آمبولی ریه یکی از خطرناک‌ترین عارضه‌های شایع بعد انواع مختلف جراحی، به ویژه جراحی در ناحیه پاها است. این عارضه به دلیل تشکیل لخته خون در قسمتی از بدن و حرکت با جریان خون و گیر افتادن در ریه‌ها ایجاد می‌شود.
قرارگیری لخته خون در ریه‌ها باعث انسداد جریان خون می‌شود و این مشکل منجر به مشکل در تنفس، عدم غنی‌سازی اکسیژن در خون و در آسیب به بافت‌های ریه و حتی مرگ بیمار خواهد شد.
دلایل مختلفی برای ایجاد لخته خون و آمبولی ریه‌ها وجود دارد که از آن‌ها می‌توان به تشکیل لخته بعد از جراحی، بیماری‌های انعقاد خون، اضافه وزن زیاد و حتی واریس اشاره کرد. در این مقاله از مجله علمی پزشکی سیوطب به بررسی آمبولی ریه خواهیم پرداخت. ما را همراهی کنید.
نگاهی کلی به موضوع این مقاله
- آمبولی ریه به معنی قرارگیری لخته خون در ریه‌ها است
- این عارضه خطرناک است، اما در صورت درمان به موقع می‌توان از عوارض و حتی مرگ بیمار جلوگیری کرد
- تنگی نفس ناگهانی شایع‌ترین علامت آمبولی ریه است
بیشتر بخوانید: تپش قلب شدید و ۳ روش درمانی مهم با شناسایی علت شدت ضربان قلب
آمبولی ریه چیست؟
آمبولی ریه (pulmonary embolism) یک لخته خون در ریه است و زمانی رخ می‌دهد که لخته‌ای در قسمت دیگری از بدن (اغلب پا یا بازو) از طریق جریان خون حرکت کند و در رگ‌های خونی ریه‌ها گیر کند. این لخته جریان خون به ریه‌ها را محدود می‌کند، در این حالت سطح اکسیژن در ریه‌ها کاهش یافته و فشارخون در شریان‌های ریوی افزایش خواهد یافت. pulmonary embolism به سرعت درمان نشود باعث آسیب به قلب یا ریه و حتی مرگ خواهد شد.
پس اگر لخته‌ای در وریدی تشکیل شود و از آنجا به قسمت دیگری از بدن حرکت کند به آن آمبولی می‌گویند، مانند آمبولی ریه؛ اما اگر لخته ایجاد شده در همان جایی که تشکیل شده بماند، به آن ترومبوز می‌گویند.
بیشتر بخوانید : کلسترول چیست؟ آشنایی با این ماده موجود در خون و راه‌های درمان
چه کسانی در معرض خطر ایجاد لخته خون قرار دارند؟
افرادی در معرض تشکیل لخته خون قرار دارند که:
- به دلیل استراحت یا جراحی برای مدتی طولانی غیرفعال یا در رختخواب بی‌حرکت هستند
- سابقه شخصی یا خانوادگی اختلال لخته شدن خون، مانند ترومبوز ورید عمقی (DVT) یا آمبولی ریه (PE) دارند
- سابقه سرطان دارند
- در حال شیمی درمانی هستند
- برای مدت طولانی می‌نشینند
بیشتر بخوانید: فشار خون بالا چقدر است و چطور می‌توان آن را کنترل کرد؟
افرادی که در معرض خطر ابتلا به آمبولی ریه هستند عبارتند از:
- افرادی که هنگام سفر با وسیله نقلیه موتوری، قطار یا هواپیما برای مدت طولانی غیرفعال هستند
- سابقه نارسایی قلبی یا سکته دارند
- اضافه وزن دارند
- اخیرا دچار تروما یا آسیب به ورید شده‌اند
- افرادی که تحت جراحی بوده‌اند
- افرادی که رگ‌های واریسی وخیم دارند
- زنان باردار (به ویژه 6 هفته قبل از زایمان و بعد از سزارین)
- خانم‌هایی که قرص‌های ضدبارداری یا درمانی‌های جایگزین هورمونی استفاده می‌کنند
همچنین افرادی که از کاتتر ورید مرکزی از طریق بازو یا پا استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض خطر تشکیل لخته خون و آمبولی ریه قرار دارند.
