اسهال چرب یا استئاتوره زمانی رخ می‌دهد که میزان چربی در مدفوع بیش‌ازحد طبیعی وجود داشته باشد. به طور کلی مدفوع حاوی پسماند آن دسته از مواد غذایی است که هضم شده‌اند. از این مواد می‌توان به پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، فیبر، نمک و چربی اشاره کرد. همچنین مدفوع حاوی موادی است که بدن قادر به جذب و هضم آن‌ها نیست.
با توجه به این موضوع باید گفت که اسهال چرب زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند چربی موجود در مواد غذایی را هضم کند. این عدم هضم چربی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که از مهم‌ترین آن‌ها سوء جذب مواد غذایی است.
سوء جذب مواد غذایی در اثر بیماری‌های مختلفی مانند سلیاک، کرون، فیبروز کیستیک، نارسایی برون‌ریز پانکراس، پانکراتیت مزمن و حساسیت به لاکتوز ایجاد می‌شود. در اثر این بیماری‌ها بدن نمی‌تواند آنزیم‌ها و مواد هضم‌کننده چربی را تولید و آزاد کند، در نتیجه چربی موجود در مواد غذایی بدون هضم و با مدفوع از بدن خارج می‌شود.
در این مقاله از مجله سیوطب به بررسی علل، علائم و نحوه درمان اسهال چرب می‌پردازیم، با ما همراه باشید.
استئاتوره یا اسهال چرب چیست؟
به طور کلی بیشتر مدفوع شامل آب و مابقی آن ترکیبی از موارد زیر است:
- باکتری‌ها
- چربی‌ها
- فیبر
- مخاط
- پروتئین‌ها
- نمک‌ها
- پوشش‌های سلولی مختلف
زمانی که میزان چربی در مدفوع از حالت عادی بیشتر باشد باعث می‌شود که فرد دچار مدفوع یا اسهال چرب یا استئاتوره (Steatorrhea) شود. امکان دارد که این حالت در نتیجه مصرف بیش‌ازحد غذاهای چرب یا سوء جذب مواد غذایی رخ دهد. این موضوع بدان معناست که بدن مواد مغذی را به درستی جذب نمی‌کند یا بدن آنزیم‌ها یا صفرای مورد نیاز برای هضم غذا به صورت موثر را نمی‌سازد.
بیشتر بخوانید: تورم ناحیه شکم، ۷ علت مختلف و درمان آن‌ها با روش‌های پزشکی و خانگی
علائم اسهال چرب چیست؟
اگر شخصی دچار اسهال چرب یا استئاتوره شود، ممکن است که مدفوع او به صورت زیر باشد:
- حجیم‌تر از حالت عادی
- رنگ‌پریده
- با بوی بد
- نرم و حالت آبکی
- در بیشتر موارد یک لایه چربی دور مدفوع قرار دارد و حتی در مواردی قطرات روغن همراه با مدفوع از مقعد خارج می‌شوند
- شکم‌درد، نفخ و گاز معده و روده
- مدفوعی که به سختی شسته می‌شود
- سوزش سر دل و سوءهاضمه
- خستگی عمومی
- درد جزئی ماهیچه، استخوان و مفاصل
بیشتر بخوانید: رفع بوی بد دهان در ماه رمضان با شناسایی ۷ عامل ایجاد بوی نامطبوع
علائم مرتبط با استئاتوره شدید یا مزمن عبارت‌اند از:
- مدفوع شل مزمن، سنگین، بدبو و پر از چربی
- کم‌خونی
- ضعف و درد عضلانی
- خستگی مزمن
- کاهش وزن
- تب
- کاهش سرعت رشد در کودکان
- مشکلات بینایی
- علائم پوستی
- علائم عصبی
- پوکی استخوان
بیشتر بخوانید: درمان حالت تهوع با ۸ روش خانگی از کودکی تا بزرگسالی
چه مواردی باعث استئاتوره یا اسهال چرب می‌شود؟
استئاتوره معمولا یک بیماری جدی نیست و ممکن است در اثر خوردن وعده‌های غذایی سرشار از چربی، فیبر یا اگزالات پتاسیم رخ دهد. غذاهایی که سرشار از چربی و فیبرهای غیرقابل‌هضم یا با هضم دشوار هستند، می‌توانند باعث اسهال چرب شوند.
