درمان پارکینسون و کنترل بحران تعادل در سالمندان
درمان پارکینسون به صورت قطعی برای افراد مبتلا به این بیماری وجود ندارد و تاکنون هیچ‌گونه روشی نتوانسته در جلوگیری از پیشرفت آن تاثیر چشمگیری داشته باشد. در حدود یک میلیون نفر در ایران مبتلا به این بیماری هستند. علت آن نامعلوم و روش‌های درمان بیماری پارکینسون مانند دارو، فیزیوتراپی و جراحی تنها برای کنترل علائم بیماری کاربرد دارند.
بیماری پارکینسون چیست؟
بیماری پارکینسون یک اختلال عصبی پیشرونده است که در اثر تخریب سلول‌های عصبی در بخشی از مغز به نام جسم سیاه ایجاد می‌شود. حرکات صاف و هماهنگ عضلات بدن توسط دوپامین، ماده‌ای ترشحی در مغز، انجام می‌شود. دوپامین در بخشی از مغز به نام مواد سیاه تولید می‌شود.
این بیماری معمولا به آرامی شروع و با گذشت زمان بدتر خواهد شد. در پارکینسون، سلول‌های جسم سیاه شروع به مردن کرده و با این اتفاق سطح دوپامین کاهش می‌یابد. وقتی 60 تا 80درصد دوپامین کاهش یافت، علائم پارکینسون ظاهر می‌شود.
به طور معمول، دوپامین در یک تعادل ظریف با سایر انتقال دهنده‌های عصبی عمل می‌کند تا به هماهنگی میلیون‌ها سلول عصبی و عضلانی درگیر در حرکت کمک کند. بدون دوپامین کافی، این تعادل مختل شده و در نتیجه لرزش (لرزش در دست‌ها، بازوها، پاها و فک) ایجاد می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۸ درمان پروستات سالمندان و بررسی ۳ بیماری عامل پروستات
علائم بیماری پارکینسون چیست؟
برای درمان پارکینسون شناسایی به موقع علائم ضروری به نظر می‌رسد. علائم بیماری سالمندان و میزان کاهش آن از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است. بعد از مطالعات انجام شده در مجله سلامت سیوطب شایع‌ترین علائم مشاهده شده عبارتند از:
- لرزش
لرزش در دست‌ها و بازوهای شروع و گاهی در فک یا پا نیز رخ خواهد داد که این هشداری برای آمادگی و شروع درمان پارکینسون است. در مراحل اولیه بیماری، معمولا فقط یک طرف بدن یا یک اندام تحت تاثیر قرار می‌گیرد. با پیشرفت بیماری، لرزش گسترش بیشتری پیدا کرده و با استرس بدتر می‌شود. لرزش اغلب در هنگام خواب و زمانی حرکت دست یا پا ناپدید خواهد شد.
بیشتر بخوانید: درمان آلزایمر در سالمندان به روش‌های دارویی برای آلزایمر خفیف تا شدید
- کندی حرکت
کاهش سرعت حرکت، ناشی از کندی مغز در انتقال دستورات لازم به قسمت‌های مناسب بدن است. کندی حرکت در بیماری غیرقابل پیش‌بینی و به سرعت از بین می‌رود. یک لحظه به راحتی حرکت می‌کنید، لحظه دیگر برای حرکت و انجام کارهایی مانند لباس پوشیدن، حمام کردن یا بلند شدن از صندلی به کمک نیاز پیدا خواهید کرد. حتی هنگام راه رفتن پاهای خود را گاهی باید بکشید.
- عضلات سفت
ناتوانی عضلات در شل شدن طبیعی است؛ اما این اتفاق در پاکینسون با سفتی رخ می‌دهد. این سفتی به دلیل کشش کنترل نشده عضلات ایجاد و باعث می‌شود که بیمار نتواند آزادانه حرکت کند. امکان درد در عضلات آسیب دیده زیاد و دامنه حرکتی محدود است.
بیشتر بخوانید: ۴ مرحله درمان زخم بستر سالمندان و آشنایی با روش‌های پیشگیری
- راه رفتن ناپایدار و مشکلات تعادل و هماهنگی
به سمت جلو خم شدن احتمال افتادن در هنگام ضربه را افزایش می‌دهد. قدم‌های کوتاهی برداشتن، اشکال حین شروع راه رفتن، هنگام راه رفتن به سختی ایستادن و بازوها را به طور طبیعی تکان ندادن در سالمندان سر نخی از شروع پارکینسون خواهد بود که شخص را در جریان راه‌های درمان پارکینسون قرار می‌دهد.
