کلسترول چیست؟ آشنایی با این ماده موجود در خون و راه‌های درمان

کلسترول ماده‌ای در خون است که باعث ساختن سلول‌های سالم در بدن می‌شود. این ماده به دو صورت در بدن وجود دارد که به آن‌ها LDL  و HDL می‌گویند. LDL باعث انتقال کلسترول از کبد به جریان خون شده و به همین دلیل به آن کلسترول بد می‌گویند. در حالی که HDL به انتقال کلسترول از جریان خون به کبد کمک می‌کند و به آن کلسترول خوب می‌گویند. در آزمایش‌های خون این دو نوع چربی همراه با یک کلسترول کل و تری گلیسیرید مشخص می‌شوند.

شرایط مختلفی می‌تواند سطح Cholesterol را از محدوده تعیین شده نرمال خارج کند. به عنوان مثال مصرف غذاهای چرب، روغن‌های حیوانی، کم‌تحرکی، شرایط پزشکی خاص و داروهای مصرفی برای درمان بعضی بیماری‌ها می‌تواند باعث بالا رفتن کلسترول شود.

از راه‌های درمان کلسترول بالا می‌توانیم به تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی سالم، ورزش کردن، کاهش اضافه وزن، مصرف داروهای استاتین، مهارکننده‌های جذب کلسترول و بمپدوئیک اسید اشاره کنیم.

در این مقاله به آشنایی با کلسترول خون، علت‌های بالا رفتن و روش‌های درمان آن می‌پردازیم، با ما همراه باشید:

بیشتر بخوانید: درمان کلسترول بالا و قدم به قدم با از بین بردن رسوبات دیواره سرخرگ‌ها

کلسترول چیست؟     

فاکتور نامبرده یک ماده مومی شکل است که در خون یافت می‌شود. بدن برای ساخت سلول‌های سالم به این ماده نیاز دارد، اما سطوح بالای Cholesterol می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهند.

کلسترول بالا می‌تواند رسوبات چربی در رگ‌های خونی ایجاد کند. در نهایت این رسوبات رشد کرده و جریان خون عادی را در شریان‌ها دشوار می‌کنند. گاهی اوقات این رسوبات می‌توانند به طور ناگهانی شکسته شده و لخته‌ای تشکیل دهند که باعث حمله قلبی یا سکته مغزی می‌شود.

بیشتر بخوانید: تست نوار قلب و ۹ مرحله اندازه‌گیری ضربان قلب

انواع کلسترول و علت بالا رفتن آن در خون چیست؟

ماده مذکور از طریق خون حمل و به پروتئین‌ها متصل می‌شود که به این ترکیب پروتئین و کلسترول لیپوپروتئین می‌گویند. بر اساس آنچه که لیپوپروتئین حمل می‌کند، انواع مختلفی از کلسترول وجود دارد که عبارتند از:

• LDL (Low-density lipoprotein) یا لیپوپروتئین با چگالی کم: این نمونه به کلسترول بد معروف است. کلسترول بد چیست؟  این نوع کلسترول در سراسر بدن حمل می‌شود و به دیواره رگ‌ها چسبیده و آن‌ها را سخت و باریک می‌کند
• HDL (High-density lipoprotein) یا لیپوپروتئین با چگالی بالا: به این نمونه کلسترول خوب می‌گویند، زیرا کلسترول اضافی را از خون جمع و به کبد انتقال می دهد

مشخصات یک چربی (لیپید) دیگر به نام تری گلیسیرید (triglycerides) در آزمایش‌های خون اندازه‌گیری می‌شود. این نمونه نیز یک چربی محلول در خون است که داشتن سطوح بالای آن خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

عواملی که می‌توانند در کنترل سطوح بالای کلسترول و تری گلیسیرید نقش داشته باشند شامل کم‌تحرکی، چاقی و رژیم غذایی ناسالم هستند. همچنین بعضی عوامل خارجی نیز در افزایش این چربی‌ها نقش دارند که از آن‌ها می‌توانیم به بعضی مشکلات ژنتیکی بیماران اشاره کنیم. به عنوان مثال ترکیب ژنتیکی یک بیمار ممکن است حذف کلسترول LDL از خون را برای بدن دشوارتر کند یا آن را در کبد تجزیه کند.

