت شامل تداوم علائم روانشناختی و میل به مواد مخدر می‌شود که امکان دارد بدون هشدار در هر زمان برای چندین ماه یا حتی سال‌ها پس از قطع کلونوپین ظاهر شود.
بیشتر بخوانید: تریاک، ماده‌ای شدیدا مخدر و آسیب‌زا
همه افراد هر سه مرحله ترک را تجربه نخواهد کرد زیرا اعتیاد و ترک برای هر فردی منحصر به خود او خواهد بود. به عنوان مثال، خروج طولانی‌مدت نسبتا نادر و در افرادی که کلونازپام مصرف می‌کنند بیشتر از افرادی خواهد بود که بنزوهای با اثر کوتاه‌تر مانند آلپرازولام (Xanax) مصرف می‌کنند. ترک طولانی‌مدت با درمان جسمی و کنترل سلامت روان قابل‌حل است.
ترک کلونازپام (یا هر بنزودیازپین) در دو مرحله اصلی رخ می‌دهد. برخی منابع این میزان را به سه مرحله یا حتی بیشتر افزایش می‌دهند تا احساسات بسیار حاد ترک یا سندرم ترک پس از مرحله حاد را توضیح دهند. همان‌طور که گفته شد، ترک بنزودیازپین به طور کلی در سه مرحله اصلی رخ می‌دهد:
بیشتر بخوانید: ترک اعتیاد، بهترین روش برای عبور از ناممکن‌ها
1. خروج حاد
دوره حاد بسته به ماندگاری اثر بنزودیازپین در یک دوره 1-4 روزه پس از آخرین استفاده رخ می‌دهد. بنزودیازپین‌هایی که ماندگاری طولانی‌تری دارند، دیرتر از بنزودیازپین‌هایی با نیمه‌عمر کوتاه‌تر، علائم قطع حاد را نشان می‌دهند. اثر کلونوپین بین 30 تا 40 ساعت حذف می‌شود، بنابراین ممکن است افراد برای یک یا دو روز پس از ترک کلونازپام، علائم قطع حاد جدی را احساس نکنند.
متغیر دیگری که بر شروع قطع حاد کلونوپین تاثیر می‌گذارد، دفعات و دوز مصرف است. هر چه دوز مصرفی بیشتر و بیشتر باشد، علائم ترک زودتر ظاهر می‌شود. از آنجایی که کلونوپین، پتانسیل بالایی برای وابستگی فیزیکی دارد، کاملا ممکن است که مصرف‌کنندگان این دارو دوزهای بسیار بالایی را به طور مکرر مصرف کرده باشند که علائم ترک در این افراد زودتر ظاهر خواهد شد.
بیشتر بخوانید: ترک سیگار را همین الان شروع کنید | اتفاقاتی که پس از ترک برایتان رخ می‌دهند
علائم ترک حاد می‌تواند کاملا متغیر باشد اما اغلب شامل ترکیبی از موارد زیر است:
- علائم جسمی(به عنوان مثال، سردرد، تعریق، و لرزش در دست)
- علائم گوارشی (به عنوان مثال، تهوع، استفراغ، و گرفتگی شکم)
- علائم قلبی که اغلب در نتیجه سندرم بازگشت اضطراب ظاهر می‌شوند (مانند افزایش فشارخون و تپش قلب)
- علائم شناختی و علائم روانی (به عنوان مثال، گیجی، تحریک‌پذیری، نوسانات خلقی، و اضطراب بازگشتی)
- خطر ابتلا به تشنج
اثر برگشتی به بازگشت علائم اختلالی اشاره دارد که با مصرف یک داروی خاص کنترل می‌شد. ازآنجایی‌که بنزودیازپین‌هایی مانند کلونازپام در کنترل اضطراب استفاده می‌شوند، بازگشت مجدد اضطراب، از عوارض حاد و رایج قطع دارو به نظر می‌رسد. برخی از منابع، اضطراب بازگشتی را به عنوان اولین گام در روند خروج از کلونوپین تشخیص داده‌اند؛ زیرا اغلب در مراحل اولیه ترک حاد ظاهر می‌شود.