- پیچ خوردگی عضلانی، اسپاسم یا گرفتگی عضلات (دیستونی)
امکان دارد یک گرفتگی دردناک در پا یا انگشتان پیچ خورده و فشرده شده داشته باشید. دیستونی می‌تواند در سایر قسمت‌های بدن رخ دهد که در این مرحله باید برای درمان پارکینسون به صورت جدی اقدام کرد.
- داشتن حالت خمیده
- کاهش حالات چهره
با تشدید بیماری لبخند یا پلک زدن دچار اختلال شده و صورت فاقد بیان احساسات است.
- تغییرات گفتار و صدا
گفتار سریع، نامفهوم و زیر و بمی صدا بدون تغییر (یکنواخت) شود.
- دستخط تغییر می‌کند
دست خط کوچک‌تر و خواندن آن دشوارتر خواهد شد.
- افسردگی و اضطراب
- مشکلات جویدن و بلع، آب دهان
- مشکلات ادراری
- مشکلات ذهنی تفکر و اختلال حافظه
- توهم و هذیان
- یبوست
- عوارض پوستی، مانند شوره سر
- از دست دادن بویایی
- اختلالات خواب از جمله مشکل در خوابیدن و سندرم پای بی‌قرار
- درد، عدم علاقه (بی‌علاقگی)، خستگی، تغییر وزن، تغییرات بینایی
- فشار خون پایین
بیشتر بخوانید: درمان افسردگی سالمندان، کیفیت زندگی و سطح رفاه آن‌ها را بالا می‌برد
عوامل پیدایش بیماری پارکینسون
- ژنتیک
علت دقیق پارکینسون ناشناخته است. هر دو مولفه ژنتیکی و محیطی می‌تواند تاثیر داشته باشد. برخی از دانشمندان بر این باورند که ویروس‌ها می‌توانند باعث ایجاد پارکینسون شوند. شناختن علت بیماری در سالمندان به درمان پارکینسون کمک شایانی خواهد کرد.
- سطوح پایین دوپامین و نوراپی نفرین، ماده‌ای که دوپامین را تنظیم می‌کند، با پارکینسون مرتبط است
- پروتئین‌های غیرطبیعی به نام اجسام لوی نیز در مغز افراد مبتلا به پارکینسون یافت شده است
دانشمندان در حین مطالعه برای درمان پارکینسون متوجه این پروتئین شدند، ولی اینکه وجود پروتئین اجسام لوی چه نقشی در ایجاد پارکینسون دارد در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
هیچ دلیل شناخته شده‌ای برای ایجاد پارکینسون وجود ندارد و همین موضوع درمان پارکینسون را دچار مشکل کرده است. تحقیقات گروه‌هایی که احتمال بیشتری برای ابتلا به این بیماری را دارند، شناسایی کرده که عبارتند از:
- ارتباط جنسیتی افراد با بیماری پارکینسون
بیشتر افرادی که برای درمان پارکینسون مراجعه می‌کنند از مردان هستند. این یعنی مردان یک و نیم برابر بیشتر از زنان در معرض ابتلا به پارکینسون خواهند بود.
- نژاد
طبق تحقیقات شیوع پارکینسون در افراد سفیدپوست در مقایسه با افراد سیاه پوست یا آسیایی بیشتر است. پس موقعیت جغرافیایی احتمال دارد یکی از دلایل خطر بالاتر ابتلا باشد.
- سن
افراد مراجعه کننده برای درمان پارکینسون معمولا بین 50 تا 60 سال سن دارند و فقط در حدود 4درصد از مبتلایان، علائم بیماری قبل از 40 سالگی رخ می‌دهد.
- سابقه خانوادگی
افرادی که اعضای درجه یک خانواده آن‌ها به بیماری پارکینسون مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری پارکینسون قرار دارند.
- سموم
در بین افراد مراجعه کننده برای درمان پارکینسون افرادی با نشانه‌هایی از سموم وجود دارند. با این تفاسیر قرار گرفتن در معرض برخی از سموم احتمال خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش می‌دهد.
- آسیب سر
افرادی که آسیب‌های سر را تجربه کرده بیشتر به بیماری پارکینسون مبتلا می‌شوند و جزء گزینه‌های اصلی بیماران برای درمان پارکینسون هستند.
