سنگ کیسه صفرا (Gallstones)، وقتی ایجاد می‌شود که فاکتورهای شیمیایی موجود در این عضو، از تعادل خارج شوند. سنگ کیسه صفرا به علت ته‌نشینی ترکیبات صفرا به وجود می‌آید. در این مقاله از مجله پزشکی سیوطب می‌خواهیم به علل، عوامل و درمان‌های مربوط به سنگ کیسه صفرا بپردازیم.
آشنایی با کیسه صفرا
کیسه صفرا یک عضو در بخش بالای شکم، سمت راست و پایین کبد است. مواد ترشح‌شده از کبد در این عضو جمع می‌شوند و از آنجا به روده کوچک می‌رود.
به موادی که در این عضو جمع می‌شوند، صفرا، زرداب یا زهره گفته می‌شود. کیسه صفرا، مواد صفرا را ذخیره و آزاد می‌کند، مایعی که در کبد شما ساخته می‌شود تا به هضم غذا کمک کند.
صفرا همچنین مواد زائدی مانند کلسترول و بیلی روبین را حمل می‌کند که پس از تجزیه گلبول‌های قرمز، تولید می‌شوند. انباشت این مواد می‌تواند سنگ کیسه صفرا را تشکیل دهند.
سنگ کیسه صفرا می‌تواند از نظر علائم و اندازه متغیر باشد. احتمالا تا زمانی که سنگ، مجرای صفراوی را مسدود نکند، متوجه نشوید که دچار آن‌ها هستید و شاید باعث ایجاد دردی شود که نیاز به درمان فوری دارد.
بیشتر بخوانید: درمان سندروم روده تحریک پذیر؛ راه‌هایی برای کاهش درد و دل‌پیچه
سنگ کیسه صفرا چیست؟
سنگ‌های صفراوی از تجمع مواد سخت شده در کیسه صفرا به وجود می‌آیند. این سنگ‌ها که بیشتر از کلسترول و بیلی‌روبین تشکیل می‌شوند، عملکرد صفرا را مختل می‌کنند.
اندازه سنگ کیسه صفرا از کوچکی یک دانه شن تا بزرگی به اندازه یک توپ گلف متغیر است. برخی از افراد فقط یک سنگ کیسه صفرا دارند، در حالی که برخی دیگر به طور همزمان دارای چندین سنگ صفراوی هستند.
افرادی که علائم سنگ کیسه صفرا را نشان می‌دهند، معمولا نیاز به جراحی برداشتن کیسه صفرا دارند. سنگ‌های صفراوی اغلب علامت و نشانه‌ای ایجاد نمی‌کنند و معمولا نیازی به درمان نخواهند داشت.
بیشتر بخوانید: درمان سیروز کبدی؛ راه‌های مقابله با تنبلی کبد
علائم سنگ صفرا
همان‌طور که گفتیم، سنگ کیسه صفرا احتمالا هیچ علامتی ایجاد نکند. اگر سنگ کیسه صفرا در مجرا قرار بگیرد و باعث انسداد شود، احتمال دارد علائم و نشانه‌های ناشی از آن شامل موارد زیر باشد:
- درد ناگهانی و به سرعت در قسمت سمت راست بالای شکم تشدید می‌شود
- درد ناگهانی و به سرعت در مرکز شکم، درست زیر استخوان سینه
- درد بین تیغه‌های شانه
- درد در شانه راست
- حالت تهوع یا استفراغ
- درد سنگ کیسه صفرا احتمالا چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد
بیشتر بخوانید: علائم کبد چرب، علت‌ها و درمان این بیماری مرموز
چه زمانی باید برای سنگ کیسه صفرا به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائمی دارید که شما را نگران می‌کند، به پزشک مراجعه کنید. در صورت بروز علائم و نشانه‌های یک بیماری گوارش یا سنگ کیسه صفرا، مانند موارد زیر حتما یک وقت معاینه از پزشک بگیرید.