بیشتر بخوانید : اکو قلب و آشنایی با اصطلاحات و روش‌های انجام اکوکاردیوگرام
علت آمبولی ریه چیست؟
احتمال دارد که آمبولی ریه (PE) در اثر موارد زیر ایجاد شود:
- هنگامی که خون در قسمت خاصی از بدن (معمولا بازو یا پا) جمع می‌شود. تجمع خون معمولا پس از دوره‌های طولانی عدم تحرک مانند پس از جراحی یا استراحت در رختخواب
- هنگامی که سیاهرگ‌ها آسیب‌دیده باشند مانند شکستگی یا جراحی (به ویژه در لگن، زانو یا ساق پا)
- در نتیجه وضعیت پزشکی دیگر مانند بیماری قلبی عروقی (از جمله نارسایی احتقانی قلب، فیبریلاسیون دهلیزی و حمله قلبی) یا سکته مغزی و بیماری التهابی روده
- زمانی که فاکتورهای انعقادی خون افزایش یا در بعضی موارد کاهش می‌یابند. افزایش فاکتورهای انعقادی ممکن است در بعضی از انواع سرطان یا برای برخی از زنان که درمان جایگزینی هورمونی یا قرص‌های ضدبارداری مصرف می‌کنند رخ دهد. عوامل انعقادی غیرطبیعی یا کم نیز در نتیجه شرایط ارثی رخ می‌دهند
- افراد مسن
- افراد چاق
- بزرگ شدن وریدهای پا یا واریس
- افراد سیگاری
بیشتر بخوانید: درمان کلسترول بالا و قدم به قدم با از بین بردن رسوبات دیواره سرخرگ‌ها
آمبولی ریه خطرناک است؟
امکان دارد در مواردی آمبولی ریه خود به خود حل شود. این عارضه در صورت تشخیص و درمان مناسب به ندرت کشنده است. با این حال اگر درمان نشود، بسیار جدی و خطرناک است و منجر به سایر عوارض پزشکی از جمله مرگ می‌شود.
آمبولی ریه باعث بروز موارد زیر می‌شود:
- آسیب قلبی
- بسته به اندازه لخته، تهدیدکننده زندگی هم خواهد بود
بیشتر بخوانید : تست نوار قلب و ۹ مرحله اندازه‌گیری ضربان قلب
علائم آمبولی ریه چیست؟
علائم آمبولی ریه بسته به شدت لخته متفاوت است. اگرچه اکثر افراد مبتلا به آمبولی ریه علائمی را تجربه می‌کنند، اما برخی این علائم را تجربه نخواهند کرد. اولین علائم معمولا تنگی نفس و درد قفسه سینه هستند که اگر فرد به خود بیشتر فشار بیاورد، این علائم بدتر می‌شوند.
در مواردی افراد در هنگام سرفه، خلط خونی خواهند داشت. در صورت بروز این علائم فورا باید به پزشک یا بیمارستان مراجعه شود. توجه داشته باشید که آمبولی ریه جدی است، اما قابلیت درمان شدن را دارد. درمان سریع احتمال مرگ را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
بیشتر بخوانید : علائم لخته خون؛ از مشکلات تنفسی تا گرفتگی عضلات ساق پا
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تنگی نفس ناگهانی – چه فرد فعال باشد و چه در حالت استراحت
- درد شدید غیرقابل توضیح در قفسه سینه، بازو، شانه، گردن یا فک. همچنین امکان دارد که این درد شبیه علائم حمله قلبی باشد
- سرفه با یا بدون خلط خونی (مخاط)
- پوست رنگ پریده، لطیف یا مایل به آبی
- ضربان قلب سریع (نبض)
- تعرق مفرط
- در بعضی موارد احساس اضطراب، سبکی سر، غش کردن نیز رخ می‌دهد
- خس خس سینه
همچنین امکان دارد که برخی افراد دچار لخته خون شوند اما هیچ علامتی نداشته باشند
بیشتر بخوانید : داروهای رقیق کننده خون برای بیماری قلبی؛ پیشگیری و درمان لختگی خون
علائم ترومبوز ورید عمقی (DVT) شامل موارد زیر است:
- درد در پای آسیب‌دیده (ممکن است فقط هنگام ایستادن یا راه رفتن رخ دهد)
- تورم در ساق پا
- درد، حساسیت، قرمزی یا گرمی در پا(ها)
- قرمزی یا تغییر رنگ پوست
بیشتر بخوانید : تصلب شرایین؛ از گرفتگی رگ‌ها چه می‌دانید؟
آمبولی ریه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
آمبولی ریه معمولا از طریق آزمایش‌های زیر تشخیص داده می‌شود:
- توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن
- اسکن ریه
- آزمایش خون (از جمله آزمایش D-dimer)
- آنژیوگرافی ریه
- سونوگرافی پا – به شناسایی لخته‌های خون در بیمارانی که به دلیل حساسیت نمی‌توانند عکس اشعه ایکس بگیرند یا آنقدر بیمار هستند که توانایی ترک اتاق بیمارستان خود را ندارد استفاده می‌شود
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از پاها یا ریه‌ها
بیشتر بخوانید : ۷علائم فشار خون پایین و بهترین روش‌های درمان و پیشگیری افت فشار
آیا امکان جلوگیری از آمبولی ریه وجود دارد؟
با انجام اقدامات زیر می‌توان از بروز آمبولی ریه و تشکیل لخته خون جلوگیری کرد:
- انجام ورزش به صورت منظم
افرادی که به دلیل مشکلات سلامتی یا جراحی در رختخواب هستند یا برای مدت طولانی سفر می‌کنند، باید زمانی را برای راه رفتن و حرکت دادن پاها اختصاص دهند. حرکت دادن پاها و تکان دادن انگشتان پا نیز برای جلوگیری از تشکیل لخته خون مفید است.
در مواردی که بیمار امکان راه رفتن ندارد، پزشکان جوراب‌های فشرده‌سازی را برای آن‌ها تجویز می‌کنند.
- قرار دادن پاها بالاتر از سطح قلب برای 30 دقیقه در روز
- مصرف زیاد مایعات مانند آب و آبمیوه برای رقیق شدن خون
- اجتناب از مصرف الکل و کافئین
- عدم مصرف سیگار
- جلوگیری از روی هم قرار دادن پاها برای مدت طولانی
- کاهش وزن و داشتن وزن متناسب
بیشتر بخوانید: انواع بیماری های قلب؛ از یک ضربان نامنظم تا سکته قلبی
آمبولی ریه چگونه درمان می‌شود؟
درمان آمبولی ریه معمولا در بیمارستان انجام می‌شود، جایی که وضعیت بیمار از نزدیک تحت نظر قرار می‌گیرد. مدت زمان درمان و بستری در بیمارستان بسته به شدت لخته متفاوت است.
همچنین بسته به وضعیت پزشکی بیمار، گزینه‌های درمانی ممکن است شامل داروهای ضدانعقاد (رقیق‌کننده خون)، درمان ترومبولیتیک، جوراب‌های فشاری و گاهی اوقات جراحی یا روش‌های مداخله‌ای برای بهبود جریان خون و کاهش خطر لخته شدن خون در آینده باشد.
بیشتر بخوانید : علائم فشار خون بالا؛ از سردردهای شدید و خونریزی بینی تا خستگی و عدم تمرکز
در ادامه بیشتر با این روش‌های درمانی آشنا خواهیم شد:
داروهای ضدانعقادی برای درمان آمبولی ریه
در بیشتر موارد درمان شامل داروهای ضدانعقاد خون (و همچنین داروهای رقیق‌کننده خون) است. داروهای ضدانعقاد توانایی لخته شدن خون را کاهش می‌دهند و از لخته شدن خون در آینده جلوگیری می‌کنند.
داروهای ضدانعقاد شامل:
- وارفارین
- هپارین
- هپارین با وزن مولکولی کم
- fondaparinux
توجه داشته باشید که وارفارین به شکل قرص موجود است و به صورت خوراکی مصرف می‌شود. در صورتی که هپارین داروی مایع است و از طریق تزریق داخل وریدی (IV) یا تزریق زیر جلدی (زیر پوست) تجویز می‌شود.