بیشتر بخوانید: زانودرد سالمندان، انواع، علل و راه‌های پیشگیری و درمان آن
راه‌های درمان پارکینسون
هیچ راه قطعی برای درمان پارکینسون وجود ندارد، اما می‌توان آن را مدیریت کرد و علائم بیماری را تسکین یا کاهش داد. هدف بیشتر درمان‌های بیماری پارکینسون بازگرداندن تعادل مناسب انتقال دهنده‌های عصبی استیل کولین و دوپامین است. این کار معمولا با دارو انجام می‌شود، اما برخی از بیماران کاندیدای کاشت یک محرک عمقی مغز یا DBS هستند.
همچنین استراحت کافی، ورزش و رژیم غذایی متعادل مهم تاثیرگذار هستند. گفتار درمانی، کاردرمانی و فیزیوتراپی نیز می‌توانند به بهبود ارتباطات و مراقبت از بیمار کمک کنند. تقریبا در همه موارد، دارو برای کمک به مدیریت علائم مختلف جسمی و روانی مرتبط با بیماری مورد نیاز است.
دو رویکرد کلی برای درمان پارکینسون با دارو وجود دارد. اولین تلاش برای افزایش سطح دوپامین در مغز و تلاش دوم بهبود با ابزارهای دیگر است.
داروها برای درمان پارکینسون
داروها در درمان پارکینسون و حل مشکلات راه رفتن، حرکت و لرزش بسیار تاثیر گذارند و باعث افزایش یا جایگزینی دوپامین می‌شوند. افراد مبتلا به بیماری پارکینسون غلظت دوپامین مغزی پایینی دارند. دوپامین را نمی‌توان مستقیما تزریق کرد، زیرا وارد مغز نمی‌شود.
پس از شروع درمان پارکینسون، بهبودی علائم قابل توجهی مشاهده خواهد شد. ولی با گذشت زمان تاثیر داروها اغلب کاهش می‌یابد. برای درمان پارکینسون می توان از داروهای مختلفی استفاده کرد.
بیشتر بخوانید: ۱۳ نوع بیماری های شایع سالمندان؛ دست از درمان برندارید!
- لوودوپا
لوودوپا رایج‌ترین درمان پارکینسون است که در جبران دوپامین نقش دارد. بیماران در 75درصد موارد از لوودوپا پاسخ قابل قبول می‌گیرند، اما همه علائم بهبود نمی‌یابند. لوودوپا به طور کلی همراه با کاربیدوپا تجویز می‌شود. کاربیدوپا تجزیه لوودوپا را به تاخیر انداخته که به نوبه خود دسترسی لوودوپا را در سد خونی مغزی افزایش می‌دهد. عوارض جانبی شامل حالت تهوع یا سبکی سر (افت فشار خون ارتواستاتیک) دارد.
بیشتر بخوانید: لرزش دست چپ و راست زیاد فرقی ندارد، مهم علت لرزش است
- آگونیست‌های دوپامین
آگونیست‌های دوپامین نقش پیام‌‌رسان‌های شیمیایی در مغز را تقلید کرده و باعث می‌شوند نورون‌ها مانند دوپامین واکنش نشان دهند. آن‌ها نسبت به لوودوپا موثرتر و زمانی که تاثیر لوودوپا کمتر شد به عنوان داروی مفید درمان پارکینسون تجویز خواهند شد.
داروهای این دسته شامل بروموکریپتین، پرگولید، پرامی پکسول و روپینیرول است. آن‌ها را می‌توان به تنهایی یا همراه با لوودوپا مصرف کرد. در مراحل اولیه بیماری و برای طولانی کردن مدت اثربخشی لوودوپا تجویز می‌شود. این داروها عموما دارای عوارض جانبی بیشتری نسبت به لوودوپا هستند.
عوارض جانبی احتمال دارد شامل خواب آلودگی، تهوع، استفراغ، خشکی دهان، سرگیجه و احساس ضعف در هنگام ایستادن باشد. در حالی که این علائم هنگام شروع آگونیست دوپامین رایج هستند، معمولا طی چند روز برطرف خواهند شد. در برخی بیماران، آگونیست‌های دوپامین باعث گیجی، توهم یا روان پریشی می‌شوند.