- درد شکمی شدید که قابل تحمل نباشد
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- تب بالا همراه با لرز
بیشتر بخوانید: جراحی سرطان معده؛ درمان بیماری که اغلب دیر تشخیص داده می‌شود
علل ایجاد سنگ صفرا
مشخص نیست چه چیزی باعث تشکیل سنگ کیسه صفرا می‌شود. پزشکان فکر می‌کنند که سنگ کیسه صفرا احتمالا زمانی ایجاد شود که:
1-کلسترول بیش از حد
سنگ گاهی به این دلیل ایجاد می‌شود که مواد صفرای شما حاوی کلسترول بیش از حد باشد. به طور معمول، صفرا حاوی مواد شیمیایی کافی برای حل کردن کلسترول دفع شده توسط کبد است.
اما اگر کبد شما بیش از مقداری که صفرا می‌تواند حل کند، کلسترول دفع کرده باشد، کلسترول اضافی احتمال دارد به کریستال و در نهایت سنگ تبدیل شود.
2-بیلی روبین بیش از حد
سنگ گاهی به این دلیل ایجاد می‌شود که صفرا حاوی بیلی روبین بیش از حد مجاز است. بیلی روبین یک ماده شیمیایی که وقتی بدن گلبول‌های قرمز را تجزیه می‌کند، تولید می‌شود.
برخی شرایط از جمله سیروز کبدی، عفونت مجاری صفراوی و برخی اختلالات خونی باعث می‌شود کبد بیش از حد بیلی روبین تولید کند. بیلی روبین اضافی به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک خواهد کرد.
3-عدم تخلیه درست کیسه صفرا
گاهی کیسه صفرا شما به درستی تخلیه نمی‌شود. اگر کیسه صفرا به طور کامل یا اغلب به اندازه کافی تخلیه نشود، احتمالا صفرا بسیار غلیظ شده و به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک کند.
بیشتر بخوانید: درمان زخم معده؛ درمان دیرهنگام مساوی با جراحی
انواع سنگ کیسه صفرا
انواع سنگ‌های صفراوی که می‌توانند در کیسه صفرا ایجاد شوند، عبارتند از:
1- سنگ‌های صفراوی کلسترولی
سنگ‌های صفراوی کلسترولی رایج‌ترین نوع سنگ کیسه صفرا هستند که اغلب به رنگ زرد به نظر می‌رسند. این سنگ‌های صفراوی عمدتا از کلسترول حل نشده تشکیل شده‌اند اما احتمالا حاوی اجزای دیگری نیز باشند.
2- سنگ‌های رنگدانه‌ای صفرا
این سنگ‌های قهوه‌ای تیره یا سیاه زمانی تشکیل می‌شوند که صفرا حاوی مقدار زیادی بیلی روبین باشد.
بیشتر بخوانید: درمان کبد چرب با روش پزشکی و خانگی و تغییر سبک زندگی
عوامل خطرساز برای ایجاد سنگ کیسه صفرا
عواملی که احتمالا خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهند عبارتند از:
- جنسیت زن
- داشتن 40 سال یا بیشتر
- نژاد
- اضافه وزن یا چاق بودن
- بی‌تحرک بودن
- بارداری
- رژیم غذایی پرچرب
- رژیم غذایی با کلسترول بالا
- رژیم غذایی کم فیبر
- داشتن سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا
- ابتلا به دیابت
- داشتن برخی اختلالات خونی مانند کم‌خونی داسی شکل یا لوسمی
- کاهش وزن بسیار سریع
- مصرف داروهای حاوی استروژن، مانند داروهای ضدبارداری خوراکی یا داروهای هورمون درمانی
- ابتلا به بیماری کبدی
بیشتر بخوانید: درمان خانگی مسمومیت غذایی؛ درمان به راحتی ابتلا
عوارض سنگ کیسه صفرا
عوارض سنگ کیسه صفرا احتمالا شامل موارد زیر باشد:
التهاب کیسه صفرا
اگر سنگ در گردن کیسه صفرا قرار بگیرد، می‌تواند باعث التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت) شود. کوله سیستیت احتمالا باعث درد شدید و تب شود.
