اکو قلب یا اکوکاردیوگرافی یک نمونه اسکن است که از امواج صوتی برای تولید تصاویری از قلب استفاده می‌شود. این آزمایش رایج به پزشک اجازه می‌دهد تا ضربان قلب و پمپاژ خون بیمار را به راحتی ببیند. باید اضافه کنیم که پزشک می‌تواند از تصاویر اکوکاردیوگرام برای تشخیص بیماری‌ها قلبی استفاده کند.
اکوکاردیوگرام نمونه‌های مختلفی دارد که شامل اکوکاردیوگرام ترانس مری، استرس، داپلر، حاجب و اکو قلب جنین است. از هر کدام از این اکوکاردیوگرافی‌ها برای تشخیص نمونه‌های خاصی از بیماری‌ها استفاده می‌شود.
در این مقاله به بررسی اکو قلب و انواع مدل‌ها و تفسیر اصطلاحات رایج آن می‌پردازیم. با مجله پزشکی سیوطب همراه باشید:
اکوکاردیوگرام یا اکو قلب چیست؟
اکوکاردیوگرام (echocardiogram) که در اصطلاح به آن اکو قلب می‌گویند، اسکنی است که از آن برای مشاهده قلب و عروق خونی مجاور آن استفاده می‌شود. توجه داشته باشید که این اسکن از اشعه ایکس برای تولید تصاویر استفاده نمی‌کند، بلکه یک نوع اسکن اولتراسوند است. در این روش از یک کاوشگر کوچک برای ارسال امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود که هنگام حرکت از قسمت‌های مختلف بدن، پژواک ایجاد می‌کند.
این پژواک‌ها توسط کاوشگر گرفته شده و در حین انجام اسکن به یک تصویر متحرک روی مانیتور تبدیل می‌شوند.
اکو قلب امکان دارد توسط یک متخصص قلب و عروق یا حتی یک پزشک عمومی برای بیمار درخواست شود؛ اما باید اشاره کنیم که این نمونه اسکن‌ها معمولا در بیمارستان یا کلینیک توسط یک متخصص قلب یا یک متخصص آموزش دیده به نام فیزیولوژیست قلب انجام می‌شوند.
توجه داشته باشید که اکوکاردیوگرام با الکتروکاردیوگرام (ECG) یکی نیستند. ECG آزمایشی برای بررسی ریتم قلب و فعالیت الکتریکی آن است.
بیشتر بخوانید: تست نوار قلب و ۹ مرحله اندازه‌گیری ضربان قلب
چه زمانی اکو قلب لازم است؟
اکو قلب می‌تواند با بررسی موارد زیر به تشخیص و نظارت بر بعضی بیماری‌های قلبی کمک کند:
- بررسی ساختار قلب و رگ‌های خونی اطراف
- تجزیه و تحلیل چگونگی جریان خون در ساختار قلب و رگ‌های خونی مجاور
- ارزیابی اتاق‌های پمپاژ قلب
اکوکاردیوگرام به تشخیص چه مشکلاتی کمک می‌کند؟
استفاده از اکو قلب می‌تواند به پزشکان در تشخیص بیماری‌ها و مشکلات زیر کمک کند:
تغییراتی در اندازه قلب
دریچه‌های قلب ضعیف یا آسیب‌دیده، فشارخون بالا یا سایر بیماری‌ها می‌توانند باعث بزرگ شدن حفره‌های قلب یا ضخیم شدن غیرطبیعی دیواره‌های قلب شوند.
قدرت پمپاژ
اندازه‌گیری‌های به دست آمده از اکوکاردیوگرام شامل درصد خونی است که با هر ضربان قلب از یک بطن پر شده به بیرون پمپاژ می‌شود. همچنین حجم خون پمپ شده توسط قلب در یک دقیقه (برون‌ده قلبی) را نشان می‌دهد.
نارسایی قلبی دقیقا به خاطر عدم پمپاژ کافی خون در اندام‌ها ایجاد می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۱۰ درمان خانگی فشار خون پایین؛ علائم، علل، تشخیص و داروهای درمانی هیپوتانسیون
آسیب به عضله قلب
اکوکاردیوگرام به پزشک کمک می‌کند تا تعیین کند که آیا تمام قسمت‌های دیواره قلب به طور طبیعی در فعالیت پمپاژ قلب شما نقش دارند یا خیر. مناطقی از دیواره قلب که ضعیف حرکت میکنند ممکن است در طول حمله قلبی آسیب‌دیده باشند یا اکسیژن بسیار کمی دریافت کنند.