بیشتر بخوانید: درمان فشار خون سالمندان؛ مبارزه با یک بیماری شایع اما قابل کنترل
- آنتی کولینرژیک‌ها
تری هگزی فنیدیل، بنزتروپین مزیلات، بیپریدین HCL و پروسیکلیدین با مسدود کردن استیل کولین، یک ماده شیمیایی در مغز که اثرات آن با کاهش سطح دوپامین بیشتر می‌شود، کار می‌کنند. این داروها در درمان لرزش و سفتی عضلات و همچنین در کاهش پارکینسون ناشی از دارو مفید هستند.
آن‌ها معمولا برای استفاده طولانی مدت در بیماران مسن به دلیل عوارض جانبی جدی توصیه نمی‌شوند. عوارض جانبی شامل خشکی دهان، تاری دید، آرام‌بخش، هذیان، توهم، یبوست و احتباس ادرار می‌شود. گیجی و توهم نیز ممکن است رخ دهد.
- آمانتادین (Symmetrel)
این یک داروی ضد ویروسی است که به درمان پارکینسون کمک می‌کند و اغلب در مراحل اولیه بیماری استفاده می‌شود. نقش آن تسکین کوتاه مدت حرکات غیرارادی (دیسکینزی) که از عوارض جانبی لوودوپا است، خواهد بود. گاهی اوقات با داروهای آنتی کولینرژیک یا لوودوپا مصرف می‌شود.
در درمان حرکات ناگهانی مرتبط با پارکینسون موثر است. عوارض جانبی ممکن است شامل مشکل در تمرکز، گیجی، بی‌خوابی، کابوس، بی‌قراری و توهم باشد. آمانتادین احتمال دارد باعث تورم پا و همچنین پوست خالدار، اغلب روی پاها شود.
- مهارکننده‌های COMT
انتاکاپون (Comtan) و تولکاپون (Tasmar) نمونه‌هایی از مهارکننده‌های COMT هستند که برای درمان نوسانات در پاسخ به لوودوپا استفاده می‌شوند. COMT آنزیمی است که لوودوپا را در جریان خون متابولیزه می‌کند. با مسدود کردن COMT، لوودوپا بیشتری می تواند به مغز نفوذ کند و با انجام این کار، اثربخشی درمان را افزایش دهد. تولکاپون احتمال دارد باعث آسیب کبدی شود.
این مهارکننده معمولا برای افرادی که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند تجویز می‌شود. اکتاکاپون باعث آسیب کبدی نمی‌شود. Stalevo دارویی است که اکتاکاپون و کاربیدوپا-لوودوپا را در یک قرص ترکیب می‌کند. بیمارانی که تولکاپون مصرف می‌کنند باید به طور دوره‌ای خون خود را برای نظارت بر عملکرد کبد آزمایش کنند. عوارض جانبی این دارو شامل اسهال و دیسکینزی خواهد بود.
بیشتر بخوانید: درمان پوکی استخوان سالمندان؛ شایع اما قابل پیشگیری
- مهارکننده‌های MAO-B
مهارکننده‌های MAO-B آنزیم مونوآمین اکسیداز B را مهار می‌کنند. این آنزیم دوپامین را در مغز تجزیه می‌کند. سلژیلین (Eldepryl) و رازاگیلین (Azilect) نمونه‌هایی از مهارکننده‌های MAO-B هستند. آن‌ها می توانند با بسیاری از داروها از جمله داروهای ضد افسردگی، سیپروفلوکساسین، مخمر سنت جان و مواد مخدر تداخل داشته باشند.
عوارض جانبی آن شامل سوزش سر دل، حالت تهوع، خشکی دهان و سرگیجه می‌شود. گیجی، کابوس، توهم و سردرد کمتر رخ می‌دهد و باید به پزشک اطلاع داده شود.
جراحی پارکینسون
مداخلات جراحی مختص افرادی است که به دارو، درمان پارکینسون و تغییرات سبک زندگی پاسخ نمی‌دهند. دو نوع جراحی اولیه برای درمان پارکینسون استفاده می‌شود:
- درمان با پمپ
در ژانویه 2015، سازمان غذا و دارو (FDA) درمانی با پمپ را به نام Duopa تایید کرد. این پمپ ترکیبی از لوودوپا و کاربیدوپا را ارائه می‌دهد. برای استفاده از پمپ، پزشک باید یک عمل جراحی برای قرار دادن پمپ در نزدیکی روده کوچک انجام دهد.
