درمان انحراف چشم یا استرابیسم Strabismus، اقداماتی برای رفع عارضه‌ای است که امکان دارد در هر سنی رخ دهد. در این حالت چشم‌ها با هم هماهنگی کافی ندارند که در اصطلاح عامیانه به آن لوچی می‌گویند. این عارضه می‌تواند در کنار مشکلات بینایی، آسیب‌های ظاهری و روحی را برای فرد داشته باشد. اما راه‌حل‌های درمان انحراف چشم تا حدود زیادی از این مسائل می‌کاهد. در این مقاله از مجله پزشکی سیوطب می‌خواهیم راه‌های مختلف درمان انحراف چشم را به شما معرفی کنیم.
انحراف چشم چیست؟
به عدم هماهنگی بین چشم‌ها، انحراف چشم یا چشم‌های ضربدری می‌گویند. در این حالت، شخص با معضل هم راستا نبودن نرمال چشم‌ها مواجه است.
این عارضه اغلب در اشخاصی ایجاد می‌شود که عضلات چشمی ضعیفی دارند. انحراف چشم بر اساس جهتی که چشم می‌چرخد، طبقه‌بندی می‌شود:
- چرخش به داخل
- چرخش به بیرون
- چرخش به سمت بالا
- چرخش به سمت پایین
بیشتر بخوانید: درمان تاری دید و شناخت روش درمان سریع تار شدن ناگهانی چشم
طبقه‌بندی‌های دیگر انحراف چشم عبارتند از:
- ثابت
- متناوب
- یک طرفه
افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند سندرم داون و فلج مغزی یا افرادی که دچار سکته مغزی یا آسیب به سر شده‌اند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به انحراف چشم هستند.
بزرگسالان نیز ممکن است استرابیسم را تجربه کنند. به طور معمول، ناهماهنگی چشم در بزرگسالان به دلیل سکته مغزی است اما می‌تواند از ضربه فیزیکی یا انحراف چشم دوران کودکی نیز رخ دهد که قبلا درمان نشده و عود یا پیشرفت کرده است.
انحراف چشم در بزرگسالان را می‌توان به روش‌های مختلفی از جمله عینک، لنز منشوری یا جراحی درمان کرد.
بیشتر بخوانید: علت خشکی چشم چیست؟ دلایل بروز و روش‌های پیشگیری
تشخیص انحراف چشم
پزشک اپتومتری می‌تواند انحراف چشم را از طریق یک معاینه جامع چشم تشخیص دهد. آزمایش استرابیسم با تاکید ویژه بر نحوه تمرکز و حرکت چشم، احتمالا شامل موارد زیر باشد:
بیشتر بخوانید: درمان سوزش چشم؛ دست از خاراندن چشم‌ها بردارید!
سابقه پزشکی بیمار
پزشک اپتومتری از بیمار یا والدین در مورد علائم فعلی سوال خواهد کرد. علاوه بر این، پزشک مشکلات کلی سلامت، داروها یا عوامل محیطی را که ممکن است در بروز علائم مؤثر باشد، یادداشت می‌کند.
حدت بینایی
پزشک بینایی‌سنجی، حدت بینایی را اندازه‌گیری می‌کند تا میزان بینایی تحت تاثیر قرار گرفته را ارزیابی کند. برای آزمون، از شخص خواسته می‌شود که حروف روی نمودار را از نزدیک و دور بخواند.
چشم پزشک روش‌های دیگری برای اندازه‌گیری بینایی در کودکان خردسال یا بیمارانی که نمی‌توانند صحبت کنند یا تست حدت بینایی را درک کنند، دارد.
بیشتر بخوانید: درمان خانگی ورم پلک؛ به دنبال درمان‌های پزشکی بلفاریت نباشید!
آزمایش انکسار
متخصص بینایی‌سنجی می‌تواند برای تعیین نزدیک‌بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم احتمالی، آزمایش انکسار را انجام دهد. با استفاده از ابزاری به نام فوروتر، پزشک مجموعه‌ای از لنزها را در مقابل چشمان شما قرار می‌دهد و نحوه تمرکز نور را با استفاده از یک ابزار دستی به نام رتینوسکوپ اندازه‌گیری می‌کند.
همچنین احتمالا پزشک از یک ابزار خودکار یا دستی استفاده کند که قدرت انکساری چشم را بدون نیاز به پاسخگویی بیمار ارزیابی می‌کند.
تست عملکرد چشم‌ها
پزشک بینایی سنجی شما باید میزان تمرکز، حرکت و کارکرد چشمان را ارزیابی کند. برای به دست آوردن یک تصویر واضح و منفرد از آنچه در حال مشاهده هستید، چشمان شما باید به طور موثر تمرکز، حرکت و کار را به طور هماهنگ انجام دهند.
این آزمایش به دنبال مشکلاتی است که چشم شما را از تمرکز موثر باز می‌دارد یا استفاده از هر دو چشم را با هم دشوار می‌کند.
بیشتر بخوانید: درمان خشکی چشم؛ مقابله با شرایطی که اشک، کم و بی‌کیفیت است!