مشکلات دریچه
اکوکاردیوگرام می‌تواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دهد که آیا دو مورد زیر به درستی رخ می‌دهد:
- دریچه‌های قلب بیمار به اندازه کافی باز می‌شوند تا جریان خون کافی داشته باشند
- دریچه‌های قلب بیمار به طور کامل بسته می‌شوند تا از نشت خون جلوگیری شود
نقایص قلبی
اکوکاردیوگرام می‌تواند مشکلات حفره‌های قلب، اتصالات غیرطبیعی بین قلب، رگ‌های خونی اصلی و نقایص پیچیده قلبی را که در بدو تولد وجود دارند را نشان دهد.
اکو قلب در تعیین سلامت عضله قلب، به ویژه پس از حمله قلبی، یک اسکن کلیدی است. همچنین این اسکن می‌تواند نقایص قلبی یا بی‌نظمی را در قلب نوزادان متولد نشده نیز آشکار کند و به پزشک در انتخاب بهترین روش درمان کمک خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: علائم لخته خون؛ از مشکلات تنفسی تا گرفتگی عضلات ساق پا
نحوه انجام اکوکاردیوگرافی رایج
چندین روش مختلف برای انجام اکو قلب وجود دارد؛ اما اکثر افراد یک اکوکاردیوگرام ترانس قفسه سینه یا TTE (transthoracic echocardiogram) انجام می‌دهند که روش آن به صورت زیر است:
اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک به صورت زیر انجام می‌شود:
معمولا آماده شدن برای این اسکن نیازی به انجام کار خاصی مانند ناشتا بودن (عدم مصرف غذا حداقل تا 8 ساعت قبل از اسکن) ندارد. برای این آزمایش بیمار باید روی تخت دراز بکشید. قبل از دراز کشیدن روی تخت از بیمار خواسته می‌شود که هر لباسی را که نیمه بالایی بدن او را پوشانده، در بیاورد. امکان دارد که روپوشی برای پوشاندن بدن بیمار به او داده شود.
بعد از برهنه شدن بالا تنه بیمار، چندین حسگر کوچک چسبنده به نام الکترود به سینه او متصل می‌شود. این حسگرها به دستگاهی متصل هستند که ریتم قلب را در طول آزمایش کنترل می‌کند.
پزشکی که اسکن را انجام می‌دهد یک ژل روان‌کننده روی قفسه سینه یا مستقیما روی پروب‌های اولتراسوند می‌ریزد. سپس از بیمار درخواست می‌کند که به پهلوی چپ دراز بکشد و کاوشگر را روی سینه او حرکت می‌دهد. این کاوشگر توسط یک کابل به دستگاه که در همان نزدیکی است متصل می‌شود تا تصاویر تولید شده را نمایش و ضبط کند.
در این زمان بیمار امواج تولید شده توسط کاوشکر را نمی‌بیند؛ اما امکان دارد که در حین اسکن صدای چرخش را بشوند. صدای شنیده شده، صدای جریان خون در قلب است که توسط کاوشکر دریافت می‌شود.
لازم به ذکر است که به طور کلی اکو قلب معمولا بین 15 تا 60 دقیقه طول می‌کشد.
بیشتر بخوانید: داروهای رقیق کننده خون برای بیماری قلبی؛ پیشگیری و درمان لختگی خون
انواع دیگر اکو قلب
اکوکاردیوگرام قلب نمونه‌های مختلفی دارد که هر کدام از آن‌ها برای تشخیص بیماری‌ها و مشکلات مختلفی ارائه می‌شوند. در ادامه با نمونه‌های مختلف این اسکن بیشتر آشنا خواهیم شد:
TTE یا اکوکاردیوگرام ترانس قفسه سینه
در مورد این روش در قسمت قبل صحبت شد. این اکو یکی از رایج‌ترین نمونه‌های اسکن قلب به شمار می‌رود.