بیشتر بخوانید: درمان نفخ معده با روش‌های خانگی + داروهای موثر
غذاها و نوشیدنی‌های رایج که باعث استئاتوره می‌شوند عبارت‌اند از:
- آجیل، به ویژه آجیل کامل با پوست یا پوسته سالم
- ماهی‌های پرچرب مانند اسکولار یا ماهی روغنی
- مصرف الکل بیش‌ازحد
- چربی‌های مصنوعی
- روغن‌های طبیعی یا اسانس
- روغن نارگیل و هسته خرما
- محصولات گندم کامل
اگر اسهال چرب برای چندین روز و در دوره‌های مختلف رخ دهد، این چربی در مدفوع نشان می‌دهد که دستگاه گوارش به اندازه کافی غذا را تجزیه نمی‌کند. در این حالت بدن ممکن است قسمت‌های مفید غذایی که می‌خوریم را نیز، از جمله چربی‌های غذایی جذب نکند.
بیشتر بخوانید: عفونت آپاندیس و آشنایی با علائم و نحوه درمان آپاندیسیت در افراد مختلف
از بیماری‌های ایجادکننده اسهال چرب می‌توان موارد زیر را نام برد:
فیبروز کیستیک
یکی از شایع‌ترین علل سوء جذب، فیبروز کیستیک (cystic fibrosis) است. بیماری از دسته بیماری‌های ارثی که بر غدد عرق، مخاطی و همچنین اندام‌های مختلف بدن از جمله غدد پانکراس تاثیر می‌گذارد.
اگر استئاتوره به دلیل سوء جذب مواد غذایی رخ دهد، اغلب می‌تواند مربوط به مشکلات عملکرد پانکراس باشد. باید اشاره داشت که آب پانکراس در هضم محتوای چربی مواد غذایی نقش مهمی دارد.
پانکراتیت مزمن
یکی دیگر از علل سوء جذب مواد غذایی که می‌تواند منجر به استئاتوره شود، پانکراتیت مزمن (chronic pancreatitis) است. باید گفت که پانکراتیت یک نوع التهاب در لوزالمعده (اندامی نزدیک به معده) به شمار می‌رود.
لوزالمعده آنزیم‌هایی را آزاد می‌کند تا به هضم چربی، پروتئین و کربوهیدرات‌ها در روده کوچک کمک کنند. بیماری پانکراتیت مزمن در اثر دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. بعضی از این دلایل عبارت‌اند از:
- اختلال در مصرف الکل
- سیگار کشیدن
- سابقه خانوادگی
بیشتر بخوانید : انواع جراحی معده؛ از لاغری تا درمان سرطان معده و گاسترکتومی
نارسایی برون‌ریز پانکراس (EPI)
مدفوع چرب همچنان می‌تواند یکی از علائم نارسایی برون‌ریز پانکراس یا EPI (exocrine pancreatic insufficiency) باشد. در این بیماری لوزالمعده به اندازه کافی آنزیم‌های مورد نیاز برای کمک به دستگاه گوارش را که در تجزیه و جذب مواد غذایی دخیل هستند، تولید و آزاد نمی‌کند.
با بیماری EPI، اسهال چرب زمانی اتفاق می‌افتد که دستگاه گوارش به جای جذب چربی‌ها، از شر میزان بیش‌ازحد آن‌ها خلاص می‌شود. این اتفاق معمولا زمانی رخ می‌دهد که آنزیم‌های هضم‌کننده چربی در لوزالمعده به 5 تا 10درصد سطح معمولی خود کاهش می‌یابد.
