گرمازدگی وضعیتی است که در اثر گرمای بیش از حد بدن ایجاد میشود. معمولا در نتیجه قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گرما یا فعالیت بدنی در دمای بالا است. جدیترین شکل آسیب گرمایی، گرمازدگی است و زمانی رخ میدهد که دمای بدن به 40 درجه سانتیگراد یا بالاتر برسد. این عارضه بیشتر در ماههای تابستان برای افراد به وجود میآید.
شکی نیست که گرمازدگی نیاز به درمان اورژانسی دارد و درمان نشدن آن میتواند به سرعت به مغز، قلب، کلیهها و ماهیچهها آسیب برساند. هر چه درمان طولانیتر شده و به تعویق بیفتد، احتمال آسیب بدتر و خطر عوارض جدی یا مرگ بالاتر خواهد بود.
در این مقاله از مجله سلامت سیوطب به علائم، علل، درمان گرمازدگی و همچنین اثرات طولانی مدت آن و نحوه جلوگیری از بروز آن خواهیم پرداخت.
گرمازدگی چیست؟
یک وضعیت تهدید کننده زندگی است که موجب بیش از حد گرم شدن بدن خواهد شد. به عنوان دمای بدن بالاتر از 40 درجه سانتیگراد تعریف میشود. گرمازدگی که گاهی آفتابزدگی نیز نامیده میشود، شدیدترین شکل هایپرترمی یا بیماری مرتبط با گرما است و میتواند منجر به آسیب مغزی، نارسایی اندامها یا حتی مرگ شود.
بیشتر بخوانید: دریازدگی و ۱۵ راهکار برای بیشتر لذت بردن از مسیر سفر
انواع گرمازدگی
دو نوع وجود دارد:
- گرمازدگی ناشی از فعالیت: این نوع معمولا نتیجه اعمال بیش از حد فیزیکی در شرایط گرم و مرطوب است و در چند ساعت شکل میگیرد
- گرمازدگی بدون فشار: این نوع کلاسیک نیز نامیده میشود، این نوع به دلیل سن یا شرایط سلامت زمینهای رخ میدهد و طی چند روز به وجود میآید
بیشتر بخوانید: بای پس معده؛ از رویای لاغر شدن تا کمک به درمان بیماری قلبی
علائم گرمازدگی
علائم و نشانههای گرمازدگی عبارتند از:
- دمای بالای بدن: دمای هسته بدن 40 درجه سانتیگراد یا بالاتر که با دماسنج مقعدی به دست میآید، علامت اصلی گرمازدگی است
- تغییر وضعیت ذهنی یا رفتار: گیجی، بیقراری، گفتار نامفهوم، تحریکپذیری، هذیان، تشنج و کما همگی میتوانند ناشی از گرمای بیش از حد بدن باشند
- تغییر در تعریق: ناشی از هوای گرم که موجب گرم و خشک شدن پوست خواهد شد. در گرمازدگی ناشی از ورزش شدید، پوست خشک یا کمی مرطوب میشود
- تهوع و استفراغ: هنگام گرمازدگی ایجاد حالت تهوع دور از ذهن نیست
- پوست برافروخته: با افزایش دمای بدن پوست شما قرمز میشود
- تنفس سریع و پی در پی: تنفس سریع و کم عمق خواهد شد
- سردرد: امکان دارد سر ضربان داشته باشد
- آنهیدروزیس (پوست خشکی که عرق نمیکند).