انسداد مجرای صفراوی مشترک
سنگ‌های صفراوی می‌توانند لوله‌ها (مجاری) را که از طریق آن‌ها ماده صفرا از کیسه صفرا یا کبد به روده کوچک جریان می‌یابد مسدود کنند. درد شدید، یرقان و عفونت مجرای صفراوی می‌تواند جزء عوارض سنگ کیسه صفرا باشد.
انسداد مجرای پانکراس
مجرای پانکراس، لوله‌ای است که از لوزالمعده کشیده شده و به مجرای صفراوی متصل می‌شود. ترشحات پانکراس که به هضم کمک می‌کنند، از مجرای پانکراس جریان می‌یابند.
سنگ کیسه صفرا می‌تواند باعث انسداد مجرای پانکراس شده که احتمالا منجر به التهاب پانکراس (پانکراتیت) شود. پانکراتیت باعث درد شدید و دائمی شکم می‌شود و معمولا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد.
سرطان کیسه صفرا
خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا در افرادی که سابقه سنگ کیسه صفرا دارند، بیشتر است. اما سرطان کیسه صفرا بسیار نادر است، بنابراین حتی اگر به دلایل دیگری، خطر ابتلا به سرطان بالا است، احتمال ابتلا به سرطان کیسه صفرا هنوز بسیار کم است.
بیشتر بخوانید: سرطان روده بزرگ؛ هر علائم و نشانه‌ای را جدی بگیرید
پیشگیری از ابتلا به سنگ کیسه صفرا
وعده‌های غذایی را حذف نکنید
سعی کنید هر روز به وعده‌های غذایی معمول خود پایبند باشید. حذف وعده‌های غذایی یا ناشتا می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد.
به آرامی وزن کم کنید
اگر نیاز به کاهش وزن دارید، آهسته پیش بروید. کاهش وزن سریع می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد. هدف کاهش وزن باید 0.5 تا یک کیلوگرم (یک یا 2 پوند) در هفته باشد.
مصرف غذاهای پرفیبر
از غذاهای پر فیبر بیشتر استفاده کنید. غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
وزن سالم را حفظ کنید
چاقی و اضافه وزن خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهد. با کاهش کالری دریافتی و افزایش میزان فعالیت بدنی، برای رسیدن به وزن سالم تلاش کنید. هنگامی که به وزن مناسبی رسیدید، با ادامه رژیم غذایی سالم و ادامه ورزش، برای حفظ آن وزن تلاش کنید.
بیشتر بخوانید: سرطان معده، علائم، تشخیص و هفت نوع درمان استاندارد
تشخیص سنگ کیسه صفرا
پزشک شما یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و احتمالا آزمایش‌های زیر را تجویز کند:
آزمایش خون
آزمایش خون، علائم عفونت یا انسداد را بررسی می‌کند و سایر شرایط را رد یا تایید خواهد کرد.
سونوگرافی برای تشخیص سنگ صفرا
سونوگرافی برای تشخیص سنگ صفرا، تصاویری از اندام‌های داخل بدن شما از جمله صفرا، ارائه می‌دهد.
سی تی اسکن برای تشخیص سنگ صفرا
اشعه ایکس نیز به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل بدن شما از جمله کیسه صفرا را ببیند.
کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRCP)
این آزمایش از یک میدان مغناطیسی و پالس‌های انرژی امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری از داخل بدن مانند کبد و کیسه صفرا استفاده می‌کند.