بررسی سلامت چشم
با استفاده از روش‌های مختلف آزمایش، پزشک بینایی‌سنجی ساختارهای داخلی و خارجی چشم‌های شما را بررسی می‌کند تا هرگونه بیماری چشمی را که احتمالا در ایجاد استرابیسم نقش داشته باشد، رد کند.
این آزمایش نحوه واکنش چشم‌ها را در شرایط عادی مشخص می‌کند. با استفاده از اطلاعات به دست آمده از این آزمایش‌ها، در کنار نتایج سایر تست‌ها، پزشک می‌تواند تشخیص دهد که آیا شما به انحراف چشم مبتلا هستید یا خیر.
پس از تکمیل آزمایش، پزشک شما می‌تواند گزینه‌های درمان انحراف چشم را مورد بررسی قرار دهد.
بیشتر بخوانید: علائم آب مروارید به طور ناگهانی ایجاد نمی‌شوند
درمان انحراف چشم
درمان انحراف چشم احتمالا شامل عینک، جراحی عضله چشم یا روش‌های دیگر باشد. اگر استرابیسم به موقع تشخیص داده و درمان شود، اغلب با نتایج عالی اصلاح می‌شود.
افراد مبتلا به استرابیسم چندین گزینه درمانی برای بهبود هم ترازی و هماهنگی چشم دارند. آن‌ها عبارتند از:
1- عینک یا لنز تماسی
این گزینه تنها درمان انحراف چشم مورد نیاز برای برخی از بیماران است.
2- لنزها منشوری
این لنزهای ویژه، از یک طرف ضخیم‌تر از طرف دیگر هستند. منشورها نور ورودی به چشم را تغییر و میزان چرخش چشم را برای مشاهده اشیا کاهش می‌دهند. گاهی اوقات لنزهای منشوری می‌توانند چرخش چشم را از بین ببرند.
بیشتر بخوانید: درمان تنبلی چشم؛ تنبلی چشم شما را عینکی نمی‌کند!
3- تقویت عضلات چشم و هماهنگی با مغز
پزشک اپتومتری شما احتمالا یک برنامه ساختاریافته از فعالیت‌های بینایی را برای بهبود هماهنگی چشم و تمرکز چشم تجویز کند. این روش درمان انحراف چشم؛ چشم و مغز را آموزش می‌دهد تا به طور موثرتری با هم کار کنند.
این تمرینات چشمی می‌توانند به مشکلات حرکت و تمرکز چشم و هماهنگ کردن چشم‌ها کمک و ارتباط چشم و مغز را تقویت کنند. درمان می‌تواند در مطب پزشک بینایی سنجی و همچنین در خانه انجام شود.
4- جراحی عضلات چشم
جراحی می‌تواند طول یا موقعیت عضلات اطراف چشم را تغییر دهد تا صاف به نظر برسند. اغلب، افرادی که تحت عمل جراحی عضله چشم قرار می‌گیرند، برای بهبود هماهنگی چشم و جلوگیری از ناهماهنگی مجدد چشم‌ها، به تمرینات چشم نیاز دارند.
بیشتر بخوانید: تنبلی چشم، شناخت دلایل و بهترین زمان درمان
5- تزریق به عضلات چشم
این روش درمان انحراف چشم، عضلات چشم را تقویت می‌کند که می‌تواند به تعادل بهتر چشم کمک کند. اما اثر آن معمولا کمتر از 3 ماه باقی می‌ماند.
اگر کودک شما در نتیجه انحراف چشم، تنبلی دارد، احتمالا ابتدا نیاز به درمان تنبلی چشم داشته باشد. درمان تنبلی چشم معمولا شامل پوشاندن چشم سالم برای کمک به بهبود بینایی در چشم آسیب‌دیده است.
6- داروها؛ قطره یا پماد چشم
تزریق بوتولینوم نوع A (مانند بوتاکس) می‌تواند باعث تضعیف عضله چشم بیش فعال شود. این درمان‌ها احتمالا به جای جراحی و بر اساس وضعیت بیمار استفاده شوند.
بیشتر بخوانید: آستیگماتیسم؛ معضلی شایع در شکل قرنیه اما قابل درمان
بعد از درمان انحراف چشم چه انتظاری می‌توان داشت؟
بیمار باید برای پیگیری به پزشک مراجعه کند تا ببیند آیا به درمان‌ها پاسخ داده یا خیر و در صورت لزوم اقدامات بعدی را انجام دهد. در مورد کودکان مبتلا به استرابیسم، اگر این عارضه به موقع تشخیص داده و به درستی درمان شود، می‌تواند منجر به دید عالی شود و احتمالا از کاهش بینایی پیشگیری کند.
پیشگیری از انحراف چشم
استرابیسم قابل پیشگیری نیست. اما اگر به موقع تشخیص داده شود، می‌توان از عوارض آن پیشگیری کرد. کودکان باید قبل از 6 ماهگی و دوباره بین 3 تا 5 سالگی از نظر سلامت چشم غربالگری شوند.