- آتاکسی (مشکلات حرکتی و هماهنگی)
- مشکلات تعادل
- هذیان (گیجی یا سردرگمی)
- سرگیجه
- تعریق بیش از حد که پس از توقف ورزش، ادامه مییابد
- فشار خون پایین یا بالا
- ترق ریه (صدای حباب یا غرغر در ریهها)
- الیگوری (بروندهی ادرار کم)
- تنفس سریع یا تاکی کاردی (ضربان قلب سریع)
- تشنج
- سنکوپ (غش کردن) یا از دست دادن هوشیاری
- ضعف
بیشتر بخوانید: درمان بی اشتهایی کودکان و بزرگسالان و مبارزه با این احساس روانی نادرست
علل گرمازدگی
هر کسی احتمال دارد دچار این عارضه شود؛ اما نوزادان و افراد مسن در معرض خطر بیشتری هستند زیرا بدن آنها کمتر قادر به تنظیم موثر دما میباشد. ورزشکاران، سربازان و افراد دارای مشاغلی که نیاز به کار فیزیکی در محیطهای گرم دارند نیز مستعد ابتلا به آن هستند. گرمازدگی عوامل مختلفی را در بر میگیرد که عبارتند از:
بیشتر بخوانید : اسهال چرب نشانه چیست؟ علل، علائم و نحوه درمان استئاتوره
- قرار گرفتن در معرض یک محیط گرم: در یک نوع گرمازدگی که بدون فشار یا کلاسیک نامیده میشود، قرار گرفتن در یک محیط گرم منجر به افزایش دمای مرکزی بدن میشود. این نوع معمولا پس از قرار گرفتن در هوای گرم و مرطوب، به ویژه برای دورههای طولانی و اغلب در افراد مسن و مبتلایان به بیماری مزمن رخ میدهد
- فعالیت شدید: گرمازدگی ناشی از افزایش دمای مرکزی بدن که از فعالیت بدنی شدید در هوای گرم به وجود آید. هر فردی که در هوای گرم ورزش یا کار کند، امکان ابتلا به گرمازدگی در او دور از ذهن نخواهد بود. اگر بدن فرد به دمای بالا عادت نداشته باشد، به احتمال زیاد در او رخ میدهد
- سن: توانایی بدن برای مقابله با گرمای شدید به قدرت سیستم عصبی مرکزی بستگی دارد. در افراد بسیار جوان، سیستم عصبی مرکزی به طور کامل توسعه نیافته و در بزرگسالان بالای 65 سال، سیستم عصبی مرکزی شروع به زوال میکند که باعث میشود بدن کمتر بتواند با تغییرات دمای بدن مقابله کند. هر دو گروه سنی معمولا در هیدراته ماندن مشکل دارند که این نیز خطر را افزایش میدهد
- محرکهای اختلال کمبود توجه، بیش فعالی (ADHD) و محرکهای غیرقانونی مانند آمفتامینها و کوکائین نیز فرد را در برابر گرمازدگی آسیب پذیرتر میکند
- نوشیدن الکل: که میتواند بر توانایی بدن برای تنظیم دمای بدن شما تاثیر بگذارد
- کم آبی بدن با ننوشیدن آب کافی برای جبران مایعات از دست رفته در اثر تعریق
- داروهایی که بر توانایی بدن برای تنظیم دما تاثیر میگذارند: مانند دیورتیکها، آرام بخشها یا داروهای قلب و فشار خون
- داشتن بیماریهای خاصی که بر توانایی فرد برای تعریق تاثیر میگذارد، مانند فیبروز کیستیک
- داشتن برخی شرایط پزشکی، مانند اختلال خواب یا مشکلات قلبی، ریهها، کلیهها، کبد، تیروئید یا رگهای خونی
- پوشیدن لباسهای سنگین یا تنگ، مانند وسایل محافظ
- داشتن تب بالا
- چاقی
- سابقه گرمازدگی در گذشته
- شرایط بدنی ضعیف یا عدم استفاده از شرایط گرم
بیشتر بخوانید: تورم ناحیه شکم، ۷ علت مختلف و درمان آنها با روشهای پزشکی و خانگی
عوارض گرمازدگی
این عارضه بسته به مدت زمان بالا بودن دمای بدن عوارض متعددی در پی خواهد داشت. این عوارض شدید عبارتند از:
- آسیب اندامهای حیاتی بدون واکنش سریع به کاهش دمای بدن، گرمازدگی اگر درمان نشود باعث تورم مغز یا سایر اندامهای حیاتی میشود و آسیب آن به صورت دائمی خواهد بود
- سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS)
- نارسایی کلیه و مشکلات گوارش
- نارسایی کبد
- اختلال متابولیک
- آسیب عصبی
- کاهش جریان خون به قلب و سایر مشکلات گردش خون
- مرگ: بدون درمان سریع و کافی، گرمازدگی گاهی به مرگ ختم میشود