بیشتر بخوانید: علائم لخته خون؛ از مشکلات تنفسی تا گرفتگی عضلات ساق پا

شرایط پزشکی که باعث بالا رفتن کلسترول می‌شوند؟

شرایط پزشکی که می‌توانند باعث بالا رفتن سطح کلسترول ناسالم شوند عبارتند از:

• بیماری مزمن کلیوی
• دیابت
• HIV/AIDS
• کم‌کاری تیروئید
• لوپوس

همچنین امکان دارد که سطح Cholesterol خون با مصرف بعضی از انواع داروها که برای درمان بیماری‌های دیگر مصرف می‌شوند، بالا برود. این داروها معمولا برای بیماری‌های زیر مصرف می‌شوند:

• آکنه
• سرطان
• فشارخون بالا
• HIV/AIDS
• ریتم‌های نامنظم قلب
• داروهای مورد استفاده برای افرادی که جراحی پیوند عضو داشته‌اند

بیشتر بخوانید: داروهای رقیق کننده خون برای بیماری قلبی؛ پیشگیری و درمان لختگی خون

عوامل خطر در ابتلا به کلسترول بالا چیست؟

عواملی که می‌توانند خطر سطح کلسترول ناسالم را افزایش دهند عبارتند از:

• رژیم غذایی ناسالم

خوردن بیش از حد چربی‌های اشباع شده یا چربی‌های ترانس می‌تواند منجر به سطوح ناسالم کلسترول شود. چربی‌های اشباع شده در قطعات چرب گوشت و لبنیات پرچرب یافت می‌شود و چربی‌های ترانس اغلب در میان وعده‌ها یا دسرهای بسته‌بندی شده قرار دارند.

 

• چاقی

داشتن شاخص توده بدنی یا BMI  (body mass index) بالای 30 می‌تواند افراد را در معرض خطر کلسترول بالا قرار دهد.

 

• عدم ورزش و بی‌تحرکی

ورزش به افزایش HDL (کلسترول خوب) در بدن کمک می‌کند و این کار می‌تواند سطح این ماده را در خون متعادل نگه دارد.

 

• سیگار کشیدن

کشیدن سیگار ممکن است سطح  HDLرا کاهش دهد.

 

• الکل

نوشیدن بیش از حد الکل می‌تواند سطح کلسترول خون را افزایش دهد.

 

• سن

حتی کودکان خردسال نیز ممکن است کلسترول ناسالم داشته باشند؛ اما این عارضه در افراد بالای 40 سال شایع‌تر است. با افزایش سن، کبد کمتر می‌تواند LDL را حذف کند.

 

علائم ابتلا به کلسترول بالا چیست؟

کلسترول بالا هیچ علامتی ندارد. این مشکل تنها در آزمایش خون مشخص می‌شود.

بیشتر بخوانید: تصلب شرایین؛ از گرفتگی رگ‌ها چه می‌دانید؟

کلسترول از چه راهی تشخیص داده می‌شود؟

برای بررسی سطح نرمال از آزمایش خون استفاده می‌شود که به آن صفحه لیپیدی یا مشخصات لیپیدی می‌گویند. این آزمایش معمولا موارد زیر را بررسی می‌کند:

•  کل
•  LDL
•  HDL
• تری گلیسیرید 

برای انجام این آزمایش، بیمار باید ناشتا باشد (خودداری از آشامیدن و خوردن از 8 تا 12 ساعت قبل). البته برای بعضی از آزمایش‌ها نیازی به ناشتا بودن نیست و تنها نیاز است دستورالعمل‌های پزشک دنبال شود.

 

تفسیر اعداد در آزمایش تشخیص

به طور کلی سطح Cholesterol را بر حسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر اندازه‌گیری می‌کنند. میزان نرمال هر کدام از این چربی‌ها باید به صورت زیر باشد:

•  کل

مقدار نرمال کل (Total cholesterol) باید بین 200 تا 230 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. در صورتی می‌گویند که کلسترول بالا در آزمایش خون دیده شده که میزان این عدد بالای 240 باشد.