بیشتر بخوانید: فلج مغزی یا سی پی؛ انواع فلج مغزی کدام است و علائم هر یک چیست؟
2. خروج طولانی‌مدت
این مرحله از ترک کلونازپام به علائمی اشاره دارد که پس از پایان ترک حاد باقی می‌مانند. افرادی که از کلونوپین سوءاستفاده می‌کنند و گرفتار دوزهای بسیار بالایی از مصرف هستند، دوره‌های طولانی‌تر ترک را تجربه خواهند کرد.
افراد احساساتی مثل کسالت، هوس، اضطراب و علائم افسردگی را تجربه خواهند کرد و همچنان برخی از علائم جسمی مانند حالت تهوع، سبکی سر، سردرد، تب خفیف یا لرز و غیره نیز در آن‌ها دیده می‌شود. همچنین گمان می‌رود در پایان این مرحله دوره دیگری از اضطراب بازگشتی نیز رخ دهد.
بیشتر بخوانید: درمان تشنج، انواع، عوارض و ۴ علت اصلی این اختلال
3. علائم روانشناختی
بخشی از ادبیات مربوط به ترک کلونازپام و سایر بنزودیازپین‌ها، مرحله سوم ترک را توصیف می‌کند. مرحله سوم عمدتا شامل علائم روانشناختی، مانند نوسانات خلقی، دوره‌های تحریک‌پذیری، دوره‌های آنهدونیا (مشکل در تجربه لذت) و علائم افسردگی که به صورت متناوب برای هفته‌ها تا سال‌ها پس از قطع دارو خود را نشان می‌دهند، می‌شود.
سندرم ترک پس از مرحله حاد (PAWS) به عنوان بخشی از ترک کلونازپام توسط بسیاری از محققین پذیرفته نشده است. همچنین به طور رسمی در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روان‌پزشکی آمریکا فهرست نشده است. بااین‌حال، این سندرم توسط برخی از افراد در زمینه اعتیاد و مواد مخدر به عنوان یک سندروم مشروع پذیرفته شده است.
مواردی که بر ترک کلونازپام تاثیر می‌گذارد
برخی از عواملی که بر تعداد علائم و طول مدت ترک تاثیر می‌گذارد عبارتند از:
- سن: افراد مسن‌تر معمولا تجربه ترک شدیدتری خواهند داشت
- مقدار مصرف در هر مرتبه: هر چه مقدار دارو در هر بار مصرف بیشتر باشد، مغز سریع‌تر و شدیدتر وابسته می‌شود
- مدت‌زمان مصرف: هر چه فرد مدت بیشتری کلونوپین مصرف کرده باشد، مغز بیشتر به این ماده وابسته است
- سوءمصرف هم‌زمان با مواد دیگر: سوءمصرف چند دارو تمام عوارض جانبی هر ماده را بدتر و ترک کلونازپام را پیچیده می‌کند
- اختلالات سلامت روان هم‌زمان: مسائل پزشکی و سلامت روان احتمال دارد در طول ترک کلونازپام تشدید شود
- ژنتیک و فیزیولوژی شخصی: سابقه خانوادگی اعتیاد، تمایل فرد را برای معتاد شدن یا وابستگی به مواد مخدر افزایش می‌دهد و برخی از افراد بیشتر از دیگران در معرض اثرات ترک قرار می‌گیرند
- عوامل محیطی: محیط پراسترس یا یک محیط غیر حمایتی در طول دوره ترک کلونازپام بهبودی را مختل خواهد کرد
به طور کلی، هر چه مغز بیشتر به کلونوپین وابسته باشد، ترک طولانی‌تر و ناراحت‌کننده‌تر خواهد بود.
درمان ایمن ترک کلونازپام
برخی از درمان‌های ایمن و رایج برای ترک کلونازپام عبارتند از:
1. سم‌زدایی
مانند هر بنزودیازپین، سم‌زدایی پزشکی برای کسانی که از کلونازپام کناره‌گیری می‌کنند ضروری است. سم‌زدایی پزشکی تضمین می‌کند که متخصصان آموزش‌دیده برای نظارت بر پیشرفت ترک کلونازپام شبانه‌روز در دسترس هستند.