بیشتر بخوانید: درمان حالت تهوع با ۸ روش خانگی از کودکی تا بزرگسالی
راههای جلوگیری از گرمازدگی
این عارضه قابل پیشبینی و پیشگیری است. برای جلوگیری از آن در هوای گرم این اقدامات را انجام دهید:
- لباسهای گشاد و سبک بپوشید: پوشیدن لباسهای اضافی یا لباسهای محکم به بدن اجازه خنک شدن مناسب نمیدهد
- در برابر آفتاب سوختگی محافظت کنید: آفتاب سوختگی بر توانایی بدن برای خنک کردن تاثیر میگذارد، بنابراین با یک کلاه لبه پهن و عینک آفتابی از خود در خارج از منزل محافظت کنید. از کرم ضد آفتاب هر دو ساعت یک بار استفاده کنید
- به مقدار زیاد مایعات بنوشید: هیدراته ماندن به بدن کمک میکند تا عرق کند و دمای بدن را در حالت طبیعی نگه دارد
- احتیاطهای بیشتری را با داروهای خاص انجام دهید: اگر داروهایی مصرف میکنید که بر توانایی بدن برای هیدراته ماندن و دفع گرما تاثیر میگذارند، باید احتیاط بیشتری کنید
- هرگز کسی را در ماشین پارک شده رها نکنید: یک علت شایع مرگ و میر ناشی از گرما در کودکان همین مورد است. وقتی ماشین در زیر نور خورشید پارک شود، دمای آن در عرض 10 دقیقه بیش از 11 درجه سانتیگراد افزایش مییابد. رها کردن شخصی در ماشین پارک شده در هوای گرم بیخطر نیست، حتی اگر شیشهها ترک خورده یا ماشین در سایه باشد. وقتی ماشین پارک است، آن را قفل نگه دارید تا از ورود کودک به داخل جلوگیری شود.
- خو گرفتن: زمان صرف شده برای کار یا ورزش در گرما محدود شود تا زمانی که به آن عادت کنید. افرادی که به هوای گرم عادت ندارند، به ویژه در معرض بیماریهای مرتبط با گرما هستند. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا بدنشان با هوای گرم سازگار شود
- اگر امکان خطر بیشتر وجود دارد احتیاط بیشتری شود: در صورت مصرف دارو یا شرایطی که خطر ابتلا به مشکلات مربوط به گرما را افزایش میدهد، از گرما اجتناب کنید و در صورت مشاهده علائم گرمازدگی سریع عمل کنید. اگر قصد شرکت در یک رویداد ورزشی شدید یا فعالیت در هوای گرم دارید از وجود خدمات پزشکی در دسترس اطمینان حاصل کنید
بیشتر بخوانید : درمان نفخ معده با روشهای خانگی + داروهای موثر
تشخیص گرمازدگی
تشخیص گرمازدگی معمولا برای پزشکان آشکار است، اما آزمایشهایی نیز برای تایید تشخیص وجود دارد که علائم آن و آسیب اندام را ارزیابی کنند. این تستها عبارتند از:
- دمای مقعدی برای بررسی دمای مرکزی بدن: دمای مقعدی دقیقترین راه برای تعیین دمای مرکزی بدن که از دمای دهان یا پیشانی دقیقتر است
- آزمایش خون برای بررسی سدیم یا پتاسیم خون و محتوای گازهای موجود در خون: برای بررسی اینکه آیا آسیبی به سیستم عصبی مرکزی وارد شده است یا خیر
- آزمایش ادرار برای بررسی رنگ ادرار: ادرار در صورت ابتلا به بیماریهای مرتبط با گرما، معمولا تیرهتر است. همچنین برای بررسی عملکرد کلیه که در اثر گرمازدگی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت
- تستهای عملکرد عضلانی برای بررسی آسیب جدی به بافت عضلانی (رابدومیولیز)
- اشعه ایکس و سایر آزمایشهای تصویربرداری برای بررسی آسیب به اندامهای داخلی
بیشتر بخوانید: عفونت آپاندیس و آشنایی با علائم و نحوه درمان آپاندیسیت در افراد مختلف
درمان فوری و سریع گرمازدگی
درمان گرمازدگی بر خنک کردن بدن تا دمای معمولی تمرکز دارد که از آسیب به مغز و اندامهای حیاتی جلوگیری میکند. برای کنترل و درمان آن پزشک مراحل زیر را انجام میدهد:
1. خوابیدن در آب سرد
حمام آب سرد یا یخ موثرترین راه برای کاهش سریع دمای مرکزی بدن است. هر چه سریعتر خوابیدن در آب سرد انجام شود، خطر مرگ و آسیب اندام کمتری در پی خواهد داشت.