بیشتر بخوانید : علت بی اشتهایی؛ از عوامل ژنتیکی تا دلایل روحی و روانی
چند دلیل دیگر بیماری سوء جذب عبارت‌اند از:
· آترزی صفراوی (Biliary atresia):
انسداد مجاری حامل صفرا (مایعی که به بدن کمک می‌کند تا مواد زائد خاصی را هضم کند) که مواد صفراوی را از کبد به کیسه صفرا منتقل می‌کنند.
· بیماری سلیاک:
این بیماری به معنای حساسیت سیستم گوارشی به گلوتن، پروتئین موجود در گندم و بعضی غلات است.
· بیماری کرون:
این بیماری یکی از چندین بیماری تحت عنوان بیماری‌های التهابی روده است.
· عدم تحمل لاکتوز:
ناتوانی در هضم قند موجود در محصولات شیر به دلیل کمبود آنزیم لاکتاز در بدن
· بیماری ویپل (Whipple disease):
عفونت باکتریایی دستگاه گوارش که بر نحوه تجزیه چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها توسط بدن تاثیر می‌گذارد.
بیشتر بخوانید : سنگ کیسه صفرا؛ ۱۵ عامل خطرساز را بشناسید
بیماری‌های دیگر که باعث اسهال چرب می‌شوند
از دیگر بیماری‌ها و شرایطی که باعث اسهال چرب می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب یا نارسایی کلیه
- آسیب یا نارسایی کبد
- کم‌کاری پاراتیروئید یا هورمون پاراتیروئید خیلی کم
- سرطان کیسه صفرا، سنگ کیسه صفرا یا برداشتن کیسه صفرا
- شرایط متابولیسم چربی مانند بیماری گوچر و بیماری تای ساکس (Gaucher disease and Tay-Sachs disease)
- عفونت‌های باکتریایی دستگاه گوارش به ویژه کلستریدیوم دیفیسیل (Clostridium difficile)
- جراحی بای پس معده
- آسیب یا جراحی برداشتن قسمتی از روده
- دیابت
- برخی از داروهای دیابت
- داروهای سرطان کلیه، کبد و پانکراس
- داروهای چاقی مانند مسدودکننده‌های چربی و کربوهیدرات
- داروهای کلسترول
- عفونت‌های انگلی مانند ژیاردیا (Giardia)
- HIV
- اسپرو گرمسیری (tropical sprue)
- آمیلوئیدوز (amyloidosis)
- نارسایی احتقانی قلب
- لنفوم یا آسیب لنفاوی
بیشتر بخوانید: درمان سندروم روده تحریک پذیر؛ راه‌هایی برای کاهش درد و دل‌پیچه
اسهال چرب چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر متوجه شدید که مدفوع شما شل، خیلی نرم، چرب، رنگ‌پریده و بوی بدی غیرعادی دارد، باید به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که موارد گفته‌شده با سایر علائم سوء جذب مانند کاهش وزن و گرفتگی عضلات همراه باشد، باید خیلی سریع برای درمان آن به پزشک مراجعه کنید.
پزشکان برای تشخیص علت اسهال چرب و احتمالا بیماری سوء جذب موارد زیر را بررسی می‌کنند:
- بررسی سوابق پزشکی بیمار و خانواده او
- پرسیدن سؤالاتی در مورد رنگ، نوع و چربی مدفوع
- انجام آزمایش کیفی چربی مدفوع
در آزمایش کیفی مدفوع تعداد گلبول‌های چربی (قطره‌ها) را در یک نمونه مدفوع اندازه‌گیری می‌کنند. سطوح معمولی کمتر از 50 گلبول چربی خنثی و کمتر از 100 گلبول چربی اسید چرب است که هر دو در زیر میکروسکوپ دیده می‌شوند.