هپارین با وزن مولکولی کم به صورت تزریق زیر پوست (زیر جلدی) یک یا دو بار در روز بیمار باید از آن استفاده کند. Fondaparinux داروی جدیدی است که به صورت زیر جلدی، یک بار در روز باید تزریق شود.
بیماران علاوه بر مصرف به موقع و منظم داروهای خود، باید پیگیری‌های لازم مانند آزمایشات خون مکرر را نیز انجام دهند. این کار برای بررسی روند درمانی و پیشگیری از عوارض داروها بسیار مهم است.
بیشتر بخوانید: عمل قلب باز | این عمل پیچیده و حساس چگونه انجام می‌گیرد؟
آزمایش‌های خون مکرری که این دسته از بیماران باید انجام دهند، عبارتند از:
- تست زمان پروترومبین نسبت به نرمال بین‌المللی آن (PT-INR): میزان PT به پزشک کمک می‌کند تا تعیین کند که خون بیمار چقدر سریع لخته می‌شود و آیا دوز داروی بیمار به تغییر نیاز دارد یا خیر
- ترومبوپلاستین جزئی فعال (aPTT): در این آزمایش زمان لخته شدن خون را اندازه‌گیری می‌کنند. اگر بیمار در حال مصرف هپارین باشد، این آزمایش برای نظارت بر وضعیت او استفاده می‌شود
- سنجش آنتی Xa یا هپارین: این آزمایش سطح هپارین با وزن مولکولی پایین در خون را اندازه‌گیری می‌کند. معمولا استفاده از این آزمایش ضروری نیست مگر اینکه بیمار اضافه وزن، بیماری کلیوی یا باردار باشد
آزمایش انعقاد خون برای بیماران در معرض خطر آمبولی ریه و افرادی که دچار اختلالات خونی هستند انجام می‌شوند. همچنین انجام آزمایش‌های خون در تشخیص بیماری‌های عفونی نیز بسیار موثر هستند.
بیشتر بخوانید : آریتمی قلبی آسیبی به ریتم زندگی با تند و کند شدن ضربان قلب
جوراب‌های فشرده‌سازی برای جلوگیری از تشکیل لخته خون
جوراب‌های فشرده‌سازی به جریان خون در پاها کمک می‌کنند و باعث بهبود برگشت خون به سمت قلب می‌شوند. استفاده از این جوراب‌ها باید زیر نظر پزشک انجام شود.
بلندی این جوراب‌ها معمولا تا زانوها است و مدت زمان استفاده از آن‌ها به تشخیص پزشک بستگی دارد.
بیشتر بخوانید : سکته قلبی را تشخیص دهید و بعد با ۱۱۵ تماس بگیرید
جراحی برای خارج کردن لخته خون
در صورتی که لخته تشکیل شده بزرگ باشد پزشکان برای جلوگیری از مرگ و آسیب‌های شدید، اقدام به جراحی می‌زنند. در این جراحی پزشکان فیلتری را در داخل بزرگ‌ترین ورید بدن (فیلتر ورید اجوف) قرار می‌دهند تا لخته خون قبل از ورود به ریه‌ها به دام بیافتند.
درمان ترومبولیتیک
از داروهای ترومبولیتیک (محلول‌کننده لخته‌ها) از جمله فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی (TPA)، برای حل کردن لخته خون استفاده می‌شود. ترومبولیتیک‌ها همیشه برای بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند تجویز می‌شوند تا پزشکان بتوانند بیماران را تحت نظر داشته باشند.
این داروها در شرایط خاصی مانند پایین بودن فشارخون بیمار یا ناپایدار بودن وضعیت بیمار به دلیل آمبولی ریه استفاده می‌شوند.
بیشتر بخوانید: سلامت قلب و عادت های مضر برای قلب
درمان خانگی آمبولی ریه
همان‌طور که گفته شد میزان خطر آمبولی ریه بالاست، اما با تشخیص به موقع و درست قابل درمان است. به همین دلیل افرادی که به موقع از لخته خون آن‌ها تشخیص داده می‌شود و تحت درمان قرار می‌گیرند، می‌توانند تا سال‌های زیادی عمر کنند.