سم‌زدایی پزشکی اغلب از داروها برای کمک به کنترل علائم ترک بهره می‌برد. ازآنجایی‌که امکان دارد ترک کلونازپام خطراتی به همراه داشته باشد، سم‌زدایی، اغلب شامل یک برنامه کاهش‌یافته است. کاهش آهسته دوز در یک دوره زمانی عوارض جانبی فیزیکی و عاطفی بالقوه را به حداقل می‌رساند.
مجله فارماکولوژی بالینی گزارش می‌دهد که با قطع تدریجی کلونازپام از علائم عمده ترک تا حد زیادی جلوگیری به عمل می‌آید. سم‌زدایی پزشکی پس از سپری شدن اوج علائم ترک، معمولا حدود 5-7 روز طول می‌کشد تا بدن به کلی از کلونوپین پاک شود. در حال حاضر هیچ داروی خاصی برای درمان مستقیم وابستگی به بنزودیازپین تایید نشده است.
2. داروهای مورداستفاده برای ترک کلونازپام
قطع مصرف بنزودیازپین‌هایی مانند کلونوپین به دلیل خطر تشنج می‌تواند به طور بالقوه کشنده باشد (اگرچه این خطر نادر است). در نتیجه سم‌زدایی پزشکی همیشه برای ترک بنزودیازپین ضروری است. داروهای کمک‌کننده برای ترک کلونازپام عبارتند از:
- داروهای ضدافسردگی: برای مدیریت افسردگی و کنترل رفتارهای خودکشی که احتمال دارد در طول سم‌زدایی و ترک کلونازپام رخ دهد مفید هستند
- سایر داروهایی که بر سطح GABA تاثیر می‌گذارند، مانند گاباپنتین که در حال مطالعه هستند
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین، مانند پاکسیل و پروزاک، در رفع برخی از علائم ترک کلونوپین مفید واقع شده‌اند
- اگر فردی دچار عوارضی مانند تشنج شود، پزشکان از داروهای ضدتشنج (مانند تگرتول یا کاربامازپین برای کنترل تشنج) استفاده خواهند کرد. برخی از این داروهای ضد تشنج به روند ترک قطع کلونوپین کمک خواهند کرد
- ملاتونین برای کمک به افرادی که در طول فرایند ترک دچار بی خوابی می‌شوند مفید است. ملاتونین هورمونی است که باعث خواب می‌شود
می‌توان از هر تعداد دارو برای رفع علائم خاص در طول فرایند ترک کلونازپام استفاده کرد. بااین‌حال، تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از یک فرایند کاهشی، که در آن فرد در حال ترک به دریافت دوزهای کمتری از دارو تا زمان قطع رسمی ادامه می‌دهد، موثرترین وسیله برای مدیریت ترک، بنزودیازپین‌هایی مانند کلونازپام است.
3. درمان شناختی رفتاری (CBT)
پس از اینکه فردی از نظر جسمی پایدار تلقی شد، عوارض جانبی عاطفی مثل کناره‌گیری با دقت بیشتری در نظر گرفته می‌شود. درمان‌شناختی رفتاری (CBT) شکل دیگری از درمان است که در طول ترک کلونازپام و درمان اعتیاد به بنزودیازپین انجام خواهد شد. افراد اغلب در جلسات CBT گروهی و انفرادی شرکت می‌کنند. امکان دارد جلسات شامل تکالیف و آموزش برای یافتن علت اعتیاد و چگونگی اجتناب از عوامل استرس‌زا و محرک‌هایی در آینده باشد.
4. مصاحبه انگیزشی (MI)
MI با ارائه پاداش برای آزمایش مواد مخدر پاک، به افزایش سطح انگیزه درونی فرد کمک می‌کند. گروه‌های حمایتی همسن و سال، خانواده و دوستان نیز تاثیر بسیار مهم و مفیدی بر برنامه درمانی سوءمصرف مواد دارند. با تغییر نیازها و شرایط فردی، سطوح مراقبت در طول دوره ترک کلونازپام نیز تغییر خواهد کرد.