 

•  بد

میزان LDL یا همان چربی بد باید کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. به محدود 100 تا 129  نزدیک به میزان مطلوب، به 130 تا 150 مرزی بالا و به مقادیر بالای 190، بسیار بالا گفته می‌شود.

 

•  خوب

به طور کلی HDL باید در حد 60 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. مقادیر کمتر از 40 این نوع چربی خطرساز است. 

 

• تری گلیسیریدها

میزان نرمال این چربی باید کمتر از 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. محدوده بین 150 تا 199 را مرزی بالا، 200 تا 499 را بالا و مقادیر بالای 500 را بسیار بالا در نظر می‌گیرند.

بیشتر بخوانید: ۷علائم فشار خون پایین و بهترین روش‌های درمان و پیشگیری افت فشار

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

به طور کلی پیشنهاد می‌شود که افراد اولین غربالگری خود را بین 9 تا 11 سالگی انجام دهند. سپس بعد از آن هر 5 سال یک مرتبه میزان این ماده را در خون بررسی کنند.

همچنین انجام غربالگری Cholesterol برای مردان 45 تا 65 و زنان 55 تا 65 سال هر یک تا دو سال باید انجام شود. افراد بالای 65 سال نیز باید سالانه آزمایش کلسترول را دریافت کنند.

اگر نتایج آزمایش در محدوده مطلوب نباشد، پزشک ممکن است اندازه‌گیری‌های مکرر را توصیه کند. همچنین اگر بیمار سابقه خانوادگی کلسترول بالا، بیماری قلبی یا سایر عوامل خطر مانند دیابت یا فشارخون بالا داشته باشد، پزشک آزمایش‌های مکرر (در فواصل مشخص) را پیشنهاد می‌دهد.

بیشتر بخوانید: انواع بیماری های قلب؛ از یک ضربان نامنظم تا سکته قلبی

کلسترول پایین در آزمایش نشانه چیست؟

همان‌طور که گفته شد کلسترول خوب یا HDL می‌تواند به خارج کردن این ماده از جریان خون و شریان‌ها کمک کند و همچنین نقش مهمی در پیشگیری از تنگی و انسداد شریان‌ها برعهده دارد. پس باید گفت که هرچه میزان HDL در خون بالاتر باشد، بهتر است (میزان نرمال این چربی 60 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است).

در صورتی که سطح این چربی در خون کمتر از 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، می‌تواند عامل خطرسازی برای بیماری‌های قلبی باشد. دلایل مختلفی برای کاهش میزان این چربی در خون وجود دارد که می‌توانیم به رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات اشاره کنیم. این نوع رژیم غذایی علاوه بر تاثیر بر قند خون، می‌تواند باعث کاهش HDL  نیز شود.

از دیگر عواملی که باعث کاهش HDL  می‌شوند می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• چاقی و سندروم متابولیک
• دیابت نوع دو
• سیگار کشیدن
• مصرف داروهای ادرارآور  تیازید با دوز بالا
• افزایش سطح تری گلیسیرید
• مصرف داروهای مسدودکننده بتا با دوز بالا
• بیماری‌های شدید کبدی یا کلیوی
• تاثیر بیماری تانژیر (یک بیماری نادر که با کاهش شدید و مزمن HDL همراه است)
• شیوه زندگی کم‌تحرک

همچنین باید گفت که برخی افراد Cholesterol پایین دارد که این عارضه علائم خاصی ندارد؛ اما می‌تواند خود را به صورت مشکلات خلقی مانند افسردگی و اضطراب نشان دهد. از علائم این مشکل می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• ناامیدی
• تحریک‌پذیری یا عصبی بودن
• گیجی
• مشکل در تصمیم‌گیری
• تغییر روحیه، خواب یا الگوی غذا خوردن

بیشتر بخوانید: علائم فشار خون بالا؛ از سردردهای شدید و خونریزی بینی تا خستگی و عدم تمرکز

کودکان و آزمایش 

برای بررسی میزان Cholesterol و جلوگیری از بیماری‌های قلبی، ریوی و خونی در کودکان به دلیل کلسترول ارثی، پیشنهاد می‌شود که غربالگری در سنین 9 تا 11 سال انجام شود. 