2. استفاده از تکنیکهای خنک کننده تبخیری
اگر خوابیدن در آب سرد در دسترس نباشد، کارکنان مراقبتهای بهداشتی دمای بدن را با استفاده از روش تبخیر کاهش میدهند. در این روش در حالی که هوای گرم، بدن را در بر گرفته، با ریختن آب خنک روی بدن فرد و تبخیر آن پوست خنک میشود.
بیشتر بخوانید: علت بی اشتهایی؛ از عوامل ژنتیکی تا دلایل روحی و روانی
3. پیچیدن در یخ و پتوهای خنک کننده
روش دیگر پایین آوردن دمای مرکزی بدن، پیچیدن شخص در یک پتوی خنک کننده مخصوص است. همزمان با پیچیدن در پتو روی کشاله ران، گردن، پشت و زیر بغل نیز باید کمپرس یخ قرار دهند تا دمای بدن به سرعت کاهش یابد.
4. داروهایی توقف لرزش
اگر درمانهای کاهش دمای بدن فرد را به لرز درآورد، امکان دارد پزشک یک شلکننده عضلانی مانند بنزودیازپین تجویز کند. لرز دمای بدن را افزایش و درمان را کم اثر خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: درمان سندروم روده تحریک پذیر؛ راههایی برای کاهش درد و دلپیچه
5. درمانهای خانگی گرمازدگی
درمان خانگی برای گرمازدگی کافی نیست. اگر علائم آن بارز باشد باید به دنبال کمک فوری پزشکی بود. دیگران باید در زمان انتظار برای رسیدن کمک اضطراری اقداماتی را برای خنک کردن فرد انجام دهند. در زمان انتظار برای کمک پزشکی از خوردن هرگونه مایعات باید خودداری کرد.
در صورت بروز علائم بیماری مرتبط با گرما، دمای بدن را سریع کاهش دهید و از پیشرفت بیماری به مرحله گرمازدگی جلوگیری کنید. در شرایط اضطراری گرمایی کمتر، مانند گرفتگی یا قبل از رسیدن به گرمازدگی، اقدامات زیر ممکن است دمای بدن را کاهش دهد:
بیشتر بخوانید : درمان سیروز کبدی؛ راههای مقابله با تنبلی کبد
- به یک مکان سایهدار یا دارای تهویه مطبوع بروید: اگر در خانه تهویه مطبوع ندارید، به مکانی با تهویه مطبوع بروید، مانند مرکز خرید، سینما یا کتابخانه عمومی
- از پارچههای مرطوب و پنکه برای خنک شدن استفاده کنید: اگر کنار فردی قرار دارید که در حال تجربه کردن علائم مرتبط با گرما است، دمای بدن او را از طریق پوشاندن ملحفههای مرطوب یا اسپری کردن با آب خنک پایین بیاورید. شخص را به سمت قسمت خنکتر آن محل و بخش دارای فن هدایت کنید
- گرفتن دوش یا حمام خنک تاثیرگذار است: در صورت بیرون بودن از منزل و دور بودن از محل اسکان خود، غوطهور شدن در یک حوض یا نهر خنک به کاهش دمای بدن کمک خواهد کرد
- آبرسانی مجدد کنید: به مقدار زیاد مایعات بنوشید. همچنین، به دلیل از دست دادن نمک از طریق تعریق، نمک و آب را با برخی نوشیدنیهای ورزشی جبران کنید. اگر پزشک مصرف مایعات یا نمک را محدود کرده، از او برای جایگزینی نمک و مقدار مصرف آن مشورت بگیرید
برای آبرسانی مجدد از نوشیدنیهای شیرین یا الکلی استفاده نکنید. این نوشیدنیها امکان دارد در توانایی بدن برای همکاری اختلال ایجاد کنند.