نکته مهم بعد از این عارضه مراقبت از خود و رعایت مواردی است که در کنار مصرف داروهای ضدانعقاد و رقیق‌کننده خون باید رعایت شوند. این نکات عبارتند از:
- حرکت دادن پاها
- ماساژ پاهای بیمارانی که امکان یا توانایی حرکت کردن دادن پاهای خود را ندارند
- قرار دادن پاها بالاتر از سطح قلب موقع دراز کشیدن برای 10 تا 30 دقیقه در روز
- مصرف مایعات زیاد برای رقیق شدن خون
- مصرف گیاهان یا دمنوش‌های گیاهی برای جلوگیری از تشکیل لخته خون مانند دمنوش زنجبیل، چای دارچین، مصرف زردچوبه، سیر و فلفل کاین
بیشتر بخوانید : درد قفسه سینه سمت راست نشانه چیست؟
مراقبت‌های بعد از آمبولی ریه
در صورتی که فردی دچار آمبولی شد باید برای جلوگیری از بروز مجدد این عارضه به صورت مداوم با پزشک خود در ارتباط باشد. همچنین این افراد می‌توانند علاوه بر مصرف داروهای تجویز شده از طرف پزشک، اقدامات گفته شده در قسمت جلوگیری از آمبولی ریه را نیز انجام دهند.
پس می‌توان گفت بعد از دچار شدن به آمبولی ریه اقدامات زیر بسیار مفید خواهند بود:
- ورزش کردن
- تکان دادن پاها
- پرهیز از نشستن یا دراز کشیدن برای مدت طولانی
- مصرف داروهای خود به موقع
- انجام منظم چکاپ‌ها و آزمایشات
عوارض آمبولی ریه چیست؟
آمبولی ریه باعث کمبود جریان خون می‌شود که این موضوع منجر به آسیب به بافت‌های ریه خواهد شد. همچنین این عارضه باعث کاهش سطح اکسیژن خون می‌شود که به سایر اندام‌های بدن نیز آسیب می‌رساند.
درمان PE اغلب شامل استفاده از داروهای ضدانعقاد یا رقیق‌کننده‌های خون هستند. این داروها اگر خون را بیش از حد رقیق کنند، بیمار را در معرض خطر خونریزی بیش از حد قرار می‌دهند. در مواردی خونریزی بیش از حد که با اعمال فشار به مدت 10 دقیقه متوقف نمی‌شود، بسیار خطرناک است.
سایر علائم خونریزی که باید مراقب آن‌ها بود عبارتند از:
علائم خونریزی در دستگاه گوارش
- استفراغ قرمز روشن یا استفراغی که شبیه تفاله قهوه است
- خون قرمز روشن در مدفوع یا مدفوع سیاه و قیری رنگ
- درد شکم
علائم خونریزی در مغز
- سردرد شدید
- تغییرات ناگهانی بینایی
- از دست دادن ناگهانی حرکت یا احساس در پاها یا بازوها
- از دست دادن حافظه یا سردرگمی
در صورت داشتن هر کدام از این علائم باید با پزشک و اورژانس تماس بگیرید.
یادداشت پایانی
خون از طریق شریان ریوی از قلب به ریه‌ها می‌رود. در ریه‌ها، خون با اکسیژن تامین می‌شود و سپس به قلب باز می‌گردد، که خون غنی از اکسیژن را به بقیه بدن پمپاژ می‌کند. هنگامی که لخته خون در یکی از شریان‌هایی که از قلب به ریه‌ها می‌رود گیر می‌کند، به آن آمبولی ریه می‌گویند. این لخته جریان طبیعی خون را مسدود خواهد کرد.
این انسداد باعث مشکلات جدی مانند آسیب به ریه‌ها و کاهش سطح اکسیژن در خون می‌شود. کمبود اکسیژن به سایر اندام‌های بدن آسیب می‌رساند. در صورتی که لخته بزرگ باشد یا شریان توسط تعداد زیادی لخته کوچک‌تر مسدود شود، آمبولی ریه کشنده خواهد بود