اکوکاردیوگرام ترانس مری یا TOE و روش انجام آن
TOE یا (Transoesophageal Echocardiogram) یک نوع اکو قلب است که در آن یک کاوشگر کوچک از دهان به داخل گلو و معده فرستاده می‌شود. برای ایجاد آرامش و عدم درد، در قسمت گلوی بیمار اسپری بی‌حس‌کننده موضعی زده می‌شود؛ زیرا در مواردی امکان دارد که به دلیل حرکت و بالا و پایین شدن مبدل بیمار کمی درد احساس کند.
توجه داشته باشید فرستادن این لوله مبدل مشکلی در تنفس ایجاد نمی‌کند و معمولا این روش 20 تا 40 دقیقه طول می‌کشد.
بعد از فرستادن مبدل به گلو و معده با استفاده از یک مبدل دیگر در قسمت کمر (پشت قلب)، پزشک می‌تواند دید بهتری از هرگونه مشکل در قلب و اطراف آن داشته باشد. همچنین در این روش بعضی از حفره‌های قلب را که در اکوکاردیوگرام ترانس قفسه سینه نمی‌شود دید، به راحتی می‌توان در این روش مشاهده کرد.
برای انجام این اسکن نیاز است که بیمار چند ساعت قبل از اکو (به مدت 8 ساعت) از خوردن و نوشیدن خودداری کند.
بیشتر بخوانید: تصلب شرایین؛ از گرفتگی رگ‌ها چه می‌دانید؟
اکوکاردیوگرام استرس و روش انجام آن
اسکن اکوکاردیوگرافی استرس در یکی از سه حالت زیر از بیمار گرفته می‌شود:
- بیمار در طول ورزش روی تردمیل یا دوچرخه ورزشی باشد
- درست بعد از یک دوره ورزش روی تردمیل یا دوچرخه‌ورزشی
- پس از تزریق دارویی که منجر به سخت کار کردن قلب می‌شود
به طور معمول همیشه قبل از یک اکو قلب استرسی، پزشک یک اکوکاردیوگرام ترانس قفسه سینه انجام می‌دهد. این کار به پزشک اجازه می‌دهد که قلب بیمار را در حالت آرامش و فعالیت شدید (استرس و ورزش) بررسی کند.
برای انجام اکو قلب استرس پزشک الکترودهای متصل به دستگاه اکوکاردیوگرام را به قفسه سینه بیمار می‌چسباند. سپس یکی از روش‌های گفته شده در بالا برای ایجاد استرس و فعالیت زیاد قلب استفاده می‌شود.
علاوه بر الکترودها دستگاه اکو، تعدادی دستگاه دیگر به بیمار متصل میکنند تا بتوانند سایر علائم حیاتی بیمار را کنترل کنند. این دستگاه‌ها در فواصل زمانی مختلف اطلاعات لازم را جمع‌آوری میکنند. این اطلاعات شامل ریتم قلب، نفس کشیدن و فشارخون بیمار است.
بیشتر بخوانید: ۷علائم فشار خون پایین و بهترین روش‌های درمان و پیشگیری افت فشار
اکوکاردیوگرافی داپلر
امواج صوتی می‌تواند با سلول‌های خونی که در قلب و عروق خونی حرکت میکنند، جهش و سپس تغییر کنند. این تغییرات (سیگنال‌های داپلر) به پزشک کمک می‌کند تا سرعت و جهت جریان خون در قلب را اندازه‌گیری کند.
تکنیک‌های داپلر عموما در اکوکاردیوگرام‌های ترانس سینه و ترانس مری استفاده می‌شوند. از تکنیک‌های داپلر نیز می‌توان برای بررسی مشکلات جریان خون و فشارخون در شریان‌های قلب استفاده کرد که ممکن است سونوگرافی سنتی آن را تشخیص ندهد. توجه داشته باشید که در این نمونه از اکو قلب جریان خون نشان داده شده در مانیتور رنگی است تا به پزشک کمک کند هرگونه مشکلی را تشخیص دهد.
اکوکاردیوگرام حاجب و روش انجام آن
در این نوع اسکن یک ماده بی‌ضرر به نام حاجب قبل از انجام اکوکاردیوگرافی به جریان خون بیمار تزریق می‌شود. این ماده به وضوح در اسکن ظاهر خواهد شد و می‌تواند به ایجاد تصاویری بهتر از قلب کمک کند.