بیشتر بخوانید: علائم کبد چرب، علتها و درمان این بیماری مرموز
عوامل خطرساز ابتلا به گرمازدگی
هر کسی امکان دارد دچار گرمازدگی شود، اما برخی از گروهها بیشتر از سایرین مستعد ابتلا هستند. عواملی که احتمال گرمازدگی را افزایش میدهند شامل موارد زیر است:
- فعالیت در دماهای بالا: هرکسی که درگیر فعالیت شدید در دمای بالا باشد، در معرض خطر قرار دارد. این معمولا شامل پرسنل نظامی و ورزشکاران میشود.
- سن: دستگاه عصبی مرکزی (CNS) مسئول نظارت و حفظ دمای داخلی صحیح بدن است. در کودکان خردسال، CNS هنوز شکل نگرفته و در افراد بالای 65 سال CNS به آرامی ضعیف میشود؛ بنابراین کودکان خردسال و افراد مسن بیشتر در معرض خطر گرمازدگی هستند.
- داروها: برخی از داروها با تداخل در نحوه پاسخ بدن به گرما یا محدود کردن توانایی هیدراته ماندن، خطر گرمازدگی را افزایش میدهند.
داروهای زیر خطر گرمازدگی را افزایش میدهند:
- منقبض کنندههای عروقی یا داروهایی که رگهای خونی را باریک میکنند
- بتابلوکرها یا داروهایی که آدرنالین را برای تنظیم فشار خون مسدود میکنند
- دیورتیکها یا داروهایی که بدن را از شر سدیم و آب خلاص میکنند
- داروهای ضد افسردگی و ضد روانپریشی
بیشتر بخوانید: درمان زخم معده؛ درمان دیرهنگام مساوی با جراحی
- قرار گرفتن در معرض ناگهانی: بیشتر در ابتدای موج گرما یا هنگام بازدید از آب و هوای بسیار گرمتر رخ میدهد.
- کمخوابی: شواهدی وجود دارد که حاکی از تاثیر کمخوابی بر احتمال افزایش گرمازدگی است.
- شرایط پزشکی: برخی از بیماریها خطر گرمازدگی را افزایش خواهند داد. اینها بیماریها شامل بیماری قلبی و ریوی، چاقی، سبک زندگی کم تحرک و گاستروانتریت خواهد شد.
بیشتر بخوانید: درمان خانگی مسمومیت غذایی؛ درمان به راحتی ابتلا
یادداشت پایانی
اسیر گرما شدن یک وضعیت تهدید کننده زندگی و جدیترین بیماری مرتبط با گرما است. زمانی که بدن دیگر توان کنترل دمای خود را ندارد؛ دمای بدن به سرعت افزایش مییابد، مکانیسم تعریق از کار میافتد و بدن قادر به خنک شدن نیست.
هنگامی که گرمازدگی رخ میدهد، دمای بدن در عرض 10 تا 15 دقیقه از حدود 37 درجه سانتیگراد به بالای 40.5 درجه سانتیگراد خواهد رسید. گاهی اوقات آن را هیپرترمی مینامند (نباید با نوع دیگر هیپوترمی اشتباه گرفت که دمای بدن به طور قابل توجهی کاهش مییابد).
گرمازدگی نیاز به کمکهای اولیه فوری دارد تا دمای بدن در سریع ترین زمان ممکن کاهش یابد. کم آبی و گرمازدگی انواع خفیفتری از بیماریهای مرتبط با گرما هستند.
در صورت رویارویی با شخصی که دچار گرمازدگی شده است، باید فورا به دنبال مراقبتهای پزشکی بود و سعی شود دمای بدن فرد در اسرع وقت کاهش یابد. در صورت عدم دریافت درمان اورژانسی دور از ذهن نیست که این اتفاق منجر به نارسایی اندام، کما یا حتی مرگ شود.
برای مقابله با گرمای بیش از حد بدن عمدتا چندین راهکار وجود دارد که شامل خوابیدن در آب سرد، پیچیدن در یخ و پتوهای خنک کننده، استفاده از تکنیکهای خنک کننده تبخیری و داروهایی توقف لرزش میشود. علاوه بر این موارد روشهای خانگی نیز در کنترل گرمازدگی تاثیرگذار هستند. سپاس از اینکه تا انتها با ما همراه بودید.