چگونگی وابستگی به کلونازپام و اثرات خروج از کلونوپین
ازآنجایی‌که کلونوپین یک بنزودیازپین قدرت بالا و دامنه اثر نسبتا کوتاهی دارد، در درمان اختلالات اضطرابی جدی مانند اختلال هراس استفاده می‌شود. این ویژگی‌ها پتانسیل ایجاد یک وابستگی فیزیکی جدی به کلونوپین را ایجاد می‌کنند. سندرم وابستگی فیزیکی زمانی رخ می‌دهد که سیستم عصبی فرد با حضور یک دارو در سیستم سازگار می‌شود و تنها زمانی کارآمد عمل می‌کند که دارو در سطوح معینی در سیستم وجود داشته باشد.
هنگامی‌که فردی مصرف دارو را متوقف یا دوز دارو را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد و سطوح مستقل دارو در سیستم کاهش یابد، سیستم فرد از تعادل خارج می‌شود. در نتیجه ترک کلونازپام به صورت ناگهانی، واکنشی ایجاد می‌شود که منجر به آزاد شدن یا مهار انتقال‌دهنده‌های عصبی و هورمون‌ها خواهد شد. این وضعیت به علائم ترک فیزیکی منتهی و با ترک کلونازپام رخ می‌دهد. علائم ترک فیزیکی با علائم احساسی و رفتاری همراه بوده و برای فرد بسیار ناراحت‌کننده است.
چندین متغیر بر نشانه‌های ترک کلونازپام در افرادی که از این دارو سوءاستفاده می‌کنند تاثیر می‌گذارد. توجه به این نکته مهم است که بنزودیازپین‌هایی مانند کلونازپام معمولا داروهای سوءمصرف ثانویه هستند که همراه با برخی از داروهای اولیه دیگر مانند الکل یا داروهای مخدر استفاده می‌شوند. وجود سوءمصرف در چند داروی مخدر که خطر وابستگی فیزیکی بالایی نیز دارند، روند ترک را بسیار پیچیده‌تر خواهد کرد.
یادداشت پایانی
کلونوپین (کلونازپام) یک داروی بنزودیازپین بوده و کاربردهای درمانی متعددی دارد. برای کمک به کنترل اختلالات تشنج، اختلالات اضطرابی و همچنین به عنوان شل‌کننده عضلانی یا خواب‌آور استفاده می‌شود. عملکرد اولیه کلونوپین، مانند همه بنزودیازپین‌ها، اثرات انتقال‌دهنده عصبی مهارکننده گاما آمینو بوتیریک اسید (اغلب به اختصار GABA) در مغز و نخاع را تسهیل می‌کند. این عمل منجر به کاهش سرعت واکنش و سطح برانگیختگی سایر نورون‌ها می‌شود که یک آرامش کلی برای فرد به وجود می‌آورد.
بنزودیازپین‌هایی مانند کلونوپین نیز باعث ایجاد احساس سرخوشی خفیف و تندرستی می‌شوند که این ویژگی‌ها ترک کلونازپام را قدری سخت می‌کنند. آن‌ها توسط اداره مبارزه با مواد مخدر ایالات متحده به عنوان مواد کنترل شده طبقه‌بندی می‌شوند.
عود علائم در افراد معتاد به بنزودیازپین‌ها رایج و پس از سم‌زدایی خطرناک است. فردی که عادت به استفاده از مواد مخدر در سطح معینی داشته، برای مدتی از آن‌ها استفاده نکرده و سپس به سطوح مصرف قبلی باز می‌گردد، احتمال دچار شدن به اوردوز کشنده برای او بسیار زیاد است. بر اساس گزارش مؤسسه ملی سوءمصرف مواد مخدر (NIDA) مرگ‌ومیر ناشی از مصرف بیش از حد بنزودیازپین از سال 2001 تا 2013 چهار برابر و در سال 2013 نزدیک به 7000 مورد مرگ‌ومیر رسیده است.
درمان و حمایت روانی در طول ترک بنزودیازپین به منظور کاهش و به‌حداقل‌رساندن عود احتمالی و جلوگیری از عواقب غم‌انگیز بسیار مهم است. ترک کلونازپام به بهترین وجه با ترکیبی از هر دو روش دارویی و درمانی با سم‌زدایی پزشکی شروع و مدیریت می‌شود. سپاس از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید. سوالات خود را با ما در میان بگذارید.