استفاده از این روش اکو قلب به وضعیت قلب، میزان دقت لازم برای تصاویر و درخواست پزشک معالج بستگی دارد. به عنوان مثال اگر مشکل قلبی بیمار به دلیل فعالیت بدنی ایجاد شده باشد، ممکن است اکوکاردیوگرام استرس توصیه شود.
اکوکاردیوگرافی جنین
اکوکاردیوگرافی جنین برای مادران باردار در هفته‌های 18 تا 22 بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این اسکن مبدل روی شکم مادر باردار گذاشته می‌شود تا پزشک مشکلات قلبی جنین را بررسی کند.
این آزمایش برای یک کودک متولد نشده بی‌خطر است؛ زیرا برخلاف اشعه ایکس در این نوع اسکن از امواج صوتی استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: انواع بیماری های قلب؛ از یک ضربان نامنظم تا سکته قلبی
دریافت نتایج اکو قلب و تفسیر آن
امکان دارد که در بعضی موارد فردی که اسکن را انجام می‌دهد، بلافاصله پس از اتمام آن، نتایج اسکن را با بیمار در میان بگذارد. به طور معمول تصاویر اسکن باید قبل از ارسال، تجزیه و تحلیل شوند. سپس پزشک نتایج را در جلسه بعدی با بیمار در میان خواهد گذاشت.
در بعضی موارد پزشکان در این تفسیرها از اصطلاحاتی استفاده میکنند که اکثر بیماران معنی آن‌ها را نمی‌دانند. در ادامه چند نمونه از این اصطلاحات را برای شما تفسیر خواهیم کرد:
بیشتر بخوانید: علائم فشار خون بالا؛ از سردردهای شدید و خونریزی بینی تا خستگی و عدم تمرکز
کسری خروجی یا EF
به طور کلی مقدار خونی که قلب با هر ضربان پمپاژ می‌کند (خارج) را میزان خروجی قلب می‌گویند که معمولا در نتایج حاصل از اکو قلب با درصد بیان می‌شود. میزان نرمال خروجی این پمپاژ حدود 65.55درصد است و به مقادیر کمتر از آن کسری خروجی یا EF (Ejection Fraction) گفته می‌شود.
EF زیر 40درصد را به عنوان نشانه‌ای از پمپاژ قلب نامناسب در نظر می‌گیرند. زمانی که این میزان به زیر 40درصد برسد درمان از طریق مصرف دارو یا یک دستگاه ضربان‌ساز نیاز خواهد بود.
بیشتر بخوانید: عمل قلب باز | این عمل پیچیده و حساس چگونه انجام می‌گیرد؟
LVEF یا کسری خروجی بطن چپ
این عدد مقدار خون پمپاژ شده از بطن چپ قلب را در هر انقباض نشان می‌دهد. افرادی که LVEF آن‌ها به صورت زیر باشد مشکلات زیر را دارند:
- LVEF بین 50 تا 40درصد: نارسایی خفیف قلبی
- LVEF بین 40 تا30درصد: نارسایی متوسط
- LVEF کمتر از 30درصد: نارسایی شدید قلبی
RVEF یا کسری خروجی بطن راست
این اصطلاح میزان خون پمپاژ شده از بطن راست به سمت ریه‌ها را برای تامین اکسیژن نشان می‌دهد. توجه داشته باشید که بطن راست نیز کسری تخلیه خون دارد، اما به ندرت در مورد آن صحبت می‌شود.
بیشتر بخوانید: آریتمی قلبی آسیبی به ریتم زندگی با تند و کند شدن ضربان قلب
LVSD یا اختلال عملکرد سیستولیک بطن چپ
سیستولیک به قسمتی از ضربان قلب می‌گویند که در آن قلب منقبض شده تا بتواند با این فشار، خون را به رگ‌ها پمپاژ کند. اختلال در عملکرد سیستولیک بطن چپ (LVSD) حاکی از عملکرد بد بطن چپ است که در این حالت اکسیژن‌رسانی توسط خون پمپاژ شده از قلب کمتر از حد استاندارد انجام می‌شود.