بیشتر بخوانید: زوال عقل چیست؟ هر فراموشی دمانس نیست
- پالیدوتومی
این روش برای درمان پارکینسون بیماران تهاجمی یا برای کسانی که به دارو پاسخ نمی‌دهند توصیه می‌شود. پالیدوتومی با قرار دادن یک کاوشگر سیمی در گلوبوس پالیدوس (ناحیه بسیار کوچکی از مغز، با اندازه حدود پنج میلی‌متر که در کنترل حرکت نقش دارد) انجام می‌شود.
اکثر کارشناسان معتقدند که این ناحیه در بیماران پارکینسونی به دلیل از دست دادن دوپامین بیش فعال می‌شود. اعمال ضایعات روی پالیدوس می‌تواند به بازیابی تعادلی که حرکت طبیعی نیاز دارد کمک کند. این روش به از بین بردن دیسکینزی‌های ناشی از دارو، لرزش، سفتی عضلانی و از دست دادن تدریجی حرکت خود به خود کمک می‌کند.
- تالاموتومی
تالاموتومی از جریان‌های انرژی فرکانس رادیویی برای تخریب بخش کوچک اما خاص تالاموس استفاده می‌کند. تعداد نسبتا کمی از بیمارانی که لرزش ناتوان کننده در دست یا بازو دارند از این روش سود می‌برند. تالاموتومی به سایر علائم پارکینسون کمک نمی‌کند و بیشتر در بیماران مبتلا به لرزش اساسی پارکینسون استفاده می‌شود.
- تحریک عمیق مغز (DBS)
DBS جایگزین ایمن‌تری برای پالیدوتومی و تالاموتومی در درمان پارکینسون ارائه می‌دهد. از الکترودهای کوچکی برای ایجاد یک تکانه الکتریکی به هسته زیر تالاموس یا گلوبوس پالیدوس، بخش‌های عمیق مغز که در عملکرد حرکتی دخیل هستند، استفاده می‌کند. کاشت الکترود از طریق تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و نقشه‌برداری نوروفیزیولوژیک هدایت می‌شود تا مکان صحیح را مشخص کند.
الکترود به سیم‌هایی متصل شده که به یک مولد ضربه یا IPG (شبیه به یک ضربان‌ساز) در زیر استخوان ترقوه و زیر پوست قرار می‌گیرد. بیماران دارای یک کنترلر هستند که با آن دستگاه را روشن یا خاموش می‌کنند. الکترودها معمولا در یک طرف مغز قرار خواهند گرفت. یک الکترود کاشته شده در سمت چپ مغز علائم سمت راست بدن و بالعکس را کنترل می‌کند. برخی از بیماران احتمال دارد نیاز به کاشت محرک در هر دو طرف مغز داشته باشند.
درمان پارکینسون با امواج اولتراسوند
در این شیوه درمانی با کمک MRI محل دقیق هسته و جسم سیاه شناسایی شده و با تاباندن امواج اولتراسوند مشکل‌های حرکتی شخص بهبود پیدا می‌کند. درمان با امواج اولتراسوند در بیماران دچار لرزش زیاد بسیار موثر است.
بیشتر بخوانید: افسردگی سالمندان چیست، شناخت تمامی علائم روحی و فیزیکی
سخن پایانی
اگرچه هیچ درمان یا شواهد مطلقی مبنی بر راه‌های پیشگیری و درمان پارکینسون وجود ندارد، اما دانشمندان سخت در حال تلاشند تا در مورد این بیماری اطلاعات بیشتری کسب کنند. آن‌ها در صدد کشف راه‌های ابتکاری جدیدی برای مدیریت بهتر بیماری، جلوگیری از پیشرفت و در نهایت درمان آن هستند.
برای بسیاری از بیماران مبتلا، درمان پارکینسون با دارو راهی برای حفظ کیفیت خوب زندگی است. با پیشرفت این اختلال، حرکت برخی از بیماران در پاسخ به درمان پارکینسون دچار تنوع شده که به عنوان نوسانات حرکتی شناخته می‌شود. بیماران در کنترل حرکات در طول این دوره دچار مشکل بیشتری خواهند شد.
استفاده از درمان دارویی امکان دارد به حرکات انقباضی کنترل نشده به نام دیسکینزی منجر شود. این مشکلات معمولا قابل مدیریت هستند. با تغییر در داروها بر اساس نوع و شدت علائم، بدتر شدن کیفیت زندگی بیمار و سلامت کلی بیمار، جراحی قدم بعدی در درمان پارکینسون خواهد بود. فواید جراحی همیشه باید با دقت در برابر خطرات آن سنجیده شود.