اسکن کبد و مجاری صفراوی
این آزمایش می‌تواند بررسی کند که آیا کیسه صفرا شما به درستی فعالیت می‌کند یا خیر. پزشک شما یک ماده رادیواکتیو بی‌ضرر را تزریق می‌کند که راه خود را به اندام باز خواهد کرد. سپس یک تکنسین می‌تواند حرکت آن را تماشا کند.
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP)
پزشک لوله‌ای به نام آندوسکوپ را از طریق دهان به سمت روده کوچک حرکت می‌دهد. آن‌ها یک رنگ تزریق می‌کنند تا بتوانند مجاری صفراوی شما را روی دوربینی در آندوسکوپ ببینند. پزشکان اغلب می‌توانند سنگ‌های صفراوی را که به داخل مجاری حرکت کرده‌اند، خارج کنند.
سونوگرافی آندوسکوپی
این آزمایش ترکیبی از سونوگرافی و آندوسکوپی برای بررسی سنگ کیسه صفرا است.
بیشتر بخوانید: ریفلاکس معده چیست و چه علائمی دارد
درمان سنگ کیسه صفرا
اگر علائمی ندارید نیازی به درمان نیست. برخی از سنگ‌های صفراوی کوچک می‌توانند خود به خود از بدن شما عبور کنند. اکثر افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا، کیسه صفرا خود را خارج می‌کنند.
شما هنوز هم می‌توانید غذا را بدون آن، هضم کنید. پزشک یکی از این دو روش را استفاده می‌کند.
کوله سیستکتومی لاپاراسکوپیک
این روش، شایع‌ترین جراحی برای سنگ کیسه صفرا است. پزشک یک لوله باریک به نام لاپاراسکوپ را از طریق یک برش کوچک به شکم وارد می‌کند. آن‌ها از طریق یک بریدگی کوچک دیگر، کیسه صفرا را خارج می‌کنند. معمولا همان روز بیمار به خانه می‌رود.
کوله سیستکتومی باز
در این روش، پزشک برای برداشتن کیسه صفرا، بریدگی‌های بزرگ‌تری در شکم ایجاد می‌کند. بعد از آن، بیمار چند روز در بیمارستان می‌ماند. اگر سنگ کیسه صفرا در مجاری صفراوی وجود داشته باشد، پزشک احتمالا از ترکیب دو روش آندوسکوپی و فلوروسکوپی (ERCP) برای پیدا کردن و برداشتن آن‌ها قبل یا در حین جراحی استفاده کند.
اگر شرایط پزشکی دیگری دارید و پزشک‌تان فکر می‌کند که نباید جراحی کنید، احتمالا به شما دارو بدهد. داروهای Chenodiol (Chenodol) و ursodiol (Actigall, Urso 250, Urso Forte)، سنگ‌های کلسترولی را حل می‌کنند. آن‌ها می‌توانند باعث اسهال خفیف شوند.
احتمالا بیمار مجبور شود سال‌ها دارو مصرف کند تا سنگ‌ها کاملا از بین بروند و امکان دارد که پس از قطع مصرف، مشکل دوباره عود کنند.
بیشتر بخوانید: چگونه اسید معده را کاهش دهیم ؟
یادداشت پایانی
کیسه صفرا یک اندام کوچک گلابی شکل در سمت راست شکم، درست زیر کبد شما است. کیسه صفرا مایع گوارشی به نام صفرا را در خود نگه می‌دارد که در روده کوچک شما ترشح می‌شود.
سنگ کیسه صفرا، رسوبات سخت شده حاصل از مایع گوارشی است که می‌تواند در کیسه صفرا ایجاد شوند. دو نوع اصلی سنگ کیسه صفرا وجود دارد و سنگ‌های کلسترولی معمولا زرد مایل به سبز هستند.
آن‌ها شایع‌ترین هستند و 80درصد از سنگ‌های صفراوی را تشکیل می‌دهند. سنگ‌های رنگدانه‌ای اما کوچک‌تر و تیره‌تر هستند. این نوع سنگ کیسه صفرا از ماده بیلی روبین ساخته شده است.