این عارضه می‌تواند به تنگی نفس و تورم در مچ پا و معده (به دلیل تجمع مایعات) منجر شود. همچنین گاهی این اختلال را نارسایی احتقانی قلب می‌نامند.
LVDD یا اختلال عملکرد دیاستولیک
دیاستولیک جایی است که قلب میان ضربان خود آرام گرفته و دوباره پر از خون می‌شود (برعکس سیستولیک). در این زمان اگر بطن چپ به درستی شل نشود، نمی‌تواند خیلی خوب پر از خون شود. به این اختلال عملکرد دیاستولیک می‌گویند.
اختلال در عملکرد دیاستولیک می‌تواند منجر به علائم مشابه با LVSD شود.
بیشتر بخوانید: سکته قلبی را تشخیص دهید و بعد با ۱۱۵ تماس بگیرید
MR یا نارسایی دریچه میترال
MR (MITRAL REGURGITATION) یک نوع نارسایی در دریچه میترال است که معمولا با علامت‌های مثبت زیر نشان داده می‌شود:
نارسایی خفیف MR: ++++یا با عبارت Mild (خفیف)
نارسایی متوسط: +++ یا moderate (متوسط)
نارسایی شدید: ++ یا severe (شدید)
MS یا تنگی دریچه میترال
MS (Mitral Stenosis) به معنی تنگی دریچه میترال است و با عبارت زیر درجه‌بندی می‌شود:
Mild: متوسط
Moderate: متوسط
Severe: شدید
AR یا نارسایی دریچه آئورت
AR (Aortic Regurgitation) نارسایی در دریچه آئورت است که میزان شدت آن به صورت زیر درجه‌بندی می‌شود:
خفیف: ++++ یا mild
متوسط: +++ یا moderate
شدید: + یا severe
AS یا تنگی دریچه آئورت
AS (Aortic Stenosis) تنگی دریچه آئورت را بیان می‌کند که مانند نمونه‌های دیگر شدت آن با عبارات mild، moderate و severe نشان داده می‌شود.
TR یا نارسایی دریچه تریکوسپید
نارسایی دریچه تریکوسپید با TR (Tricuspid Regurgitation) نشان داده می‌شود. به این نارسایی، دریچه سه‌لختی نیز می‌گویند.
PRP (pulmonary artery pressure)
فشار شریان ریوی را نشان می‌دهد.
RWMA یا اختلال حرکت دیواره‌ای
امکان دارد که این اختلال ناشی از سکته قلبی یا سکته ایسکمیک گذرا قلبی باشد.
LVH یا هیپرتروفی عضله بطن چپ
LVH (Left Ventricular Hypertrophy) این اختلال نشان‌دهنده بزرگ شدن بیش از حد عضله بطن چپ به دلیل فشارخون بیش از حد است.
ASD یا نقص دیواره دهلیزی
ASD (Atrial Septal Defect) به معنی وجود نقص در حفره‌های بالای قلب یا همان دهلیزها است.
VSD یا نقص دیواری بطنی
VSD (ventricular septal defect) به معنی نقص در دیواره یا همان حفره‌های پایین قلب است.
CHF یا نارسایی احتقانی قلب
CHF (Congestive Heart Failure) یک نوع نارسایی است که به دلیل ناتوانی قلب در پمپاژ درست و به اندازه خون به قسمت‌های مختلف بدن ایجاد می‌شود.
CAD یا بیماری شریان کرونر
CAD (Coronary Artery Disease) این بیماری مربوط به عروق خونی و کرونری قلب است.
Heart attack یا حمله قلبی
زمانی حمله قلبی ایجاد می‌شود که خون غنی از اکسیژن به قلب نرسد. در این حالت اکسیژن به عضلات قلب نمی‌رسد و آن عضلات می‌میرند.
فشارخون بالا یا high blood pressure
فشارخون نیرویی است که به دلیل پمپاژ خون توسط قلب به دیواره رگ‌ها و شریان‌ها وارد می‌شود. زمانی که این فشار زیاد شود و برای مدتی بالا باشد می‌تواند مشکلات قلبی ایجاد کند.