- انجام آزمون کمی چربی مدفوع
برای آزمایش کمی باید نمونه مدفوع در یک دوره 2 تا 4 روزه جمع‌آوری شود. سپس تمام نمونه‌ها برای تعیین میزان کل چربی در مدفوع روزانه موردمطالعه قرار می‌گیرند. میانگین نتایج آزمایش باید 2 تا 7 گرم چربی در 24 ساعت را برای بزرگسالان نشان دهد که حدودا این مقدار 20درصد چربی مدفوع جامد را نشان خواهد داد.
این عدد برای یک نوزاد باید کمتر از 1 گرم در 24 ساعت باشد. برای نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، چربی باید 30 تا 50درصد نمونه مدفوع را تشکیل دهد. همچنین برای نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، نتیجه طبیعی بین 10 تا 40درصد متغیر است.
- تست D-xylose
همچنین ممکن است که پزشک تست‌های جذب D-xylose را توصیه کند. این آزمایش در صورت مشکوک بودن بیمار به سوء جذب انجام می‌شود. D-xylose نوعی قند است. این آزمایش سطح D-xylose را در خون یا ادرار بیمار اندازه‌گیری می‌کند.
بیشتر بخوانید: درمان سیروز کبدی؛ راه‌های مقابله با تنبلی کبد
آزمایش‌های دیگر برای تشخیص علت اسهال چرب
پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای تشخیص علت اسهال چرب تجویز کند. به عنوان مثال اگر بیمار پس از خوردن گندم علائمی بروز دهد، پزشک می‌تواند آزمایشات خاصی را برای بررسی بیماری سلیاک انجام دهد. همین امر در مورد عدم تحمل لاکتوز و سایر علل بالقوه نیز صادق است.
بیشتر بخوانید: علائم کبد چرب، علت‌ها و درمان این بیماری مرموز
استئاتوره یا اسهال چرب چگونه درمان می‌شود؟
برای درمان اسهال چرب در اصل باید علت زمینه‌ای این بیماری را تشخیص و سپس درمان کرد. در بیشتر موارد سوء جذب عامل ایجادکننده استئاتوره بوده اما همین بیماری نیز به دلایل مختلفی بروز می‌کند.
با توجه به دلایل مختلف برای ایجاد سوء جذب و اسهال چرب ناشی از آن، راه‌های درمانی متنوعی وجود دارد که در ادامه چند نمونه از آن‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد:
بیشتر بخوانید: درمان وبا با ۳ راهکار ساده و پیشنهاداتی برای پیشگیری از ابتلا
هیدراته ماندن بدن
به دلیل داشتن اسهال، بدن میزان آب زیادی را از دست می‌دهد. به همین دلیل بیماران مبتلا به اسهال چرب و سایر نمونه‌های اسهال باید بدن خود را هیدراته نگه دارند. برای این کار کافی است که افراد آب، مایعات و غذای مناسبی را مصرف کنند.
بیشتر بخوانید: جراحی سرطان معده؛ درمان بیماری که اغلب دیر تشخیص داده می‌شود
داروهای مورد استفاده برای درمان و پیشگیری از اسهال چرب
داروهای مورد استفاده برای درمان و پیشگیری از استئاتوره عبارت‌اند از:
- مایعات داخل وریدی برای بازگرداندن الکترولیت‌ها و توقف کم‌آبی
- داروهای ضد اسهال
- درمان جایگزینی آنزیم پانکراس (PERT)
- مهارکننده‌های پمپ پروتون یا PPIها
- روغن‌های MHC
بیشتر بخوانید: درمان زخم معده؛ درمان دیرهنگام مساوی با جراحی
پیروی از رژیم غذایی خاص
مصرف بعضی از غذاها باعث تحریک علائم بیماری‌های گوارشی می‌شوند. با داشتن یک رژیم غذایی خاص می‌توان از تحریک علائم این بیماری گوارش جلوگیری کرد. به عنوان مثال اگر فردی به لاکتوز حساسیت داشته باشد، باید از خوردن محصولات لبنی خودداری کند یا آن‌ها را در دوزهای بسیار کم مصرف کند. میزان مصرف محصولات لبنی در این افراد به شدت علائم آن‌ها بستگی دارد.