این آزمایش برای کودکانی که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های قلبی زودرس، چاقی یا دیابت را دارند، زودتر و به صورت دوره‌های پی در پی (در فواصل زمانی مشخص) توصیه می‌شود.

بیشتر بخوانید: عمل قلب باز | این عمل پیچیده و حساس چگونه انجام می‌گیرد؟

آیا می‌توان از ابتلا به کلسترول بالا جلوگیری کرد؟

تغییرات سبک زندگی سالم که برای قلب مفید هستند، در مرحله اول از Cholesterol بالا جلوگیری کرده و میزان آن را در سطح نرمال قرار می‌دهند.

برای جلوگیری از بالا رفتن و داشتن کلسترول نرمال اقدامات زیر را انجام دهید:

• داشتن یک رژیم غذایی سالم و کم نمک که حاوی مقدار مناسبی از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل است
• محدود کردن استفاده از چربی‌های حیوانی و استفاده در حد متعادل از چربی‌های بی‌ضرر
• کاهش اضافه وزن و داشتن تناشب اندام
• ترک سیگار و مشروبات لکلی
• انجام ورزش 5 روز در هفته‌ای حداقل به مدت 30 دقیقه
• مدیریت استرس و اضطراب

بیشتر بخوانید: آریتمی قلبی آسیبی به ریتم زندگی با تند و کند شدن ضربان قلب

درمان با روش‌های مختلف

تغییرات سبک زندگی مانند ورزش و رژیم غذایی سالم اولین خط دفاعی در برابر کلسترول بالا هستند؛ اما در صورت عدم تغییر در میزان Cholesterol خون با این دو روش، مداخلات پزشکی و دارویی نیاز است.

انتخاب دارو یا ترکیبی از داروها به عوامل مختلفی از جمله موارد زیر بستگی دارد:

• سطح کلسترول خون بیمار
• وجود بیماری دیگر
• سن
• سلامتی و عوارض جانبی احتمالی

بیشتر بخوانید: سکته قلبی را تشخیص دهید و بعد با ۱۱۵ تماس بگیرید

داروهای رایج برای درمان  

از جمله داروهایی که برای درمان Cholesterol استفاده می‌شوند می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• استاتین‌ها

استاتین‌ها ماده‌ای را که کبد برای ساختن Cholesterol به آن نیاز دارد را مسدود می‌کنند. این کار باعث می‌شود کبد کلسترول را از خون حذف کند. از این داروها می‌توانیم به آتورواستاتین (لیپیتور)، فلوواستاتین (لسکول)، لوواستاتین (آلتوپرو)، پیتاواستاتین (لیوالو)، پراواستاتین (پراواکول)، روزوواستاتین (کرستور) و سیمواستاتین (زوکور) اشاره کنیم.

 

• مهارکننده‌های جذب کلسترول

روده کوچک این ماده را از رژیم غذایی جذب و آن را در جریان خون آزاد می‌کند. داروی ezetimibe  (Zetia) با محدودکردن جذب کلسترول غذایی به کاهش کلسترول خون کمک خواهد کرد. Ezetimibe  را می‌توان با داروهای استاتین نیز استفاده کرد.

 

• بمپدوئیک اسید (Bempedoic acid)

این دارو جدید تقریبا مانند استاتین‌ها عمل می‌کند، اما احتمال ایجاد دردهای عضلانی در اثر مصرف آن‌ها کمتر از استاتین‌ها است. افزودن بمپدوئیک اسید (نکسلتول) به حداکثر دوز استاتین می‌تواند به کاهش LDL کمک کند. 

باید اشاره کنیم که قرصی حاوی دو اسید بمپدوئیک و ezetimibe در داروخانه‌ها موجود هستند.

 

• رزین‌های متصل شونده به اسید صفراوی

کبد از ماده مزبور برای ساخت اسیدهای صفراوی استفاده می‌کند، این اسیدهای برای هضم غذا لازم هستند. داروهای کلستیرامین (Prevalite)، کولسولام (Welchol) و colestipol (Colestid) با اتصال به اسیدهای صفراوی به طور غیرمستقیم کلسترول را کاهش می‌دهند. این امر باعث می‌شود کبد از کلسترول اضافی برای تولید اسیدهای صفراوی بیشتر استفاده کند و همین موضوع باعث کاهش سطح آن در خون می‌شود.

 

• مهارکننده‌های PCSK9

این داروها می‌توانند به کبد کمک کنند کلسترول LDL بیشتری را جذب کند تا میزان چربی در گردش خون کاهش یابد. دو داروی Alirocumab (Praluent) و  Evolocumab (Repatha) برای افرادی زیر تجویز می‌شود و این افراد باید هر چند هفته یکبار آن‌ها را در زیر پوست خود تزریق کنند:

• افرادی که یک بیماری ژنتیکی دارند که باعث می‌شود سطح LDL آن‌ها بالا برود
• در افرادی با سابقه بیماری عروق کرونر که نمی‌توانند داروهای استاتین‌ یا سایر داروهای کلسترول را تحمل کنند

بیشتر بخوانید: سلامت قلب و عادت های مضر برای قلب

داروهای مورد استفاده برای افرادی که تری گلیسیرید بالا دارند

برای افرادی که تری گلیسیرید بالا دارند، پزشکان داروهای زیر را تجویز می‌کنند:

• فیبرات‌ها (Fibrates)

داروهای فنوفیبرات (تریکور، فنوگلاید، سایرین) و جمفیبروزیل (لوپید)، تولید کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بسیار پایین یا VLDL (very-low-density lipoprotein) را در کبد کاهش می‌دهند و سرعت حذف تری گلیسیرید از خون را افزایش می‌دهند. توجه داشته باشید که کلسترول VLDL بیشتر حاوی تری گلیسیرید است.

همچنین باید اشاره کنیم که استفاده از فیبرات‌ها با استاتین می‌تواند خطر عوارض جانبی استاتین را افزایش دهد.

 

• نیاسین (Niacin)

نیاسین توانایی کبد برای تولید کلسترول LDL و VLDL را محدود می‌کند؛ اما باید اشاره کنیم که نیاسین مزایای بیشتری نسبت به استاتین‌ها ندارد. نیاسین در مواردی با آسیب کبدی و سکته مغزی مرتبط است، بنابراین اکثر پزشکان آن را فقط برای افرادی که نمی‌توانند استاتین مصرف کنند تجویز خواهند کرد.

 

• مکمل‌های اسید چرب امگا 3

مکمل‌های اسید چرب امگا 3 می‌توانند به کاهش تری گلیسیرید کمک کنند. آن‌ها با نسخه یا بدون نسخه در دسترس هستند. افرادی که تصمیم به مصرف این نوع مکمل‌ها را دارند باید با پزشک خود مشورت کنند. مکمل‌های اسید چرب امگا 3 می‌توانند بر سایر داروهایی که فرد مصرف می‌کند تاثیر بگذارند.

 

آیا تاثیر داروها برای همه یکسان است؟

تاثیر و تحمل داروها از هر فردی به فردی دیگر متفاوت است. عوارض جانبی رایج استاتین‌ها دردهای عضلانی و آسیب عضلانی، از دست دادن برگشت‌پذیر حافظه، سردرگمی و افزایش قند خون است. 

پزشکان معمولا عملکرد کبد افرادی را که برای کاهش Cholesterol خون باید از استاتین‌ها استفاده کنند، تحت نظر می‌گیرند.

بیشتر بخوانید: درد قفسه سینه سمت راست نشانه چیست؟

کودکان و درمان

بهترین درمان اولیه برای کودکان 2 سال و خردسال که کلسترول بالا دارند یا چاق هستند، ورزش و رژیم غذایی سالم است. کودکان 10 ساله و بزرگ‌تر که سطح Cholesterol بسیار بالایی دارند می‌توانند داروهای کاهش‌دهنده کلسترول مانند استاتین‌ها را مصرف کنند.

 

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی

تغییر سبک زندگی برای بهبود سطح Cholesterol ضروری است. برای این کار کافی است که افراد اقدامات زیر را انجام دهند:

• کاهش اضافه وزن

کاهش وزن می‌تواند در کم کردن و کنترل کلسترول خون موثر باشد.

• رعایت رژیم غذایی سالم

مصرف غذاهای سالم و تمرکز روی مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل می‌تواند باعث کاهش Cholesterol خون شود. افرادی که چربی خون بالایی دارند باید مصرف چربی‌های اشباع و ترانس را محدود کرده و از روغن‌های گیاهی مانند زیتون، کنجد و کانولا استفاده کنند. همچنین آواکادو، آجیل و ماهی‌های چرب دیگر منابع چربی سالم هستند.

• ورزش به صورت منظم

پزشکان تاکید دارند که افراد مختلف به ویژه آن‌هایی که کلسترول بالا دارند، حداقل هفته‌ای 5 روز به مدت 30 دقیقه و با شدت متوسط ورزش کنند.

• ترک سیگار و مشروبات الکلی

 

عوارض کلسترول بالا چیست؟

کلسترول بالا می‌تواند باعث انباشته شدن خطرناک Cholesterol و سایر رسوبات روی دیواره شریان‌ها شود که به آن آترواسکلروز می‌گویند. این رسوبات (پلاک‌ها) جریان خون را از طریق سخت و باریک شدن شریان‌ها کاهش می‌دهند و می‌توانند باعث عوارض و مشکلات زیر شوند:

• درد قفسه سینه

اگر شریان‌هایی که قلب را با خون تغذیه می‌کنند (شریان‌های کرونری) تحت تاثیر رسوبات Cholesterol قرار گرفته باشند، ممکن است بیمار درد قفسه سینه (آنژین) و سایر علائم بیماری عروق کرونر را بروز دهد.

• حمله قلبی

اگر پلاک‌ها پاره یا از دیواره‌ها جدا شوند، می‌توانند در آن محل لخته خون ایجاد کنند. این لخته‌ها باعث مسدود شدن همان شریان یا شریان‌های پایین‌تر می‌شوند. در صورتی که جریان خون به بخشی از قلب توسط این لخته‌های خون متوقف شود، بیمار دچار سکته قلبی خواهد شد.

• سکته مغزی

در صورتی که لخته ایجاد شده به وسیله پلاک‌های تجمع یافته به سمت مغز حرکت کند و باعث مسدود شدن یکی از شریان‌های خون‌رسانی به مغز شود، سکته مغزی رخ می‌دهد.

 

خلاصه

Cholesterol که عموم مردم آن را با چربی خون می‌شوند یک ماده‌است که بدن برای ساخت سلول‌های سالم به آن نیاز دارد. این ماده به چندین صورت در بدن وجود دارد که دو نوع اصلی آن LDL و HDL هستند.

زمانی که سطح کلسترول LDL (در سراسر بدن حمل می‌شود) در خون افزایش پیدا کند، می‌تواند به دیواره شریان‌ها چسبیده و باعث گرفتگی و انسداد آن‌ها شود. این موضوع می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی عروقی و میزان حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهد.

در صورتی که کلسترول HDL می‌تواند کلسترول اضافی را از خون جمع و به کبد ببرد و با این کار باعث سلامت و کاهش میزان LDL شود.

از جمله مواردی که باعث افزایش میزان کلسترول LDL می‌شوند می‌توانیم به رژیم غذایی ناسالم، بی‌تحرکی افراد، بیماری‌های خاص (بیماری‌های کلیوی، کبدی، دیابت و لوپوس) و مصرف بعضی از داروها اشاره کنیم.

برای درمان کلسترول بالا کافی است که افراد رژیم غذایی خود را رعایت کرده و ورزش کنند. در صورت عدم تاثیرگذاری این دو مورد بیماران باید با تجویز پزشک از داروهایی مانند استاتین‌ها، رزین‌های متصل شونده به اسید صفراوی، مهارکننده‌های PCSK9 و مهارکننده‌های جذب کلسترول استفاده کنند.