بیماری دریچه قلب (heart valve disease)
زمانی که یک یا چند دریچه قلب به خوبی عمل نکنند، بیماری دریچه قلب ایجاد می‌شود. این دریچه‌ها امکان دارد که به خوبی باز و بسته نشوند یا مشکلات دیگری داشته باشند.
نقص مادرزادی قلب (congenital heart defects)
زمانی که قلب یک کودک از بدو تولد دچار مشکل ساختاری باشد که کارکرد قلب را مختل کند، به آن نقص مادرزادی قلب می‌گویند.
بیشتر بخوانید: سلامت قلب و عادت های مضر برای قلب
تفسیر اکو قلب جنین
بعد از انجام اکو قلب برای جنین مشکوک به مشکلات قلبی، نتایج را باید به یک پزشک فوق تخصص قلب اطفال نشان داد. در صورتی که مشکل و نقص مادرزادی جنین تشخیص داده شد، پزشک معالج روش‌های مختلفی را برای کنترل و درمان کودک ارائه خواهد داد.
در تفسیر اکو قلب جنین از همان اصطلاحات رایج استفاده می‌شود که در قسمت قبل آن‌ها را تفسیر کردیم.
آیا خطرات یا عوارض جانبی در حین اکو قلب وجود دارد؟
اکوکاردیوگرافی استاندارد یک روش ساده، بدون درد و ایمن است. هیچ عارضه جانبی ناشی از اسکن وجود ندارد، اگرچه ژل روان‌کننده ممکن است کمی احساس سردی روی پوست ایجاد کند. همچنین در مواردی جدا کردن الکترودها در پایان آزمایش از پوست به صورت بسیار ناچیزی کمی درد ایجاد خواهند کرد.
بر خلاف بعضی از تست‌ها و اسکن‌های دیگر مانند اشعه ایکس و سی تی اسکن، در طول اکوکاردیوگرام از اشعه استفاده نمی‌شود. با این حال بعضی از خطرات مرتبط با انواع کمتر رایج اکوکاردیوگرافی وجود دارد.
احتمال دارد که انجام اکوکاردیوگرام ترانس مری (TOE) برای برخی افراد ناخوشایند باشد و تا چند ساعت بعد در گلوی خود احساس درد داشته باشند. احتمال دارد که این درد در اثر برخورد کاوشگر با دیواره گلو ایجاد شده باشد (این آسیب نادر است).
لازم به تذکر است که افرادی که اسکن TOE را انجام می‌دهند تا 24 ساعت پس از آزمایش نباید رانندگی کنند؛ زیرا ممکن است همچنان در اثر آرام‌بخش استفاده شده برای بی‌حسی گلو، احساس خواب‌آلودگی داشته باشند.
امکان دارد که طی اکوکاردیوگرافی استرس بیمار احساس ناخوشی یا سرگیجه داشته باشد و حتی دردی در قفسه سینه خود حس کند. همچنین احتمال کمی وجود دارد که این روش باعث ضربان قلب نامنظم یا حمله قلبی شود؛ اما بیمار در طول آزمایش به دقت تحت نظر خواهد بود و در صورت وجود علائمی از هرگونه مشکل، پزشک این آزمایش را متوقف می‌کند.
برخی از افراد نسبت به ماده حاجب مورد استفاده در اکوکاردیوگرام حاجب واکنش نشان می‌دهند. این واکنش فقط باعث علائم خفیف مانند خارش می‌شود؛ اما در موارد نادر یک واکنش آلرژیک جدی ممکن است رخ دهد.
بیشتر بخوانید: درد قفسه سینه سمت راست نشانه چیست؟
خلاصه
اکوکاردیوگرام یک آزمایش ویژه است که در آن از دستگاه سونوگرافی برای بررسی ساختار و عملکرد قلب استفاده میکنند. این روش به اکو قلب معروف است و در آن دستگاهی امواج صوتی را به تصاویری زنده از قلب تبدیل خواهد کرد. پزشکان از این تصاویر برای بررسی سلامت قلب و عروق خونی اطراف آن استفاده خواهند کرد.
از جمله بیماری‌ها و مشکلات قلبی‌ای که با استفاده از اکو قلب آن‌ها را تشخیص می‌دهند، می‌توانیم آسیب به عضله قلب، مشکلات دریچه‌ها و نقایص مادرزادی را بیان کنیم.