در مثال دیگر پرهیز از گندم و سایر غذاهای حاوی گلوتن، می‌تواند موثرترین روش درمان برای بیماران مبتلا به سلیاک باشد.
بیشتر بخوانید : درمان کبد چرب با روش پزشکی و خانگی و تغییر سبک زندگی
مصرف داروها، مکمل‌ها و تغییراتی در رژیم غذایی برای افراد مبتلا به نارسایی برون‌ریز پانکراس
نارسایی برون‌ریز پانکراس یا EPI معمولا با داروها، تغییراتی در رژیم غذایی و مکمل‌های غذایی درمان می‌شود. در بیشتر موارد برای این بیماران آنزیم‌های لوزالمعده مکمل تجویز می‌شوند. البته باید گفت که نوع برنامه درمانی به علائم و علت EPI بیمار بستگی دارد.
تغییر سبک زندگی و مصرف داروهای مختلف
برای افرادی که به بیماری‌های فیبروز کیستیک یا پانکراتیت مزمن مبتلا هستند، داروها و تغییر سبک زندگی ضروری خواهد بود.
بیشتر بخوانید: درمان خانگی مسمومیت غذایی؛ درمان سریع مسمومیت غذایی در 10 دقیقه!
درمان خانگی اسهال چرب
درمان‌های خانگی برای درمان و پیشگیری از استئاتوره عبارت‌اند از:
- هیدراته ماندن بدن
- کاهش دریافت فیبر غذایی
- کاهش مصرف چربی در رژیم غذایی
- ترک یا کاهش سیگار
- قطع مصرف الکل
- کاهش یا محدود کردن دریافت اگزالات پتاسیم
- افزایش مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین‌های محلول در چربی به ویژه مصرف مکمل‌های غذایی مانند ویتامین‌های A، D، E و K
بیشتر بخوانید : سرطان روده بزرگ؛ هر علائم و نشانه‌ای را جدی بگیرید
یادداشت پایانی
آخرین مرحله از هضم مواد غذایی در بدن، دفع مدفوع است. مدفوع در واقع آن قسمت از مواد غذایی است که برای سیستم گوارش بدن قابل‌هضم نبوده و باید حذف شود. اکثر افراد به نوع مدفوع خود توجه نمی‌کنند، مگر اینکه حالت آن نسبت به همیشه تغییری اساسی داشته باشد.
در شرایطی که یکی از اندام‌های مربوط به سیستم گوارشی بدن دچار مشکل شود و وظیفه خود را به درستی انجام ندهد، در مدفوع تغییراتی ایجاد می‌شود. یکی از این مشکلات اسهال چرب یا استئاتوره است. این حالت زمانی ایجاد می‌شود که بدن قادر به جذب چربی موجود در مواد غذایی نباشد. به همین دلیل مدفوع چرب، آبکی، با بوی بد و رنگ‌پریده می‌شود.
اسهال چرب زمانی رخ می‌دهد که فرد دچار سوء جذب مواد غذایی باشد. خود این بیماری در اثر بیماری‌های دیگری مانند سلیاک، فیبروز کیستیک، نارسایی برون‌ریز پانکرانس و حساسیت به لاکتوز ایجاد می‌شود.
برای درمان اسهال چرب کافی است که علت اصلی تشخیص داده شود و برای درمان آن اقداماتی صورت گیرد. از جمله اقدامات مهم در این زمینه مصرف داروهای مختلف، رعایت رژیم غذایی خاص و تغییر سبک زندگی است. از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید از شما سپاسگزاریم. سؤالات خود را با ما در میان بگذارید.