بیشتر بخوانید: آب مروارید و اثرات آن روی نعمت بینایی
چه زمانی برای درمان انحراف چشم به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر شرایط زیر وجود دارد، باید برای درمان انحراف چشم به پزشک مراجعه کرد:
- فرزند شما در بینایی مشکل دارد یا ظاهر چشم‌ها غیرطبیعی است
- نوزاد شما بزرگ‌تر از 3 ماه است و چشم‌هایش بی جهت باز و بسته می‌شود یا به طرفین حرکت می‌کند. در نوزادان کوچک‌تر از 3 ماه، این شرایط شایع است و معمولا دلیلی برای نگرانی نیست
- بسته نگه داشتن یک چشم هنگام نگاه کردن به اشیا
- دوبینی
یک پزشک عمومی می‌تواند شما را برای انجام برخی آزمایش‌های ساده و درمان در صورت لزوم به متخصص چشم ارجاع دهد.
انحراف چشم چقدر شایع است؟
تخمین زده می‌شود که 3درصد از جمعیت ایران، یعنی حدود 2.5 میلیون نفر در کشور به استرابیسم مبتلا باشند.
بیشتر بخوانید: گل مژه مسری است؟ درمان خانگی و دارویی گل مژه
علائم انحراف چشم چه زمانی ظاهر می‌شود؟
در سن سه تا چهار ماهگی، چشمان نوزاد باید روی اجسام کوچک متمرکز شود و چشم‌ها باید صاف و در یک راستا باشند. یک نوزاد 6 ماهه باید بتواند روی اشیاء دور و نزدیک تمرکز کند.
استرابیسم معمولا در نوزادان و کودکان خردسال ظاهر و اغلب در سن سه سالگی کودک نمایان می‌شود. با این حال، کودکان بزرگ‌تر و حتی بزرگسالان هم می‌توانند به آن مبتلا و به درمان انحراف چشم نیاز پیدا کنند.
ظهور ناگهانی استرابیسم به ویژه با دید دوگانه، در یک کودک بزرگ‌تر یا بزرگسالان می‌تواند نشان‌دهنده یک اختلال عصبی جدی‌تر باشد. اگر این اتفاق افتاد، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.
وضعیتی به نام شبه استرابیسم (استرابیسم کاذب) می‌تواند این‌طور به نظر برسد که یک نوزاد چشم‌هایش را به سمت هم قرار داده در حالی که در واقع این‌گونه نیست.
این شرایط می‌تواند به دلیل پوشاندن پوست اضافی گوشه داخلی چشم ایجاد شود. وقتی صورت کودک رشد می‌کند، چشم‌ها دیگر ضربدری به نظر نمی‌رسند.
بیشتر بخوانید: خارش چشم | درمان، پیشگیری و علت خارش چشم
عوارض عدم درمان انحراف چشم
اگر استرابیسم درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
برخی بر این باورند همان‌طور که کودکان بیشتر به استرابیسم دچار می‌شوند، خود به خود نیز بهتر خواهند شد. اما واقعیت چیز دیگری است، اگر درمان انجام نشود، وضعیت می‌تواند بدتر شود.
اگر چشم‌ها به درستی در یک راستا قرار نگیرند، احتمالا موارد زیر ایجاد شود:
بیشتر بخوانید: ۸ عفونت چشم؛ علل ابتلا، علائم و اقدامات درمانی که حتما باید بدانید!
تنبلی چشم (آمبلیوپی) یا دید ضعیف دائمی در چشم
وقتی چشم‌ها به جهات مختلف نگاه می‌کنند، مغز دو تصویر دریافت می‌کند. برای جلوگیری از دوبینی، مغز احتمالا تصویر چشم غیرطبیعی را نادیده بگیرد و در نتیجه دید در آن چشم ضعیف شود.
تاری دید
تاری دید می‌تواند بر عملکرد در مدرسه، محل کار، لذت بردن از سرگرمی‌ها و فعالیت‌های اوقات فراغت تاثیر بگذارد و مشکلات زیر را ایجاد کند:
- خستگی چشم
- خستگی و تضعیف روحیه
- سردرد
- دوبینی
- عزت نفس پایین (از خجالت در مورد ظاهر خود)
همچنین احتمال دارد که با تشخیص ندادن استرابیسم، یک مشکل جدی مانند تومور مغزی که باعث این بیماری شده، نادیده گرفته شود.
یادداشت پایانی در ارتباط با درمان انحراف چشم
انحراف چشم که به آن استرابیسم نیز می‌گویند، وضعیتی است که چشم‌ها در جهت‌های مختلف قرار می‌گیرند. این شرایط به ویژه در کودکان خردسال شایع است اما احتمالا در هر سنی رخ دهد.
در این حالت، یکی از چشم‌ها احتمال دارد به داخل، خارج، بالا یا پایین بچرخد در حالی که چشم دیگر به جلو نگاه می‌کند. این امر امکان دارد همیشه اتفاق بیفتد یا احتمالا بیاید و برود.
درمان انحراف چشم معمولا برای اصلاح انحراف چشم توصیه می‌شود، زیرا بعید است که به خودی خود بهتر شود و در صورت عدم درمان زود هنگام می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند.